2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I KULTUROWE 2.1 Zasoby

Transkrypt

Raport o stanie gminy Krzeszyce – Instytut Badań i Ekspertyz Naukowych w Gorzowie Wlkp., Urząd Gminy w
Krzeszycach – czerwiec 2001 r.
2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I KULTUROWE
2.1 Zasoby wodne
2.1.1. Zasoby wód powierzchniowych
W gminie Krzeszyce znajdują się 2 jeziora (tabela 1). jedno z nich użytkuje
Polski Związek Wędkarski, Zarząd Okręgu w Gorzowie Wlkp. W gminie są również
stawy rybne (tabela 2). Przez teren gminy płyną rzeki: Postomia, Rudzianka
Lubniewka (Lubna i Trzepielinka) zaś na północy gmina graniczy z rzeką Wartą. Są
także niewielkie podmokłe obniżenia terenowe. W celu uregulowania stosunków
wodnych w glebach, teren gminy poprzecinany został siecią kanałów. Największe z
nich to: Postomski, Krępiński, Przemysław-Malta i Strużnik.
Tabela 1. Wykaz jezior położonych na terenie gminy Krzeszyce.
Lp. Nr
Nazwa jeziora
Najbliższa
Powierzchnia
ewid.
miejscowość w ha
1.
487
Czajcze (Brzozowa, Rogi Brzozowa
1,47
II)
2.
488
Rudna
Rudna
4,29
Właściciel,
użytkownik
Gmina
Skarb
państwa,
ZO PZW
ZO PZW - Zarząd Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego w Gorzowie Wlkp.
Tabela 2. Wykaz właścicieli stawów rybnych.
Lp.
Właściciel, użytkownik
Dane o stawach - powierzchnia
1.
Gmina i AWRSP
23,64 ha - okolice wsi Piskorzno
2.
Właściciel prywatny Muszkowo
2,5 ha
2.1.1.1. Stan czystości wód
Sklasyfikowaniem badanych wód, czyli zaliczeniem ich do odpowiedniej klasy
czystości
było
porównanie
obliczonych
stężeń
gwarantowanych
i
charakterystycznych oraz stężeń pomierzonych z wymaganiami zawartymi w
rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z
dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny
odpowiadać ścieki wprowadzone do wód i do ziemi. W rozporządzeniu tym ustalono
trzystopniową klasyfikację czystości wód:
- I klasa - to wody nadające się do picia i do zaopatrywania zakładów wymagających
wody o jakości odpowiadającej wodzie do picia oraz bytowania w warunkach
naturalnych ryb łososiowatych;
14
- II klasa - to wody nadające się do bytowania w naturalnych warunkach innych ryb
niż łososiowate, chowu i hodowli zwierząt gospodarskich, celów rekreacyjnych,
urządzania zorganizowanych kąpielisk;
- III klasa - to wody nadające się do zaopatrywania różnych zakładów i nawadniania
terenów rolniczych;
- NON - wody nie odpowiadające normom.
2.1.1.2. Stan czystości jezior - badania
Jeziora
położone
w
gminie
Krzeszyce
nie
są
objęte
badaniami
monitoringowymi i innymi, które w cyklach pięcioletnich przeprowadza Inspekcja
Ochrony Środowiska WIOŚ w Zielonej Górze Delegatura w Gorzowie Wlkp.
2.1.1.3. Stan czystości rzek - badania
Przez teren gminy Krzeszyce płyną rzeki: Postomia,
Rudzianka, Lubna,
Trzepielinka i Warta.
Postomia jest rzeką IV rzędu i stanowi lewobrzeżny dopływ Kanału
Postomskiego. Początek swój bierze w Jeziorze Postomsko położonym między
Sulęcinem a Trzemesznem Lubuskim (gm. Sulęcin) i uchodzi do Kanału
Postomskiego w gminie Krzeszyce. Jej długość wynosi 34,5 km, a powierzchnia
zlewni całkowitej obejmuje 202,7 km2. Postomia jest badana przez WIOŚ w Zielonej
Górze, Delegatura w Gorzowie Wlkp. w programie monitoringu regionalnego w sieci
krajowej. Badania stanu czystości wód Postomii wykonywane są w 1 punkcie
pomiarowo-kontrolnym
Postomskiego.
zlokalizowanym
0,8
km
przed
ujściem
do
Kanału
Brak danych dotyczących czystości Postomii sprzed 1993 r.
Badania przeprowadzone w 1997 roku wykazały, że wody Postomii nie
odpowiadały normom ze względu na wysoką zawartość zawiesin ogólnych, azotu
azotynowego, fosforu ogólnego oraz zły stan sanitarny. W ciągu pięciu lat (od
poprzednich badań w 1993 roku) jakość wód rzeki nie uległa zmianom. Także w
1999 r. wody nie odpowiadały normom ( tabela 3).
Kanał Postomski - jest to ciek III rzędu. Początek bierze z jeziora Glinik, a od
źródła do Postomii nosi nazwę Kanał Roszkowicki. Długość Kanału Postomskiego
wynosi 62,6 km, a powierzchnia zlewni całkowitej 434,8 km2. Kanał zbiera wody z
lewostronnej części doliny Warty. Badania czystości wód prowadzono w 2000 r. w
dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych: w Krzeszycach (powyżej Postomii) - 32 km
15
rzeki i w Przyborowie - 10,9 km, wody Kanału nie odpowiadały normom.
Stwierdzono wysokie stężenia chlorofilu „a”. Również w
pomiarowo-kontrolnym
w
Przyborowie
wody
nie
1997 r.
w punkcie
odpowiadały
normom.
Zdecydowała o tym bardzo mała zawartość tlenu rozpuszczonego, wysoka
zawartość chlorofilu „a” oraz zły stan sanitarny. Do klasy III obniżone były zawartość
fosforu ogólnego i azotu azotynowego. Niska jakość wody spowodowana jest
zrzutem zanieczyszczeń z terenu gminy Słońsk i poprzez zanieczyszczone dopływy Postomia i Ośnianka (tabela 3).
Tabela 3. Ocena jakości wód Postomii w latach 1997 - 1999
Nazwa
rzeki
Lokalizacja
ppk
km
Klasyfikacja
Klasyfikacja Klasyfikacja
wg.
cech wg.
cech stanu
fizycznobiologicznych sanitarnego
chemicznych
1997 19 19
98 99
Postomia
przed ujściem 0,8 NON - NON
do
Kanału
Postomskiego
Kanał
Przed ujściem 10,9 NON - NON
Postomski do
baseny
słońskiego w
Przyborowie
19
97
19
98
19
99
II
-
II
-
-
-
wg. Klasyfikacja
ogólna
1997 19
98
1999 1997 19 1999
98
NON
NON NON - NON
-
NON
-
-
-
Rzeki Rudzianka, Lubna nie są objęte badaniami.
Rzeka Warta jest rzeką II rzędu. Początek swój bierze w Kromołowie na
Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i uchodzi do Odry. Jej długość całkowita
wynosi 808,2 km, a powierzchnia zlewni całkowitej obejmuje 54.310,2 km2. Na
terenie woj. lubuskiego jest zasilana przez wody rzek: Obry, Noteci, Kłodawki,
Kanału Postomskiego i Kanału Maszówek. Głównym źródłem zanieczyszczeń Warty
są ścieki z wielu miast m. in. z Częstochowy, Łodzi, Konina, Poznania, Międzychodu,
Skwierzyny, Gorzowa Wlkp. Zgodnie z wymaganiami docelowymi jakość wód Warty
na terenie województwa lubuskiego
powinna odpowiadać II klasie czystości.
Badania stanu czystości Warty na odcinku o długości 137,0 km prowadził WIOŚ w
Gorzowie Wlkp. w 3. punktach pomiarowo-kontrolnych a mianowicie w Skwierzynie
- 92,2 km, w Świerkocinie - 28,5 km i w Kostrzynie n/O - 2,4 km. W 1994 r. wody
Warty nie odpowiadały normom. Ponowne badania stanu czystości wód Warty
WIOŚ przeprowadził w roku 1996 w tych samych punktach pomiarowych. W tym
roku wody rzeki również nie odpowiadały normom. Zadecydował o tym zły stan
16
-
sanitarny rzeki i bardzo wysokie stężenie gwarantowane chlorofilu „a”. Stan
zanieczyszczenia wód Warty na odcinku w granicach woj. lubuskiego, a więc także w
granicach gminy Krzeszyce (punkt pomiarowy Świerkocin) w latach 1997-1999 w
poszczególnych grupach wskaźników przedstawiał się następująco:
- substancje organiczne wyrażone wskaźnikami - BZT5
i
ChZT odpowiadały II
klasie,
- zasolenie było niskie, odpowiadało I klasie,
- zawiesiny, ich ilość kształtowała się na poziomie II klasy czystości, jedynym
wyjątkiem była ich ilość w Skwierzynie, która w 1998 r. wzrosła do poziomu III klasy,
- substancje biogeniczne rzeki odpowiadał III klasie, stwierdzono znaczne ilości
azotu azotynowego, fosfor ogólny i fosforany,
- metale, w żadnym z punktów pomiarowo-kontrolnych nie stwierdzono przekroczeń
dopuszczalnych norm stężeń metali ciężkich dla klasy I czystości wód,
- specyficzne związki organiczne jak fenole i detergenty - ich stężenia mieściły się na
poziomie klasy II, tylko zawartość fenoli odpowiadała 1997 I klasie, zaś w 1998 r. II
klasie,
- saprobowość - stężenia chlorofilu „a” nie odpowiadało normom. Jest to wskaźnik,
którego bardzo wysokie wartości na całym badanym odcinku notowane są od kilku
lat,
- zawartość bakterii coli nie odpowiadała normom na całej długości rzeki.
2.1.2. Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych
Ilość ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych i gruntowych w
gminie jest duża. Aby zmniejszyć wspomniane zanieczyszczenia w Krzeszycach
uruchomiona została oczyszczalnia mechaniczno-bioligiczna.
Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki bytowogospodarcze, przemysłowe i opadowe.
- Ścieki bytowo-gospodarcze są mieszaniną ścieków fekalnych oraz wód zużytych w
łazienkach, pralniach, kuchniach. Wprowadzenie niedostatecznie oczyszczonych
tych ścieków do odbiorników powoduje przede wszystkim zakłócenie bilansu
tlenowego i zagrożenie sanitarne.
- Ścieki przemysłowe powstają w wyniku działalności i produkcji w zakładach
przemysłowych. Można je podzielić na trzy rodzaje: ścieki mineralne, organiczne i
mieszane.
17
- Ścieki opadowe, zawierają coraz więcej zanieczyszczeń spłukiwanych z ulic.
Ważne są także zanieczyszczenia pochodzące z rolnictwa jak: gnojowica oraz środki
ochrony roślin. W chwili obecnej z uwagi na złą sytuację w rolnictwie tego typu
zagrożenia nie stanowią problemu w gminie. Zanika hodowla, a w uprawach
polowych środki ochrony roślin i nawozy mineralne są stosowane w
małych
dawkach.
Zanieczyszczenia
pochodzą
głównie
z
gospodarstw
domowych.
Spowodowane jest to nie rozwiniętą siecią kanalizacyjną w małych miejscowościach
gminy. Oczyszczalnia ścieków (biologiczno-mechaniczna) jest tylko w Krzeszycach.
Również tylko część Krzeszyc jest skanalizowana. W pozostałych miejscowościach
gminy nie ma kanalizacji i oczyszczalni. Zagrożeniem mogącym powodować
zanieczyszczanie wód szczególnie gruntowych są tzw. dzikie wysypiska na których
mogą znajdować się np. opakowania po związkach chemicznych.
2.2. Zasoby wód podziemnych
Badanie stanu czystości wód podziemnych przeprowadzane jest w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska przez Państwowy Instytut Geologiczny w
Warszawie. Próbki wody do oznaczeń pobierane są raz w roku. W terenie oznacza
się odczyn, temperaturę, elektryczną przewodność właściwą, zapach, barwę,
mętność,
azotyny.
Badania
te
przeprowadza
Powiatowa
Stacja
Sanitarno-
Epidemiologiczna z Sulęcina. Wyniki badań fizyczno-chemicznych wody z sieci z
miejscowości
Krzeszyce
przedstawia
tabela
4.
Pozostałe
oznaczenia
wykonywane są w Centralnym Laboratorium Chemicznym P.I.G. w Warszawie.
W gminie ujęcia wody pitnej znajdują się w miejscowościach:
- Krzeszyce - 2 ujęcia i 1 stacja uzdatniania
- Rudnica - 2 ujęcia i 1 stacja uzdatniania
- Malta - 2 ujęcia i 1 stacja uzdatniania
Pozostałe miejscowości gminy mają własne ujęcia wody.
Dla wody pitnej określone zostały następujące liczby graniczne: odczyn 6-9
pH, twardość ogólna do 350 mg/l, żelazo ogólne do 0,3 mg/Fe, chlorki do 250 mg/l
Cl, amoniak 0,05 mg/lN, azotyny 0,1 mg/lN, azotany 50,0 mg/lN, miano Coli do 20
kolonii z 1 ml posiewu wody. Przekroczenie tych norm powoduje niedopuszczenie
wody do użytku.
18
2.3. Powietrze atmosferyczne
2.3.1. Stan czystości powietrza
Jednym z ważnych elementów ochrony środowiska jest ochrona powietrza
atmosferycznego. Zgodnie z art. 25 znowelizowanej ustawy o Ochronie Środowiska,
ochrona ta polega na zapobieganiu powstawaniu, na ograniczaniu lub na
eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji je zanieszczyszczających,
przez ich ograniczenie lub wyeliminowanie. Zanieczyszeniem powietrza jest
wprowadzanie do niego substancji ciekłych, stałych lub gazowych w ilościach
ujemnie wpływających na zdrowie człowieka, przyrodę żywą, wodę, glebę, klimat.
Normowane są stężenia:
- chwilowe z czasem uśrednienia 30 minut
- D 30
- średniodobowe z czasem uśrednienia 24 godziny - D 24
- średnioroczne z rocznym okresem uśredniania
-Da
Dopuszczalne stężenia substancji zanieczyszczających uważa się za dotrzymane
jeżeli ich wartości przekroczone są nie częściej niż przez 0,2% czasu roku w
odniesieniu do stężeń 30-sto minutowych i 2% czasu w roku w odniesieniu do stężeń
średniodobowych.
2.3.2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza
Zanieczyszczenia wprowadzane do powietrza wiążą się z naturalnymi
procesami zachodzącymi w przyrodzie - emisja naturalna. Zanieczyszczenia
wprowadzane w wyniku działalności człowieka - emisja antropogenna. Ta emisja
stanowi zagrożenie dla człowieka i środowiska i poddawana jest badaniom. Badania
prowadzone przez WIOŚ w Zielonej Górze delegatura w Gorzowie Wlkp. obejmują
emisję emitowaną do powietrza przez podmioty gospodarcze, nie obejmują emisji z
gospodarstw domowych i tzw. palenisk domowych. W gminie Krzeszyce przeważają
właśnie takie emisje. W czasie bezwietrznej pogody następuje stagnowanie dymów
(pyły, gazy, sadza), które stają się odczuwalne i uciążliwe. Należy dążyć do
ograniczania tych emisji. Badania emisji zanieczyszczeń przeprowadzono w gminie
Krzeszyce jak i w okolicznych gminach wchodzących w skład powiatu sulęcińskiego:
Sulęcin, Słońsk, Lubniewice, Torzym, a także Gorzowa Wlkp. który położony jest w
niedalekim sąsiedztwie (tabela 4).
19
Tabela 4. Emisja zanieczyszczeń gmin w 1999 r.
Lp. Gmina
Gazy w Mg/rok
1.
Gorzów Wlkp.
10779,1
Krzeszyce
1150,8
2.
3.
Słońsk
4370,2
4.
Lubniewice
1537,9
5.
Torzym
41,3
6.
Sulęcin
28040,2
Pyły w Mg/rok
6546,0
11,9
21,1
19,9
0,73
203,5
Dane te wskazują jak duża jest emisja z pobliskich gmin, których zanieczyszczenia
także pogarszają stan czystości powietrza w gminie Krzeszyce.
Największe
ilości
zanieczyszczeń
powietrza
występują
w
ośrodkach,
miejscowościach Gorzów Wlkp., Słońsk, Sulęcin. Związane jest to z koncentracją w
mieście zakładów przemysłowych i dużych skupisk ludzkich.
2.3.3. Imisja zanieczyszczeń
Czynnikami, które wpływają na poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu w
bezpośredni
sposób,
bez
możliwości
ingerencji
człowieka
są:
warunki
meteorologiczne, klimat, ukształtowanie terenu. Czynniki zależne od człowieka to:
wielkość emisji ze źródeł z obszaru monitorowanego, sposób zagospodarowania
terenu, warunki wprowadzania zanieczyszczeń, ilość zanieczyszczeń napływających
spoza obszaru monitorowanego. Oceny stanu czystości dokonuje się na podstawie
pomiarów prowadzonych w systemie monitoringu powietrza. Jego zadaniem jest
dostarczanie informacji o wielkości stężeń na danym obszarze. Analizy stężeń
zanieczyszczenia powietrza (imisji) na terenie powiatu gorzowskiego dokonano w
oparciu o wyniki pomiarów Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Sulęcinie. Pomiary
te przeprowadzono w 1998 r i objęto nimi stężenia dwutlenku azotu i stężenia opadu
pyłu.
W
roku
tym
nie
stwierdzono
przekroczeń
stężeń
dopuszczalnych
wspomnianych zanieczyszczeń
2.3.3.1. Zanieczyszczenia gazowe
Zanieczyszczenia gazowe - są to systematycznie badania zawartości w
powietrzu głównie SO2 i NO2. Pomiary tego typu są prowadzone w Krzeszycach i
ościennych gminach (tabela 4).
2.3.3.2. Zanieczyszczenia pyłowe
Pomiary stężeń pyłowych prowadzone są w trzech zakresach tj.
20
- pomiary stężenia pyłu drobnodyspresyjnego (zawieszonego) o średnicy ziaren
poniżej 10µm - gdzie dużo spala się paliw stałych;
- pomiary opadu pyłu (pył całkowity) gruboziarnisty;
- pomiary stężeń zanieczyszczeń pyłami metali np. ołowiem, kadmem.
Pomiary opadu pyłu były prowadzone przez WIOŚ w Zielonej Górze delegatura
Gorzów Wlkp. (tabela 4). Są to krótkie serie pomiarów prowadzonych wyrywkowo w
celu kontroli, czy nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych stężeń. Na ich
podstawie nie wyciąga się wieloletnich wniosków.
2.3.3.3. Zanieczyszczenia komunikacyjne
Podstawowe zagrożenia środowiska związane z eksploatacją samochodów to
zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody, pogorszenie klimatu akustycznego
(hałas), zajęcie terenów pod infrastrukturę komunikacyjną i wszelkie odpady
motoryzacyjne.
Produktem
spalania
paliw
węglowodorowych
(benzyny)
oraz
olejów
napędowych jest CO2 i para wodna. Produkty te są nieszkodliwe dla człowieka, ale
nadmierna emisja CO2 przyczynia się do powstawania tzw. efektu cieplarnianego.
Pozostałe składniki spalin to:
- produkty niecałkowitego spalania paliw - tlenek węgla, węglowodory i aldehydy,
- produkty utleniania azotu z powietrza - tlenki azotu,
- produkty spalania domieszek i zanieczyszczeń paliwa - związki ołowiu i innych
metali ciężkich, tlenki siarki, węglowodory aromatyczne, sadza.
Badań dotyczących tylko zanieczyszczeń komunikacyjnych nie prowadzono. Stałego
monitoringu powietrza pod kątem zagrożeń motoryzacyjnych obecnie nie prowadzi
się. Niektóre pomiary prowadzone są w ramach monitoringu podstawowego np.
opadów pyłu ołowiu, czy stężeń dwutlenku azotu, które dają wstępne oceny wielkości
oddziaływania ruchu pojazdów na stopień zanieczyszczenia powietrza.
2.3.4. Stan zagrożenia środowiska hałasem
W badaniach kontrolnych i monitoringowych mierzono następujące parametry
akustyczne - poziomy dźwięku A, w decybelach;
- równoważny poziom dźwięku A (Laeq) - uśredniony w okresie normatywnym poziom
dźwięku;
- maksymalny poziom dźwięku A (Lamax),
21
- minimalny poziom dźwięku A (Lmin).
2.3.4.1. Hałas od działalności gospodarczej
Hałas powstały w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej stanowi
zagrożenie głównie dla mieszkańców Krzeszyc. Jest to spowodowane skupieniem w
tej
miejscowości
różnych
zakładów.
Przykładem
stacjonarnych
urządzeń
powodujących hałas są urządzenia wentylacyjne, maszyny do obróbki drewna i
metalu, różne sprężarki. Nie prowadzi się badań natężenia hałasów emitowanych
przez poszczególne zakłady. Można jedynie przypuszczać że uciążliwość ta
występuje w granicach obiektu lub ogranicza się do jego najbliższego otoczenia.
Badania wielkości natężenia hałasu wykonuje się na zlecenie, lub w wyniku
interwencji. Doświadczenia wskazują że coraz częściej sprawy rozprzestrzeniania się
hałasu rozpatrywane są w momencie planowania i lokalizacji oraz zmiany sposobu
użytkowania obiektów.
2.3.4.2. Hałas komunikacyjny
Prowadzony monitoring w Gorzowie Wlkp. wskazuje, że istnieje szybki i
znaczny wzrost liczby pojazdów. W obserwacjach stwierdzono także zły stan
nawierzchni jezdni, co wpływa znacząco na zwiększenie emisji hałasu. Pomiary
wskazują że głównym uciążliwym czynnikiem powodującym największy hałas są
samochody ciężarowe. Dlatego powinny być one eliminowane z przejazdów przez
tereny gęsto zabudowane i tereny chronione.
Nawierzchnie dróg są w złym stanie, co również przyczynia się do pogorszenia
warunków akustycznych. Natomiast natężenie ruchu pojazdów ciężarowych, a
zwłaszcza osobowych stale wzrasta. Powoduje to równocześnie zwiększenie emisji
hałasu przy głównych drogach Krzeszyc. Nowa nawierzchnia drogi nr 122 w znaczny
sposób obniża natężenie hałasu.
2.4. Powierzchnia ziemi i klimat
2.4.1. Gleby, ich rodzaje i zanieczyszczenia
Jednym z elementów lądowego środowiska przyrodniczego jest gleba (rys. 1).
Stanowi ona naturalne źródło składników pokarmowych dla roślin. Źródłem tych
składników są wietrzejące skały - minerały i substancje organiczne. W glebach, które
porasta naturalna roślinność obieg składników w obrębie profilu glebowego jest
zrównoważony. Gleba uprawna jest zubażana przez systematyczne wywożenie
22
wytworzonej na niej masy roślinnej. Braki składników są wyrównywane przez
nawożenie. Wykorzystywanie gleby do produkcji żywności i związane z tym działania
(wapnowanie, nawożenie, nawadnianie, drenowanie, stosowanie środków ochrony
roślin, wylesianie) wpływają na zmianę właściwości chemicznych, biologicznych i
fizycznych gleb. Często są to nieodwracalne procesy. Wprowadzane do gleby
substancje podlegają wielorakim przemianom często niekorzystnym dla gleby i roślin.
Rozmiary zmian w środowisku glebowym, zależą nie tylko od toksyczności substancji
lecz w większym nawet stopniu od fizycznych i biologicznych właściwości samej
gleby.
W ujęciu fizyczno-chemicznym o odporności gleb na niekorzystne zmiany
decydują: skład mechaniczny, zawartość próchnicy, zawartość CaCO3, skład
minerałów ilastych, stopień wysycenia gleby kationami zasadowymi, pojemność
sorpcyjna gleby w stosunku do kationów.
Rys. 1. Układ glebowo-przyrodniczy Doliny Warty
23
Najmniejszą
odporność
na
działanie
zanieczyszczeń
wykazują
gleby
piaskowe, czyli ubogie w składniki pokarmowe i wodę. Odporność ta wzrasta gdy
gleba jest bardziej zasobna w minerały ilaste i próchnicę.
Zdegradowanej glebie trudno jest przywrócić jej naturalne właściwości dlatego
też by niedopuścić do zniszczenia gleby trzeba zwracać szczególną uwagę na
zmiany:
- odczyn gleby,
- zawartość i jakość substancji organicznej,
- skład mechaniczny,
- zawartość toksycznych pierwiastków i ich związków.
Degradacja gleb powodowana może być przez wiele czynników np.:
- nadmierna zawartość metali ciężkich, jak: ołów, kadm, nikiel, miedź i rtęć,
- zakwaszenie przez związki siarki.
Badania bonitacji gleb i ich odczyny wykonała Stacja Chemiczno-Rolnicza w
Gorzowie Wlkp. w roku 1997. Były to jednorazowe badania gleb w gminach
województwa gorzowskiego. Obecnie badanie te powinno się powtórzyć.
Bonitacja gleb jest systemem podziału gleb według kryterium jej jakości.
Bonitacja jakości i przydatności rolniczej gleb w gminie Krzeszyce i gminach
sąsiednich przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Bonitacja jakości gleb - badania 1997 r.
Lp.
Gmina
Wskaźnik bonitacji jakości przydatności rolnej
1.
Krzeszyce
40,7
2.
Lubniewice
44,9
3.
Słońsk
40,0
4.
Sulęcin
45,8
5.
Gorzów Wlkp.
48,0
Ocenę stopnia zakwaszenia gleb i potrzeb wapnowania wykonano na podstawie
liczb granicznych, obowiązujących w Stacjach Chemiczno-Rolniczych opracowanych
przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Odczyn gleby
wyrażany jest w jednostkach pH Wyróżnia się pięć przedziałów odczynu.
-odczyn
zakres pH
bardzo kwaśny
do 4,5
kwaśny
4,6 - 5,5
lekko kwaśny
5,6 - 6,5
24
obojętny
6,6 - 7,2
zasadowy
od 7,3
Człowiek może regulować kwasowość przez wapnowanie - działalność
pozytywna, działalność negatywna - wzrost zakwaszenia. O stanie zakwaszenia gleb
użytkowanych rolniczo informuje procentowy udział poszczególnych klas odczynu,
który wskazuje że zakwaszenie gleb jest zróżnicowane i na ogół charakterystyczne
dla typu, rodzaju i sposobu ich użytkowania (tabela 6).
Tabela 6. Odczyn i potrzeby wapnowania gleb użytkowanych rolniczo
(w % powierzchni użytków rolnych)
Lp. Gmina
Odzcyn
gleb Potrzeby
Wskaźnik
bonitacji
pH do 5,5
wapnowania
jakości i przydatności
konieczne
rolniczej
1.
Krzeszyce
40,8
7,4
40,7
2.
Lubniewice
46,6
14,9
44,9
3.
Słońsk
36,7
8,0
40,0
4.
Sulęcin
68,0
33,0
45,8
5.
Gorzów Wlkp.
53,1
16,4
48,0
Około 50 % gleb dawnego woj. gorzowskiego to gleby bardzo kwaśne i kwaśne pH
poniżej 5,5.
2.4.1.1. Przydatność rolnicza gleb
Podstawowymi typami gleb, które występują na terenie gminy Krzeszyce są:
mady lekkie i średnie, piaszczyste, a na terenach podmokłych w dolinach rzek gleby
murszowe, mułowo-błotne i glejowe. Gleby wytworzone na piaskach to lekkie i
średnie bielice, a wytworzone na glinach to gleby brunatne.
Na terenie gminy przeważają grunty orne o klasach bonitacyjnych od IV do VI
przeznaczone do upraw żytnio-ziemniaczanych.
2.4.1.2. Stan zanieczyszczeń gleb metalami ciężkimi i siarką
Badania takie od kilku lat prowadzi Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gorzowie.
Metale ciężkie - śladowe to: miedź, nikiel, kadm, cynk, ołów. Większość gleb byłego
woj. gorzowskiego nie przekraczała zawartości granicznych badanych pięciu
pierwiastków śladowych i siarki. Gleby gminy Krzeszyce nie są zanieczyszczone
związkami siarki i metalami ciężkimi.
25
2.4.2. Klasyfikacja gmin pod względem występowania zagrożeń środowiska
Klasyfikacja gmin została przeprowadzona w 1997 r. przez PIOŚ w oparciu o
syntetyczne kryteria oceny natężenia i rozprzestrzeniania się w środowisku
zanieczyszczeń i uciążliwości. Wyodrębniono cztery grupy gmin (ABCD).
Gmina Krzeszyce została zaklasyfikowana do grupy B. Gminy ościenne:
Słońsk i Sulęcin także zakwalifikowano do grupy B zaś gmina Lubniewice znalazła
się w grupie A.
Grupa B - gminy, na których terenie wyniki badań nie wskazują na
występowanie
ponadnormatywnych
zanieczyszczeń
i
uciążliwości,
mimo
stwierdzonego antropogenicznego oddziaływania.
Grupa A - na terenie gminy praktycznie nie występują zagrożenia, lub
zagrożenia mają charakter punktowy i ze względu na dobry stan środowiska nie było
potrzeby przeprowadzania szczegółowych badań i pomiarów.
2.4.3. Klimat
Gmina Krzeszyce zaliczana jest do VII krainy klimatycznej, regionu Pojezierza
Lubuskiego, który charakteryzuje się ciepłym umiarkowanie wilgotnym klimatem.
Średnia roczna temperatura powietrza wynosi +7,7 - +7,8 0C, średnia liczba dni
gorących w roku 29 - 30, średnia liczba dni z przymrozkami w roku 6 - 12, średnia
liczba mroźnych dni w roku 35 - 28, czas zalegania pokrywy śnieżnej 55 - 60 dni,
średni opad w ciągu roku wynosi 600 - 650 mm, z czego 65 % przypada na okres
wegetacyjny, który trwa 220 do 240 dni w roku (rys. 2). Na tym terenie przeważają
wiatry północne i północno-wschodnie.
Gmina
Krzeszyce
Rys. 2. Wielkość opadów w Polsce i gminie Krzeszyce
26
2.5. Ochrona przyrody i krajobrazu
2.5.1. Szata roślinna
2.5.1.1. Lasy
Na terenie gminy Krzeszyce lasy zajmują powierzchnię 9.462 ha, co stanowi
50 % pow. gminy (rys. 3, rys. 4). Lasy te prawie w całości stanowią własność Skarbu
Państwa. Zarządzane są przez Nadleśnictwo Lubniewice pow. 8 879,0 ha i
Nadleśnictwo
Ośno
pow.
583
ha
(rys.
5).
Lasy
gminy
pod
względem
bioróżnorodności i zasobności w gatunki roślin i zwierząt, stanowią atrakcyjną bazę
do wypoczynku, dla mieszkańców, wczasowiczów i turystów. Głównym gatunkiem
lasotwórczym jest sosna pospolita, jej drzewostany zajmują 98,2 % powierzchni lasu
w gminie, a inne krajowe drzewo iglaste - świerk pospolity stanowi zaledwie 0,3 %.
Drzewa liściaste reprezentowane są przez: olchę czarną 1,0 %, dęby szypułkowy i
bezszypułkowy 0,1 %, i brzozę brodawkowatą 0,4 %, powierzchni lasu. W
mniejszych ilościach występuje: modrzew europejski, grab pospolity, jesion wyniosły.
Rys. 3. Tereny zalesione gminy i jej otoczenie
27
Rys. 4. Wielkość zalesienia gminy na tle jej otoczenia
Sporadycznie występują gatunki obcego pochodzenia, które stanowią domieszkę
pośród rodzimych drzew. Są to daglezja zielona i robinia akacjowa. Drzewa te swoje
naturalne stanowiska mają w Ameryce Północnej. Z typów siedliskowych najczęstsze
są bory sosnowe, a nad rzekami wytworzyły się olsy.
Wśród lasów w gminie
wydzielone zostały powierzchnie ochronne. Lasy glebochronne zajmują pow. 110,25
ha, wodochronne wzdłuż rzek Postomii i Lubnej zajmują 269,11 ha. Lasy ochronne
stanowiące ostoje zwierząt chronionych zajmują pow. 154,62 ha. Wyznaczone są
także powierzchnie leśne badawczo-doświadczalne pow. 330,9 ha.
28
Rys. 5. Obszary leśne Nadleśnictwa Ośno Lubuskie
29
2.5.1.2. Grunty zadrzewione i zakrzewione
Grunty te spotykane są na terenach rolniczych - uprawowych i zajmują
niewielkie powierzchnie. Są to miejsca na których występuje roślinność drzewiasta
np. śródpolne skupiska drzew lub krzewów, pasy - szpalery drzew rosnące na
miedzach czy wzdłuż ciągów komunikacyjnych - dróg, wzdłuż rowów, na obrzeżach
łąk, pastwisk, stawów. Spełniają one bardzo ważną rolę. Nie tylko urozmaicają
monotonny wiejski krajobraz ale zmniejszają siłę wiatru, dostarczają pożywienia i
stanowią miejsce życia dla ptactwa i różnych drobnych zwierząt. Są to cenne obiekty
wzbogacające biologicznie monokulturowy, rolniczy obszar. Skupiska drzew często
występują przy śródpolnych oczkach wodnych. Zarówno drzewa jak i oczka
powodują podnoszenie i utrzymywanie wód gruntowych na takim poziomie, by rośliny
uprawne mogły z tych wód korzystać. Ten element krajobrazu musi zostać
zachowany i systematycznie uzupełniany, a w niektórych miejscach wprowadzony
celowo by wzbogacić biologicznie grunty rolnicze.
2.5.2. Rodzaje i formy ochrony przyrody w gminie Krzeszyce
2.5.2.1. Obszary chronionego krajobrazu.
Obszary chronionego krajobrazu obejmują wyróżniające się krajobrazowo
tereny o różnych typach ekosystemów. Mają one wysokie wartości ekologiczne i
estetyczne w danym regionie. Służą rekreacji. Działalność gospodarcza podlega
pewnym ograniczeniom np. występuje zakaz wznoszenia obiektów uciążliwych dla
środowiska.
W gminie Krzeszyce znajdują się dwa obszary chronionego krajobrazu oznaczone
literami „J” i „K” (tabela 7). Obszary chronionego krajobrazu w województwie
Lubuskim oznaczono literami alfabetu.
Tabela 7. Obszary chronionego krajobrazu
Lp. Oznaczenie Lasy pow. [ha] Grunty orne i
Wody pow.
terenu
inne pow. [ha]
[ha]
1. „J”
340
93
2. „K”
1 071
-
Pow. razem
[ha]
433
1 071
2.5.2.2. Rezerwaty przyrody
Rezerwaty przyrody to obszary o ściśle określonym położeniu objęte ochroną.
Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na danym terenie lub poszczególne
jej składniki: zespoły zwierzęce i roślinne, twory przyrody nieożywionej. Na obszarze
30
gminy nie zostały wyznaczone rezerwaty.
2.5.2.3. Pomniki przyrody
Pomniki przyrody - to pojedyncze twory lub ich skupiska, chronione ze
względu na szczególne wartości naukowe, kulturowe, historyczne. Pomniki ze
względu na tzw. żywotność podzielone zostały na pomniki przyrody ożywionej: to np.
pojedyncze drzewa, aleje i pomniki przyrody nieożywionej: to np. skały, głazy, źródła.
W gminie Krzeszyce jest kilka obiektów pomnikowych (tabela 8).
Tabela 8. Pomniki przyrody w gminie Krzeszyce
Lp. Nr rej. Opis obiektu chronionego
1.
1003/1
2.
1025/2
3.
1026/3
4.
1027/4
5.
1110/5
6.
1111/6
7.
1333/7
dąb szypułkowy o obw. pnia 395
cm, wys. 27 m, wieś Krzeszyce nr
2, obok restauracji
cm, wys. 23 m, N-ctwo Lubniewice
oddział 162 a
oddział 268 k
oddział 271 l
oddział 197 h
sosna pospolita o obw. pnia 260
oddział 266 m
cm, wys. 35 m, wł. AWRSP dz. nr
37/2
Akt
zatwierdzający
ochronę
prawną
Rozp. Nr 2 Woj. Gorzowskiego z
12.09.90 r. D. Urz. Woj. Gorz. Nr
27/90
27/90
27/90
27/90
17/91
17/91
17/91
2.5.2.4. Użytki ekologiczne
Użytek ekologiczny jest to teren na którym chroni się pozostałości
ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i
typów siedlisk. Mogą to być naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka
wodne, bagna, torfowiska, kępy drzew i krzewów, starorzecza, skarpy.
W myśl nowej ustawy o ochronie przyrody, tereny niewykorzystywane
gospodarczo (np. rolniczo) określone są jako użytki ekologiczne. Jednak by
wspomniane tereny uzyskały miano użytków
31
w sensie ewidencyjnym i prawnym
muszą być zatwierdzone rozporządzeniem wojewody lub uchwałą rady, na
podstawie przedstawionej dokumentacji. Dokumentacja musi zawierać wskazanie
obrębu ewidencyjnego, numeru działki, powierzchnię, określa co to jest (np. wyspa
itp.).
W gminie Krzeszyce nie zostały wyznaczone i uznane za użytki ekologiczne
żadne tereny. Warto je wyznaczyć, gdyż podnoszą one wartości krajobrazowe
gminy. Jest to dość prosty sposób zachowania i ochrony niewielkich obiektów
przyrodniczych. Objęcie opieką tych terenów zapobiegnie ich zniszczeniu i
degradacji.
2.5.3. Korytarze ekologiczne
Korytarze ekologiczne są to naturalne ciągi ekologiczne jak: pradoliny, doliny
rzeczne, rynny jeziorne i inne obniżenia terenowe oraz fragmenty obszarów leśnych.
Przez teren gminy Krzeszyce przebiega fragment dużego korytarza Pradoliny
Toruńsko-Eberswaldzkiej. Nosi on nazwę Korytarz Wewnętrzny „Dolina Postomii”
(rys. 6).
Rys. 6. Układ ważnych węzłów ekologicznych
Postomia wypływa z jeziora Postomsko w okolicach wsi Wędrzyn na
wysokości 105,3 m n.p.m. Jej długość od źródeł do ujścia do Warty pod Kostrzynem
wynosi 63,4 km. W Wędrzynie przepływa przepustem pod skrzyżowaniem dróg
32
Gorzów Wlkp. - Sulęcin. Na terenie poligonu wojskowego „Wędrzyn” płynie głęboko
wciętą doliną. W Krzeszycach rzeka zmienia kierunek na zachodni i tutaj kończy się
jej naturalny odcinek, a zaczyna uregulowany środkowy, często już podawany jako
odrębny ciek wodny. Nosi on nazwę Kanał Postomski. (Postomia do wpłynięcia do
Kanału Postomskiego jest bliżej opisana w rozdziale 2.1.1.3. Badania). Kanał
Postomski kończy się w okolicach wsi Lemierzyce. Dalszy, nieuregulowany odcinek
rzeki aż do ujścia ponownie jest Postomią. Płynie przez południowe tereny pradoliny
Toruńsko-Eberswaldzkiej aż do miejscowości Słońsk. Tu wpływa na teren
naturalnego rozlewiska Warty. Kanał Postomski i dolny odcinek Postomii wchodzą w
skład Pradoliny Warty.
Zagrożenia i kolizje - Największym zagrożeniem dla Korytarza Postomii jest
szosa Kostrzyn - Skwierzyna - Poznań. Niezbędne jest ustalenie miejsc (małe cieki,
obniżenia terenowe) ważnych dla migracji roślin i zwierząt oraz zaprojektowanie w
tych
miejscach
budowy
przepustów
lub
estakad.
Dużym problemem jest
przywrócenie czystości wód rzeki.
2.5.4. Ścieżki przyrodnicze
W gminie brak jest ścieżek przyrodniczych. Istnieje jednak możliwość i
potrzeba
wytyczenia
ich.
Spowoduje
to
skanalizowanie
pieszego
ruchu
turystycznego po terenach ciekawych, a jednocześnie obiekty najbardziej cenne
zostaną zabezpieczone przed nadmiernym penetrowaniem.
2.5.5. Zieleń ozdobna w krajobrazie
2.5.5.1. Zieleń w krajobrazie wiejskim
W gminie nie ma typowych parków wiejskich. Tylko w Krzeszycach przy
kościele znajduje się jeden park. Rosną w nim głównie krajowe gatunki drzewiaste,
są także pojedyncze drzewa obcego pochodzenia.
2.5.6. Świat zwierzęcy
Ważnym elementem przyrody omawianego terenu jest świat zwierzęcy. Fauna
składa się w większości ze zwierząt typowych dla Niżu Polskiego, a także
Środkowoeuropejskiego. Większość gatunków zwierząt tu występujących jest objęta
ochroną stałą, lub ochroną okresową. Występują tu także owady - szkodniki, które
w przypadku masowego pojawienia się są specjalnie redukowane, gdyż stanowią
zagrożenie dla roślin leśnych, bądź uprawnych.
33
2.5.6.1. Kręgowce
Ssaki - stwierdzono występowanie wielu gatunków ssaków. Drapieżniki to:
kuny leśne, jenot, borsuk, lis, tchórz. Z gatunków łownych występują: jelenie, sarny,
dziki i zające szaraki. Są także nutrie, piżmaki. Z gatunków będących pod ochroną
prawną zaobserwowano
wydrę, nietoperze, krety, jeże,
wiewiórki, bobry i
ryjówkowate.
Ptaki - Stwierdzono typowe gatunki leśne jak: zięby, kosy, sikory bogatki,
szpaki, dzięcioły, pliszki górskie gągoły i wiele innych. Z gatunków wodnych i
błotnych występują czaple, żurawie, bociany białe, czajki, trzcinniczki, dzikie kaczki krzyżówki, czernice i gęsi, łabędzie, łyski, perkozy dwuczube, mewy śmieszki i inne.
Cenne są ptaki drapieżne: występują rybołowy, kanie; częste są kawki, gawrony i
sójki oraz wiele innych w tym gatunki chronione.
Gady - stwierdzono występowanie kilku gatunków, są: jaszczurki zwinka i
żyworódka, zaskrońce, padalce.
Płazy - występują żaby: zielone i brunatne, ropuchy, rzekotka drzewna, kumak
nizinny, traszki .
Ryby - w wodach rzek i jezior gminy występują typowe dla nizinnych
zbiorników wodnych gatunki jak: leszcze, okonie, płocie, szczupaki, liny, wzdręgi,
karasie, sielawy i inne. Polski Związek Wędkarski prowadzi ewidencję wędkarzy,
reguluje i pilnuje przestrzegania przepisów związanych z połowem ryb i ochroną
wód.
2.5.6.2. Bezkręgowce
Badania faunistyczne Postomii przeprowadzone w latach 1993 - 1995 przez
Agapowa; od wsi Ostrów , położonej powyżej Sulęcina do jej ujścia, wykazały, że
zasób
bezkręgowców
i
organizmów
roślinnych
jest
znikomy.
W
wyniku
prowadzonych badań stwierdzono, że powyżej źródeł zanieczyszczeń rzeka
odzyskuje pewne cechy biologiczne i życie jest tu bogatsze. Oznaczonych zostało 14
gatunków pijawek, 20 gatunków ślimaków, 5 gatunków małży oraz kilka innych
zwierząt jak: skorupiaki (kiełże i ośliczki), larwy chruścików, jętek i ważek, a także
mszywioły i gąbki. Te dwie ostatnie grupy zebrano na stanowiskach, które zasilane
były wodami źródlisk, lub czystymi strumieniami.
34
2.5.6.3. Zwierzyna łowna
Wszystkie gatunki łowne objęte są ochroną okresową przypadającą na czas
godów, narodzin i odchowu młodych. Organizacja ochrony, hodowli i pozyskania
zwierząt łownych w Polsce prowadzona jest według ustawy „Prawo Łowieckie” .
Obszar kraju i gminy podzielony jest na obwody łowieckie, którymi zarządzają koła
łowieckie.
Podstawowymi gatunkami łownymi są: jeleń, sarna, dzik.
2.6. Zasoby kulturowe gminy
Na terenie gminy Krzeszyce znajduje się 25 miejscowości: Brzozowa,
Brzozówka,
Czartów,
Dębokierz,
Dzierżązna,
Jeziorki,
Karkoszów,
Kołczyn,
Krasnołęg, Krępiny, Krzemów, Krzeszyce, Łąków, Łukomin, Malta, Marianki,
Maszków, Muszkowo, Piskorzno, Przemysław, Rudna, Rudnica, Studzionka,
Świętojańsko, Zaszczytowo. Siedzibą władz gminy są Krzeszyce. Występują wsie
popeegerowskie, wsie rolnicze, osady i kolonie położone pośród pól i lasów. W kilku
wsiach znajdują się jeszcze pojedyncze interesujące obiekty, kilka z nich wpisanych
jest do rejestru zabytków województwa lubuskiego.
2.6.1. Archeologia
Pierwsze wzmianki o zamieszkaniu na terenach historycznej Ziemi Lubuskiej
(na której leży gmina) pochodzą z środkowego okresu epoki brązu 1300 - 1100 p.n.e.
Z tego okresu pochodzą odkryte w 1924 r. przez niemieckich osadników ozdoby z
brązu. Informacje te podają źródła niemieckie. Jednak źródła Polskie ich nie
odnotowują. Podają natomiast informacje o cmentarzysku ciałopalnym z roku 1300 650 p.n.e.
2.6.2. Architektura
W gminie Krzeszyce znajduje się wiele ciekawych obiektów. Są to np.
kościoły, budynki mieszkalne i gospodarcze. Niektóre z nich objęte są ochroną
konserwatorską (tabela 9). Stan zachowania tych budowli jest różny, część z nich
jest zadbana i zagospodarowana ale są także obiekty opuszczone, popadające w
ruinę.
35
Tabela 9. Obiekty wpisane do rejestru zabytków
Lp. Miejscowość
Obiekt
1.
Krzeszyce
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Krasnołęg
Przemysław
Rudna
Studzionka
Kołczyn
Kołczyn
Nr decyzji - wpis do rejestru
zabytków
kamienica ul. Skwierzyńska 445 z 1998 r.
16
kościół
1953 z 1971 r.
kościół
563 z 1963 r.
kościół
59 z 1976 r.
kościół
1957 z 1971 r.
dzwonnica kościelna
62 z 1976
kościół
63 z 1976 r.
2.6.3.2. Cmentarze
W gminie Krzeszyce znajdują się 4 cmentarze komunalne, które znajdują się
we wsiach Kołczyn, Rudnica, Muszkowo i Studzionka i są administrowane przez
Urząd Gminy w Krzeszycach. Istnieją też cmentarze parafialne.
2.7. Inwestycje ekologiczne - nakłady i efekty
W latach 1999 - 2001 w gminie wykonano następujące inwestycje:
- Oczyszczalnia ścieków wraz z kolektorem dosyłowym i dwiema przepompowniami
o długości 2.100 m i przepustowości 300 m3/ dobę. Prace rozpoczęto w 1999 r.
Fundusze na inwestycję w kwocie 3.845.000,00 PLN pozyskano z WFOŚiGW,
FWPN, FWW, od Wojewody Lubuskiego, z Ekofunduszu. Gmina wyłożyła także
środki własne.
LITERATURA
1. Raport o stanie środowiska w województwie gorzowskim w latach 1995 – 96. PIOŚ
Warszawa
2. Stan środowiska w województwie lubuskim w latach 1997 – 1998. WIOŚ - Zielona Góra
3. Król S. i inni. Przyroda województwa gorzowskiego. WFOŚiGW w Gorzowie Wlkp.
1994r.
4. Agapow L. Koncepcja korytarzy ekologicznych. ZPK Gorzów Wlkp. 1997 r.
5. Zasoby przyrody chronionej województwa gorzowskiego - Pomniki przyrody. WOŚ UW
Gorzów Wlkp. 1991 r.
6. Ewidencja wód Polskiego Związku Wędkarskiego i Gospodarstw Rybackich Skarbu
Państwa oraz innych użytkowników na terenie woj. gorzowskiego 1997 r.
7. Pokorski J. Siwiec A. Kształtowanie terenów zieleni.
Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne Warszawa 1985 r.
8. B. Kucharski, P. Maluśkiewicz. Ziemia Lubuska – przewodnik. Sport i Turystyka Muaz
SA Warszawa 1996 r.
9. Rowerem i pieszo po Pojezierzu Lubuskim, Od Odry do Obry - Mapa turystyczna. Praca
zbiorowa 2000 r.
10. Kalendarz Ligi Ochrony Przyrody 2001 r.
11. Dokumentacja źródłowa
36
§
§
§
§
§
§
Informacje uzyskane w Urzędzie Gminy Krzeszyce 2001 r.
Informacje uzyskane w Wydziale Ochrony Środowiska - Wojewódzki Konserwator
Przyrody w Gorzowie Wlkp. 2001 r.
Informacje uzyskane w Wojewódzkim Oddziale Służb Ochrony Zabytków w Zielonej
Górze, Delegatura w Gorzowie Wlkp. 2001 r.
Informacja o stanie środowiska w powiecie sulęcińskim. Inspekcja Ochrony
Środowiska WIOŚ w Zielonej Górze, Delegatura w Gorzowie Wlkp. - Gorzów Wlkp.
wrzesień 1999 r. - opracowała Marzena Masłowska
Sprawozdanie z badań nr 67/2000 wykonane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Zielonej Górze
Wstępna ocena stanu zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi i siarką w
województwie gorzowskim. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gorzowie Wlkp.
1997 r.
37

2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I KULTUROWE 2.1 Zasoby

Transkrypt

Podobne dokumenty

REDAKCJA NAUKOWA

53 6. RAMA LOGICZNA STRATEGII

Helena Guhl – absolwentka studiów z zakresu ekonomii społecznej

KALKULACJA KOSZTÓW UTRZYMANIA DZIECKA W

DZIAŁKA na SPRZEDAŻ 469/3504/OGS Opis

Chcesz założyć własną firmę? Spotkanie w Gorzowie Wlkp.!

Koło Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem

formularz zgłoszeniowy - Wyższa Szkoła Biznesu