KONKURS MATEMATYCZNY dla uczniów

KONKURS BIOLOGICZNY
DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
rok szkolny 2012/2013
Program merytoryczny
CELE KONKURSU
Celem konkursu jest zapoznanie z bogactwem i zróżnicowaniem świata zwierząt
zamieszkujących Polskę, uwrażliwienie na zagrożenia środowiska naturalnego, dostrzeżenie
konieczności działań na rzecz ochrony przyrody ojczystej, aktywne współuczestnictwo
w ochronie środowiska oraz zrozumienie zależności występujących w przyrodzie.
ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI WYMAGANY NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH
KONKURSU
Uczestnicy konkursu powinni wykazać się wiedzą i umiejętnościami obejmującymi
i poszerzającymi treści podstawy programowej kształcenia ogólnego, w części dotyczącej
przedmiotu biologia na III etapie edukacyjnym, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 977).
Na wszystkich etapach uczeń powinien wykazać się:
 znajomością różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych,
w tym:
- opisywać, przyporządkowywać i rozpoznawać organizmy zwierzęce;
- wyjaśniać zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w organizmach zwierzęcych
i w środowisku ich życia;
- przedstawiać i wyjaśniać zależności zachodzące między organizmami zwierzęcymi, między
organizmami zwierzęcymi a innymi organizmami oraz między organizmami zwierzęcymi a
środowiskiem;
- wykazywać ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej;
 znajomością metodyki badań biologicznych, w tym:
- planowaniem, przeprowadzaniem i dokumentowaniem obserwacji i doświadczeń
biologicznych;
- określaniem warunków doświadczenia;
- rozróżnianiem próby kontrolnej i badawczej;
- formułowaniem problemów badawczych, hipotez i wniosków;
- przeprowadzaniem obserwacji mikroskopowych;
 poszukiwaniem, wykorzystaniem i tworzeniem informacji, w tym:
- wykorzystywaniem różnorodnych źródeł i metod pozyskiwania informacji, w tym technologii
informacyjno – komunikacyjnej;
- odczytywaniem, analizowaniem, interpretacją i przetwarzaniem informacji tekstowej,
graficznej i liczbowej;
- zrozumieniem i interpretacją pojęć biologicznych;
- znajomością terminologii biologicznej;
- posługiwaniem się prostym kluczem do oznaczania organizmów;
 rozumowaniem i argumentacją, interpretowaniem informacji i wyjaśnianiem
zależności przyczynowo – skutkowych między faktami;
Temat przewodni konkursu w roku 2012/2013:
Ssaki - organizmy wszechstronne i ekspansywne. Bioróżnorodność ssaków Polski.
I etap – szkolny
1.Budowa, funkcje i metabolizm komórek zwierzęcych:
• budowa komórki zwierzęcej i funkcje poszczególnych jej elementów;
• rozpoznawanie komórek zwierzęcych oraz elementów ich budowy na schemacie,
zdjęciu lub na podstawie opisu;
• związek budowy komórek zwierzęcych z pełnioną funkcją;
• metody badania komórek.
2. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych:
• podział, charakterystyczne cechy budowy i funkcje tkanek zwierzęcych;
• rozróżnianie tkanek zwierzęcych na schemacie, zdjęciu lub na podstawie opisu;
• wykazanie związków zachodzących między budową tkanek, ich rozmieszczeniem
oraz funkcją.
3. Funkcje życiowe a środowisko życia ssaków:
• budowa i wytwory skóry ssaków;
• budowa szkieletu ssaka, przekształcenia kończyn, budowa i mechanizm skurczu
mięśni;
• przystosowania do sposobu odżywiania w budowie układu pokarmowego;
• przystosowania do środowiska w budowie i funkcjonowaniu układu oddechowego,
• krwionośnego, wydalniczego i nerwowego-hormonalnego, przekazywanie
informacji wzdłuż błon neuronu, percepcja zmysłowa;
• rozmnażanie i rozwój, opieka nad potomstwem.
4. Mechanizmy termoregulacji.
5. Cechy progresywne ssaków.
6. Charakterystyczne cechy współczesnych stekowców, torbaczy i łożyskowców.
7. Rozpoznawanie gatunków ssaków charakterystycznych dla polskich parków narodowych.
II etap – rejonowy
Obowiązuje zakres wiedzy i umiejętności z etapu szkolnego oraz:
1. Pochodzenie ssaków. Ewolucja zbieżna torbaczy i ssaków łożyskowych.
2. Dobór płciowy, mechanizmy izolacji rozrodczej.
3. Systematyka ssaków polskich, cechy charakterystyczne rzędów.
4. Rozpoznawanie gatunków ssaków żyjących w Polsce (w środowisku leśnym, pól i łąk, wód
i bagien, górskim) na podstawie zdjęcia lub opisu.
5. Znaczenie ssaków żyjących w Polsce dla człowieka:
• zwierzęta udomowione i hodowlane;
• wykorzystywanie zwierząt w doświadczeniach i eksperymentach;
• rola w rozmnażaniu roślin;
• choroby przenoszone przez ssaki;
• szkody powodowane przez zwierzęta.
6. Ochrona ssaków w Polsce:
• historia ochrony;
• wpływ człowieka na różnorodność świata zwierząt;
• zagrożenia gatunków rodzimych;
• gatunki introdukowane i restytucja ssaków w Polsce;
• formy ochrony ssaków w Polsce; ochrona gatunkowa, prawo łowieckie, Polska
Czerwona Księga Zwierząt, Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych
w Polsce.
III etap – wojewódzki
Obowiązuje zakres wiedzy i umiejętności z etapu szkolnego i rejonowego oraz:
1. Rozpoznawanie ssaków żyjących w Polsce na podstawie tropów i pozostawianych
śladów.
2. Zasięgi gatunków ssaków na terenie Polski.
3. Znajomość cech gatunków ssaków rodzimych, ich siedlisk, trybu życia, rozrodu, pokarmu,
długości życia, statusu.
4. Klucz do oznaczania gatunków ssaków Polski.
5. Ssaki Polski jako symbole.
6. Gwara łowiecka.
7. Zwyczaje ssaków (ssaki Polski):
• mowa ciała ssaków;
• wzorce zachowań – habituacja, impriting, rytmy biologiczne;
• przystosowania do zdobywania pokarmu, furażowanie;
• zachowania społeczne, porozumiewanie się.
8. Ekologia populacji (ssaki Polski):
• rozmieszczenie, zagęszczenie i liczebność populacji;
• przykłady i skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej;
• stosunki antagonistyczne i nieantagonistyczne występujące między populacjami.
9. Elementy genetyki populacyjnej:
• pula genowa populacji;
• zmiany częstości genów w populacji jako czynnik doboru naturalnego;
• warunki zachodzenia dryfu genetycznego i jego skutki.
10. Znaczenie genetyki w hodowli zwierząt. Zastosowania technologii DNA. Mysz jako
organizm modelowy w badaniach rozwoju ssaków.
LITERATURA:
Zalecana literatura do wszystkich etapów:
Biologia Vademecum. Gimnazjum. Praca zbiorowa; Wyd. Operon 2009;
Grykiel K., Halastra – Petryna G., Mazurek E., Barbara Potulska–Klein B.:Tablice
biologiczne. Warszawa: Wyd. Podkowa, 2007;
Wąsik S.: Ssaki Polski od A do Ż. Warszawa: Wyd.: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 2011;
Serafiński W.: Ssaki Polski Atlas. Warszawa: Wyd. WSiP
Krzyściak – Kosińska R., Kosiński M.: Przyroda Polski. Bielsko-Biała: Wyd. Dragon 2012;
[Podręczniki i zeszyty ćwiczeń do biologii w gimnazjum - klasa I, II, III dopuszczone do
użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty];
Literatura dodatkowa do etapu rejonowego i wojewódzkiego:
Grabarczyk H., Grabarczyk M.: Atlas zwierząt chronionych. Warszawa: Wyd. Oficyna
Wydawnicza MULTICO, 2010;
Klucz do oznaczania ssaków Polski. Praca zbiorowa pod red. Z. Pucka. Warszawa: Wyd.
PWN,1984;
Mała encyklopedia leśna. Warszawa: Wyd. PWN, 1991;
Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. Warszawa: Wyd. PWRi, 2011;
Księga przyrodniczo – krajoznawcza Polski – ilustrowana encyklopedia tematyczna.
Warszawa: Wyd. Publicat, 2008;
Solomon E.,, Berg,D.L., C.Villee M.: Biologia. Warszawa: Wyd. Oficyna Wydawnicza;
MULTICO;
Literatura uzupełniająca:
Knaflewska J., Michał Siemionowicz M.,: Przyroda Polska. Poznań: Wyd. Podsiedlik Raniowski i spółka;
Serafiński W., Wielgus – Serafińska E.: Ssaki – zwierzęta świata. Warszawa: Wyd. PWN,
1988;
Przyroda Polska. Miesięcznik Ligi Ochrony Przyrody
strony internetowe dotyczące zagadnień zawartych w programie konkursu np.
www.parkinarodowe.edu.pl,
Polecane do obejrzenia: filmy Wytwórni Filmów Oświatowych i Programów Edukacyjnych
ukazujące Polskie Parki Narodowe.