Nauczyciel wobec nowej rzeczywistości szkolnej i społeczno

Na ścieżkach reformy
Nauczyciel wobec nowej rzeczywistości
szkolnej i społeczno-ekonomicznej
Małgorzata Leyko
Doradca metodyczny w CKPiDN w Mielcu
[email protected]
Polska szkoła przełomu stuleci jako strategiczna instytucja oświatowa będąca
organizmem wielofunkcyjnym i wielozadaniowym wymaga nieustannej reformy
i doskonalenia. Reformowanie oświaty jest bowiem narodowym priorytetem.
Kierunek wyznaczony szkole przez reformę to wiedza, kompetencja, rzeczowość, które mają zapewnić wszechstronny rozwój umysłowy i osobowy uczniów,
rozbudzać zainteresowania, rozwijać ciekawość oraz kształtować tzw. inteligencję
emocjonalną. Wszelka polityka edukacyjna powinna kierować się troską o zespolenie ww. celów, gdyż one decydują o powodzeniu życiowym młodego człowieka.
Szkoła bez przerwy zmienia swój obraz, gdyż zmienia się rzeczywistość, w której przyszło nam żyć i pracować, która stawia nauczyciela i ucznia w nowej sytuacji
dydaktycznej, powoduje konieczność przeorientowania swoich celów i zadań,
organizacji i metod pracy. Zresztą praca nauczyciela nie tylko z powodu upływu
czasu czy instytucjonalnie wprowadzonej reformy, ale z samej istoty tej profesji
musi być twórcza, nie poddająca się schematom. Nauczyciel musi wciąż poszukiwać i przymierzać swoje możliwości do potrzeb uczniów, do zmian zachodzących
w rozwoju uczniów, do coraz wyższych wymagań naszych usługobiorców, czyli
samych uczniów, rodziców, organów nadzoru pedagogicznego, wyższych uczelni
czy pracodawców.
Tymczasem jak podają statystyki tylko 19% Polaków jest zadowolonych ze
szkoły, jej struktury, programów nauczania i efektów dydaktycznych. Coraz
częściej mówi się o dysfunkcyjności polskiej szkoły. Sami uczniowie krytykują
szkołę za oderwanie treści kształcenia od rzeczywistości społecznej, ekonomicznej
i kulturowej, za kształtowanie niespójnych postaw. Błędem większości szkół jest to,
że w pogoni za wszechstronnym wykształceniem młodego człowieka szkoła
niejednokrotnie zbyt mocno nastawia się na wąski pragmatyzm, skuteczność,
gubiąc po drodze wychowanie, potrzebę kształtowania nie tylko umysłu ale i charakteru, zgodnie z fundamentalnym humanistycznym powołaniem edukacji.
19
Nauczyciel wobec nowej rzeczywistości szkolnej...
Ważną powinnością dzisiejszej szkoły jest troska o to by, młody człowiek na
mocnym fundamencie wiedzy potrafił zbudować prawidłową hierarchię wartości,
by umiał dokonywać w życiu właściwych wyborów.
„Uczyć się aby być” – czytamy w raporcie UNESCO i zgodnie z nim edukacja
powinna przyczyniać się do rozwoju wrażliwości, poczucia estetyki, osobistej
odpowiedzialności i duchowości. Jak nigdy dotąd edukacji przypada główna rola
w wyposażeniu młodego człowieka w wolność myśli, osądu, uczucia i wyobraźnię,
by prawidłowo mógł rozwijać swoje talenty.
Niezwykłość naszych czasów przejawia się przede wszystkim w dokonującym
się na naszych oczach postępie cywilizacyjnym, społecznym i kulturowym.
W szkole doświadczmy również zmian wynikających z transformacji ustrojowej
przełomu lat 90-tych. Jednocześnie jesteśmy poddani wpływom procesów integracji
europejskiej i globalizacji społecznej, które powodują, że edukacja wychodzi dziś
z zadań i uwarunkowań lokalnych, a staje się świadomą i celową działalnością dla
potrzeb całego globu.
Pedagogika i edukacja muszą więc zmierzyć się z ww. przemianami, co
prowadzi do wyznaczenia nowego porządku edukacyjnego. Obecnie premiuje się
jednostki zaangażowane, twórcze, odpowiedzialne za swój rozwój. Młody człowiek
żyjący w rzeczywistości, która pod wieloma względami wydaje się coraz mniej
czytelna, musi mieć jasną wizję przyszłości, musi wiedzieć na jakich wartościach
oprzeć swoją egzystencję, aby być dobrze przygotowanym dożycia, do funkcjonowania na rynku pracy.
Kolejną zmianą, która pojawiła się jako konsekwencja przemian ustrojowych,
gospodarki wolnorynkowej jest konkurencyjność szkół. I w dziedzinie edukacji
dokonało się pewnego rodzaju „urynkowienie”, uczeń stał się w pewnym sensie
„towarem”, o który zabiegają szkoły, a innowacyjne rozwiązanie organizacyjne
stosowane przez szkołę, niestandardowe metody pracy, ciekawy program
wychowawczy, czy wewnątrzszkolny system oceniania wspierający rozwój ucznia,
kadra nauczycielska stały się kartą przetargową w „walce” o klienta.
W obecnych warunkach jednym z komponentów środowiska edukacyjnego
i wychowawczego dziecka są media, głównie film i telewizja i związane z nimi
zjawisko manipulacji medialnej. Szybkiego i całkowitego zawładnięcia osobą
dokonuje się dziś w wyniku przekazów pełnych przemocy, agresji, pornografii,
które mogą wywołać trwałe zmiany w osobowości młodego człowieka. Ważnym
zagrożeniem w procesie wzrastania młodego pokolenia, wobec którego szkoła nie
może pozostać obojętna jest sama dominacja obrazu, niosąca zagrożenie dla słowa,
a tym samym dla umysłowego rozwoju człowieka.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na obraz współczesnej szkoły i nauczyciela jest fakt przeobrażania się naszego społeczeństwa z modelu społeczeństwa
industrialnego do społeczeństwa technologii informacji. Człowiekiem zawładnął
komputer. Dzięki komputerowi mamy nieograniczony dostęp do informacji. Każdy
20
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 1/2004
może zdobyć taką ilość informacji, która go wielokrotnie przerasta. Możliwości
zdobywania informacji są ogromne, ale w ślad za tym powinno zmierzać
kształtowanie umiejętności wyboru i oceny informacji, gdyż zachwiana została
równowaga między wirtualnością a rzeczywistością.
Postęp w dziedzinie techniki komputerowej daje również nieograniczone
możliwości komunikacyjne. Jest to niewątpliwie ogromne dobrodziejstwo, ale
z drugiej strony zagrożenie dla więzi społecznych. Komputer stał się interakcyjnym
partnerem zastępującym człowieka Przerysowując można by tak powiedzieć
jesteśmy w stanie komunikować się z nawet księżycem, a nie potrafimy dogadać się
z sąsiadem. Nastąpił spadek kultury rozmowy, rozmowa jest coraz częściej zastępowana przez media techniczne. Dlatego wyzwaniem dla dzisiejszego nauczyciela jest
pilna potrzeba kształtowania społecznych kompetencji, wychowanie do umiejętności rozmawiania, do autentycznego dostrzegania drugiego człowieka. Potrzebna
jest dalsza ewolucja stosunków na linii nauczyciel uczeń w kierunku dialogu,
negocjacji, tworzenia wspólnoty działania.
Na wizerunek dzisiejszej szkoły wpływa także sytuacja ekonomiczna naszego
kraju i polityczna związana z faktem wejścia naszego kraju w struktury Wspólnoty
Europejskiej. Akcesja Polski do UE wyznacza szkole nowe cele i nowe zadania,
z których najważniejszymi są:
– stworzenie warunków do wyrównywania szans, tak aby absolwent polskiej
szkoły potrafił dorównać swoim rówieśnikom, by mógł kontynuować
naukę i zdobywać kwalifikacje odpowiadające europejskim standardom;
– przygotowanie ucznia do roli świadomego i odpowiedzialnego obywatela
Wspólnoty, umiejącego żyć w państwie wielokulturowym, szanującego
kulturę i obyczaje innych narodów, wysoko ceniącego poczucie własnej
tożsamości narodowej.
Sytuacja polityczna Polski obliguje nas do tego by w rozmowach z młodzieżą
podejmować zagadnienia dotyczące wolności, demokracji, tożsamości narodowej.
Nastolatkowie pragną wolności, często o nią walczą w szkole czy w rodzinie, ale
powinni również wiedzieć jak mądrze z tego przywileju korzystać. Dlatego
ważnym zadaniem szkoły jest troska o patriotyczne wychowanie młodzieży na
wszystkich etapach edukacji, by nie ogarnęło nas poczucie niemocy wobec
ignorancji ze strony uczniów do symboli narodowych, hymnu narodowego
nieznajomości wydarzeń historycznych o przełomowym znaczeniu dla naszej
wolności.
W obecnej trudnej sytuacji ekonomicznej naszego kraju niekorzystny wpływ na
obraz szkoły wywiera fakt występowania bardzo dużych dysproporcji między
wymaganiami stawianymi ze strony usługobiorców dzisiejszej szkoły, a skromnymi
warunkami pracy i egzystencji wielu szkół, które „podcinają” nauczycielom skrzydła i przywołują do skromnych poczynań. Niezależnie od różnych niesprzyjających
21
Nauczyciel wobec nowej rzeczywistości szkolnej...
okoliczności, punktem odniesienia zadań edukacyjnych szkoły na każdym szczeblu
edukacji jest uczeń i jego perspektywy życiowe.
W dobie społeczeństwa informacyjnego, zorientowanego na przyszłość, a którego podstawową wartością są wiedza i kompetencje, polska szkoła musi zapewnić
wysoką jakość kształcenia, gdyż jest ona priorytetem w XXI wieku, w jednoczącej
się Europie.
ODCHODZĄC OD:
–
adaptacyjnego charakteru edukacji zamrażającego wszelkie zmiany
cywilizacyjno-społeczne;
–
postrzegania nauczyciela jedynie jako „przekaźnika wiedzy i kontrolera”
stopnia jej przyswajalności;
–
encyklopedyzmu, obciążeniu ucznia zbędną faktograficzną wiedzą,
będącego marnowaniem czasu i energii uczniów;
–
dominującej roli nauczyciela w procesie dydaktycznym;
–
przekazywania fragmentarycznej, niespójnej wiedzy, głównie za pomocą
tradycyjnych, podających metod nauczania;
–
stawiania na piedestale wyłącznie wiedzy i umiejętności, zaniedbując
wychowanie, opiekę i profilaktykę;
–
intuicyjnego oceniania, służącego wyłącznie klasyfikowaniu ucznia wg
określonej skali.
A ZMIERZAJĄC DO:
–
modelu edukacji krytyczno-kreatywnej, innowacyjnej, pobudzającej do
twórczości, do zmian otaczającej rzeczywistości;
–
pełnienia przez nauczyciela roli przewodnika i doradcy ucznia na drodze
do poznawania świata i współczesnej cywilizacji;
–
kształtowania umiejętności samodzielnego dochodzenia do wiedzy,
korzystania z różnych źródeł informacji w sensie technicznym
i intelektualnym;
–
kształtowania umiejętności wyższego rzędu, o charakterze ponadczasowym, ponadprzedmiotowym, których końcowe efekty będą widoczne
w postaci kompetencji kluczowych;
–
kształcenia interdyscyplinarnego, zintegrowanego, scalającego treści
przedmiotowe z różnych dziedzin,
–
ukazywania świata w sposób holistyczny, całościowy, poprzez burzenie
sztucznych podziałów i łączenie wiedzy w jeden względnie spójny obraz;
–
oceniania wg. jasnych, czytelnych zrozumiałych dla uczniów kryteriów
pozwalających na porównywalność wyników w mikro i makro skali;
–
coraz szerszego wykorzystania w procesie dydaktyczno-wychowawczym
nowoczesnych, aktywizujących metod pracy z uczniem;
22
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 1/2004
–
zharmonizowania pracy edukacyjnej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły
zgodnie z wytycznym UNESCO w 4-ch obszarach aktywności ucznia:
• uczyć aby wiedzieć,
• uczyć aby umieć,
• uczyć aby być z innymi,
• uczyć aby być.
Bibliografia:
1. Aleksandre T.: Andragogiczne problemy współczesności. Wydawnictwo UJ,
Kraków 1999.
2. Blusz K.: Edukacja i wyzwolenie. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2000.
3. Jankowski D.: Edukacja wobec zmian. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń
2001.
4. Pedagogika u progu trzeciego tysiąclecia – materiały pokonferencyjne pod
redakcją Nalaskowskiego A. i Rubachy K. Wydawnictwo Uniwersytetu M.
Kopernika w Toruniu.
5. Wychowawca nr 4 i 5 z 2004.
23