D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa

Sygn. akt IV Ca 80/14
POSTANOWIENIE
Dnia 9 października 2014 r.
Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie IV Wydział Cywilny Odwoławczy
w składzie:
Przewodniczący: SSO Marcin Łochowski (spr.)
Sędziowie: SO Paweł Iwaniuk, SO Beata Janiszewska
Protokolant: apl. aplikacji ogólnej Edyta Strzelec-Skowron
po rozpoznaniu w dniu 25 września 2014 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z wniosku Gminnej Spółdzielni (...) w J.
z udziałem Gminy L., (...) S.A. w (...) S.A. w R.
o ustanowienie służebności przesyłu
na skutek apelacji wnioskodawcy i uczestnika (...) S.A. w L. od postanowienia Sądu Rejonowego w Legionowie z dnia
18 kwietnia 2013 r., sygn. akt I Ns 148/09
postanawia:
I. umorzyć postępowanie apelacyjne w części dotyczącej apelacji (...) S.A. w L.;
II. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:
- w pkt 1) ustanowić na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...),
na rzecz (...) S.A. w L. służebność przesyłu, polegającą na znoszeniu przez każdoczesnego właściciela nieruchomości
obciążonej istnienia urządzenia przesyłowego w postaci posadowionej na tej nieruchomości napowietrznej linii
energetycznej średniego napięcia 15 kV, stanowiącej odgałęzienie linii SN-15 kV o nazwie (...) do stacji
transformatorowej o nazwie (...) oraz na uprawnieniu każdoczesnego właściciela tego urządzenia przesyłowego do
korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do wykonywania prac koniecznych do należytego
utrzymania tej linii energetycznej, a nadto zasądzić od (...) S.A. w L. na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w J. kwotę
23.442 zł (dwadzieścia trzy tysiące czterysta czterdzieści dwa złote);
- w pkt 4) stwierdzić, że Gminna Spółdzielnia (...) w (...) S.A. w L. ponoszą koszty postępowania związane ze swym
udziałem w sprawie;
III. oddalić apelację Gminnej Spółdzielni (...) w J. w pozostałej części;
IV. stwierdzić, że Gminna Spółdzielnia (...) w (...) S.A. w L. ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem
w sprawie w instancji odwoławczej.
Sygn. akt IV Ca 80/14
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:
Apelacja wnioskodawcy jest częściowo zasadna, choć nie z przyczyn w niej wskazanych.
Na wstępie podkreślić należy, że Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego opisane w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia (k.395-398) i przyjmuje je za własne. Stan faktyczny w zakresie istotnym dla
rozstrzygnięcia nie był zresztą sporny.
Co więcej, Sąd Rejonowy dokonał, co do zasady, trafnej oceny prawnej żądania wnioskodawcy. Nie można się jednak
zgodzić z częścią argumentów przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Nadto, z uwagi na brak
określenia zakresu korzystania z nieruchomości obciążonej, a także niewskazanie osoby zobowiązanej do zapłaty
wynagrodzenia w kwocie 23.442 zł oraz osoby uprawnionej do jego otrzymania, zaskarżone postanowienie podlegało
w tym zakresie zmianie.
W pierwszej kolejności wymaga wskazania, że zgodnie z art. 391 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w razie cofnięcia
apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu wniosku. Skarżący
może zatem cofnąć apelację aż do wydania orzeczenia w drugiej instancji.
Dlatego też, z Sąd Okręgowy uwagi na cofnięcie apelacji przez uczestnika (...) S.A. w L. na podstawie art. 391 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. umorzył postępowanie apelacyjne w tej części.
Sąd Okręgowy, będąc związany zarzutami procesowymi, z urzędu bierze pod rozwagę naruszenie prawa materialnego
przez sąd pierwszej instancji. Sąd odwoławczy jako instancja nie tylko kontrolna, ale także merytoryczna, powinien
bowiem zbadać sprawę niezależnie od zarzutów apelacji dotyczących naruszeń prawa materialnego. W konsekwencji
może, a jeżeli je dostrzeże – powinien, naprawić wszystkie naruszenia prawa materialnego, niezależnie od tego,
czy zostały wytknięte w apelacji, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia. W niniejszej sprawie
wnioskodawca zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w pkt 1., 2. i 4.
Trzeba zauważyć, że apelacja wnioskodawcy opiera się przede wszystkim na zarzucie naruszenia prawa materialnego
poprzez błędną wykładnię art. 3052 § 2 k.c. i w konsekwencji uznanie, że użytkownik wieczysty nie może żądać
ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości będącej w użytkowaniu wieczystym, a jedynie na prawie
użytkowania wieczystego.
Zgodnie z art. 3051 k.p.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub
którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca
może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń
(służebność przesyłu).
Ustanowienie służebności ingeruje zatem w prawa właściciela, ale w sposób ustawowo dozwolony, z przewidzianym
prawem uwarunkowaniami (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2011 r., V CSK 340/10).
Służebność przesyłu daje uprawnionemu, aczkolwiek w pewnym ograniczonym zakresie, władztwo nad cudzą
nieruchomością. Ogranicza prawa własności właściciela nieruchomości przez ustanowienie trwałego obowiązku
znoszenia przez niego w sferze, w której może być wykonywana własność, stanu ukształtowanego jego oświadczeniem
woli. Należące do istoty tego ograniczenia obowiązki ciążą na każdoczesnym właścicielu nieruchomości (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., IV CSK 303/10).
Służebnością przesyłu można obciążyć nieruchomość gruntową, budynkową lub lokalową, na której są lub mają być
posadowione urządzenia przesyłowe przedsiębiorcy. Podmiotem, na rzecz którego może być ustanowiona służebność
przesyłu, jest wyłącznie przedsiębiorca, a więc osoba fizyczna, osoba prawna i podmiot ustawowy, o którym mowa w
art. 331 § 1 k.c., prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przedmiotem działalności
takiego przedsiębiorcy powinna być działalność związana z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych. Ustanowienie
służebności przesyłu jest możliwe tylko na rzecz takiego przedsiębiorcy, który jest właścicielem urządzeń, służących do
doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych urządzeń podobnych lub który
zamierza wybudować takie urządzenia (art. 49 § 1 k.c.). Podmiotem, który może ustanowić służebność przesyłu, jest
natomiast właściciel nieruchomości, na której urządzenia przesyłowe są lub mają być posadowione (nieruchomości
obciążonej).
Sąd Rejonowy trafnie zatem uwzględnił wniosek skarżącego o ustanowienie służebność przesyłu na nieruchomości
w stosunku do której wnioskodawcy przysługiwał tytuł prawny w postaci prawa własności. Niemniej jednak
rozstrzygnięcie w tym zakresie uznać należało za niepełne, a w konsekwencji wydane z naruszeniem art. 3051 k.c. oraz
art. 3052 § 2 k.c.
Zgodnie z treścią art. 3051 k.c. nieruchomość można obciążyć prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może
korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej. Treścią służebności przesyłu jest zatem korzystanie
przez przedsiębiorcę w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości (nieruchomości obciążonej), w zakresie
niezbędnym do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych. Będzie to oznaczać w praktyce
możliwość wejścia przez przedsiębiorcę, któremu przysługuje służebność, na cudzy grunt obciążony służebnością oraz
jego zajęcia w trakcie budowy w zakresie niezbędnym do realizacji inwestycji, w celu posadowienia tam urządzeń,
o których mowa w art. 49 § 1 k.c., podejmowania czynności niezbędnych do utrzymania, konserwacji, remontu,
modernizacji, dozoru czy usunięcia awarii urządzeń przesyłowych. Na treść służebności przesyłu składa się również
obowiązek właściciela nieruchomości obciążonej znoszenia istnienia cudzych urządzeń na gruncie, w tym znoszenia
podejmowanych przez przedsiębiorcę czynności w celu ich posadowienia, a następnie ich utrzymania, konserwacji,
remontu, dozoru etc. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., IV CSK 303/10).
Co więcej, trzeba zaznaczyć, że obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu nie sprowadza się tylko do możliwości
korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego z określonego fragmentu (części) nieruchomości. Treścią służebności
jest przecież także zapewnienie dostępu do urządzenia przesyłowego. Sposób tego dostępu jest determinowany przez
charakter urządzenia przesyłowego i rodzaj niezbędnych do wykonania przez przedsiębiorcę czynności. Nie można
zatem – co do zasady – z góry ograniczyć uprawnienia przedsiębiorcy przesyłowego do korzystania jedynie z pewnego
ściśle określonego fragmentu nieruchomości.
W sentencji postanowienia o ustanowieniu służebności przesyłu sąd winien więc nie tylko określić jej rodzaj (jako
służebność przesyłu), lecz również zakres, sposób wykonywania, a także odnieść się do uprawnień każdoczesnego
właściciela urządzenia przesyłowego do korzystania z nieruchomości obciążonej. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd
Rejonowy naruszył art. 3051 k.c., albowiem nie zawarł w treści postanowienia wszystkich wskazanych powyżej
elementów.
Nadto, art. 3052 § 2 k.p.c. stanowi, iż jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności
przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości
może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Wskazany przepis
przewiduje wprost wynagrodzenie jako świadczenie ekwiwalentne przedsiębiorcy na rzecz właściciela nieruchomości.
Zasada odpłatnego ustanawiania służebności przesyłu oznacza, że określenie wysokości i rodzaju wynagrodzenia
jest elementem koniecznym orzeczenia kształtującego, a ustanowienie służebności i obciążenie obowiązkiem zapłaty
wynagrodzenia musi nastąpić jednocześnie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK
190/11). Nie ulega przy tym wątpliwości, że rozstrzygnięcie sądu w zakresie wynagrodzenia musi nadawać się do
egzekucji. Konieczne jest zatem jednoznaczne określenie stron tego stosunku prawnego.
W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o przeprowadzony w sprawie dowód z opinii biegłego, iż w
zamian za ustanowienie służebności przesyłu wnioskodawcy przysługuje od uczestnika (...) S.A. w L. jednorazowe
wynagrodzenie w kwocie 23.442 zł. Kwestia ta nie znalazła jednak należytego odzwierciedlania w treści zaskarżonego
postanowienia. Dlatego też, postanowienie Sądu Rejonowego należało uzupełnić o określenie stron tego stosunku
zobowiązaniowego (zapłaty wynagrodzenia), tak, aby postanowienie w tym zakresie był zdatne do egzekucji.
W pozostałym zakresie zarzuty apelacji są chybione. Sąd Okręgowy częściowo podziela rozważania Sądu Rejonowego
co do braku podstaw do uwzględnienia żądania wnioskodawcy w zakresie ustanowienia służebności przesyłu na
pozostałych nieruchomościach. W niniejszej sprawie wnioskodawcy przysługiwał nie tylko tytuł prawny w postaci
prawa własności nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), lecz również
tytuł prawny w postaci użytkowania wieczystego nieruchomości dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi
księgę wieczystą nr (...) oraz tytuł prawny w postaci użytkowania wieczystego nieruchomości dla której Sąd Rejonowy
w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...). Wnioskodawca wystąpił o ustanowienie służebności przesyłu na
wszystkich wskazanych nieruchomościach, również tych, wobec których przysługiwało mu jedynie użytkowanie
wieczyste.
Należy zgodzić się z tezą, że użytkownik wieczysty nie ma legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie
służebności przesyłu na nieruchomości obciążonej użytkowaniem wieczystym. Nie jest bowiem uprawniony
do domagania się obciążenia nieprzysługującego mu prawa własności. Nadto, ustanowienie służebności na
nieruchomości oznaczałoby, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności należy się właścicielowi nieruchomości,
a nie użytkownikowi.
Sąd Okręgowy nie podziela natomiast poglądu Sądu Rejonowego o dopuszczalności ustanowienia służebności przesyłu
na użytkowaniu wieczystym. Należy przychylić się do stanowiska, że, co do zasady, jest to wykluczone. „Służebność
przesyłowa ma zapewnić przedsiębiorcy stabilny tytuł do korzystania z urządzeń, o jakich jest mowa w art. 49 § 1 k.c.
Co do zasady, taka służebność ma obciążać nieruchomość, a nie ustanowione na niej prawo użytkowania wieczystego.
Dlatego przedsiębiorcy korzystającemu z urządzeń przesyłowych przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności
przesyłu za wynagrodzeniem w stosunku do właściciela nieruchomości (art. 3051 § 1 k.c.) i właściciel nieruchomości
może też żądać od przedsiębiorcy wynagrodzenia za ustanowienie służebności (art. 3052 § 1 k.c.).” (tak Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 28 marca 2014 r., III CSK 174/13).
Należy zwrócić uwagę, że skoro w dacie powstania prawa użytkowania wieczystego nieruchomość, na której prawo
to powstało była już zabudowana urządzeniami przesyłowymi, to okoliczność ta ma dla użytkownika wieczystego
takie znaczenie, że jako istotna dla oznaczenia wartości nieruchomości powinna być uwzględniona przy ustalaniu
wysokości pierwszej opłaty, jak i kolejnych opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego. Obciążenia istniejące
na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, o ile ograniczają możliwości jej wykorzystania zgodnie ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i obniżają jej wartość rynkową, mają znaczenie dla wysokości opłat,
które użytkownik wieczysty obowiązany jest świadczyć właścicielowi. Sytuacja, w której użytkownik wieczysty – z
uwagi na właściwości nieruchomości, w tym ograniczone możliwości jej wykorzystania inwestycyjnego w związku z
zabudowaniem urządzeniami przesyłowymi – miałby płacić właścicielowi niższe opłaty roczne, a zarazem pobierać
zamiast właściciela od przedsiębiorcy przesyłowego wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłowej na
przysługującym mu prawie użytkowania wieczystego, pozostawałaby w sprzeczności z relacjami, w jakich rozważane
prawa powinny pozostawać względem siebie (tak też Sąd Najwyższy w ww. postanowieniu).
Skoro zatem obciążenie użytkowania wieczystego służebnością przesyłu jest, co do zasady, niedopuszczalne,
ewentualne inne uchybienia Sądu Rejonowego nie mogły mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia w pkt 2. zaskarżonego
postanowienia.
Z tych względów należy przyjąć, że zaskarżone postanowienie w zakresie pkt 2. – wbrew zarzutom apelacji –
odpowiada prawu i nie narusza art. art. 3052 § 2 k.c.
Dlatego też Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie
w części w ten sposób, że w pkt I. ustanowił na podstawie art. 3051 k.c. na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy
w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz (...) S.A. w L. służebność przesyłu, polegającą na znoszeniu
przez każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej istnienia urządzenia przesyłowego w postaci posadowionej
na tej nieruchomości napowietrznej linii energetycznej średniego napięcia 15 kV, stanowiącej odgałęzienie linii SN-15
kV o nazwie (...) do stacji transformatorowej o nazwie (...) oraz na uprawnieniu każdoczesnego właściciela tego
urządzenia przesyłowego do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do wykonywania prac
koniecznych do należytego utrzymania tej linii energetycznej, a nadto w oparciu o art. 3052 § 2 k.c. zasądził od (...)
S.A. w L. na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w J. kwotę 23.442 zł tytułem wynagrodzenia, a w pkt. 4 na podstawie art.
520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. stwierdził, że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swym udziałem w
sprawie. Natomiast, zgodnie z art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawcy
w pozostałej części, jako bezzasadną.
Nadto, Sąd Okręgowy na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. stwierdził,
że wnioskodawca i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie w postępowaniu
odwoławczym.
Wobec powyższego Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji.