System kształcenia ustawicznego nauczycieli

30 maja 2005 r.
„System kształcenia ustawicznego nauczycieli”
- najważniejsze wnioski z badań ISP (materiał, seminarium 30 maja)
Kształcenie zawodowe nauczycieli w warunkach ciągłej zmiany nie jest zadaniem łatwym, jednak od jego
jakości zależy w ogromnej mierze sukces edukacyjny uczniów. Wprowadzane w ostatnich latach zmiany
w systemie edukacji, takie jak zmiana ustroju szkolnego, reforma egzaminu maturalnego lub objęcie
obowiązkową edukacją sześciolatków, powinny być ściśle skorelowane z modernizacją kształcenia i
doskonalenia zawodowego nauczycieli.
Instytut Spraw Publicznych, który na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu przeprowadził
badania dotyczące funkcjonowania systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli, wskazuje na potrzebę
dyskusji na temat kierunków modernizacji rozwoju zawodowego nauczycieli.
Najważniejsze wnioski i rekomendacje:
•
Stabilizacja prawa oświatowego. Chociaż reformowanie wymaga zmian w prawie, polskiej szkole i
pracującym w niej nauczycielom potrzebny jest określony poziom stabilizacji, aby spokojnie mogli
wypełniać swoje edukacyjne funkcje. Ciągłe zmiany i towarzyszący im chaos sprawia, że nauczyciele
nie tylko nie znają aktualnego prawa, ale nie mają motywacji do stosowania zasad, które się szybko
dezaktualizują.
•
Limitowanie liczby kandydatów na nauczycieli. Każdego roku uczelnie opuszcza od kilku do
kilkunastu tysięcy wykwalifikowanych nauczycieli, których liczba znacząco przewyższa
zapotrzebowanie systemu oświaty. W sytuacji niedofinansowania uczelni jest to nieracjonalne i
nieuzasadnione. Należy wprowadzić ograniczenia w liczbie kształconych nauczycieli w zależności od
potrzeb, przy jednoczesnym zwiększeniu środków na ich kształcenie.
•
Wyraźne są różnice w dostępności do kształcenia pedagogicznego w uczelniach. W niektórych
uczelniach kształcenie jest ono dostępne dla wszystkich chętnych, w nielicznych funkcjonuje system
selekcji - tylko najlepsi studenci mają prawo podejmować dodatkowe kształcenie nauczycielskie. W
jeszcze innych kształcenie pedagogiczne jest dostępne dla wszystkich, ale odpłatnie, co jest niewątpliwie
kontrowersyjne.
•
Przygotowanie nauczycieli do pracy po ukończeniu studiów jest niesatysfakcjonujące.
Zdaniem badanych absolwentów-praktyków programy studiów mają poważne braki w zakresie istotnych
dla pracy nauczycielskiej treści kształcenia. Studia zapewniają przede wszystkim wiedzę merytoryczną,
w nauczanej dyscyplinie, w mniejszym zakresie wiedzę o metodach kształcenia, doborze środków
dydaktycznych i podstawie programowej. W rezultacie nauczyciele są słabo przygotowani metodycznie,
mają kłopoty z aplikacją wiedzy zdobytej na studiach do codziennej pracy w szkole, nie potrafią
skonstruować planu dydaktycznego, nie znają metod oceniania, nie umieją indywidualizować wymagań
wobec uczniów. Nauczyciele nie znają również prawa oświatowego w zakresie niezbędnym do
nauczania i prowadzenia dokumentacji. Nierzadko mają oni kłopoty z organizacją nie tylko własnej
pracy, ale i życia społecznego klasy oraz współpracy z rodzicami. Zdaniem dyrektorów rozpoczynający
pracę nauczyciele nie potrafią sprostać przede wszystkim problemom wychowawczym.
___________________________________________________________________
ul. Szpitalna 5 lok.22, 00-031 Warszawa, tel. (48 22) 55 64 260, fax. (48 22) 55 64 262
e-mail: [email protected] , www.isp.org.pl
Propozycje zmian w kształceniu nauczycieli:
→ kształcenie przedmiotowe w większym stopniu powiązać z kształceniem metodycznym, z praktyką w
szkole, z zawartością podstawy programowej i standardów egzaminacyjnych;
→ rozszerzyć kształcenie pedagogiczne i psychologiczne pozwalające nabyć umiejętności radzenia sobie
z problemami wychowawczymi, jak również rozszerzyć dydaktyki przedmiotowe (metodyki), czyli
zajęcia pozwalające na poznanie i ćwiczenie różnorodnych, przede wszystkim aktywizujących form
pracy z uczniami (uczenie i ocenianie);
→ zwiększyć wymiar obowiązkowych praktyk w różnych typach szkół i placówkach edukacyjnych. Nie
należy ograniczać praktyk do hospitowania i prowadzenia lekcji. Uczelnie i szkoły powinny wspólnie
dokonywać rzetelnej analizy praktyk oraz stawiać wysokie wymagania związane z ich zaliczeniem;
→ wzorem większości krajów europejskich wprowadzić obowiązek posiadania dyplomu magisterskiego
dla nauczycieli przynajmniej od poziomu gimnazjum i sukcesywnie wprowadzać ten wymóg dla
nauczycieli szkół podstawowych;
→ wprowadzić dwuetapowe osiąganie kwalifikacji nauczycielskich. Po uzyskaniu tytułu naukowego
- I stopień kwalifikacji, uprawniający do odbycia stażu w szkole, po pomyślnym zaliczeniu stażu - pełne
kwalifikacje. Stażowi, wzorem wielu krajów, należy nadać wyższą rangę. Nauczyciel rozpoczynający
pracę pod okiem mentora powinien wypełniać obowiązki nie różniące się zasadniczo od obowiązków
nauczyciela kontraktowego.
•
Potrzebna jest rekonstrukcja Karty Nauczyciela, która jest zbiorem przywilejów branżowych
ograniczających prawa pracodawców i uniemożliwiających rzetelne wynagradzanie wyróżniających się
nauczycieli. Nauczyciele powinni być zatrudniani na kontraktach. Zadania i godziny pracy należy
precyzyjnie określać w umowie, a płace nauczycieli różnicować w zależności od zaangażowania
i osiągnięć.
•
Konieczna jest racjonalizacja systemu wsparcia zawodowego. Obecnie wśród nauczycieli dominuje
przekonanie, że im więcej ukończy się kursów, tym lepiej. Jest grupa nauczycieli, którzy bardzo
intensywnie korzystają z sieci wsparcia zawodowego oraz grupa, która pozostaje poza systemem.
Wyniki badań ISP potwierdzają nieracjonalną dystrybucję wsparcia zawodowego z punktu widzenia
stażu nauczycielskiego. Niewystarczająco wspiera się nauczycieli początkujących, którzy potrzebują
dobrego przygotowania do zawodu oraz nauczycieli o długim stażu, którzy co jakiś czas powinni
„odświeżać” warsztat i otrzymywać wsparcie wobec zagrożenia „wypaleniem” zawodowym. Ważne jest
monitorowanie dostępu do sieci doradztwa nauczycieli z małych miejscowości i terenów wiejskich,
ponieważ obserwujemy niewielką dysproporcję w dostępie do wsparcia zawodowego na korzyść
nauczycieli z dużych miast.
•
Wśród nauczycieli dominuje postawa obronna jeśli chodzi o korzystanie z systemu wsparcia
zawodowego. Nauczyciele niezwykle rzadko deklarują zdecydowaną potrzebę pomocy ze strony
systemu wsparcia zawodowego. Niemal we wszystkich problemach z jakimi borykają się nauczyciele
oczekiwanie pomocy od metodyka zajmuje dalszą pozycję niż oczekiwanie pomocy od dyrektora i
zespołu koleżeńskiego. Taka postawa prawdopodobnie wynika z potrzeby utrzymywania wizerunku
profesjonalisty i może być istotną barierą korzystania z pomocy metodyka. Wydaje się jednak, że
największą przeszkodą w poszukiwaniu wsparcia u metodyków jest przekonanie nauczycieli o ich
niedostępności, jak również odpłatność wielu usług doradczych i szkoleniowych. Należałby rozważyć
przydatność i skuteczność systemu doradztwa metodycznego w obecnej formie.
•
Zmiany w systemie finansowania doskonalenia nauczycieli. Kursy doskonalące powinny być
oferowane pedagogom w formie bezpłatnych lub bardzo tanich grantów (jak w ograniczonych zakresie
bywa obecnie) finansowanych przez władze albo inne instytucje. System finansowania doskonalenia
można również zmienić, wykorzystując np. model holenderski tak, aby więcej pieniędzy na ten cel
___________________________________________________________________
ul. Szpitalna 5 lok.22, 00-031 Warszawa, tel. (48 22) 55 64 260, fax. (48 22) 55 64 262
e-mail: [email protected] , www.isp.org.pl
trafiało bezpośrednio do szkół, a szkoła byłaby odpowiedzialna za ich zagospodarowanie Należałoby
również zadbać o odpowiednią jakość studiów podyplomowych.
•
Należy zmodyfikować zasady awansu zawodowego. System awansu jest ważnym elementem, ale
szkolenie w zakresie zasad gromadzenia dokumentacji - czyli problemy czysto biurokratyczne - zajmują
główne miejsce na liście potrzeb zawodowych, co bardzo źle to świadczy o samym systemie.
•
Należy rozbudować ofertę wsparcia w zakresie rozwiązywania problemów wychowawczych.
Radzenie sobie z problemami wychowawczymi, znajduje się na czele potrzeb zawodowych, które
wymieniają nauczyciele. Zwłaszcza wśród nauczycieli gimnazjów obserwujemy drastyczne nasilenie
potrzeb zawodowych dotyczących takich problemów wychowawczych jak agresja, narkotyki, używki,
wagary.
•
Należy wprowadzić do szkoleń problematykę nierówności społecznych w edukacji i sposobów ich
kompensowania. W grupie nauczycieli nauczania zintegrowanego praca ze słabym uczniem zajmuje
niską pozycję w hierarchii potrzeb szkoleniowych. To paradoks, ponieważ pierwszy cykl kształcenia w
znacznie większym stopniu niż kolejne cykle powinien być podporządkowany wyrównywaniu szans
edukacyjnych i kompensacji środowiskowych deprywacji. To, czego nie skompensujemy w pierwszych
latach, na dalszych etapach przeobrazi się w nieodwracalne szkolne niepowodzenie. Nauczyciele
pierwszego cyklu kształcenia nie doceniają problematyki równości szans edukacyjnych. To ważne
wyzwanie dla sytemu wsparcia zawodowego.
•
Niezbędne jest uregulowanie współpracy ośrodków doskonalenia nauczycieli z wydawcami.
Niedopuszczalne są szkolenia organizowane przez wydawnictwa na terenie ośrodków doskonalenia
nauczycieli. Są to często akcje promocyjne o charakterze korupcjogennym.
RAPORTY INSTYTUTU SPRAW PUBLICZNYCH
1. A. Wiłkomirska, ”Ocena kształcenia nauczycieli w Polsce” (2005)
Raport odpowiada na pytanie, jaka jest jakość kształcenia nauczycieli w Polsce. Oprócz regulacji prawnych,
standardów kształcenia i wymagań kwalifikacyjnych do zawodu, przeanalizowano w nim kierunki reform
oświatowych w zakresie edukacji nauczycielskiej.
Publikacja zawiera informacje dotyczące bazy, organizacji, programów i efektów kształcenia nauczycieli,
jak również opinie praktyków i ekspertów na ten temat. Wnioski z badań potwierdzają potrzebę gruntownej
modernizacji systemu kształcenia nauczycieli, a załączone rekomendacje wskazują jej kierunki.
2. R. Dolata, B. Murawska, E. Putkiewicz, „Wsparcie rozwoju zawodowego nauczycieli”(2005)
Celem badań Instytutu Spraw Publicznych było rozpoznanie struktury instytucjonalnej systemu wsparcia
rozwoju zawodowego oraz diagnoza potrzeb zawodowych nauczycieli na przykładzie dwóch województw.
Raport stanowi próbę rekonstrukcji polityki lokalnej wobec problemów wsparcia zawodowego nauczycieli
oraz analizuje sieć wsparcia zawodowego dla nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów.
Wnioski z badań i rekomendacje wspierają merytorycznie dyskusję o rozwoju zawodowym nauczycieli.
___________________________________________________________________
ul. Szpitalna 5 lok.22, 00-031 Warszawa, tel. (48 22) 55 64 260, fax. (48 22) 55 64 262
e-mail: [email protected] , www.isp.org.pl