Abstrakty (SzT nr III/2011) - Tarnowski Oddział Polskiego

SZKICE TARNOWSKIE
Pismo Tarnowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego
ROK II (2011) NR 3
ks. prof. dr hab. Ireneusz Stolarczyk
Słowo Dziekana Wydziału Teologicznego Sekcja w Tarnowie
Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie
„Tarnowski Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego oferuje Czytelnikowi w trzecim
numerze „Szkiców Tarnowskich” refleksję nad społecznym wymiarem wiary, odczytanym
z kart historii społeczności tarnowskiej. Rozumiana w ten sposób wiara przyczyniła się do
powstania tożsamości lokalnej społeczności. Ziemia tarnowska ma wspólne korzenie,
wspólną kulturę, dziedzictwo obyczajowe i religijne. Dynamizm wiary sprawił, że tarnowskie
środowisko oznacza to, co jednoczy. Tej sile wiary można przypisać twórczą rolę.”
prof. dr hab. Edmund Juśko
Słowo Prezesa Tarnowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego
„Historia miejsca własnego urodzenia czy zamieszkania, to nie tylko przeszłość mijanych
codziennie budowli, ale także wspomnienie o ludziach wnoszących z perspektywy wiary
ogólnoludzkie wartości do naszej lokalnej społeczności, do naszego codziennego życia. To
szczególne połączenie wiary i tradycji stanowi konstytutywny komponent naszej narodowej
tożsamości. Pamiętając o tym, warto zapoznać się z trzecim numerem „Szkiców
Tarnowskich”, które w interesujący sposób podejmują próbę ukazania najważniejszych
wartości, od wieków nieustannie uobecniających się na naszej tarnowskiej ziemi.”
1
dr Paweł Juśko
Słowo od Wydawcy
„Motywem przewodnim trzeciego numeru „Szkiców Tarnowskich” Redakcja periodyku
uczyniła jubileusz 225-lecia istnienia diecezji tarnowskiej. Obchodzony w bieżącym roku
w Kościele tarnowskim jest okazją i inspiracją dla wielu inicjatyw oraz przedsięwzięć z nim
związanych. Niniejsza publikacja jest jedną z nich. Dlatego na łamach kolejnego numeru
znajdziecie Państwo szereg wartościowych i ciekawych artykułów, omawiających mniej
i bardziej znane karty historii diecezji tarnowskiej.”
WSTĘP
Mieszkamy w regionie, który jest łaskawy dla nas, mieszkańców ziemi tarnowskiej.
Obecny 2011 rok zapisuje się w historię naszego miasta i okolic złotymi zgłoskami. Obchodzimy 225-lecie Diecezji Tarnowskiej, która na trwałe wpisała się w historię, kulturę, a nade
wszystko w religijność lokalnej społeczności. O tym, że potrzeba mówienia i pisania
o Tarnowie oraz jego regionie istnieje, wyraźnie przekonują zawarte w trzecim numerze
„Szkiców Tarnowskich” artykuły, które zostały zgromadzone w czterech działach
tematycznych: „In memoriam”, „Kronika”, „Regionalia” i „Varia”. Przedstawiana publikacja
zawiera
zbiór
kilkudziesięciu
tekstów
ukazujących
zróżnicowaną
tematycznie
i metodologicznie historyczną przestrzeń ziemi tarnowskiej. Nowy numer periodyku „Szkice
Tarnowskie” mówi o tym, co było, zmieniło się na lepsze, a może na gorsze. W tym wydaniu
uwzględniliśmy jubileusz 225 lat Diecezji Tarnowskiej, która była i jest ostoją historii,
prawdy i wiary. Pismo prezentuje spojrzenie różnych autorów na Tarnów i jego okolice.
Region nasz zawsze był ważny. Musimy o tym stale pamiętać, aby inni mogli przekazywać
kolejnym pokoleniom prawdę o minionych czasach.
2
IN MEMORIAM
Dział ten upamiętnia wybitnych tarnowian. Prezentowane wydanie poświęcone zostało
pamięci Arcybiskupa Józefa Życińskiego, który 29 sierpnia 1990 r. został mianowany przez
Jana Pawła II biskupem tarnowskim. Sakrę biskupią przyjął 4 listopada 1990 r. w katedrze
tarnowskiej z rąk kard. F. Macharskiego. Założył Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej
„Biblos”, a w 1993 r. powołał do życia tarnowski oddział redakcji „Gościa Niedzielnego”
oraz diecezjalne Radio Dobra Nowina. Zmarł nagle 10 lutego 2011 r. w Rzymie, spoczywa
w podziemiach archikatedry w Lublinie. Diecezja tarnowska żegnała Go 15 lutego 2011 r.
Arcybiskupa wspominają: ks. prof. dr hab. Ireneusz Stolarczyk, ks. prof. dr hab. Zbigniew
Wolak oraz dr Antoni Sydor, który przywołuje niezwykle żywe związki Arcybiskupa
z tarnowskim środowiskiem lekarskim.
Piotra Pawłowskiego, nauczyciela historii w Zespole Szkół Medycznych w Tarnowie,
którego zasługi dla kształcenia oraz wychowania wielu pokoleń młodzieży trudno przecenić
żegna dyrektor placówki Alicja Pawlik oraz jego uczennica Małgorzata Budzik.
W tym miejscu przywołane zostają także postaci pracowników od lat związanych
z mościckimi Zakładami Azotowymi: Eugeniusza Kątnego (Lucyna Bielatowicz), Lucjana
Ruty (Lucyna Bielatowicz, Lilianna Krawczyk), oraz Zbigniewa Tumiłowicza (Grażyna
Śniecikowska). Z kolei Krystyna Drozd wspomina tarnowskiego wizjonera futurystę Jana
Głuszaka „Dagaramę”.
Specjalne miejsce zajmuje również w owym dziale materiał o charakterze
wspomnieniowym, poświęcony pamięci Bogusława Wojtowicza, który od 1998 roku był
Dyrektorem Biura Wystaw Artystycznych – Galerii Miejskiej w Tarnowie, gdzie prowadził
interdyscyplinarny program otwarty na wiele dziedzin sztuki. Pisze o Nim aktualna dyrektor
Galerii Ewa Łączyńska-Widz oraz publicystka Krystyna Drozd.
3
KRONIKA
Ks. Ryszard Banach: 225 lat diecezji tarnowskiej.
Rys historyczny
Tarnów – diecezja tarnowska – 225 lat – kościół – Pis VI –metropolia
Artykuł przybliża dzieje diecezji tarnowskiej powstałej w 1786 roku i pragnie uchwycić
charakterystyczne rysy religijności diecezji tarnowskiej wytworzone w ciągu tych 225 lat jej
dziejów.
Ks. Adam Kokoszka: „Przez lata byłem tu sąsiadem”.
Karol Wojtyła i Jan Paweł II na tarnowskiej ziemi
Tarnów – diecezja tarnowska – Karol Wojtyła – Jan Paweł II – pielgrzymka – kościół
Artykuł ukazuje historyczne, bardzo żywe związki kardynała Karola Wojtyły, jako
metropolity krakowskiego z diecezją tarnowską. Przyszły papież przybywał chętnie i często
na tarnowską i sądecką ziemię, by podziwiać uroki jej krajobrazu, wędrować po górach,
wypoczywać. Poznawał ludzi i doznawał wiele gościnności. Nawiedzał sanktuaria, a także
celebrował uroczyste nabożeństwa. Był mu bliski Kościół Tarnowski i jego pasterze. Stąd na
szlaku jego papieskich pielgrzymek do Polski nie mogło braknąć Tarnowa. Gdy w 1987 roku
stanął przed milionową rzeszą pielgrzymów, w spontanicznym przemówieniu, powiedział do
nich, że przyjechał się im napatrzeć.
Ks. Józef Gaweł SCJ: W służbie Bożemu Sercu.
Dzieje domu księży sercanów w Tarnowie
Sercanie – Tarnów – Boże Serce – seminarium duchowne – dom zakonny
Artykuł ukazuje 50-letnią historię domu zakonnego księży sercanów w Tarnowie. Historia ta
obejmuje okres od 1949 r., czyli od oficjalnego erygowania domu zakonnego do roku 2000.
W tym czasie dom ten pełnił różne funkcje: 1) w latach 1949-60 był domem alumnów
4
przygotowujących się do święceń kapłańskich, którzy na wykłady z filozofii i teologii
uczęszczali do tarnowskiego seminarium duchownego; 2) w latach 1960-70 było tu Niższe
Seminarium, gdzie alumni sercańscy przygotowywali się do matury; 3) natomiast w latach
1970-2000 dom tarnowski był główną siedzibą sercańskich misjonarzy krajowych. Stąd
wyjeżdżali do różnych parafii w całej Polsce, gdzie głosili misje i rekolekcje. Księża
mieszkający w tym domu, w ciągu całej jego historii, włączali się także w różnoraką pracę
apostolską w Tarnowie i w diecezji oraz posługę na rzecz żeńskich zgromadzeń zakonnych.
S. Gertruda Jaworska: Zarys dziejów domu Zgromadzenia
Sióstr św. Józefa w Tarnowie
Józefinki – św. Józef – Tarnów – Bursa św. Kazimierza – Caritas – dom prowincjalny
Siostry św. Józefa (józefitki) przybyły do Tarnowa w 1900 r. i podjęły posługę w Bursie
św. Kazimierza. W 1908 r. przeniosły się do Zakładu Nieuleczalnie Chorych, gdzie pracują
do dzisiaj. W 1935 r. Zgromadzenie otrzymało w Tarnowie kamienicę, w której siostry
zapoczątkowały Przytułek dla Starców. W czasie wojny budynek został przejęty przez
okupanta, a siostry wraz z podopiecznymi skazane na tułaczkę. Przez cały okres wojny
józefitki pracowały w tarnowskiej Caritas, niosąc ofiarną pomoc wysiedlonej ludności.
Z heroicznym poświęceniem służyły też w szpitalu epidemiologicznym i wojskowym oraz
niosły pomoc Żydom, więźniom, uciekinierom. Po wojnie, kiedy Zgromadzenie musiało
opuścić Dom Macierzysty we Lwowie, Kurię generalną przeniesiono do Tarnowa. Od 1992 r.
jest tu Dom Prowincjalny.
S. Marta Niemiec: Historia domu sióstr służebniczek Najświętszej Maryi Panny
Niepokalanie Poczętej w Tarnowie
Służebniczki Starowiejskie – Tarnów – kuchnia dla ubogich – bł. Edmund Bojanowski
Artykuł przedstawia historię domu sióstr Służebniczek Starowiejskich, które przybyły do
Tarnowa 24 stycznia 1868 roku, by na prośbę Zarządu Miejskiego miasta Tarnowa, podjąć
prowadzenie kuchni dla biednych w Ratuszu. Rok później, ten sam Zarząd poprosił o siostry
pielęgniarki do posługi w szpitalu. Tak rozpoczęła się posługa służebniczek społeczności
tarnowskiej. W roku 1954 kupiły dom przy ul Mościckiego 16, w którym nieprzerwanie do
5
dzisiejszego dnia mieszkają i pracują. Autorka podkreśla, że zmieniały się czasy,
okoliczności, potrzeby, ale służebniczki zawsze znajdowały sposoby, by nieść pomoc
potrzebującym: dzieciom, ubogim i chorym.
Grzegorz Kubacki: Parafia Skrzyszów w latach 1772-2010
Skrzyszów – parafia – Jan Kopacz – Jan Pabis – Marian Mordarski – Zdzisław Gniewek
Niniejszy artykuł opisuje dzieje parafii Skrzyszów w latach 1772-2010. Centralnym punktem
parafii jest, zbudowany prawdopodobnie w 1517 roku, kościół pod wezwaniem
św. Stanisława Biskupa Męczennika. W tym czasie w skrzyszowskiej parafii pracowało wielu
wybitnych proboszczów, tj. Jan Kopacz, Jan Pabis, Julian Przeworski, Antoni Hałgas, Marian
Mordarski. Obecnie proboszczem skrzyszowskiej parafii jest ksiądz Zdzisław Gniewek.
Parafia liczy 3 300 wiernych i działają w niej m.in. następujące grupy katolickie: Akcja
Katolicka, Caritas, Róże Żywego Różańca, Papieskie Dzieło Misyjne Dzieci.
Mieczysław Czosnyka: Biskupi tarnowscy na przestrzeni lat 1786-2011
biskupi tarnowscy – Tarnów – diecezja tarnowska – abp. Józef Życiński – abp. Jerzy
Ablewicz – abp. Wiktor Skworc – abp. Stanisław Budzik
Artykuł przedstawia sylwetki 25 biskupów tarnowskich pracujących w diecezji tarnowskiej
na przestrzeni 225 lat jej istnienia w latach 1786-2011. Zaprezentowano sylwetki 2 biskupów
nominatów, 15 biskupów ordynariuszy, 10 biskupów pomocniczych.
Agnieszka Małochleb: Skarb kultury – Muzeum Diecezjalne w Tarnowie
Muzeum Diecezjalne – Tarnów – diecezja tarnowska – Zbigniew Bukowski – sztuka sakralna
Artykuł stara się przybliżyć historię (od momentu powstania w 1888 roku do czasów
współczesnych) Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie, będącego najstarszą tego typu
instytucją w Polsce. Autorka podkreśla zasługi Muzeum w dziedzinie kultury regionu m.in.
gromadzenie i renowacja cennych zabytków, nie tylko kościelnych, dbałość o naukowe
6
opracowywanie zbiorów, nieodpłatne udostępnianie do zwiedzania sal z eksponatami,
edukacja młodzieży w zakresie sztuki sakralnej.
Lucyna Bielatowicz: „Przyszedłem się na Was napatrzeć...”
Pomnik Jana Pawła II w Tarnowie
Tarnów – Jan Paweł II – bł. Karolina Kózkówka – Jacek Kucaba – Józef Stachura –
Tarnowskie Stowarzyszenie Jana Pawła II
Artykuł przybliża inicjatywę budowy pomnika Jana Pawła II wzniesionego w pobliżu
kościoła pw. bł. Karoliny Kózkówny w Tarnowie. Szkic przedstawia także argumenty, jakie
zadecydowały o wyborze tego właśnie placu na miejsce powstania statuy oraz tłumaczy cele,
jakie przyświecały artyście w projektowaniu pomnika.
Jarosław Zbrożek: Pomnik Jana Pawła II
na Placu Katedralnym w Tarnowie
Jan Paweł II – pomnik – Plac Katedralny – Tarnów – Bronisław Chromy
Artykuł przedstawia podstawowe informacje dot. jednego z pierwszych na świecie, pomnika
papieża Jana Pawła II, odsłoniętego 29 czerwca 1981 r. na Placu Katedralnym w Tarnowie.
Autorem rzeźby jest Bronisław Chromy, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Papieża Polaka przedstawiono w stroju pontyfikalnym: w ornacie z paliuszem oraz w mitrze
papieskiej na głowie.
REGIONALIA
Lucyna Bielatowicz: 25 lat Tarnowskiej Nagrody Filmowej
Tarnowska Nagroda Filmowa – TCK – Kino „Marzenie” – statuetka Maszkarona
W pracy przedstawiono zarys historii Tarnowskiej Nagrody Filmowej – Festiwalu
Wybranych Polskich Filmów Fabularnych, począwszy od spotkań członków Dyskusyjnego
7
Klubu Filmowego „OSKAR” w Zakładowym Domu Kultury w Mościcach po pierwszą
dekadę XXI wieku. Celem pracy było ukazanie procesu kształtowania się formuły drugiego
po FPFF w Gdyni festiwalu oraz ustalenie fenomenu tak dużej jego popularności wśród
amatorów krajowej kinematografii.
Mieczysław Czosnyka: Działalność Tarnowskiego Oddziału Towarzystwa Literackiego
im. Adama Mickiewicza w latach 1901-1906 i 1980-2011
Tarnów – Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza – Krystyna Głomb
Artykuł przedstawia 100-letnią historię tarnowskiego Oddziału Towarzystwa Literackiego
im. Adama Mickiewicza w Tarnowie. Pierwsza część obejmuje lata 1901-1906 i rejestruje
większość wykładów organizowanych przez członków TLiAM w tamtym okresie. Część
druga to dorobek 30-letniej działalności TLiAM w latach 1981-2011.
Irena Faltyn-Pokrywka, Stanisław Biedroń: Zakłady Przemysłu Skórzanego
„Tarnoskór” Spółdzielnia Pracy w Tarnowie
Tarnów – spółdzielnie pracy – działalność gospodarcza – przemysł skórzany – kaletnictwo
Przez prawie pół wieku Spółdzielnia Pracy Tarnoskór prowadziła pełną sukcesów działalność
gospodarczą. Nie zważając na ograniczenia wprowadzone przez socjalistyczne władze
potrafiła skupić wokół siebie ludzi z pasją, talentem i charakterem, którzy przez wiele lat
nadawali rytm tarnowskiemu rzemiosłu. Niestety, tak jak i inne tego typy przedsięwzięcia, nie
wytrzymała presji wolnorynkowej gospodarki.
Krzysztof Jasiński: 155 lat kolei w Tarnowie (1856-2011)
kolej – Tarnów – dworzec kolejowy – zabór austriacki – Galicja – Franciszek Józef I
Dzieje polskich kolei, liczące już prawie 170 lat, były równie burzliwe, jak losy kraju
i narodu. Obie wojny światowe, podczas których główny front działań przetaczał się przez
Polskę, spowodowały w kolejnictwie dotkliwe straty, dziesiątkując kadrę i obracając w ruinę
8
dorobek wielu lat pracy. Dwa razy kraj musiał ponieść ciężar odbudowy transportu kolejowego ze zniszczeń wojennych, dokonany rękami polskich kolejarzy i budowniczych.
Artykuł przybliża dzieje tarnowskiej kolei, które wpisują się w polską historię kolejnictwa.
Najistotniejsze wydarzenia powiązane z koleją w Tarnowie w latach 1856-2011 przedstawia
opracowane i przytoczone przez autora kalendarium.
Edmund Juśko: Organizacja szkolnictwa elementarnego w zaborze austriackim
oraz na ziemi tarnowskiej na przełomie XIX i XX w.
zabór austriacki – autonomia – Galicja – szkolnictwo elementarne – ziemia tarnowska
Celem artykułu było przedstawienie organizacji szkolnictwa elementarnego w zaborze
austriackim oraz na ziemi tarnowskiej pod koniec XIX w. i na początku XX w. Zmiany
polityczne doprowadziły do uzyskania autonomii Galicji oraz wpłynęły na przeobrażenia
w szkolnictwie. Ważnym wydarzeniem dla jego rozwoju było utworzenie Krajowej Rady
Szkolnej.
Kolejno
wdrażane
akty
prawne
doprowadziły
do
określenia
poziomu
organizacyjnego szkół stopnia najniższego, przywrócenia nauczania w języku polskim,
zwrócenia uwagi na obowiązek szkolny oraz kształcenie nauczycieli. Zmiany te miały
pozytywny wymiar również dla szkolnictwa tarnowskiego. Spowodowały m.in. wzrost liczby
szkół, ale nie poprawiały jego bazy materialnej. Funkcjonowanie szkolnictwa ludowego
przerwał wybuch I wojny światowej. Dalsze zmiany nastąpiły już w niepodległej Polsce.
Marzena Koterbicka: Lecznictwo ludowe w Galicji na przełomie XIX i XX w.
Sytuacja na przykładzie wybranych wsi okolic Tarnowa
medycyna ludowa – znachorstwo – wieś galicyjska – choroby – zabobony – środki lecznicze
Na przełomie XIX i XX w., pomimo ciągłego rozwoju nauk medycznych, poznawania
nowych sposobów walki z chorobami, wzrastających kompetencji lekarzy, tradycyjne – jak
byśmy dziś powiedzieli − formy leczenia, wciąż pozostawały w cieniu, medycyny ludowej,
przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Nie inaczej rzecz się miała w okolicach Tarnowa.
Tu również schorzenia starano się zwalczać przede wszystkim domowymi metodami
i sposobami leczenia, obejmującymi całą paletę gestów, symboli, wypowiadanych słów oraz
9
przy użyciu specyficznych środków rozmaitego pochodzenia. W cięższych przypadkach
zwracano się o pomoc do konkretnych osób, uważanych w społecznościach wiejskich za
posiadające szczególną wiedzę, zdolności, a niekiedy i wyjątkowe moce. Wybranym
przykładom medycyny ludowej praktykowanej w podtarnowskich wsiach w okresie
poprzedzającym wybuch I wojny światowej poświęcony jest niniejszy artykuł.
Wiesław Marszalik: Zapomniane grodzisko, czy żywy Biskupin?
grodzisko – Tarnowiec – Zawada – wykopaliska – zamek Leliwitów – park historyczny
Artykuł zwraca uwagę na relikty zamku Leliwitów oraz grodziska, które dla Tarnowa
stanowią dar historii. Zalegają one na prywatnych gruntach, ale Autor komunikatu stwierdza,
iż można to łatwo zmienić i sprawić, by tarnowski gród odwiedzały autokary pełne turystów,
jak ma to miejsce w Biskupinie. Wsłuchanie się w rytm przeszłości bowiem, to szansa i dar
wielokierunkowego rozwoju regionu. Autor podkreśla, że okolice Zawady i Tarnowca mogą
okazać się nie tylko geograficzną atrakcją.
Krzysztof Moskal: Zamki nad Dunajcem i Popradem
zamki – grody – Dunajec – Poprad – Polska – Słowacja – Węgry – rezydencje
Przedmiotem artykułu są zamki nad Dunajcem i Popradem. Z terenów gmin położonych nad
Dunajcem i Popradem w powiatach tarnowskim, brzeskim, nowosądeckim i nowotarskim.
Pierwsze umocnienia wokół swoich osad w dolinie Dunajca zaczęła wznosić ludność kultury
łużyckiej. Kulminacja budownictwa grodowego trwa od IX do XII w. W XIII/XIV w.
powstają warownie wyposażone w murowane cylindryczne wieże ostatniej obrony
i murowane umocnienia miejskie. Wzmożony ruch budowlany trwa za panowania Kazimierza
Wielkiego (Melsztyn, Czchów, Nowy Sącz, Czorsztyn). W czasach Jagiellonów wiele
z zamków przechodzi w ręce prywatne. Przystosowywane są do obrony z użyciem broni
palnej. W XVI w. trwa ich modernizacja ze względu na zagrożenie najazdem tureckim.
W XVII w. na omawianym terenie największą inicjatywę w rozbudowie zamków przejawiają
Lubomirscy. W XVIII w. następuje stopniowy upadek wielu zamków, które w następnym
stuleciu często stają się romantycznymi ruinami.
10
Andrzej Niedojadło: Tarnowiec i jego dzieje do końca XVIII w. (cz. 1)
Tarnowiec – Zawada – Podgrodzie – parafia św. Marcina w Tarnowcu – Spicymir Leliwita
– Jan Amor Tarnowski – Pawel Karol Sanguszko – Hieronim Sanguszko – Jan Zapolya
Artykuł stanowi pierwszą część opracowania monograficznego poświęconego miejscowości
Tarnowiec. Autor opisuje m.in. jego położenie geograficzne, klimat i gleby, przynależność
administracyjną oraz parafialną. Zwraca także uwagę na powstanie osady i innych
miejscowości na jej obszarze. Dodatkowo wzmiankuje o głównych szlakach handlowych
biegnących przez ten teren lub obok niego. Przede wszystkim jednak zwraca uwagę na
dziedziców Tarnowca począwszy od Leliwitów, a na Sanguszkach skończywszy. Nie pomija
roli i znaczenia wybudowanego przez Spicymira zamku. Omawia także funkcje administracji
dworskiej i folwarcznej.
Andrzej Niedojadło: Grzegorz Szerszeń, 130 lat działalności tarnowskich
ponadgimnazjalnych szkół zawodowych
Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych – Technikum Elektryczne – Tarnów – Zawale
Artykuł przedstawia w formie krótkiego kalendarium dzieje Zespołu Szkół MechanicznoElektrycznych w Tarnowie. Zaprezentowane zestawienie uwzględnia najważniejsze
przełomowe wydarzenia w historii placówki. W 2011 r. bowiem przypada 130. rocznica
funkcjonowania
trzech
tarnowskich
szkół
ponadgimnazjalnych,
tj.:
Zespół
Szkół
Ekonomiczno-Ogrodniczych, Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych oraz Zespół Szkół
Budowlanych. Wskazane placówki zmieniały wielokrotnie nazwy i kierunki kształcenia.
Historia pierwszej z nich dotyczy Zakładu Sadowniczo-Ogrodniczego na tzw. Spieglówce.
Dwie ostatnie swymi korzeniami sięgają Szkoły Przemysłowo-Handlowej, zwanej też Szkołą
Przemysłowo-Uzupełniającą, działającą w budynku Szkoły Wydziałowej Męskiej na Zawalu
Zbigniew Radoń: Opowieści o Tarnowie z przełomu lat 1940-50
Brama Pilźnieńska – Tarnów – Eugeniusz Pokorny – Rynek – Żydzi – Park Strzelecki
11
Autor opracowania wspomina swoje dzieciństwo i młodość spędzone w powojennym
Tarnowie. Z artykułu dowiemy się m.in. jak wyglądało życie zwykłych Tarnowian
w trudnych powojennych czasach, w co bawiły się ówczesne dzieci oraz jak wyglądała nauka
w szkole. Autor przybliża również historię jednego z najpopularniejszych zakładów
szklarskich w Tarnowie.
Janusz Skicki: Reklama prasowa w Tarnowie w świetle tygodnika „Pogoń”
anons – reklama prasowa – Tarnów – „Pogoń” – Galicja – Józef Pisz – „Unia”
Artykuł jest próbą przedstawienia reklamy prasowej jako cennego źródła do badań
historycznych nad gospodarką i społeczeństwem Tarnowa w XIX i na początku XX w. Ma
na celu zademonstrowanie środków i omówienie usług będących najczęściej przedmiotem
zainteresowania tarnowskich kupców i klientów. Praca została oparta głównie na źródłach
reklamowych zamieszczanych w tarnowskim tygodniku „Pogoń” (1881-1914), jednym
z najdłużej utrzymujących się na rynku pism prowincjonalnych w Galicji.
Andrzej Skowron: Lokalna kolej Tarnów – Szczucin
w okresie galicyjskim
kolej lokalna – Tarnów – dworzec kolejowy – zabór austriacki – Galicja – Szczucin
Akcje budowy kolei lokalnych podejmował w Galicji na szeroką skalę Sejm Krajowy
we Lwowie przy współudziale państwa, kraju i kapitału miejscowego. Kolei tych do czasu
wybuchu pierwszej wojny światowej wybudowano szesnaście, w tym linię Tarnów –
Szczucin. 4 lipca 1901 r. Sejm Krajowy we Lwowie zaakceptował plan budowy linii
kolejowej Tarnów – Dąbrowa – Szczucin. Na początku października 1905 r. Spółka Akcyjna
„Kolej Lokalna Tarnów – Szczucin” otrzymała dokument koncesyjny dot. budowy
i eksploatacji linii. Kolej lokalna Tarnów – Szczucin połączyła te dwie miejscowości.
Posiadała ona tor szerokości 1 435 mm, jej długość wynosiła 41, 636 km. Opłacalność nowej
linii wydawała się być zapewniona, ponieważ przebiegała przez urodzajne ziemie kraju
i handlowe miasteczka powiatu dąbrowskiego. Ponadto miała obsługiwać w przewozach
12
osobowych i towarowych tereny Królestwa Polskiego, położone po lewej stronie Wisły,
począwszy od Opatowa po Połaniec, a na północy po Nowy Korczyn, Pacanów i Staszów.
VARIA
Małgorzata Budzik: O życiu, narzeczonej i garniturze do ślubu
we Wrześniu 1939
Kazimierz Remian – Tarnów – tarnowscy żołnierze września – Wrzesień 1939
Opracowanie stanowi próbę rekonstrukcji i interpretacji osobistych przeżyć wojennych
i wojskowych tarnowskich żołnierzy września, czynioną przez nich po latach. Artykuł opiera
się na źródłach o charakterze wspomnieniowym, zgromadzonych i opracowanych przez
geografa z zawodu, a z zamiłowania historyka, Kazimierza Remiana (1932-2000). Książkę
„Tarnowscy żołnierze września” wydało Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne oraz Muzeum
Okręgowe w Tarnowie w 2001 roku, po śmierci jej autora.
Paweł Juśko: Ignacego Przybyłkiewicza rozważania na temat
wychowania fizycznego kobiet w dobie emancypacji czynione
Ignacy Przybyłkiewicz – „Przewodnik Gimnastyczny Sokół” – Towarzystwo Gimnastyczne
„Sokół” – wychowanie – kultura fizyczna – emancypacja
Artykuł omawia poglądy Ignacego Przybyłkiewicza, wybitnego działacza Towarzystwa
Gimnastycznego „Sokół” w Tarnowie, na kwestią wychowania kobiet. Swoje rozważania
autor oparł o lekturę książki Elizy Orzeszkowej „Kilka słów o kobietach” i opublikował
w dwóch częściach, na łamach pisma „Przewodnik Gimnastyczny”, będącego oficjalnym
organem Towarzystwa „Sokół” we Lwowie. Autor przypomniał, iż samo wychowanie,
rozumiane jako rozwój, składa się z trzech części, to jest: fizycznej, umysłowej i moralnej.
Zaś te trzy części odpowiadają trzem władzom ludzkiej istoty, mianowicie: ciału, umysłowi
i sercu. Zawsze, od najdawniejszych czasów, w wychowaniu kobiet zaniedbywano którąś
część jej istoty.
13
Wiesław Kutek: Propozycje bibliofila
Propozycje bibliofila poświęcono zaprezentowaniu wydawnictw regionalnych. W bieżącym
numerze omówiono: Z. Radoń – Galopem przez dzieje kawalerii Polskiej; A. Olejko –
Liberator z Olszyn; E. Juśko, M. Małozięć – 5 Pułk Strzelców Konnych. Historia – Tradycja –
Pamięć oraz P. Juśko – Oni ocalili Londyn. Historia która wydarzyła się w Tarnowie
i regionie.
Zbigniew Radoń: Glosa do artykułu: Z kart „Tarnowianina”
Stefan Drzewiecki – licznik kilometrów dla dorożek – marynistyka – lotnictwo – wynalazki
Autor przybliża w swoim artykule osobę wybitnego polskiego inżyniera, wynalazcy
i
konstruktora
Stefana
Drzewieckiego,
genialnego
Polaka,
pioniera
współczesnej
aerodynamiki, konstruktora pierwszych rosyjskich okrętów podwodnych i twórcy wielu
kapitalnych rozwiązań technicznych m. in.: licznika kilometrów dla dorożek konnych.
Ks. Zbigniew Wolak: Ksiądz Jan Salamucha – umysł, serce i wola kapłana
ks. Jan Salamucha – patriotyzm – filozofia – logika – teologia – Koło Krakowskie – ojczyzna
Ks. Jan Salamucha (1903-1944) był znamiennym bohaterem II wojny światowej, łączącym
wybitne kompetencje naukowe z patriotyzmem posuniętym do dobrowolnej ofiary życia za
ojczyznę. Jako członek wyjątkowej grupy naukowej łączącej zainteresowania filozofią,
teologią i logiką, nazwanej Kołem Krakowskim, był autorem pionierskich badań nad
zastosowaniem logiki współczesnej w teologii i filozofii chrześcijańskiej, dokonał m.in.
logicznej analizy dowodu istnienia Boga u św. Tomasza z Akwinu. Jednocześnie był mocno
zaangażowany w działalność patriotyczną, a nawet – na ile pozwalało prawo kanoniczne –
w działalność polityczną ruchu narodowego. Tragicznym uwieńczeniem tego zaangażowania
w sprawy ojczyzny była jego śmierć w czasie Powstania Warszawskiego. Ksiądz Jan
Salamucha świadomy zagrożenia pozostał z rannymi i został rozstrzelany za odmowę
udzielenia informacji o powstańcach, z którymi bronił reduty Wawelskiej.
14
Jarosław Zbrożek: Heffner kontra Popper, czyli zdrowa konkurencja
przedsiębiorczość – elektryczność – tygodnik „Pogoń” – spór – Tarnów
Na łamach tygodnika „Pogoń” dwóch tarnowskich przedsiębiorców nawzajem się oskarżało
i ostrzegało przed konkurencją. Dysputa toczyła się dla dobra klientów tychże obydwu firm.
W artykule zamieszczono cztery (po dwa z jednej strony) ogłoszenia obrazujące charakter,
przedmiot oraz styl prowadzonej polemiki.
15