Nauczanie ortografii w klasach I

EWA DŻYGAŁA
SZKOŁA PODSTAWOWA NR 3 W GŁUSZYCY
Nauczanie ortografii w klasach I - III
W teorii i praktyce pedagogicznej spotykamy się z różnymi określeniami terminu
„ortografia”. Kierując się różnymi kryteriami, poszczególni językoznawcy traktują
ortografię jako:
•
przyzwyczajenia ortograficzne,
•
poczucie językowe,
•
biegłość ortograficzną,
•
opanowanie nawyków i nałogów ortograficznych,
•
ćwiczenie „dobrego wzoru„
•
bezbłędną pisownię,
•
poprawność ortograficzną.
Z przytoczonych sformułowań wynika, że greckie słowo „ortografia„
(a polskie - pisownia) oznacza przyjęty i obowiązujący system zasad i przepisów
dotyczących poprawnego pisania. Podstawowym zadaniem nauczania ortografii
jest więc kształcenie umiejętności i nawyków bezbłędnego zapisywania wyrazów.
Jest to proces złożony i wymaga szczególnych zabiegów w nauczaniu
początkowym. Jedną z podstawowych umiejętności, którą kształtuje się w okresie
wczesnoszkolnym, jest umiejętność pisania, rozumiana nie tylko jako czynność
polegająca na poprawnym kreśleniu znaków graficznych pisma, ale także
wdrażająca do poprawności ortograficznej.
O umiejętności pisania można mówić wówczas, gdy uczeń rozumie sens i budowę
pisanych słów, zastanawia się nad wyborem właściwej litery i sprawnie posługuje
się zasadami ortograficznymi. W wyniku systematycznych ćwiczeń czynności
pisania automatyzują się, przechodząc w nawyk ortograficzny, czyli pisanie
bezbłędne.
Cele nauczania ortografii i właściwości psychofizyczne uczniów klas I-III
narzucają konieczność stosowania w nauczaniu ortografii określonych norm zasad postępowania dydaktycznego. Oto najważniejsze zasady:
Zasada systematyczności - wyraża się w planowaniu materiału nauczania ortografii
i rytmicznym jego realizowaniu, stosowaniu systematycznej kontroli i oceny.
Zasada profilaktyki, czyli zapobieganie błędom, polega na stałej trosce nauczyciela
o poprawny zapis nowych i trudnych wyrazów.
Zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania wskazuje na konieczność
łączenia ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczeniami językowymi.
Zasada stopniowania trudności - odnosi się do stopniowego przechodzenia od
przepisywania, pisania z pamięci poprzez ćwiczenia ze słuchu jako ćwiczenia
utrwalające.
Zasada poglądowości - wymaga właściwego doboru i celowego wykorzystania
środków dydaktycznych.
Zasada aktywności - dotyczy tworzenia takich warunków, które zapewnią
wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w lekcji.
Zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest w celu likwidowania
niedociągnięć i braków w opanowaniu umiejętności ortograficznych.
W nauczaniu ortografii występują zasadniczo trzy rodzaje ćwiczeń:
•
przepisywanie to odtwarzanie tekstu podanego za wzór,
•
pisanie z pamięci - występuje w dwóch postaciach: jako doraźne pisanie z
pamięci oraz pisanie oparte na pamięci odroczonej,
•
pisanie ze słuchu - inaczej dyktando, jest ćwiczeniem ortograficznym, przy
wykonywaniu którego uczniowie nie mają przed oczami tekstu, lecz go słyszą.
Dydaktycy ortografii, uznając potrzebę zaangażowania emocjonalnego uczniów i
pobudzania ich aktywności, postulują konieczność wykorzystania w nauczaniu
ortografii form i metod zabawowych. Za zastosowaniem łamigłówek, rebusów,
szachów ortograficznych, loteryjek, zgadywanek i krzyżówek opowiada się J.
Malendowicz. Jest on zdania, ze różnego rodzaju gry dydaktyczne, zwłaszcza te,
które zostały wykonane przez uczniów samodzielnie, w znacznym stopniu
wpływają na podniesienie poziomu sprawności ortograficznej.
Każdy materiał ortograficzny winien być najpierw przez uczniów kilkakrotnie
przepisywany, następnie uwzględniony w pisaniu z pamięci, a w dalszej kolejności
zastosowany w pisaniu ze słuchu (jako ćwiczenie) i pisaniu ze słuchu (jako
sprawdzian).
Ucząc ortografii należy uwzględnić świadomą pracę uczniów zarówno w trakcie
przyswajania wiadomości, jak i w chwili samodzielnego wykonywania ćwiczeń
utrwalających.
Naukę poprawnej pisowni uczynić pracą ciągłą, systematyczną, uwzględniającą
ustawiczną czujność ortograficzną na wszystkich przedmiotach nauczania.
Ćwiczenia ortograficzne łączyć z pozostałymi ćwiczeniami w zakresie kształcenia
języka ojczystego.
Decydującym czynnikiem jest dobra organizacja pracy uwzględniająca ogólne
zasady dydaktyki: systematyczności, indywidualizacji, rytmiczności, stopniowania
trudności.
•
Przestrzegać zasad profilaktyki.
Własne odczucia i refleksje.
Trudności w opanowaniu poprawnej pisowni wyrazów wynikają z różnych
przyczyn, wśród których najważniejsze to wady i błędy wymowy, wady wzroku i
słuchu, słaba zdolność koncentracji uwagi i zapamiętania, a także fragmentaryczne
zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych. Inną grupę przyczyn stanowią
przyczyny zewnętrzne, do których należą tzw. zaniedbania pedagogiczne,
wynikające z niekorzystnych sytuacji szkolnych lub też złych warunków
domowych.
Chcąc pomóc uczniom w przezwyciężeniu trudności ortograficznych w swojej
pracy dydaktycznej szczególną uwagę zwróciłam na stosowanie podstawowych
rodzajów ćwiczeń: przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu.
Wykorzystywałam także gry i zabawy dydaktyczne, pamiętając o ogromnej roli
środków dydaktycznych. Wprowadzony wyraz utrwalam dobierając atrakcyjne,
wywołujące zaciekawienie ucznia ćwiczenia. Przy wprowadzeniu nowego
materiału ortograficznego uwzględniłam następujące zasady :
1. nie wolno mi ominąć żadnego etapu przyswajania nowego wyrazu,
2. nie mogę „zbyt szybko„ przechodzić do nowego materiału ortograficznego,
dopóki nie będę miała pewności, że poprzedni wyraz został prawidłowo
zapamiętany i że każdy uczeń poprawnie, bez żadnego wahania napisze go w
różnym kontekście zdaniowym.
Pokonywanie wszelkich trudności ortograficznych wymaga więc wielu ćwiczeń i
systematycznej pracy zarówno uczniów jak i nauczycieli.
LITERATURA
CZ. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej,PWN,Warszawa 1973.
M. Radwiłowiczowa, Metodyka nauczania początkowego,
WSiP,Warszawa 1986 .
G. Kapica, Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym, WSiP,
Warszawa 1990.
Jedut, A. Pleskot, Nauczanie ortografii w klasach I - III ,WSiP,
J.
Malendowicz,
Nauczanie
podstawowej,Warszawa 1976.
ortografii
w
klasach
Warszawa 1991.
I
-
IV
szkoły