Albrecht Bethe - Polskie Towarzystwo Etologiczne

Polskie Towarzystwo Etologiczne
Biografie
Albrecht Bethe
BETHE, Albrecht [Theodor Julius] (1872-1954), dr med., dr fil., niem. fizjolog i
badacz pszczół; urodził się w [wówczas niemieckim] Szczecinie, studiował medycynę na
uniwersytetach we Fryburgu Bryzgowijskim (Freiburg im Breisgau), Berlinie, a wreszcie w
Monachium, gdzie uzyskał (1895) stopień doktora u R. Hertwiga. W końcu został
asystentem w Instytucie Fizjologicznym uniwersytetu w Strasburgu, w Alzacji która
wówczas przejściowo należała do Niemiec. Tam pisał pierwsze prace; tam też habilitował
się (1899) w zakresie fizjologii i został profesorem. W 1911 został powołany na profesora
w Kilonii, gdzie pracował do 1914, a od następnego roku podjął pracę we Frankfurcie n.
Menem. Zajmował się neurologią i skurczem mięśni. Był autorem kilku podręczników, jak
Allgemeine Anatomie und Physiologie des Nervensystems (1903), Handbuch der
normalen und pathologischen Physiologie. (1925) czy Allgemeine Physiologie (ost. wyd.
1952); z Abderhaldenem i Höberem redagował Pflügers „Archiv für Physiologie”, zaś z von
Bergmannem, Embdenem i Ellingerem redagował od 1918 Handbuch der normalen und
pathologischen Physiologie. Napisał pomad 50 prac i artykułów.
W pierwszych pracach podejmował aktualny podówczas problem, czy mechanistyczne
podejście do zachowania się pszczół jest wystarczające i adekwatne; obrazuje to
wyraźnie tytuł artykułu z 1898 r.: „Czy wolno nam przypisywać psychiczne jakości
mrówkom i pszczołom?”. Zajmował się też orientacją przestrzenną tych owadów; ich
wyniki dokładnie omawia Dembowski (1927, ss. 131-132; 1950, ss. 243-245). Do
klasycznych eksperymentów Bethego należy umieszczenie ula na ruchomym wózku i
obserwowanie powrotu pszczół do przesuwanego na nim ula. Okazało się, że minimalne
przesunięcie lub obrócenie ula powoduję, że większość powracających pszczół gromadzi
się w punkcie przestrzeni, w którym był wylotek ula!
Gromadzenie się powracających do ula pszczół w miejscu poprzedniego położenia wylotu
– po przesunięciu ula i jego obrócenia (wg Bethego)
To i inne doświadczenia przekonały Bethego do tego, że pszczoły orientują się nie tyle
wzrokowo, co innymi zmysłami. Potwierdził to następnie E. Wolf, który wykazał, że
dopiero pozbawienie pszczół trzech podstawowych członów czułków powoduje, iż trafiają
nawet po przesunięciu ula nawet na stosunkowo dużą odległość (Dembowski 1927, ss. 136137; 1950, s. 248). W 1937 panująca już wówczas w Niemczech hitlerowska paria
narodowo-socjalistyczna zakazała mu pracy naukowej i został usunięty z uniwersytetu.
Bethe był jednym z pierwszych, których zrehabilitowano w 1945. Długie życie pozwoliło
mu – już jako emerytowi mieszkającemu we Frankfurcie n. Menem – wrócić do zagadnienia
orientacji przestrzennej po 48 latach – z nową, nagromadzoną w tym czasie przez
© 2007 Jerzy Andrzej Chmurzyński
Publikacja materiałów wyłącznie za zgodą autora
[email protected]
1
Polskie Towarzystwo Etologiczne
Biografie
badaczy, wiedzą (zob. 1950). Zmarł w wieku 82 lat. Jego synem był Hans Bethe, fizyk
teoretyczny i późniejszy laureat Nagrody Nobla.
Bibliografia:
Dürfen wir den Ameisen und Bienen psychische Qualitäten zuschreiben? Pflügers Archiv
ges. Physiol., 70, 1898, ss. 15-100; Noch einmal über die psychischen Qualitäten der
Ameisen, ibid., 79, 1900, ss. 39-52; Die Heimkehrfähigkeit der Ameisen und Bienen. Biol.
Zbl., 22, 1902, ss. 193-215, 234-238; Das Finden des Weges – eine kritische Betrachtung.
Studium gen., 3, 1950, ss. 75-87.
E. Wasmann: Noch ein Wort zu Bethes Reflextheorie. Biol. Zbl., 22, 1902; J. Dembowski:
Szkice biologiczne. Lwów 1927; Idem: Psychologia zwierząt, wyd. 2. Warszawa 1950.
© 2007 Jerzy Andrzej Chmurzyński
Publikacja materiałów wyłącznie za zgodą autora
[email protected]
2