Recenzja - Akademia Pedagogiki Specjalnej

Kraków, 06.12.2016
dr hab. Barbara Kędzierska prof. UP
Instytut Nauk o Wychowaniu
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
ul. Ingardena 4, 30-060 Kraków
Recenzja
rozprawy doktorskiej mgr Makhmetova Aigerim Amanowna pt.: Zastosowanie
technologii komputerowych w nauce geografii uczniów szkół specjalnych
przygotowanej na Wydziale Nauk Pedagogicznych Akademii Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie pod naukowym kierunkiem
prof. APS dra hab. Jana Łaszczyka
Zmiany,
uwarunkowane
jakie
są
coraz
szybciej
rosnącym
wciąż
zachodzą
tempem
we
współczesnym
rozwoju
technologii
społeczeństwie
informacyjno-
komunikacyjnych a zwłaszcza Internetu, który zrewolucjonizował dwa najważniejsze procesy
społeczne – komunikowanie i dostęp do informacji, umożliwiając tym samym globalizację –
proces multiplikujący się na wszystkie obszary aktywności człowieka. Najbardziej
charakterystyczną jego cechą jest autonomia, która musi być jednak w pełni zintegrowana
z odpowiedzialnością, jeśli chcemy uniknąć zagrożeń jakie niesie ze sobą rzeczywistość
wirtualna i maksymalnie zwiększyć wartość dodaną hipertekstowego przekazu informacji.
W sposób szczególny ważne jest zatem, by nowe i nowe nowe media były właściwie
wykorzystywane
w
procesie
edukacji,
wspierając
transparentnie
realizację
celów
dydaktycznych na wszystkich poziomach kształcenia. Zwłaszcza, że swoją specyfiką są one
w stanie wesprzeć w procesie uczenia się osoby o specjalnych potrzebach, wpisując się tym
samym w realizację założeń polityki integracji społecznej i zapobiegania wykluczeniu.
W nurt trwającej w sposób ciągły dyskusji dotyczącej zakresu i sposobów transparentnej
i efektywnej obecności narzędzi informacyjno-komunikacyjnych w szkolnym procesie
kształcenia wpisuje się praca doktorska pani mgr Makhmetova Aigerim Amanowna
przygotowana pod naukowym kierunkiem prof. APS dra hab. Jana Łaszczyka. Problematyka
badawcza podjęta przez Autorkę odnosi się metod i zakresu wykorzystania technologii
komputerowych w podnoszeniu efektywności procesu nauczania geografii w szkołach
specjalnych Kazachstanu. Celem badań Doktorantka uczyniła analizę zakresu wykorzystania
1
technologii komputerowych w podnoszeniu efektywności procesu nauczania geografii
w szkołach specjalnych. Przedmiotem badań były uwarunkowania dydaktycznego procesu
nauczania geografii w szkołach dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Autorka
sformułowała hipotezę badawczą zakładając, że proces nauczania geografii dzieci z wadami
słuchu stanie się bardziej efektywny, jeżeli tradycyjne metody i środki dydaktyczne zostaną
zintegrowane
z
technologiami
komputerowymi
uwzględniającymi
specyfikę
treści
przedmiotowych i psychologiczno-pedagogiczne cechy uczniów na danym etapie rozwoju.
W realizacji przyjętego celu Autorka uwzględniła:
 analizę teoretyczną społecznych, psychologiczno-pedagogicznych i dydaktycznometodycznych aspektów zagadnienia, przeprowadzoną na podstawie prawidłowo
dobranej literatury przedmiotu i odpowiednich aktów prawnych,
 badania
empiryczne, których celem określonym w rozdziale Badanie poziomu
ukształtowania wiedzy geograficznej u dzieci słabosłyszących w wieku szkolnym (na
przykładzie obszarów przyrodniczych Kazachstanu, s. 56) było poznanie zakresu wiedzy
geograficznej uczniów, analiza warunków do nauki geografii (formy, środki, metody
i techniki) oraz technicznych środków nauczania.
Działania te są w pełni uzasadnione, wynikając logicznie z przyjętego celu dysertacji.
Niezwykle ważne jest już samo podjęcie takiej problematyki, która w zintegrowanym
z technologią świecie daje szansę na wypracowanie skutecznych założeń procesu kształcenia
umożliwiającego indywidualizację w kształtowaniu oczekiwanych na rynku pracy
kompetencji osób o specjalnych potrzebach.
Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska obejmuje 161 stron, z czego tekst zajmuje 147
a spis literatury cytowanej 14 stron (174 pozycje). Autorka nie wskazała żadnych źródeł
internetowych ani nie dołączyła żadnych załączników. Tabel jest 20, diagramów słupkowych
2 a rysunków 21. Praca składa się ze streszczenia w języku polskim i angielskim, spisu treści,
wstępu (str. 7 – 11), trzech, podzielonych na podrozdziały, rozdziałów:
 (I) Problem wykorzystania technologii komputerowych w procesie nauczania w szkołach
ogólnokształcących i specjalnych (korekcyjnych) (str. 20 – 55),
 (II) Badanie poziomu ukształtowania wiedzy geograficznej u dzieci słabosłyszących w
wieku szkolnym (na przykładzie obszarów przyrodniczych Kazachstanu) (str. 56 – 86),
2
 (III) System pracy z wykorzystaniem technologii informacyjnej na lekcjach geografii
w szkole specjalnej (str. 87 –143),
wniosków (146 – 147) oraz bibliografii (148 – 161). Praca rozpoczyna się oświadczeniem
autorskim i streszczeniem a kończy bibliografią.
We Wstępie Doktorantka uzasadnia wybór swojego tematu omówieniem ekonomicznopolitycznych uwarunkowań kazachstańskiego społeczeństwa, jak również konsekwencjami
gwałtownego rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych (a zwłaszcza Internetu).
W sposób szczególny zwraca uwagę na rosnącą w ostatnich latach w Kazachstanie liczbę
dzieci z oznakami różnego rodzaju niepełnosprawności oraz konieczność edukacyjnego
wsparcia polityki włączania i społeczno-zawodowego aktywizowania osób dysfunkcyjnych.
Ze względu na coraz bardziej zaawansowane możliwości technologicznego wsparcia
człowieka
w
jego
działaniach,
integracja
nowoczesnych
narzędzi
informacyjno-
komunikacyjnych w aktywizacji edukacyjno-zawodowej osób niepełnosprawnych jest dzisiaj
koniecznością. W dalszej części określony został cel i przedmiot badań, hipoteza badawcza,
organizacja oraz teoretyczna i empiryczna wartość badań, wnioski uzyskane z analizy ich
wyników oraz możliwości wykorzystania rezultatów badawczych w kazachstańskim systemie
edukacji formalnej i poza-formalnej. We Wstępie określona została również struktura pracy
uwzględniająca załączniki, które jednakże nie zostały dołączone.
W pierwszym rozdziale mgr Makhmetova Aigerim Amanowna odnosząc się do
prawidłowo dobranej literatury przedmiotu definiuje techniczne środki dydaktyczne poddając
je klasyfikacji według kryteriów odpowiadających uwarunkowaniom procesu poznawczodydaktycznego. Autorka omawia historię ich rozwoju oraz zakres i uwarunkowania
wykorzystania technologii komputerowych w pedagogice specjalnej, zwłaszcza w odniesieniu
do nauczania geografii uczniów z dysfunkcjonalnością słuchu. Wnioski sformułowane
w podsumowaniu pierwszego rozdziału wskazują wyraźnie na wyjątkową rolę nauczania
geografii, która bardziej niż inne przedmioty daje możliwości korekcji umysłowych
i psychicznych wad rozwojowych uczniów w specjalnych instytucjach edukacyjnych.
Możliwości geograficznych programów symulacyjnych, wariantowej wizualizacji obiektów
i zjawisk przyrody oraz multikodowy przekaz informacji angażujący różne zmysły uczniów
w szkole specjalnej sprawiają, że multimedialne wsparcie nauczania geografii staje się w tym
kontekście koniecznością uwarunkowaną właściwie określonymi założeniami pedagogicznometodycznymi.
3
W rozdziale drugim Autorka zawarła opis założeń – cel i metody organizacji oraz zebrane
w tabelach wyniki eksperymentu diagnostycznego wraz z ich analizą. Szkoda jednakże, że do
pracy nie zostało dołączone narzędzie badawcze a dokładniejszy opis kolejnych etapów
przeprowadzonego badania eksperymentalnego został przedstawiony we Wstępie na str. 16
zamiast w podrozdziale prezentującym założenia badawcze (str. 56 – 63).
Wnioski wynikające z analizy wyników badania eksperymentalnego wskazują wyraźnie, że
trudności uczniów dysfunkcyjnych słuchowo w uczeniu się geografii w zakresie analizy,
syntezy, systematyzacji, rozumieniu czy ustalaniu związków przyczynowo-skutkowych,
mogą być skutecznie redukowane poprzez wspieranie stosowanych najczęściej metod słownopoglądowych multimedialnymi środkami dydaktycznymi uaktywniającymi multi-zmysłowy
odbiór przekazu dydaktycznego. Ze względu na stosunkowo duże zróżnicowanie procesu
poznawczego uczniów dysfunkcyjnych, trudnością w tym zakresie pozostaje brak
indywidualizujących proces uczenia się multimedialnych systemów dydaktycznych.
W rozdziale trzecim, podobnie zresztą jak w rozdziale drugim, zwraca uwagę liczba mnoga
narracji, prowokująca pytanie o liczbę autorów dysertacji. Zakładając uchybienie językowe
wynikające z trudności Doktorantki w posługiwaniu się naukowo-literackim językiem
polskim, przedmiotem oceny pozostaje merytoryczna wartość tekstu.
W pierwszym podrozdziale, odwołując się do teorii i badań naukowców, Autorka
przedstawiła założenia determinujące opracowanie eksperymentalnej metody nauczania
słabosłyszących
uczniów
geografii
z
wykorzystaniem
technologii
komputerowych,
opracowane na podstawie wniosków wynikających z analizy wyników diagnostycznej części
eksperymentu zaprezentowanej we wcześniejszych rozdziałach. Umiejętne zintegrowanie
tych założeń ze środkami multimedialnymi dostosowanymi do specjalnych potrzeb
edukacyjnych
uczniów
słabosłyszących,
pozwoliło
na
opracowanie
dedykowanego
środowiska uczenia się, stanowiącego narzędzie ostatniej części eksperymentu. Zgodnie
z przyjętą hipotezą badawczą, końcowa analiza wyników eksperymentu potwierdziła
zdecydowanie bezpośrednią zależność pomiędzy wzrostem efektywności procesu uczenia się
geografii przez uczniów dysfunkcyjnych słuchowo a technologiami komputerowymi
wykorzystanymi transparentnie podczas lekcji w sposób całkowicie podporządkowany celom
dydaktycznym i specjalnym potrzebom uczniów.
4
Generalnie, założenia metodologiczne są poprawne, chociaż wyraźnie brakuje podrozdziału
zawierającego
jednoznaczny
i
uporządkowany
opis
założeń
metodologicznych
uwzględniających również cel badań i problematykę badawczą. Pewną dezorientację
wprowadza w tym zakresie bardzo rozbudowany Wstęp zawierający między innymi opis
organizacji i poszczególnych etapów badań.
Bibliografia stanowi właściwie dobrane źródło informacji dla analizy teoretycznej
i empirycznej, choć dzisiaj, w społeczeństwie tak szybko globalizującym się we wszystkich
właściwie obszarach aktywności społecznej, zdecydowanie brakuje międzynarodowych, a
zwłaszcza
polsko-
i
anglo-języcznych
pozycji
najnowszej
literatury
przedmiotu
rozszerzających punkt odniesienia dla omawianych zagadnień czy cytacji. Nie uwzględnione
zostały również źródła internetowe (Netografia) odnoszące się do najnowszych uwarunkowań
problematyki podjętej w pracy a stanowiące dziś naturalne uzupełnienie źródeł
bibliograficznych.
Bibliografia znajduje się na stronach 148 – 161, podczas gdy zgodnie ze spisem treści na str.
9 powinna zaczynać się na str. 151. Praca nie zawiera również załączników, które
zapowiedziane zostały przez Autorkę na str. 19.
Chociaż niewątpliwie na uwagę zasługuje wysiłek Promotora i Autorki w zakresie uzyskania
poprawności językowej, to w tekście pracy nie udało się, niestety, uniknąć potknięć
i uchybień językowych.
Struktura pracy byłaby zdecydowanie bardziej przejrzysta i czytelna, gdyby drugi rozdział
zawierał jednoznacznie omówione metodologiczne założenia autorskich badań a w kolejnym
rozdziale zawarta została analiza wyników przeprowadzonych badań odniesiona do wyników
i analiz innych badaczy przywołanych w podrozdziałach teoretycznych.
Stwierdzam jednak stanowczo, że przedstawiona do recenzji praca doktorska jest źródłem
wielu wartościowych i zdecydowanie ważnych informacji dotyczących uwarunkowań
skutecznego procesu dydaktycznego w zakresie nauczania geografii uczniów szkół
specjalnych. Treści zawarte w poszczególnych rozdziałach potwierdzają wiedzę Doktorantki
w
zakresie
podjętej
problematyki,
a
wnioski
wynikające
z
analizy
wyników
przeprowadzonych badań eksperymentalnych mogą się znacząco przyczynić do zwiększenia
efektywności nauczania geografii uczniów szkół specjalnych nie tylko w Kazachstanie.
5
Pomimo sformułowanych wcześniej zastrzeżeń, rozprawę doktorską mgr Makhmetova
Aigerim Amanowna oceniam pozytywnie. Zawiera ona nowe, oryginalne dane, dlatego
wnioski oraz odpowiednio sformułowane i upowszechnione rekomendacje bazujące na
wynikach przeprowadzonego eksperymentu stanowiłyby, moim zdaniem, cenną pomoc dla
nauczycieli geografii w szkołach specjalnych i autorów programów kształcenia w tym
zakresie.
Praca została wykonana poprawnie pod względem merytorycznym, zawiera nowe, oryginalne
wyniki, dowodzi bardzo dobrej znajomości wielokontekstowych uwarunkowań podjętej
problematyki i rosyjsko-języcznej literatury przedmiotu. Jest również potwierdzeniem
umiejętności Autorki w zakresie interpretacji oraz samodzielnego prowadzenia badań
naukowych.
Recenzowana rozprawa spełnia wymogi stawiane pracom doktorskim i odpowiada warunkom
określonym w art. 13 ustawy z dnia 14 marca 2003r. o stopniach naukowych
i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 z późn.
zm.), która z mocy art. 33 ustawy z dnia 18 marca 2011r. o zmianie ustawy – Prawo
o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule
w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 84, poz. 455) – ma
zastosowanie do niniejszego przewodu.
Wnoszę, zatem, do Rady Wydziału Nauk Pedagogicznych Akademii Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, o dopuszczenie mgr Makhmetova Aigerim
Amanowna do kolejnych etapów przewodu doktorskiego.
Barbara Kędzierska
6