Polska - Mniejszości Narodowe i Etniczne

Uwagi do Raportu Komitetu Ekspertów do spraw
Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych
z dnia 19 czerwca 2015 r.
W związku z przygotowaniem przez Komitet Ekspertów ds. Europejskiej karty języków
regionalnych lub mniejszościowych Raportu dla Komitetu Ministrów Rady Europy na temat
realizacji przez Rzeczpospolitą Polską postanowień Karty, zgodnie z art. 16 ust. 3 Karty, rząd
polski przedstawia następujące informacje.
Rozdział 1 Informacje ogólne
Ad 4.
Nie można zgodzić się z tezą, że „Istnieją duże rozbieżności między danymi spisowymi
a innymi rodzajami statystyk krajowych co do liczby użytkowników wszystkich regionalnych
lub mniejszościowych grup językowych. Stwarza to problemy z zastosowaniem Karty i jej
wdrożeniem.” Rozbieżności takie nie istnieją, a Komitet Ekspertów nie przedstawił żadnych
wiarygodnych danych, że jest inaczej.
Ad 8.
Należy zauważyć, że w odniesieniu do ustalenia dodatkowych nazw miejscowości lub obiektu
fizjograficznego w języku mniejszościowym lub regionalnym nie obowiązują progi.
Dodatkowa nazwa miejscowości lub obiektu fizjograficznego może być ustalona, jeżeli
za ustaleniem takiej nazwy opowiedziała się w konsultacjach ponad połowa mieszkańców
uczestniczących w konsultacjach. Konsultacje nie są potrzebne, jeżeli liczba mieszkańców
gminy należących do mniejszości lub społeczności posługującej się językiem regionalnym jest
nie mniejsza niż 20%.
Ad 29.
Należy wskazać, że Polska prowadzi dialog ze wszystkimi użytkownikami języków
mniejszościowych i języka regionalnego.
Ad 33.
Komitet Ekspertów niewłaściwie zinterpretował przekazane mu dane. Nakład, o którym pisze
w raporcie, nie jest nakładem jednostkowym, ale łącznym. Podobnie w przypadku adresatów,
jedna osoba mogła być adresatem kilku działań. W takiej sytuacji liczona była kilkakrotnie.
Należy jednak zapewnić, że dane dotyczące adresatów projektów, na które się powołuje
Komitet Ekspertów, są uwzględniane przy podejmowaniu decyzji w sprawie języków
mniejszościowych i języka regionalnego.
Ad 34.
Nie ma żadnych różnić dotyczących liczb pomiędzy Głównym Urzędem Statystycznym
a Ministerstwem Administracji i Cyfryzacji. Zgodnie z ustawą o statystyce publicznej
oficjalnymi danymi statystycznymi są dane ustalone przez Główny Urząd Statystyczny
i takimi też danymi posługuje się Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Przynależność
do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem
regionalnym zadeklarowały w trakcie Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań
394 332 osoby.
1
Zgodnie z ustaleniami z Komisją Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych,
Główny Urząd Statystyczny uważa za osobę należącą do mniejszości narodowych lub
etnicznych, tego kto odpowiadając na przynajmniej jedno z dwóch pytań o narodowość
zadeklarował przynależność do mniejszości narodowej lub etnicznej. Zgodnie z tymi
ustaleniami także osoby, które zadeklarowały na pierwszym miejscu narodowość polską,
w przypadku gdy w odpowiedzi na drugie pytanie wymieniły narodowość mniejszościową,
zostały zaliczone do mniejszości narodowych lub etnicznych.
Ad 36.
Przedstawione w tym punkcie obawy są całkowicie bezpodstawne. Komitet Ekspertów nie
przedstawił ani jednego przykładu, który uzasadniałby tego typu przypuszczenia.
Wspomniany w raporcie 20% próg nie ma wpływu na organizowanie nauczania języka
mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego.
Ad 37.
Należy zaznaczyć, że jedynymi oficjalnymi danymi statystycznymi są dane Głównego Urzędu
Statystycznego. Nie ma też potrzeby uzupełniania danych spisowych innymi danymi. Byłby
one z pewnością mniej wiarygodne.
Ad 41, 111, 114, 117, 120, 224, 228, 232, 337, 340, 343, 448, 451, 454, 457, 654, 657, 660, 760,
765, 768, 771.
Państwo polskie zapewnia możliwości prawne i finansowe dla takiego nauczania. Praktyczne
skorzystanie z tych możliwości zależy wyłącznie od użytkowników języków mniejszościowych
i języka regionalnego.
Ad 42 i 62.
W ostatnim czasie specjalna grupa robocza Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości
Narodowych i Etnicznych opracowała plan wydawania brakujących podręczników
na najbliższe lata. W jej skład wchodzą przedstawiciele administracji rządowej oraz środowisk
mniejszości narodowych i etnicznych.
Ad 52.
Przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się
językiem regionalnym byli na bieżąco informowani o przebiegu przygotowań do kampanii
w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W związku
z zakończeniem kampanii w pierwszej połowie bieżącego roku trudno ocenić na ile wzrosła
wiedza na temat zapisów Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych.
Ad 71.
W punkcie tym Komitet Ekspertów wymienia sytuacje, które nie miały miejsca („wandalizm
w kościołach prawosławnych”, „otwarcie nowych klas, gdzie nauczany jest niemiecki,
regularnie spotyka się z niechęcią lokalnych władz”), albo pojedyncze sytuacje traktuje jako
zjawiska permanentne („Dwujęzyczne tablice z nazwami miejsc we wszystkich językach
regionalnych lub mniejszościowych są zamalowywane sprayem raz za razem.”). Uogólnienia
przyjęte na tej podstawie („powtarzające się incydenty wskazują na brak tolerancji
i przyjaznej atmosfery wobec języków regionalnych lub mniejszościowych oraz ich
użytkowników”) uznać należy za nieuzasadnione.
Ad 75.
2
Decyzja rodziców w sprawie wyboru modelu edukacji dziecka jest decyzją suwerenną,
a w kwestiach dotyczących wyboru sposobu podtrzymywania ich tożsamości językowej
i kulturowej (co łączy się z wyborem modelu nauczania języka) wszelkie ingerencje ze strony
władz są ustawowo nieuprawnione. Władze mogą jedynie stosować środki zachęty przez
wprowadzanie rozwiązań systemowych, czego Komitet Ekspertów nie odnotowuje w sposób
właściwy. Faktyczny brak przedszkoli lub szkół z nauczaniem w językach mniejszości oraz
języka regionalnego, spowodowany brakiem chętnych do podjęcia nauki języka w takiej
formie, nie może stanowić podstawy do zarzutu, że władze polskie nie wywiązują się
z przyjętych zobowiązań realizacji zapisów Europejskiej karty języków regionalnych lub
mniejszościowych. Upoważnia to jedynie do stwierdzenia, że nie ma takich szkół, mimo
prawnej i finansowych możliwości ich utworzenia. Nie można bowiem udostępniać szkoły,
gdy brak jest uczniów i zainteresowania rodziców. W prawodawstwie polskim każda szkoła
jest zobowiązana zorganizować naukę języka mniejszości na wniosek rodziców.
Ad 78.
Komitet Ekspertów nie udowadnia tezy, że „lokalne władze wydają się nieprzygotowane,
a w niektórych przypadkach niechętne organizowaniu nauczania języków regionalnych lub
mniejszościowych”.
Ad 80.
W celu znalezienia rozwiązań poprawiających dotychczasowy system finansowania oświaty
dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego Komisja Wspólnej Rządu
i Mniejszości Narodowych i Etnicznych powołała grupę roboczą ds. finansowania zadań
oświatowych służących podtrzymywaniu tożsamości narodowej, etnicznej i językowej. W jej
skład wchodzą przedstawiciele administracji rządowej oraz środowisk mniejszości
narodowych i etnicznych.
Ad 83.
Wprowadzenie zaleceń Komitet Ekspertów mogłoby utrudnić rozwój nauczania języków
mniejszościowych i języka regionalnego, byłoby więc sprzeczne z zasadami Karty.
Naruszałoby też zasady samorządności i obowiązujące w Polsce przepisy prawa.
Ad 105.
Nie jest prawdą, że w opracowanych zasadach funkcjonowania Instytutów Kultury
Mniejszości Narodowych i Etnicznych przewidziano, że byłyby one finansowane jedynie
w 50% przez państwo. W rzeczywistości projekt przewidywał, że będą one finansowane
ze środków publicznych, ale przychodami Instytutów „mogą być także dochody
z prowadzenia działalności własnej, inne dotacje, darowizny, wpływy z najmu i dzierżawy
składników majątkowych”. Ponadto projekt przewidywał, że w komisji konkursowej
wyłaniającej dyrektorów Instytutów zasiadali będą „w równej liczbie: przedstawiciele
Ministra oraz przedstawiciele mniejszości”.
Ad 126, 239, 459, 665 i 777.
Udział w nauce historii i kultury własnej dla uczniów uczących się języka mniejszości nie jest
dobrowolny – złożenie wniosku w sprawie udziału w nauce języka mniejszości automatycznie
obejmuje również obligatoryjny udział w nauce historii i kultury własnej mniejszości.
Ad 133-135.
System monitorowania Strategii rozwoju oświaty mniejszości białoruskiej w Polsce
zapewnia właściwy sposób monitorowania postępów osiągniętych w nauczaniu języka
białoruskiego jako języka mniejszości. Protokoły z posiedzeń monitorujących są zawsze
publikowane w internecie.
3
Ad 142-143.
Sam Komitet Ekspertów zauważa, że „polskie ustawodawstwo pozwala na stosowanie języka
regionalnego lub mniejszościowego w kontaktach z lokalnymi władzami gmin”. Stwierdza też,
że język białoruski „może być stosowany w kontaktach z lokalnymi władzami, w pięciu”
gminach. W tej sytuacji nie można się zgodzić, że nie zostało spełnione zobowiązanie
do zapewnienia użytkownikom języka białoruskiego możliwości składania ustnych lub
pisemnych wniosków w tym języku.
Ad 145.
Zdanie „Nie ma prawnej możliwości przyjęcia nazw białoruskich w powiatach Hajnówka, Bielsk,
Białystok, Siemiatycze, Sokółka i w województwie podlaskim.” jest nieprawdziwe.
We wszystkich miejscowościach położonych w wymienionych w nim powiatach oraz w całym
województwie podlaskim istnieje możliwość wprowadzenia dodatkowych nazw w języku
białoruskim, w przypadku gdy wolę taką wyrazi w trakcie konsultacji ponad połowa
mieszkańców miejscowości, której nazwie w języku polskim ma towarzyszyć nazwa dodatkowa.
146.
Opisany incydent miał miejsce w maju 2012 r. i od tej pory nie powtórzył się.
Ad 163.
Wsparcie dla tygodnika „Niwa” pozostaje od lat na niezmienionym poziomie.
Ad 192, 307, 418, 552, 623, 727, 849.
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji respektuje każdą kandydaturę strony mniejszościowej
Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, spełniającą ustalone przez
Komisję Wspólną kryteria. Kwestia ich przynależności narodowej nie jest przez Ministerstwo
badana, a o tym jaką narodowość reprezentuje przedstawiciel strony mniejszościowa Komisji
Wspólnej, decyduje ona sama.
246-248.
System monitorowania Strategii rozwoju oświaty mniejszości niemieckiej w Polsce zapewnia
właściwy sposób monitorowania postępów osiągniętych w nauczaniu języka niemieckiego jako
języka mniejszości. Protokoły z posiedzeń monitorujących są zawsze publikowane w internecie.
254-255.
Sam Komitet Ekspertów zauważa, że „polskie ustawodawstwo pozwala na stosowanie języka
regionalnego lub mniejszościowego w kontaktach z lokalnymi władzami gmin”. Stwierdza też,
że język niemiecki „może być stosowany w kontaktach z lokalnymi władzami w 22 gminach”.
W tej sytuacji nie można się zgodzić, że nie zostało spełnione zobowiązanie do zapewnienia
użytkownikom języka niemieckiego możliwości składania ustnych lub pisemnych wniosków
w tym języku.
356.
Od ubiegłego roku etnofilologia została udostępniona na Uniwersytecie Gdańskim.
389.
W ostatnich latach, m. in. w związku z zachętami finansowymi ze strony władz polskich,
„Pomerania” zmieniła swój charakter – z pisma ukazującego się przede wszystkim w języku
polskim, w pismo dwujęzyczne. Komitet Ekspertów nie odnotował tej ewolucji.
4
568-570.
System monitorowania Strategii rozwoju oświaty mniejszości litewskiej w Polsce zapewnia
właściwy sposób monitorowania postępów osiągniętych w nauczaniu języka litewskiego jako
języka mniejszości. Protokoły z posiedzeń monitorujących są zawsze publikowane w internecie.
575-575.
Sam Komitet Ekspertów zauważa, że „polskie ustawodawstwo pozwala na stosowanie języka
regionalnego lub mniejszościowego w kontaktach z lokalnymi władzami gmin”. Stwierdza też,
że język litewski „może być stosowany w kontaktach z lokalnymi władzami w Puńsku”. W tej
sytuacji nie można się zgodzić, że nie zostało spełnione zobowiązanie do zapewnienia
użytkownikom języka litewskiego możliwości składania ustnych lub pisemnych wniosków
w tym języku.
578.
Zdanie „Ani w Sejnach, ani województwie podlaskim nie ma możliwości prawnych
zastosowania nazw litewskich.” jest nieprawdziwe. Zarówno w Sejnach, jak i w całym
województwie podlaskim, istnieje możliwość wprowadzenia dodatkowych nazw w języku
litewskim, w przypadku gdy wolę taką wyrazi w trakcie konsultacji ponad połowa mieszkańców
miejscowości, której nazwie w języku polskim ma towarzyszyć nazwa dodatkowa.
586.
Nie ma żadnych przeciwwskazań, aby nadawane były programy radiowe w języku litewskim.
Zasady przyznawania dotacji zachęcają do składania wniosków na takie zadania, ale jak do tej
pory przedstawiciele mniejszości litewskiej takich wniosków nie składali.
672-674.
System monitorowania Strategii rozwoju oświaty mniejszości ukraińskiej w Polsce zapewnia
właściwy sposób monitorowania postępów osiągniętych w nauczaniu języka ukraińskiego jako
języka mniejszości. Protokoły z posiedzeń monitorujących są zawsze publikowane w internecie.
683.
We wszystkich miejscowościach w których wolę taką wyrazi w trakcie konsultacji ponad połowa
mieszkańców miejscowości, której nazwie w języku polskim ma towarzyszyć nazwa dodatkowa
istnieje możliwość wprowadzenia dodatkowych nazw w języku ukraińskim. Osoby należące
do mniejszości ukraińskiej były informowane o takiej możliwości i zachęcane do skorzystania
z niej w trakcie kampanii prowadzonej przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.
693.
Nie ma żadnych przeciwwskazań, aby nadawane były programy radiowe w języku ukraińskim.
Zasady przyznawania dotacji zachęcają do składania wniosków na takie zadania, ale jak do tej
pory przedstawiciele mniejszości ukraińskiej takich wniosków nie składali.
797.
We wszystkich miejscowościach, w których wolę taką wyrazi w trakcie konsultacji ponad
połowa mieszkańców miejscowości, której nazwie w języku polskim ma towarzyszyć nazwa
dodatkowa, istnieje możliwość wprowadzenia dodatkowych nazw w języku mniejszości
narodowej, etnicznej lub w języku regionalnym.
5
805.
Nie ma żadnych przeciwwskazań, aby nadawane były programy radiowe w językach mniejszości
narodowych i etnicznych. Zasady przyznawania dotacji zachęcają do składania wniosków
na takie zadania.
Ad 3.1.I.
Należy zauważyć, że na edukację nie są przyznawane dotacje celowe, ale subwencja. Z punktu
widzenia promocji języków mniejszościowych oraz języka regionalnego rozwiązanie to jest
niezwykle korzystne, sprawia bowiem, że władze lokalne są zainteresowane wprowadzeniem
i utrzymaniem edukacji w tych językach. Rozwiązanie to powinno być uznane za modelowe
z punktu widzenia promocji celów, które przyświecają Europejskiej karcie języków
regionalnych lub mniejszościowych.
Ad 3.1.J.
Informacja o obowiązku corocznego składania wniosków przez rodziców jest nieprawdziwa.
Nie ma bowiem takiego wymogu – wniosek raz złożony dotyczy całego okresu pobytu ucznia
w danej szkole, co zapewnia stabilność jego edukacji językowej i kulturowej.
Ad 3.1.N.
Nie można zgodzić się z twierdzeniem, że „istniejący system grantów nie zapewnia ciągłego
funkcjonowania instytucji kulturalnych”. Komitet Ekspertów nie wziął pod uwagę specyfiki
obowiązującego systemu, który w sposób zasadniczy różni się od klasycznego systemu
grantowego, uwzględnia bowiem specyfikę sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych,
zasadę konsensusu i współpracę strony mniejszościowej z administracją rządową. Należy
zwrócić uwagę na praktykę i tradycje związane z obowiązującym systemem. Jego praktyczne
funkcjonowanie zapewnia ciągłość projektów, które się sprawdziły i mają wieloletnią tradycję.
6