Więcej w artykule Marka Graffa

Marek Graff
Pociągi dużych prędkości Sapsan
w Rosji
Sapsan na odcinku Kriukowo – Powarowo I w okolicach Moskwy (10.10.2010 r.)
Przez wiele lat jedynymi pociągami kolei radzieckich
(SŻD) osiągającymi prędkości rzędu 200 km/h były zespoły trakcyjne serii ЭP200, wyprodukowane przez fabrykę RVR z Rygi w liczbie dwóch egzemplarzy. Dodatkowo,
zbudowane przez koncern Škoda z Czechosłowacji lokomotywy serii ЧC200 w liczbie 12 szt. dla kolei radzieckich
(SŻD) osiągały prędkości do 200 km/h. Obie serie prowadziły najbardziej prestiżowe pociągi między Moskwą i St
Petersburgiem (wcześniej Leningradem). Jednak starzejące się obie konstrukcje spowodowały, że koleje rosyjskie (RŻD) w połowie lat 90. XX w. zaczęły rozważać zakup nowego taboru, przystosowanego do osiągania takich
prędkości.
Od 1976 r. do 2009 r. ezt serii ЭP200 zapewniały szybką komunikację między Moskwą i St Petersburgiem – obecnie ich rolę przejęły zespoły Sapsan; na zdjęciu
ЭP200 na Dworcu Leningradzkim w Moskwie (30.06.2006 r.)
Fot. Marek Graff
22
9/2010
Fot. Anatolij Nagornow
Duże nadzieje wiązano z zespołami Sokół, które zostały opracowane w wersjach prototypowych przez rodzimy przemysł. Planowano, że będą budowane w odmianach przystosowanych do
prędkości maksymalnej 250 km/h lub 350 km/h. Ostatecznie cały projekt Sokół zakończył się niepowodzeniem: rosyjski rząd ds.
bezpieczeństwa kolejowego stwierdził około 50 zasadniczych
wad konstrukcyjnych i nie dopuścił pociągu dalszych testów. Zatem RŻD postanowił zakupić podobny tabor u renomowanych
producentów, którzy mieli już doświadczenie w wytwarzaniu pociągów kursujących z prędkością 300–350 km/h. Wybrano niemiecki koncern Siemens w maju 2006 r. oraz odmianę ezt ICE3M
Velaro, produkowaną zarówno na rynek krajowy, jak i na eksport.
Wersję przeznaczoną dla RŻD oznaczono jako Sapsan i dostosowano do wymagań odbiorcy:
„„
liczbę wagonów w jednym pociągu zwiększono z 8 do 10, przy
czym 4 wagony są silnikowe, natomiast 6 doczepnych;
„„
część pociągów zostanie wyprodukowana jako jednosystemowa (8 szt., 3 kV DC), natomiast część dwusystemowa (52 szt.,
25 kV 50 Hz, 3 kV DC),
„„
prędkość maksymalną pociągów zmniejszono z 300 km/h do
250 km/h.
Sapsan jest odmianą niemieckiego pociągu serii ICE3M,
przystosowanego do kursowania po sieci RŻD (szerokość toru,
skrajnia, oraz dostosowanie do warunków surowej rosyjskiej zimy). Produkcja zespołów odbywała się w fabrykach Siemensa
w Krefeld, Erlangen i Grazu. Pociągi już po przewiezieniu do Rosji zaplanowano do przetestowanie na linii Moskwa – St Petersburg, przystosowanej do prędkości maksymalnej 200 km/h, przy
czym na odcinku 50 km możliwe było rozwinięcie prędkości do
275 km/h. Rosyjski ds. bezpieczeństwa kolejowego zamierzał
przetestować pociąg przy maksymalnej prędkości eksploatacyjnej
+10%. Miejscem docelowej eksploatacji Velaro RUS byłyby
linie Moskwa – St. Petersburg (3 kV DC), Moskwa – Niżny No-
wogród (25 kV 50 Hz, 3 kV DC) i w przyszłości Helsinki – St Petersburg (25 kV 50 Hz, 3 kV DC). Z zamówionych 60 zespołów,
20 pociągów zostanie zbudowanych w Niemczech, natomiast kolejne 40 w Rosji. Do końca 2009 r. dostarczono po 4 pociągi
w wersji jedno- i dwunapięciowej. Dostawy kolejnych pociągów
tej serii dla RŻD na chwilę obecną zostały wstrzymane.
W połowie listopada 2008 r. zespół Sapsan dotarł do rosyjskiego portu Bałtijsk w O. Kaliningradzkim, skąd został przetransportowany promem z niemieckiego portu Mukran. Jeszcze przed
załadunkiem w Niemczech w pociągu wymieniono wózki na szerokotorowe. Z Bałtijska Sapsan został przewieziony do portu Ust-Ługa pod St Petersburgiem, gdzie w połowie grudnia 2008 r.
miała miejsce jego oficjalna prezentacja. Na początku 2009 r.
jeden z pociągów tej serii przechodził badania w komorze klimatycznej w Wiedniu. Ostatni pociąg z pierwszej partii dostarczono
statkiem pod koniec listopada 2009 r. do Ust-Ługi.
Pod koniec marca 2009 r. rozpoczęły się testy pociągu Sapsan – początkowo na torze doświadczalnym w Szczerbince pod
Moskwą, a następnie na sieci RŻD. 2.05.2009 r. osiągnięto prędkość 281 km/h między stacjami Okułowka – Mściński Most
położonymi na linii magistralnej Moskwa – St. Petersburg zelektryfikowanej napięciem 3 kV DC. Wprawdzie pociągi Velaro dostarczone dla odbiorców w Niemczech, Holandii, Hiszpanii czy
Chinach, osiągają w regularnej eksploatacji prędkość 300 km/h,
natomiast podczas jazd testowych przekraczano barierę 400 km/h,
jednak jazdy te odbywały się pod napięciem 15 kV 16,7 Hz lub
25 kV 50 Hz, natomiast za prędkość graniczną dla napięcia 3 kV
DC przyjmuje się 250 km/h. Zgodnie z przepisami kolei rosyjskich, gdy czas jazdy pociągu przekracza 3 godz., obsada maszynistów musi być dwuosobowa (drugie miejsce może być stojące). W tym celu kabina maszynisty Sapsana została przez
producenta specjalnie przeprojektowana. Aby umożliwić kursowanie pociągów w trakcji podwójnej, zespoły Sapsan zostały wyposażone w sprzęg samoczynny SA-3. Dla obu wersji zasilania
przewidziano osobne pantografy – 2 szt. dla napięcia 25 kV
50 Hz i 4 szt. dla 3 kV DC na dachu każdego pociągu. Dane techniczne pociągu zestawiono w tabeli 1.
Testy zespołu Sapsan zakończono w listopadzie 2009 r., przy
czym pociągi także testowano na linii Moskwa – Niżny Nowogród, częściowo zelektryfikowanej napięciem 25 kV 50 Hz (jest to
druga linia, na której planowana jest ich eksploatacja). Natomiast
wprowadzenie tych pociągów do obsługi linii Moskwa – St Petersburg nastąpiło w grudniu 2009 r. Skrócenie czasu podróży
wyniosło około 1 godz. (do 3 godz. 45 min). Początkowo planowano kursowanie pociągów z prędkością rozkładową 250 km/h,
później zmniejszono prędkość maksymalną do 200 km/h. Pomiędzy Moskwą i Petersburgiem kursują 3 pary pociągów obsługiwane przez zespoły Sapsan (odj. 6.45, 13.00, 19.00 w obu kierunkach). Czas przejazdu pociągu wynosi 3 godz. 45 min (650 km),
natomiast cena biletu – 1. kl./2. kl. – 185/115 USD. Obecnie zapełnienie pociągów wynosi 84%. Przelot samolotem na tej samej
trasie zabiera – łącznie z transferem na i z lotniska – około
5 godz. Dla pasażerów w 1. kl., tj. klasy biznesowej (mieszczącej
się w dwóch wagonach skrajnych) serwowane są ciepłe posiłki.
W pociągu znajduje się wagon barowy oferujący przekąski.
Przejazdy do Niżnego Nowogrodu uruchomiono pod koniec
lipca 2010 r. W tym celu procesowi modernizacji od 2006 r.
poddano linię Moskwa – Niżny Nowogród, długości 331 km
(modernizację prowadzono na odcinkach o długości 139 km).
Sapsan podczas rozładunku w porcie Bałtijsk, 14.11.2008 .r. fot. Siergiej Knyszenko
Velaro RUS już załadowany na statek w porcie Mukran w Niemczech, 2008 r. fot. ©
Siemens
Rodzaje wagonów Velaro RUS
Prędkość maksymalna na tej linii wynosi obecnie 160 km/h. Pomiędzy Nowogrodem i Moskwą/St Petersburgiem kursuje jedna
para pociągów (wyjazd z St Petersburga – ok. 15.00, przyjazd do
Moskwy – ok. 19.00 i Nowogrodu – 23.30, w kierunku przeciwnym wyjazd z Nowogrodu – ok. 15.00, przyjazd do Moskwy – ok.
19.00 i St Petersburga – 23.30).
Miejscem utrzymania pociągów jest lokomotywownia w St.
Petersburgu, przy czym dla zespołów Sapsan zbudowano spe-
9/2010
23
dwa rodzaje zestawień pociągów
Tabela 1
Dane techniczne zespołu Sapsan
Seria
Siemens
Lata budowy
2008–2009
Liczba ezt
4+4
Szerokość toru 1520
01–08
Zestawienie
S+D+S+4D+S+D+S
Długość całkowita
[mm] 250 000
Szerokość [mm] 3265
Wysokość [mm] 4400
Moc zespołu
24
9/2010
3 kV DC, 25 kV 50 Hz
3 kV DC
Numery inwentarzowe
Masa własna
cjalne stanowiska techniczne przeznaczone do ich serwisowania,
a także sprzątania wnętrz, czy mycia pudeł. Wraz z wprowadzeniem Sapsanów, wycofano z eksploatacji zespoły ЭP200, które
przekazano do muzeum kolejnictwa na Dworcu Ryskim w Moskwie.
[mm] # 01–04
# 05–08
Maksymalna siła pociągowa Fot. A. Ciastoń-Ciulkin
ЭBC2–01–04, ЭBC1–05–08
Producent
Napięcie
P9254159 Przedział 2. klasy
Prędkość maksymalna
[kN] [t] [kW] [km/h] 328
662/678
8000
250
System bezpieczeństwa ruchu KLUB-U
Liczba miejsc do siedzenia
500+104
Tekst opracowano na postawie materiałów pozyskanych od Siemens, RŻD, czasopism: Railway Gazette Int., Świat kolei, Railvolution