Streszczenie pracy dokt. w języku polskim_Krzysztof Nowak

Streszczenie
Podjęta w dysertacji problematyka dotyczy zmian w warsztacie pracy
nauczyciela wynikających ze stosowania mediów cyfrowych w jego działaniach
pedagogicznych. Zainteresowanie podjętą tematyką wynika z przekonania autora, iż
media cyfrowe, stanowiąc element naturalnego środowiska pokolenia C stają się
ważnym, a wręcz nieodzownym elementem współczesnej edukacji. Zdaniem autora
postać warsztatu pracy pedagogicznej powinna być w ścisłej korelacji z oczekiwaniami
współczesnego ucznia, co zapobiegnie sytuacji, w której zarówno szkoła jak i postać
nauczyciela będą dla niego czymś/kimś „obcym i archaicznym”. Konsekwencją takiego
rozumowania jest przekonanie, iż potencjał rozwojowy ucznia pokolenia C w znacznej
mierze warunkowany jest sposobem pracy nauczyciela wyrażającym się w dużej mierze
postacią szeroko rozumianego warsztatu jego pracy pedagogicznej1 wspomaganego
udziałem mediów cyfrowych. Skoro zatem media cyfrowe w sposób zauważalny
i istotny zmieniają charakterystykę współczesnego pokolenia, oczekującego od szkoły
oferty gwarantującej rozwój zainteresowań oraz kształcenie umiejętności skutkujących
twórczym udziałem w ponowoczesnym społeczeństwie opartym na wiedzy, nie
powinny i nie mogą być ignorowane w pracy nauczyciela. Przeciwnie – nauczyciel
poprzez oparte na głębokiej refleksji działania wspomagane stosowaniem nowych
mediów ma szansę zapobiec pogłębianiu się „przepaści” pomiędzy rzeczywistością
silnie osadzonego w świecie mediów pokolenia C a realiami tradycyjnie rozumianej
edukacji, zbliżając te dwa byty do siebie, a nawet je jednocząc. Myślenie takie nie
oznacza absolutnie, zdaniem autora, skierowania działań nauczyciela na wyłącznie
techniczny udział mediów cyfrowych w realizację procesu kształcenia. Przeciwnie,
wszelkie działania powinny być oparte na głębokiej refleksji i krytycznym stosunku do
mediów cyfrowych i te właśnie wartości powinny stanowić jeden z głównych celów
kształcenia. W zaistniałej sytuacji ważne staje się więc zrozumienie „kogo” kształcimy
oraz ustalenie odpowiedzi na pytanie „w jaki sposób to robić”2 aby pokolenie C mogło
1
K. Duraj-Nowakowa, Nauczyciel – kultura – osoba – zawód, Dom
Wydawniczy „Kosiński”,
Kielce 2002, s. 213.
2
J. Morbitzer, Ekspertyza dotycząca zmian w sposobie uczenia się osób urodzonych po 1990 r. (pokolenie
C, pokolenie homo mediens), z uwzględnieniem rekomendacji dotyczących dostosowania metod i treści
nauczania, w szczególności e-podręczników, do potrzeb i sposobu uczenia się współczesnych uczniów
oraz wyzwań wynikających z rozwoju technologii informacyjnych, Ośrodek Wspierania Edukacji,
Warszawa 2013, s. 6.
1
stać się „pokoleniem największych szans”3 z równoczesnym zachowaniem przyjętego
systemu wartości i postaw4.
Z uwagi na znaczenie zmian zachodzących we współczesnej edukacji,
dotyczących zwłaszcza miejsca nauczyciela w procesie kształcenia, za przedmiot badań
przyjąłem media cyfrowe jako źródło zmian w warsztacie pracy nauczyciela.
Celem poznawczym pracy jest rozpoznanie i opisanie zmian zachodzących
w warsztacie pracy nauczyciela w wyniku wprowadzenia mediów cyfrowych do szkoły.
Celem wyjaśniającym jest próba wyłonienia wniosków dotyczących zmiany warsztatu
pracy nauczyciela wynikających z wprowadzenia mediów cyfrowych do szkoły
kierowanych pod adresem nauczycieli oraz osób zainteresowanych pracą nauczyciela:
dyrektora
szkoły,
władz
oświatowych,
badaczy
-
naukowców
i
innych
zainteresowanych problematyką osób.
Praca składa się z ośmiu rozdziałów. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym
Media cyfrowe w szkole XXI wieku na podstawie przeglądu literatury zaprezentowane
zostały ujęcia (przywołane przede wszystkim za polskim autorami z uwagi na osadzenie
badań w polskim środowisku badawczym), charakterystyka oraz analiza głównych
kierunków rozwoju opartego głównie na rozwoju technologii cyfrowych społeczeństwa
informacyjnego. Podjęta została również próba wyjaśnienia dychotomii społecznej
wynikającej z odmiennych sposobów funkcjonowania człowieka (Digitall natives,
Digital immigrants) we współczesnej sieciowej/medialnej rzeczywistości.
Wymagania
dotyczące
jednostki
funkcjonującej
w społeczeństwie
informacyjnym stawiają edukację przed koniecznością przedefiniowania swoich zadań,
funkcji oraz celów, przede wszystkim zaś przed próbą wypracowania nowego
paradygmatu zdobywania wiedzy, opartej na oryginalności, kreatywności i umiejętności
samokształcenia.
Kolejna
część
rozdziału
poświęcona
jest
zatem
próbie
zaprezentowania różnych stanowisk dotyczących funkcjonowania szkoły i nauczyciela
w taki sposób, aby dotychczasowe środowisko przekształcić ze środowiska nauczania
w środowisko uczenia się zgodnie z oczekiwaniami i postulatami charakterystycznymi
dla społeczeństwa informacyjnego. Szczególny nacisk położony został na rozważania
dotyczące ewolucji roli nauczyciela, jak również niestereotypowego spojrzenia na
media cyfrowe w kontekście możliwości ich konstruktywnego zastosowania w procesie
3
4
J. Morbitzer, Ekspertyza dotycząca zmian…, op. cit., s. 7.
A. Bogaj, Kształcenie ogólne. Między tradycją a ponowoczesnością, IBE, Warszawa 2000, s. 47.
2
edukacyjnym. W odrębnym podrozdziale zaprezentowane zostały edukacyjne walory,
funkcje oraz obszary zastosowań mediów cyfrowych.
W rozdziale drugim (Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej)
poszukując odpowiedzi na pytanie, jak zmiana społeczna wpływa na warsztat pracy
pedagogicznej, odwołano się do badań socjologicznych i pedagogicznych z zakresu
zmiany. Analiza literatury skierowała uwagę autora na zagadnienia związane
z reakcjami związanymi
z
jej
wprowadzaniem.
W kolejnej
części
rozdziału
skoncentrowano się zatem na inhibitorach i stymulatorach zmiany zachodzącej
w warsztacie pracy nauczyciela, wywołanej
stosowaniem mediów cyfrowych
w procesie edukacyjnym jak również wynikającą z tego tytułu ewentualną zmianą
paradygmatu
kształcenia:
behawiorystycznym
w
z
opartego
kierunku
na
kształcenia
dyskursie
funkcjonalistyczno-
inspirowanego
założeniami
konstruktywizmu pedagogicznego, którego początków doszukiwać się należy w pracach
J. Deweya5,
J. Piageta6
i L.S. Wygotskiego7,
zaś
ich
rozwinięcia
w
pracach
J. S. Brunera8. Autor przedstawia również konstruktywistyczną perspektywę stosowania
mediów cyfrowych w ujęciu różnych autorów zajmujących się problematyką związaną
z zastosowaniem mediów cyfrowych w procesie kształcenia i organizacji pracy szkoły.
Rozdział trzeci dotyczy szerokiego i złożonego tematu, jakim jest warsztat pracy
nauczyciela. Szeroki zakres znaczeniowy oraz różne stanowiska w sposobie
definiowania pojęcia skłoniły autora do próby jego konceptualizacji. W toku wnikliwej
analizy źródeł literaturowych przedmiotu autor przyjął, iż warsztat pracy nauczyciela to
indywidualne, niepowtarzalne i ustawicznie zmieniające się
świadome i celowe
działania pedagogiczne, na które składają się: pole personalne (kompetencje,
innowacyjność i twórczość, pedagogiczna refleksja nauczyciela, wiedza profesjonalna,
doświadczenie), pole metodyczne (metody kształcenia, środki dydaktyczne, ocenianie)
oraz pole organizacyjne (planowanie, ewaluacja, organizacja przestrzeni klasy).
W rozdziale czwartym przedstawione zostały metodologiczne podstawy pracy.
Na podstawie przeglądu literatury odnoszącej się do metodologii prowadzenia badań
pedagogicznych wybrano strategię badań. W pracy zastosowana została triangulacja
5
Zob.:J. Dewey, Szkoła a społeczeństwo, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2005; J. Dewey,
Moje pedagogiczne credo, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2005; J. Dewey, Szkoła i dziecko,
Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2006.
6
Zob.: J. Piaget, The Origins of Intelligence in Children, International University Press, New York 1952.
7
Zob.: L. Wygotski, Myślenie i mowa, [w:] Wybrane prace psychologiczne, PWN, Warszawa 1971,
s. 159-488.
8
Zob.: J. Bruner, Poza dostarczone informacje, PWN, Warszawa 1978.
3
źródeł oraz triangulacja metodologiczna9. Dzięki metodom empirycznym zgromadzono
pewną ilość faktów dotyczących kompetencji nauczyciela w zakresie technologii
w warsztacie pracy nauczyciela. Metody hermeneutyczne pozwoliły na całościowe
potraktowanie, zrozumienie i opisanie badanych faktów – zmian w warsztacie pracy
nauczyciela.
Badania
przeprowadzone
zostały
w
szkole,
która
jako
jedna
z sześćdziesięciu siedmiu szkół na świecie (dane z roku 2012) otrzymała tytuł
Pathfinder School oraz dwukrotnie zdobyła tytuł Innowacyjnej Szkoły.
Sprawozdanie z badań obejmujących komponenty personalnego pola warsztatu
pracy nauczyciela zaprezentowane zostały w rozdziale piątym. Przedstawione zostały
przykłady innowacyjnych działań z zastosowaniem mediów cyfrowych w praktyce
pedagogicznej oraz osiągnięcia nauczycieli i szkoły wynikające z innowacyjnego
stosowania mediów cyfrowych w kształceniu i organizacji pracy szkoły stanowiącej
teren badań. Przeprowadzona została również analiza materiału badawczego
dotyczącego aktywności innowacyjnej nauczyciela, jej inhibitorów i stymulatorów,
dynamiki kompetencji edukacyjnych nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej,
refleksji pedagogicznej nauczyciela wynikającej z udziału mediów cyfrowych
w praktyce pedagogicznej oraz dzielenia się wiedzą profesjonalną i doświadczeniem
nauczyciela wynikających ze stosowania nowych mediów w pracy nauczyciela.
Rozdział szósty poświęcono sprawozdaniu z badań dotyczących zmian
warsztatu pracy w obrębie jego pola metodycznego. Wskazano, iż udział mediów
cyfrowych wpływa na dobór metod opartych na aktywizacji, sprzyja również
wyzwalaniu refleksji pedagogicznej skutkującej przejściem od myślenia w kategoriach
adaptacji i transmisji wiedzy do myślenia w kategoriach kreatywności i rozwiązywania
problemów jako głównych zasad praktyki pedagogicznej nauczyciela. Na przykładzie
nowoczesnego narzędzia, jakim jest tablica interaktywna, zaprezentowane zostały
wyniki badań dotyczących reakcji nauczycieli na wprowadzanie mediów cyfrowych do
własnej praktyki oraz wynikających z nich zmian w obszarze metodycznego pola
warsztatu pracy pedagogicznej.
Rozdział siódmy dotyczy zmian wynikających z udziału mediów cyfrowych
w obrębie organizacyjnego pola warsztatu pracy. Skoncentrowano się w nim na analizie
materiału badawczego dotyczącego udziału mediów cyfrowych w organizacji
przestrzeni klasy i szkoły jak również poszerzaniu środowiska edukacyjnego poprzez
9
N. K. Denzin, The Research Act: A Theoretical Introduction to Sociological Methods,
Aldine, Chicago1970, s. 237 i nast.
4
zastosowanie narzędzi związanych z e-learningiem (platformy e-learningowe, dziennik
elektroniczny).
W podsumowaniu pracy (rozdział ósmy) opisano rozpoznane zmiany
zachodzące w warsztacie pracy nauczyciela w następstwie wprowadzenia mediów
cyfrowych do szkoły oraz zaprezentowano wnioski kierowane pod adresem nauczycieli
oraz osób zainteresowanych poruszoną w dysertacji problematyką.
Krzysztof Nowak
5