Ochrona przedmowa.qxd

Ochrona przedmowa_wyd3_Ochrona przedmowa.qxd 07.10.2014 21:39 Page 5
Spis treÊci
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. Powstanie i rozwój ˝ycia na Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2. Cz∏owiek i przyroda: od zarania dziejów
do wspó∏czesnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.1. Cz∏owiek a inni mieszkaƒcy Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Wp∏yw rozwoju ludzkiej cywilizacji na przyrod´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Antropopresja w XX wieku – poczàtek globalnej katastrofy
biosfery? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Poczàtki nowego tysiàclecia – potencjalne zagro˝enia dla przyrody
w XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Ekonomiczne i polityczne aspekty globalnych zniszczeƒ przyrody . . . . . .
25
28
34
52
59
3. Motywy, cel i przedmiot ochrony przyrody w uj´ciu
historycznym i wspó∏czesnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.1. Motywy ochrony przyrody w dziejach cz∏owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Cel i przedmiot ochrony przyrody w uj´ciu for malno-prawnym . . . . . .
3.3. Ochrona ró˝norodnoÊci biologicznej jako cel wspó∏czesnej
ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Ochrona dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego . . . . . . . . . . . .
3.5. Ochrona walorów krajobrazowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
75
78
83
86
4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . 91
4.1. Wk∏ad nauki do ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.2. Ocena zagro˝enia gatunków – czer wone listy i czer wone ksi´gi . . . . . . . 97
Ochrona przedmowa_wyd3_Ochrona przedmowa.qxd 07.10.2014 21:39 Page 6
Spis treÊci
6
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.
4.8.
Gatunki specjalnej troski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obiekty dziedzictwa geologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podstawy identyfikacji i waloryzacji ekosystemów . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ekosystemy specjalnej troski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Krajobrazowe i regionalne podejÊcie do ochrony przyrody . . . . . . . . . .
Przyrodnicza inwentaryzacja i waloryzacja obszarów
i obiektów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.9. Monitoring przyrodniczy (biologiczny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.10. Mi´dzynarodowe kategorie obszarów chronionych . . . . . . . . . . . . . . . .
104
116
119
124
129
137
145
148
5. Mi´dzynarodowe aspekty ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . 155
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
5.6.
5.7.
5.8.
5.9.
Poczàtki mi´dzynarodowej wspó∏pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mi´dzynarodowe konwencje o zasi´gu Êwiatowym . . . . . . . . . . . . . . . .
Mi´dzynarodowe porozumienia i umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mi´dzynarodowe konwencje o zasi´gu europejskim . . . . . . . . . . . . . . .
Âwiatowe sieci obszarów chronionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europejskie sieci obszarów chronionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europejskie programy ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Âwiatowe organizacje ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europejskie organizacje ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
155
157
169
174
178
189
200
203
207
6. WartoÊci przyrodnicze Polski – stan, zagro˝enia
i ochrona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
6.8.
6.9.
Naturalne uwarunkowania kszta∏tujàce przyrod´ Polski . . . . . . . . . . . . .
Wp∏yw czynników antropogenicznych na przyrod´ Polski . . . . . . . . . . .
Ró˝norodnoÊç biologiczna Polski na tle Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zró˝nicowanie krajobrazów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zró˝nicowanie ekosystemów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ró˝norodnoÊç gatunkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ró˝norodnoÊç genetyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyroda terenów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyroda lasów gospodarczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
211
227
241
243
262
294
313
316
321
7. Krótka historia ochrony przyrody na ziemiach polskich . . . . . 327
7.1. Ochrona przyrody w poczàtkach paƒstwa polskiego
i I Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Ochrona przyrody w okresie zaborów (1796–1918) . . . . . . . . . . . . . . .
7.3. Ochrona przyrody w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939) . . . . . . .
7.4. Ochrona przyrody w okresie PRL (1944–1989) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.5. Sukcesy i pora˝ki ochrony przyrody w okresie III Rzeczypospolitej
(od 1989) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
327
331
338
344
350
Ochrona przedmowa_wyd3_Ochrona przedmowa.qxd 07.10.2014 21:39 Page 7
Spis treÊci
7
8. Wspó∏czesny system prawny, organizacyjny i finansowy
oraz zaplecze naukowe ochrony przyrody w Polsce . . . . . . . . . 357
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
8.5.
8.6.
8.7.
8.8.
Konstytucja RP i ustawa o ochronie przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Akty wykonawcze do ustawy o ochronie przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inne akty prawne zwiàzane z ochronà przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organy administracyjne ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organy opiniodawczo-doradcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organizacje pozarzàdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fundusze wspierajàce ochron´ przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Naukowe zaplecze ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
357
362
365
368
371
373
378
381
9. Formy ochrony przyrody – ochrona in situ . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
9.1. Przedmiot i kategorie prawnej ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2. Ró˝norodnoÊç i rozwój prawnych form ochrony przyrody . . . . . . . . . .
9.3. Park narodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.4. Rezer wat przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5. Park krajobrazowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.6. Obszar chronionego krajobrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.7. Obszar Natura 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.8. Pomnik przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.9. Stanowisko dokumentacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.10. U˝ytek ekologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.11. Zespó∏ przyrodniczo-krajobrazowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.12. Ochrona gatunkowa roÊlin, zwierzàt i grzybów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.13. Prawna ochrona dziko ˝yjàcych roÊlin, zwierzàt i grzybów
nieobj´tych ochronà gatunkowà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
391
396
401
472
495
511
515
528
536
538
543
546
575
10. Ochrona przyrody w warunkach ex situ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585
10.1. Ogrody botaniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.2. Ogrody zoologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.3. Podstawy prawne tworzenia i funkcjonowania ogrodów
botanicznych i zoologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.4. OÊrodki rehabilitacji zwierzàt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.5. Banki genów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.6. Muzea przyrodnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
585
592
599
600
601
602
11. Ochrona terenów zieleni i zadrzewieƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605
12. Ochrona przyrody i jej zasobów na obszarach
u˝ytkowanych gospodarczo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621
12.1. Koncepcja ekorozwoju i polityka ekologiczna paƒstwa . . . . . . . . . . . . . 621
Ochrona przedmowa_wyd3_Ochrona przedmowa.qxd 07.10.2014 21:39 Page 8
Spis treÊci
8
12.2. Gospodarka leÊna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.3. Gospodarka ∏owiecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.4. Gospodarka rolna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.5. Gospodarka wodna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.6. Gospodarka rybacka i amatorski po∏ów ryb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.7. Gospodarka turystyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.8. Zrównowa˝ony rozwój innych dziedzin gospodarczych . . . . . . . . . . . . .
625
636
644
651
656
664
670
13. Bolàczki ochrony przyrody w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675
S∏owniczek podstawowych terminów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Literatura i cytowane dokumenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indeks nazw gatunkowych roÊlin, zwierzàt i grzybów . . . . . . . . . .
Ochrona przyrody w Polsce – najwa˝niejsze akty prawne
dost´pne w Internecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Platformy internetowe Generalnej Dyrekcji Ochrony Ârodowiska .
683
691
723
745
775
781