1 WYROK Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 września 2008

WYROK
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 10 września 2008 r.
I ACa 743/07
Skład orzekający: SSA Ewa Giezek
SSA Maryla Domel – Jasińska (spr.)
SSA Katarzyna Przybylska
Teza:
W powództwie przeciwegzekucyjnym małŜonek dłuŜnika moŜe podnosić zarzuty, Ŝe
wierzytelność nie moŜe być dochodzona z majątku wspólnego, gdyŜ naleŜy do kategorii
wierzytelności wymienionych w art. 41 § 2 i § 3 k.r.o.
Z uzasadnienia
Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2006 r. Sąd Okręgowy w B. oddalił powództwo GraŜyny
S. w sprawie skierowanej przeciwko „N” sp. z o.o. w K. o pozbawienie w stosunku do
powódki wykonalności tytułu wykonawczego wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w K. z
dnia 9 stycznia 2001 r., zasądzającego od męŜa powódki – Stanisława S. na rzecz pozwanej
kwotę 119.954,05 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 listopada 1997 r. do dnia zapłaty
oraz kwotę 7.597,70 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i zaopatrzonego w klauzulę
wykonalności takŜe przeciwko powódce. Nadto Sąd Okręgowy orzekł o kosztach procesu.
Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i
wnioskach.
W dniu 9 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy w K. wydał wyrok zaoczny zasądzający od
męŜa powódki – Stanisława S. na rzecz „N” sp. z o.o. w K. kwotę 119.954,05 zł z odsetkami
od dnia 19 listopada 1997r. i kosztami procesu w kwocie 7.597,70 zł. Na skutek wniosku
wierzycielki Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 19 lutego 2002 r. nadał wyŜej
wskazanemu tytułowi klauzulę wykonalności takŜe przeciwko powódce, z ograniczeniem jej
odpowiedzialności do majątku objętego małŜeńską wspólnością ustawową. Postanowienia
tego powódka nie zaskarŜyła. Wyrokiem z dnia 31 marca 2005 r. Sąd Rejonowy w B.
uwzględnił wniesioną przez Stanisława S. skargę o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 28 maja 2003 r. przez zmianę tego wyroku i
oddalenie
powództwa o zniesienie małŜeńskiej
1
wspólności majątkowej pomiędzy
małŜonkami GraŜyną i Stanisławem S., z datą wsteczną, tj. od 1 stycznia 1997 r.
MałŜonkowie S. wyłączyli obowiązującą ich wspólność majątkową mocą umowy notarialnej
z dnia 14 maja 1997 r.
W ocenie Sądu I instancji wniesione powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.
Zarzuty podniesione przez powódkę co do nieistnienia pomiędzy małŜonkami małŜeńskiej
wspólności majątkowej w dacie powstania wierzytelności pozwanej i w dacie przekazania o
klauzuli wykonalności oraz zarzuty co do braku wiedzy powódki o zobowiązaniach jej męŜa
wobec pozwanej spółki mogły być podnoszone w postępowaniu o nadanie klauzuli
wykonalności przeciwko powódce. Sąd Okręgowy wskazał, iŜ z zebranego materiału
dowodowego wynikało, Ŝe powódka w postępowaniu klauzulowym nie zgłosiła zarzutu, Ŝe
podejmowane przez męŜa czynności prawne, w okresie kiedy pełnił on funkcję prezesa
zarządu pozwanej spółki, dokonywane były bez jej wiedzy i zgody, a ponadto, Ŝe w owym
czasie obowiązywał między małŜonkami ustrój rozdzielności majątkowej.
Celem postępowania wywołanego powództwem opozycyjnym jest, według Sądu I
instancji, nie tyle wykazanie przez małŜonka dłuŜnika, Ŝe zobowiązanie powstało w okresie,
kiedy pomiędzy małŜonkami nie obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małŜeńskiej lecz
raczej kwestionowanie, Ŝe roszczenie istnieje. Stosownie bowiem do treści art. 840 § 1 pkt 3
k.p.c. małŜonek dłuŜnika moŜe bronić się przed egzekucją przez wykazanie, Ŝe egzekwowane
świadczenie wierzycielowi się nie naleŜy, gdyŜ np. zostało w całości uregulowane przed
wszczęciem egzekucji.
Przesłanek z art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. powódka nie wykazała. Wierzytelność pozwanej
w stosunku do dłuŜnika Stanisława S. powstała w okresie, gdy pełnił on funkcję prezesa
zarządu pozwanej, co zostało ustalone w prowadzonym przeciwko dłuŜnikowi postępowaniu
karnym. W owym czasie, co prawda między małŜonkami obowiązywała rozdzielność
majątkowa, jednak stosownie do obowiązującego wówczas art. 47 § 2 k.r.o. warunkiem
powoływania się względem osób trzecich na rozszerzenie, ograniczenie lub wyłączenie
wspólności majątkowej było udowodnienie, Ŝe zawarcie przez małŜonków umowy
majątkowej było dla tych osób okolicznością znaną. Powódka nie udowodniła, Ŝe pozwana
spółka dysponowała wiedzą na temat istniejącego między małŜonkami S. ustroju
majątkowego.
Nadto z treści odpowiedzi na pozew oraz zeznań członka zarządu pozwanej spółki –
Kazimierza C. wynikało, Ŝe powódka nie tylko wiedziała o czynnościach męŜa, ale takŜe
godziła się na nie i czerpała z nich realne korzyści oraz uczestniczyła w spotkaniach, na
których omawiano sposób naprawienia przez jej męŜa szkody wyrządzonej pozwanej spółce.
2
W związku z powyŜszym Sąd Okręgowy powództwo oddalił.
Od powyŜszego wyroku zostały złoŜone dwie apelacje; powódki i interwenienta
ubocznego.
Powódka w swojej apelacji zarzuciła raŜącą sprzeczność ustaleń Sądu ze
zgromadzonym materiałem dowodowym polegającą na bezzasadnym przyjęciu, Ŝe powódka
na etapie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności nie podnosiła zarzutów co do
obowiązywania między małŜonkami rozdzielności majątkowej i braku utrzymywania przez
nią więzi gospodarczych ze Stanisławem S., co odzwierciedlają akta sprawy o sygn. akt IX
GCo 238/02 Sądu Okręgowego w K. Wskazała takŜe, na naruszenie art. 840 k.p.c. przez
całkowite pominięcie jednej z istotnych przesłanek zasadności powództwa, tj. uznania
dłuŜnika Stanisława S. za winnego przywłaszczenia pieniędzy na szkodę pozwanej spółki w
postępowaniu karnym i prawomocnego skazania go za przestępstwo z art. 284 § 2 k.k. w zw.
z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz orzeczenia obowiązku naprawienia przez niego
szkody w kwocie 119.954,05 zł. Nadto apelująca podniosła bezpodstawne przydanie waloru
wiarygodności zeznaniom Kazimierza S., który jako członek zarządu był zainteresowany
korzystnym dla pozwanej rozstrzygnięciem procesu, a takŜe brak wszechstronnego
rozwaŜenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności nie
zapoznanie się z aktami sprawy karnej, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w B. przeciwko
oskarŜonemu Stanisławowi S., sygn. akt III K 1198/00 i spraw o sygn. IX GC 238/02 i IX
GCo 1616/03 Sądu Okręgowego w K.
Interwenient uboczny w swojej apelacji domagał się uchylenia zaskarŜonego wyroku
podkreślając, iŜ powódka słusznie domaga się „uchylenia skierowanego przeciwko niej tytułu
wykonawczego”.(...)
Sąd Apelacyjny ustalił i zwaŜył, co następuje:
ZłoŜone apelacje podlegały uwzględnieniu.
Na wstępie wypada zauwaŜyć, iŜ trafnie wskazał Sąd I instancji, Ŝe powództwa z art.
840 k.p.c. małŜonek dłuŜnika nie moŜe opierać na prawie procesowym, mogącym stanowić
podstawę zaŜalenia przeciwko postanowieniu o nadaniu klauzuli wykonalności. W
szczególności nie moŜe on opierać powództwa przeciwegzekucyjnego na tym, Ŝe wspólność
majątkowa została zniesiona. Zasadnie zatem przyjął Sąd Okręgowy, Ŝe zarzut
nieobowiązywania między małŜonkami ustroju wspólności majątkowej mógł zostać
zgłoszony w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności, opartym na art. 787 k.p.c.
3
Zgodzić się naleŜy ze stanowiskiem apelującej powódki, Ŝe w postępowaniu o nadanie
przeciwko niej klauzuli wykonalności podniosła ona zarzut nieistnienia między małŜonkami
ustroju wspólności majątkowej od dnia 14 maja 1997r., jak równieŜ zarzut braku więzi
gospodarczej z męŜem Stanisławem S.
Ustalenia Sądu Okręgowego, wskazujące na nie zgłoszenie przez powódkę
powyŜszych zarzutów nie znajdowały potwierdzenia w materiale dowodowym, a zwłaszcza w
aktach sprawy o sygn. akt IX GCo 238/02 Sądu Okręgowego w K.
Dla oceny zasadności powództwa przeciwegzekucyjnego powyŜsze zarzuty nie miały
jednak znaczenia, skoro powódka mogła je powtórzyć w zaŜaleniu na postanowienie o
nadaniu przeciwko niej klauzuli wykonalności, którego to zaŜalenia jednak nie złoŜyła.
Powództwo przeciwegzekucyjne małŜonka dłuŜnika moŜe opierać się nie tylko na
twierdzeniu, Ŝe dochodzone roszczenie nie istnieje, gdyŜ zostało przed wszczęciem egzekucji
zaspokojone, jak wskazał Sąd I instancji, ale przede wszystkim na zarzucie, Ŝe zasądzona w
tytule egzekucyjnym wierzytelność nie moŜe być dochodzona z majątku wspólnego, gdyŜ
naleŜy do kategorii wierzytelności wymienionych w art. 41 § 2 lub § 3 k.r.o.
W związku z powyŜszym zasadny okazał się zarzut zgłoszony w apelacji powódki, a
wskazujący na to, Ŝe rodzaj wierzytelności pozwanej spółki nie uprawnia do egzekwowania
jej z majątku wspólnego.
Sąd Okręgowy pominął istotną dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczność, Ŝe
wierzytelność pozwanej wobec dłuŜnika Stanisława S. nie wynikała z czynności
cywilnoprawnej, jednostronnej bądź dwustronnej, a z deliktu, który został stwierdzony w
postępowaniu karnym. DłuŜnik za występek polegający na przywłaszczeniu pieniędzy na
szkodę pozwanej spółki został skazany prawomocnym wyrokiem karnym w sprawie III K
1198/00 Sądu Rejonowego w B. na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
jej wykonania, zaś czynu zabronionego dopuścił się, jak ustalił Sąd II instancji w wyroku z
dnia 26 kwietnia 2002 r. sygn. akt IX Ka 57/02 w okresie od 1 listopada 1997 r. do 17
listopada 1997 r.
W sprawie karnej równieŜ zobowiązano Stanisława S. do naprawienia szkody przez
zapłatę na rzecz pozwanej kwoty 119.954,05 zł.
Tę samą kwotę zasądzono od Stanisława S. na rzecz pozwanej wyrokiem zaocznym z
dnia 9 stycznia 2001 r., stanowiącym tytuł wykonawczy, co do którego powódka Ŝądała
pozbawienia wykonalności.
ToŜsamości roszczeń objętych wskazanym wyrokiem zaocznym i wyrokiem karnym
pozwana nie zanegowała. W tej sytuacji przytaczanie przez Sąd I instancji poglądów
4
prezentowanych w orzecznictwie, dotyczącym wiedzy wierzyciela co do istnienia między
małŜonkami wyłączenia wspólności majątkowej przed powstaniem wierzytelności, a takŜe
akceptacji działań dłuŜnika przez powódkę, notabene przestępczych, nie mogły zostać uznane
za trafne. Nie moŜna bowiem zakładać, Ŝe powódka akceptowała działanie męŜa,
wyczerpujące znamiona czynu zabronionego i Ŝe dłuŜnik, sprawca tego czynu, miał
obowiązek poinformować osobę, na której szkodę działał, o zniesieniu małŜeńskiej
wspólności majątkowej.
Stosownie do treści art. 41 § 2 k.r.o., jeŜeli (…) zobowiązanie jednego z małŜonków
nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel moŜe Ŝądać zaspokojenia z majątku osobistego
dłuŜnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłuŜnika z innej
działalności zarobkowej (…).
PowyŜsze oznacza, Ŝe wierzytelność wynikająca z deliktu, jakiego dopuścił się jeden z
małŜonków, nie podlega zaspokojeniu z majątku wspólnego.
Powołany przepis winien znaleźć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, a to na
podstawie art. V Przepisów wprowadzających kodeks rodzinny i opiekuńczy, według którego
przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosuje się do stosunków w nim unormowanych,
chociaŜby powstały przed jego wejściem w Ŝycie, chyba Ŝe przepisy poniŜsze stanowią
inaczej. śaden z przepisów przejściowych nie stanowi inaczej w powyŜszej materii, a skoro
art. 41 § 2 kro wszedł w Ŝycie z dniem 20 stycznia 2005 r., to obowiązywał równieŜ w dacie
orzekania przez Sąd I instancji, tj. w dniu 18 grudnia 2006 r.
Ustalenie, Ŝe wierzytelność nie podlega zaspokojeniu z majątku wspólnego winno
skutkować uwzględnieniem powództwa przeciwegzekucyjnego. W związku z powyŜszym
naleŜało zaskarŜony wyrok zmienić na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i orzec o pozbawieniu
wykonalności w stosunku do powódki tytułu wykonawczego - wyroku zaocznego Sądu
Okręgowego w K. z dnia 9 stycznia 2001 r., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności
przeciwko powódce postanowieniem Sądu Okręgowego w K. z dnia 19 grudnia 2002 r.
(...)
5