O grzybach słów kilka…

O grzybach słów kilka…
Sezon grzybowy w pełni, warto więc przypomnieć kilka faktów zanim w naszych koszykach, słoikach, a
później zupach i pierogach, znajdą się przedstawiciele królestwa grzybów.
Grzyby stanowią bardzo liczną grupę organizmów. Szacuje się, że na Ziemi występuje około 1mln
gatunków grzybów, według innych poglądów, że może ich być aż 1,5 mln.
Mało który grzybiarz zastanawia się nad tym jak cenne są grzyby, jak dużo ich jest i w jak różnych
środowiskach żyją. Grzyby żyją na całej kuli ziemskiej, na lądach, w wodach śródlądowych i morskich.
Można je znaleźć w miejscach o szczególnie niskich i wysokich temperaturach, we wszystkich typach gleb,
w materii żywej i martwej. W Polsce najbogatsze siedliska występowania grzybów stanowią lasy i zarośla.
Grzyby, razem z bakteriami, pełnią ważną funkcję destruentów (reducentów). Rozkładają materię
organiczną i dzięki temu pełnią nieodzowną rolę w obiegu pierwiastków biogenicznych. Biorą udział w
obiegu związków węgla.
W Polsce występuje około 4 tys. gatunków grzybów wielkoowocnikowych, z czego znaczna część 1100
– 1500 gatunków – to grzyby jadalne. Mimo tak dużego bogactwa grzybów przeciętny grzybiarz zna i
zbiera średnio 4 – 6 gatunków, a bardziej zaawansowany około 10 gatunków. Warto zaznaczyć, że w
załączniku Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 z późniejszymi zmianami, będącym
wykazem grzybów dopuszczonych do obrotu lub produkcji przetworów grzybowych albo środków
spożywczych zawierających w swoim składzie grzyby, znajdują się 42 gatunki grzybów.
Borowik szlachetny
Boletus edulis
Pieprznik jadalny
Cantharellus cibarius
Koźlarz babka
Leccinum scabrum
Warto też wiedzieć, że Polska, jako pierwsze państwo w Europie, w 1983 roku wprowadziła ochronę 21
najrzadszych gatunków grzybów. Można powiedzieć, że jesteśmy pionierami ochrony gatunkowej grzybów.
Obecnie podstawą prawną określającą szczegóły ochrony gatunkowej grzybów jest Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną
(Dz. U. Nr 168, poz.1765). Rozporządzenie zawiera między innymi listę gatunków grzybów
chronionych objętych ochroną ścisłą (całkowitą), ochroną częściową, a także objętych ochroną częściową,
które mogą być pozyskiwane. Określa również sposoby pozyskiwania i ochrony gatunków grzybów.
Zgodnie z tym rozporządzeniem ochronie ścisłej podlegają 52 taksony grzybów (45 gatunków i 7
rodzajów). Ochronie częściowej podlega 1 gatunek grzyba – włóknouszek ukośny.
Wśród grzybów objętych obecnie ochroną ścisłą znalazły się między innymi 3 gatunki borowików:
borowik korzeniasty (Boletus radicans), borowik królewski (B. regius), borowik pasożytniczy (B.
parasticus). Pod ścisłą ochroną są również wszystkie gatunki gwiazdoszy (Geastrum spp.), czarek
(Sacroscypha spp.), sarniaków (Sarcodon spp.), soplówek (Hericium spp.) czy szmaciaków (Sparassis.
spp).
Chronionych grzybów nie wolno zbierać ani niszczyć, nie wolno niszczyć ich siedlisk, wpływać w
jakikolwiek sposób na ich rozwój, sprzedawać, nabywać, wymieniać, przetrzymywać, preparować czy też
przewozić przez granicę państwa.
Wydawać by się mogło że Polska, w porównaniu z krajami tropikalnymi, jest bezpieczna pod względem
występujących u nas roślin trujących. Ale w Polsce notuje się średnio 40 – 50 tysięcy zatruć rocznie. Z
tej liczby około 0,3 % dotyczy zatruć roślinami wyższymi, a 7-10% zatruć grzybami. W ponad 90%
zatrucia grzybami wymagają hospitalizacji i stanowią poważny problem zdrowotny co do rokowań o życie i
zdrowie pacjenta. Znanych jest ok. 40 gatunków grzybów, które były sprawcami zatruć, ale około 30%
zatruć grzybami spowodowana jest zjedzeniem wyjątkowo toksycznych dla organizmu ludzkiego grzybów z
rodzaju Amanita: muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides), muchomora wiosennego (A.
verna)
lub muchomora jadowitego (A. virosa). Muchomor sromotnikowy bywa mylony z grzybami
jadalnymi – czubajką kanią (Macrolepiota procera), gołąbkiem zielonawym (Russula virescens), gąską
zielonką (Tricholoma
flavovirens) i pieczarkami (Agaricus spp.). Do pomyłek dochodzi najczęściej
wtedy, gdy zbierane są owocniki bardzo młode. Niestety nieznajomość grzybów jadalnych i nieostrożność
podczas zbioru są najczęstszymi przyczynami zatruć. Niemal w każdej rodzinie lub rodzaju grzybów są
grzyby trujące. Nie ma barwy, kształtu ani smaku, które świadczyłyby o trujących właściwościach danego
grzyba.
Muchomor sromotnikowy
Amanita phalloides
Czubajka kania
Macrolepiota procera
Gołąbek
Rusulla spp.
Nie istnieje żaden prosty, ani niezawodny sposób w jaki można by było odróżniać grzyby jadalne od
trujących. Jedynym sposobem na uniknięcie czasem bardzo daleko idącej w skutkach pomyłki przy zbiorze
grzybów, jest zbiór tylko tych grzybów do których jesteśmy w stu procentach pewni.
Pamiętajmy, że nawet najlepsza ustawa o ochronie gatunkowej grzybów nie zabezpieczy ich przed
wyniszczeniem, jeśli my sami nie będziemy jej przestrzegali. To od nas, wędrujących po lasach, łąkach i
zaroślach zależy stopień zachowania świata grzybów dla przyszłych pokoleń… Przed wyjściem do lasu warto
więc wziąć atlas grzybów do ręki.
Ewelina Łopatko
Nadleśnictwo Maskulińskie