psychologia nowych ruchów religijnych.indd

PSYCHOLOGIA
NOWYCH RUCHÓW RELIGIJNYCH
30 godzin wykład, 30 godzin ćwiczenia, 5 ECTS
środa, godz. 9:45 – 11:15 (wykład), 11:30 – 13:00 (ćwiczenia),
sala 7, Instytut Religioznawstwa UJ, ul. Grodzka 52
Opis kursu
Celem kursu jest syntetyczna prezentacja zjawiska nowych ruchów religijnych
z perspektywy psychologicznej, socjologicznej i religioznawczej. Podczas kursu
poruszane są zagadnienia dotyczące: psychologicznych i społecznych mechanizmów powstawania nowych ruchów religijnych, potrzeb psychologicznych
członków zaspokajanych przez udział w nowych ruchach, roli przywódców, metod nawracania, obecności nowych zjawisk religijnych w przestrzeni społecznej,
medialnej i w popkulturze, kobiet w nowych ruchach religijnych, kulturowej
specyfiki i zróżnicowania nowych ruchów religijnych, recepcji nowych grup
religijnych przez społeczności, kontrowersji wokół zagadnień konwersji, prozelityzmu i sposobu misjonowania przez nowe grupy religijne, zjawiska psychozy
sekt i praktyk dekonwersyjnych. Przykładami dla prezentacji zjawisk będą wybrane nowe ruchy religijne (scjentologia, ruchy neopogańskie, wicca, satanizm,
ruchy o proweniencji wschodniej np. krysznaizm, duchowość feministyczna
i ekologiczna, pastafarianizm i różne formy tzw. joke religions, nowe zjawiska
religijne w katolicyzmie i inne). Ćwiczenia mające charakter warsztatowy obejmują zagadnienia praktyczne: poruszona zostanie problematyka przeprowadzania badań jakościowych w psychologii religii (wywiady, obserwacja uczestnicząca, analiza nagrań audio i video, analiza treści internetowych, medialnych
i popkulturowych), jak też i kwestie
techniczne dotyczące planowania
projektu badawczego, przygotowania
publikacji i edycji tekstu, współpracy z redakcją i prezentacji rezultatów
badań – przygotowania dobrej prezentacji. W trakcie kursu uczestnicy
będą pracować nad projektami badawczymi związanymi z problematyką nowych ruchów religijnych.
Prowadzący
prof. dr hab.
Halina Grzymała-Moszczyńska
dr Adam Anczyk
Niklas Jansson,
Touched by His Noodly Appendage.
Sprawy organizacyjne
1. Kryteria zaliczenia kursu. Ocena końcowa z modułu jest oceną łączną z trzech elementów: egzaminu, zadań
empirycznych i ich prezentacji oraz obecności. Warunkiem
podejścia do egzaminu jest zaliczenie części ćwiczeniowej
– oddanie pracy końcowej i wykonanie zadań.
2. Egzamin końcowy – 40 pkt. Kurs kończy się egzaminem z tematyki poruszanej na wykładach. Za egzamin
można uzyskać maksymalnie 40 pkt.
3. Obecność na ćwiczeniach i aktywność – 20 pkt. Za
frekwencję na zajęciach ćwiczeniowych można otrzymać
10 punktów do oceny końcowej*. Za aktywność można
uzyskać 10 punktów.
* 1 nieobecność na ćwiczeniach jest dozwolona, 2 nieobecności =
5 pkt. Każdą następną nieobecność można odpracować w formie
uzgodnionej z prowadzącymi.
4. Projekt empiryczny – 40 pkt. W trakcie kursu uczestnicy wykonają projekt empiryczny dotyczący recepcji nowych ruchów religijnych wg. wzoru podanego przez prowadzących. Za projekt można uzyskać maksymalnie 40
pkt. Uczestnicy kursu na początkowych zajęciach warsztatowych uczestniczyć będą również w procesie przygotowania projektu od strony metodologicznej.
Warunkiem formalnym zaliczenia zadania jest przedstawienie jego rezultatów w formie raportu badawczego oraz
przygotowana przez zespół prezentacja i dyskusja rezultatów pracy na zajęcia warsztatowe w czerwcu**.
5. Oceny. Punkty zdobyte w trakcie kursu przeliczane są
na oceny wg wzoru:
85 – 100 pkt. 5.0
75 – 84 pkt. 4.5
66 – 74 pkt. 4.0
61 – 65 pkt. 3.5
60 pkt. 3.0
6. Podstawowe podręczniki.
J. R. Lewis, Oxford Handbook of New Religious Movements,
Oxford 2004.
B. Wilson, J. Cresswell, New Religious Movements: Challenge and
Response, Londyn 1999.
E. Barker, Nowe ruchy religijne, Kraków 2002/2012.
K. Stemplewska-Żakowicz, Wywiad Psychologiczny, Warszawa
2005 (szczególnie 1 tom – wywiad jako postępowanie badawcze).
D. Silverman, Interpretacja danych jakościowych, Warszawa 2008.
s.29-69.
** Termin oddania zadania empirycznego: 8.06.2016.
Program kursu – wykłady
1. Nowe ruchy religijne i psychologia: obszary badań.
J. A. Saliba, Psychology and the New Religious Movements, w: J.
R. Lewis (red.), Oxford Handbook of New Religious Movements,
Oxford 2004, s. 317-332.
M. Zaśko-Zielińska, Sekta, nowy ruch religijny – zderzenie terminów i poglądów, Nomos 2003, 43/44, s. 129-137.
2. Metodologia badań nowych ruchów religijnych.
M. Libiszowska-Żółtkowska, Metodologiczne problemy badań nowych ruchów religijnych, w: Z. Stachowski (red.), Nowe ruchy religijne. Wybrane problemy, Warszawa 2000, s. 71-85.
3. Synkretyzm religijny i nowe religie w Azji czyli konceptualizacyjne granice nowych ruchów religijnych.
M. Pye, New Religions in East Asia, w: J. R. Lewis (red.) Oxford
Handbook of New Religious Movements, Oxford 2004, s. 491-513.
4. Konwersja czy „pranie mózgu”?
D. Anthony, T. Robbins, Conversion and „Brainwashing in New
Religious Mobements”, w: J. R. Lewis (red.) Oxford Handbook of
New Religious Movements, Oxford 2004, s. 243-298.
L. Lilliston, G. Shepherd, New religious movements and mental
health, w: B. Wilson, J. Cresswell (red.), New Religious Movements: Challenge and Response, London 1999, s. 123-142.
5. Seks, władza, pieniądze.
D. G. Bromley, Leaving the Fold: Dissafiliating from New Religious
Movements, w: J. R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements, Oxford 2004, s. 298-314.
P. Heelas, Prosperity and the New Age Movement: the efficacy of
spiritual economics, w: B. Wilson, J. Cresswell (red.), New Religious
Movements: Challenge and Response, London 1999, s. 49-80.
6. Recepcja nowych ruchów religijnych.
J. A. Beckford, The Mass-Media and New Religious Movements, w:
B. Wilson, J. Cresswell (red.), New Religious Movements: Challenge and Response, London 1999, s. 101-122.
7. Dekonwersja i ruchy antykultowe.
A. Shupe, D. G. Bromley, S. E. Darnell, The North American Anti-Cult Movement: Vicissitudes of Succes and Failure, w: J. R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements, Oxford
2004, s. 184-205.
M. Introvigne, Something Peculiar about France: Anti-Cult Campaings in Western Europe and French Religious Exeptionalism, w:
J. R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements,
Oxford 2004, s. 206-220.
8. Kobiety i dzieci.
S. I. Palmer, Women in New Religious Movements, w: J. R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements, Oxford
2004, s. 378-385.
E. Puttick, Women in New Religious Movements, w: B. Wilson, J.
Cresswell (red.), New Religious Movements: Challenge and Response, London 1999, s. 143-164.
Ch. E. Hardman, Chilren in New Religious Movements, w: J.
R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements,
Oxford 2004, s. 386-416.
9. Przemoc, śmierć i sacrum.
D. G. Bromley, Violence and New Religious Movements, w: J.
R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements,
Oxford 2004, s. 143-162.
10. Magia, czary, pogaństwo.
S. L. Reid, S. T. Rabinovitch, Witches, Wiccans and Neo-Pagans:
A Review of Current Academic Treatments of Neo-Paganism, w: J.
R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements,
Oxford 2004, s. 514-533.
O. Hammer, Esotericism in New Religious Movements, w: J. R. Lewis (red.) Oxford Handbook of New Religious Movements, Oxford
2004, s. 445-465.
11. „Egzotyczne” nowe religie i invented religions (dyskordianizm, pastafarianizm, ufologia): perspektywa psychologiczna.
A. Grünschloß, Waiting for the „Big Beam”: UFO Religions and
„Ufological” Themes in New Religious Movements, w: J. R. Lewis
(red.) Oxford Handbook of New ReligiousMovements, Oxford
2004, s. 419-444.
Principia Discordia czyli Jak Znalazłem Boginię i Co Jej Wtedy Zrobiłem. Traktat, w którym jest objaśnione absolutnie wszystko co warto wiedzieć o absolutnie wszystkim. Różne wydania np. Wrocław
Wydawnictwo „Fox”.
12. From Server to Sermon. Internet – nowe źródło nowych religii.
D. E. Cowan, J. K. Hadden, Virtually Religious: New Religious
Movements and the World Wide Web, w: J. R. Lewis (red.) Oxford
Handbook of New Religious Movements, Oxford 2004, s. 119-140.
12. Nowa duchowość okiem psychologa religii.
P. Socha, Przemiana. W stronę teorii duchowości, Kraków 2014, s.
23-28 (Perspektywy rozumienia duchowości).
K. Skowronek, Z. Pasek, Nowa duchowość w kulturze popularnej.
Studia tekstologiczne, Kraków 2013, s. 11-21 (Propozycje terminologiczne), s. 31-37 (Nowa duchowość a nowe ruchy religijne: uwagi
wstępne).
Program kursu – ćwiczenia
1. 24.02.2016. Zajęcia organizacyjno – zapoznawcze.
Sporządzenie mapy kompetencji i doświadczeń uczestników kursu w omawianej problematyce. Stworzenie zespołów projektowych.
2. 2.03.2016. Metody badawcze NRR i wprowadzenie do
projektu.
M. Strausberg, S. Engler (red.), The Routledge Handbook of Research Methods in the Study of Religion, London & New York, 2011,
rozdziały do wyboru.
3. 16.03.2016. Konstrukcja projektu badawczego – burza
mózgów.
Zadanie: „Pisma święte”. Przygotować fragmenty z Pisma Świętego,
Koranu i pism nowych ruchów religijnych do projektu empirycznego.
4. 23.03.2016. Problematyka konwersji i dekonwersji:
studium przypadku.
R. Rient, Świadek, Warszawa 2015.
5. 30.03.2016. Badania jakościowe i wywiad psychologiczny – metodologia.
D. Silverman, Interpretacja danych jakościowych, Warszawa 2008,
s.29-69.
K. Stemplewska-Żakowicz, Wywiad Psychologiczny, Warszawa
2005 (szczególnie część Wywiad jako postępowanie badawcze).
6. 6.04.2016. Praca w zespołach nad projektem empirycznym (w terenie).
7. 13.04.2016. Recepcja nowych ruchów religijnych: psychologia stereotypizacji.
W. G. Stephan, C. W. Stephan, Wywieranie wpływu przez grupy.
Psychologia relacji, Gdańsk 2007, s. 13-44.
8. 20.04.2016. Nowe ruchy religijne i media.
A. Anczyk, H. Grzymała-Moszczyńska, Kontekst społeczny i recepcja nowych zjawisk religijnych: obszary badawcze, w: Nowe zjawiska
religijne w kontekście społecznym, Katowice 2014, s. 7-23.
Zadanie. Znajdź w prasie codziennej lub kolorowych miesięcznikach
artykuły na temat nowych ruchów religijnych i przynieś na zajęcia.
Zastanów się na zagadnieniami: czy przedstawia stan faktyczny? Jakie inspiracje są w nim widoczne? Jakie mechanizmy psychospołeczne uwidaczniają się w wybranym przez Ciebie artykule? Na zajęciach
omawiać będziemy znalezione artykuły.
H. Grzymała-Moszczyńska, Społeczne reakcje na nowe ruchy religijne (NRR), „Nomos”, 2002, s. 55-66 (lektura uzupełniająca).
T. Doktór, Innowacje religijne: ruchy, uczestnicy, reakcje społeczne,
Olsztyn 2002, s. 7-75 (lektura uzupełniająca).
9. 27.04.2016. Doniesienie z badań – prezentacja wstępnych rezultatów projektu.
Zadanie. Zespoły prezentują wstępne rezultaty badań terenowych
(każdy zespół powinien zaprezentować rezultaty 5 wywiadów).
10. 4.05.2016. Praca w zespołach nad projektem empirycznym (w terenie).
11. 11.05.2016. Ex oriente lux – badania terenowe nowych ruchów religijnych na przykładzie nurtów orientalizujących.
Zadanie. Podział na grupy. Każda grupa czyta i przedstawia do dyskusji wybrany rozdział z książki A. E. Kubiak, Delicje i Lewa Ręka
Kryszny.
C. Campbell, The Easternisation of the West, w: B. Wilson,
J. Cresswell, New Religious Movements: Challenge and Response,
London 1999, s.33-50.
A. E. Kubiak, Delicje i Lewa Ręka Kryszny. Kreacja i ewolucja ruchu Hare Kryszna w Polsce. Warszawa 1997 (wybrane rozdziały).
12. 18.05.2016. W kręgu nowej duchowości.
A. Górka, Na tropach duchowości: ekologia głęboka i przewartościowanie dychotomii kultura-natura, „Ex Nihilo”, 2010, 2 (4), s. 2749.
A. Rejowska, Jeździectwo naturalne a nowa duchowość, w:
H. Grzymała-Moszczyńska, D. Motak (red.), Religia, religijność,
duchowość: w poszukiwaniu nowych perspektyw, Kraków 2015,
s. 89-101.
K. Skowronek, Z. Pasek, Nowa duchowość w kulturze popularnej.
Studia tekstologiczne, Kraków 2013, rozdz. O duchowości w piłce
nożnej, s. 164-186.
I. Trzcińska, O duchowości inaczej: coaching w perspektywie przemian kultury współczesnej, Kraków 2013, s. 21-41.
13. 25.05 i 1.06.2016. Prezentacja rezultatów projektu
empirycznego.
Zadanie. Zespoły prezentują rezultaty projektu empirycznego na
dwóch ostatnich zajęciach.