Proponowana procedura organizowania dyżurów aptek

Katowice 2006-04-07
Proponowana procedura organizowania dyżurów aptek
Przed przystąpieniem do organizowania dyżurów aptek na danym terenie należy zapoznać się z
przepisami regulującymi to zagadnienie oraz dołączoną opinią.
I – Organizując dyżury aptek na danym terenie należy uwzględnić:
1. – zapotrzebowanie ludności na dyżury aptek;
2. – dostępność w tym samym czasie i miejscu (kiedy apteki miałyby pełnić dyżury) opieki
medycznej, tj. czynnego pogotowia, szpitala, przychodni, gabinetów lekarskich, oraz transportu
publicznego do miejsca dyżurowania apteki, co także jest często w obowiązkach gminy;
3. – rozłożenie w danej miejscowości i okolicy aptek już pełniących dyżury i całodobowych;
4. – możliwości aptek z danego terenu do pełnienie dyżurów a w tym: - lokalizacja, liczebność
personelu pozwalająca (zgodnie z wymogami PIP) na zapewnienie 24 godzinnej pracy apteki,
zapewnienie wszystkich oczekiwanych leków,
5. – możliwości finansowe gminy, by partycypować w kosztach związanych z wymaganym otwarciem
aptek w przedłużonych godzinach lub porze nocnej, czyli poza standardowym okresem otwarcia; i
posiadanymi możliwościami kadrowymi zgodnie z prawem pracy.
II – po przeanalizowaniu i spełnieniu wszystkich szczegółów z punktu I, można przejść do ustalania
podstawowego i awaryjnego rozkładu dyżurów aptek według poniższej propozycji:
1. – ustalić podstawowy schemat dostępu ludności z danego terenu do czynnej apteki, czyli apteki
działającej w systemie całodobowym lub aptek pełniących dyżury w systemie rotacyjnym;
System podstawowy:
A - wskazać funkcjonującą aptekę całodobową lub apteki dyżurujące, ustalając całodobowy dostępu
do leków na danym terenie lub wskazanie takich aptek w najbliższej miejscowości;
B – w systemie podstawowym na terenach wiejskich można rozważyć skorzystanie z tzw.
pogotowia aptecznego, które polega na poszerzeniu godzin otwarcia apteki wiejskiej np. do 2400 i
od 600. Znane są też przypadki pełnienie pogotowia aptecznego „na telefon” lub „na dzwonek” w
określonych godzinach dodatkowych, jeżeli aptekarz mieszka nad lub w pobliżu apteki i wyraża
gotowość do pełnienie takiego pogotowia.
2. – ustalić awaryjny schemat dostępu ludności do czynnej apteki w oparciu o apteki całodobowe lub
dyżurujące w sąsiednich gminach lub zaplanowany system dyżurów awaryjnych w danej gminie, na
wypadek niemożności zapewnienia dostępu do leków przez system podstawowy (awaria komputerów,
brak prądu, brak personelu, i inne)
System awaryjny:
A - ustalić system awaryjnego dostępu do czynnej apteki w przypadku unieruchomienia apteki
całodobowej lub niemożliwości dyżurowania przez aptekę wyznaczoną w systemie podstawowym;
Zadanie takie należy zrealizować poprzez:
1 – wskazanie czynnych aptek w sąsiedniej miejscowości;
2 – ustalenie dodatkowego systemu przejmowania dyżuru w tej samej miejscowości:
a - w przypadku funkcjonowania w systemie podstawowym apteki całodobowej należy
dodatkowo rozpisać grafik awaryjnego podejmowania dyżurów przez pozostałe apteki,
b - w przypadku funkcjonowania w systemie podstawowym grafika zmieniających się
aptek dyżurnych, najlepiej ustalić konieczność awaryjnego przejęcia dyżuru przez
aptekę kolejną lub najbliższą w grafiku, która może dyżur podjąć. Decyzję taką i
wyznaczenie dyżuru awaryjnego powinna koordynować wyznaczona osoba w gminie.
Apteka, która z jakiś przyczyn wypadła z kolejki dyżurów może następnie dany dyżur
podjąć w zastępstwie apteki, która za nią dyżur przejęła – szczegóły do ustaleń
indywidualnych lokalnie
3 – ustalenie możliwości uruchomienia przez koordynatora z gminy większej ilości aptek
dyżurujących w przypadkach szczególnej konieczności, która by polegała na uruchomieniu
dyżurów w tylu aptekach ile uzna za konieczne koordynator.
III – System przepływu informacji o aptekach zapewniających całodobowy dostęp do leków oraz
koordynacja dyżurów.
System informacyjny powinna koordynować wyznaczona/e osoby w gminie. Dane personalne tych
„Koordynatorów dyżurów aptek” oraz ich kontakt telefoniczny i miejsca urzędowania powinny zostać
podane przy wszystkich informacjach związanych z dyżurami.
W tym celu należy:
1 – możliwie najszerzej rozpropagować informacje zarówno o aptekach całodobowych / dyżurujących,
jak i godzinach otwarcia pozostałych aptek, podając dodatkowo adresy i numery telefonów aptek.
W tym celu należy wykorzystać powtarzanie i stałe aktualizowanie tych informacji w:
a - lokalnych mediach;
b - stronach internetowych urzędów, Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego, Izby
Aptekarskiej;
c – miejscach związanych z ochroną zdrowia – pogotowie, szpital, przychodnie, itp.;
d - stała informacja o aktualnie czynnych aptekach powinna się znaleźć obowiązkowo w
witrynie lub innym widocznym miejscu wszystkich okolicznych aptek.
2 – gmina powinna zapewnić aktualną informację o dyżurach aptek w danym roku a także wszystkie
pojawiające się w tym zakresie zmiany z pełnym grafikiem zawierającym daty, adresy i telefony dla:
a – wszystkich aptek;
b – jednostek związanych z ochroną zdrowia – pogotowia, szpitale przychodnie, itp.
3 – gmina powinna koordynować i być odpowiedzialna za wprowadzanie awaryjnego systemu dostępu
do leków poprzez przekazanie informacji o nagłych zmianach czynnych aptek informując miejscową
ludność i wszystkie jednostki udostępniające i korzystające z tych informacji:
a – apteki;
b - lokalne media;
c – jednostki związane z ochrona zdrowia – pogotowie, szpital, przychodnie, itp.
d - Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego, Izbę Aptekarską;
IV – Ważne informacje dodatkowe
Chcąc wprowadzić dobry i sprawnie funkcjonujący system dostępu do leków dla lokalnej ludności
należy starać się ustalić go w sposób satysfakcjonujący wszystkie strony.
Warto pomyśleć o tym, by także zapewnić aptekom dyżurującym odpowiednią ilość pacjentów,
decydującą o opłacalności pełnienia dyżuru, poprzez ustalenie takiego rozkładu otwarcia aptek na
danym terenie, by w czasie pełnienia dyżuru pozostałe apteki nie przedłużały godzin otwarcia.
Zdarza się, że apteki nie pełniące dyżurów zmieniają godziny otwarcia, by w okresie zwiększonej
sprzedaży leków, odebrać aptekom dyżurnym, czasami jedyny dochodowy okres dyżuru, przedłużając
godziny otwarcia np. do godz. 22.00.
W trakcie pełnienia dyżurów przez daną aptekę, pozostałe apteki niedyżurujące powinny być
zamknięte przynajmniej od godz. 20.00 do 7.00, co leży w kompetencji gminy ustalającej godziny
otwarcia aptek. Trzeba oczywiście także wziąć pod uwagę inne, mogące wystąpić uwarunkowania, jak
np. konieczność funkcjonowania aptek usytuowanych w centrach handlowych i w godzinach otwarcia
tych centrów.
Analizując zaproponowaną procedurę dyżurowania aptek proszę zwrócić uwagę i uwzględnić poniższe
uwagi i przepisy dotyczące tego zagadnienia:
1 – ustawa o samorządzie powiatowym – t j Dz. U nr 142 poz 1592 z 2001r ze zmianami w szczególności
art. 4 ust. 1 p. 2
2 – ustawa z dnia 6.09.2001 t.j Dz. U. nr.53 poz 533 z 2004r. ze zmianami Prawo farmaceutyczne: w
szczególności art. 89 ust.2 w związku z art. 94 ust. 1 i 2
3 – Proszę zwrócić uwagę na fakt, że ustawodawca określił apteki jako placówki ochrony zdrowia
publicznego w art. 88 prawa farmaceutycznego, to znaczy nie zaliczył aptek do służby zdrowia, co
skutkuje chociażby wyższymi niż w służbie zdrowia czynszami i podatkami od lokali. Z uwagi na ten
fakt, do czasu aż apteki nie zostaną zaliczone do służby zdrowia (o co zabiega samorząd aptekarski),
należy traktować apteki, np. przy organizowaniu dyżurów na danym terenie, tak, jak są traktowane inne
podmioty gospodarcze, lub można zaproponować aptekom współpracę na obustronnym zrozumieniu ich
roli służebnej i zaproponować także dla aptek niższe czynsze czy podatki od lokali.
Warto zwrócić uwagę w dołączonej opinii, że apteka z jednej strony nie może odmówić pełnienia
dyżuru, jednak z drugiej strony w przypadku faktycznych niemożliwości podjęcia takiego dyżuru gmina
powinna zapewnić aptece finansowanie dodatkowych wydatków, które apteka musi ponieść, by taki
dyżur móc prowadzić. Ta szczególna sytuacja związana jest z obowiązkiem pracy w aptece w godzinach
jej otwarcia magistra farmacji. Wymóg taki wynika z art. 92 prawa farmaceutycznego. Jednocześnie
prawo pracy traktuje aptekę jak zwykły sklep i nie pozwala na np.: przedłużony czas pracy jednego
magistra lecz zmusza do angażowania na dyżur dodatkowej obsady, co oczywiście kosztuje i jest
związane z problemami organizacyjnymi w aptece.
4 – Opinia prawna Naczelnej Izby Aptekarskiej
Opinia prawna dotycząca wykładni art. 94 Prawa farmaceutycznego - czyli o rozkładzie
godzin pracy aptek i dyżurach.
adw. dr E. Jędrzejewski
Warszawa, dn. 04.01.2006r.
Opinia prawna
dotycząca wykładni art. 94 Prawa farmaceutycznego
(ustawa z dnia 6 września 2001r., Dz. U. z 2004r. Nr 53, poz. 533 z późn. zm.)
W opinii uwzględniono następujące akty normatywne:
1. ustawę z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001r., Nr 142, poz. 1592 z
późn. zm.), zwaną dalej "ustawą powiatową";
2. ustawę z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.) zwaną dalej "ustawą o świadczeniach oz".;
3. ustawę z dnia 30 sierpnia 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej 9Dz. U. Nr 91, poz. 408 z późn. zm.)
zwaną dalej "ustawą o zoz";
4.ustawę z dnia 2 lipca 2004r o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807 z późn.
zm.), zwaną dalej "ustawą gospodarczą".
Zgodnie z art. 94 ust. 2 Prawa farmaceutycznego rozkład godzin aptek ogólnodostępnych na danym
terenie ustala zarząd powiatu po zasięgnięciu opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin z
terenu powiatu oraz opinii właściwej Okręgowej Rady Aptekarskiej. W przypadku miasta na prawach
powiatu kompetencje zarządu powiatu w tym względzie wykonuje prezydent miasta zgodnie z art. 92 ust.
1 pkt 2 ustawy powiatowej. Prawo farmaceutyczne używa (art. 94 ust. 1 i 2) pojęcia "rozkład godzin
pracy aptek ogólnodostępnych", a nie np. "rozkład dni pracy" itp.
Jednakże przy interpretacji niezbyt udanego pojęcia "rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych"
należy mieć na uwadze treść przepisu ust. 1 w art. 94. Otóż ten "rozkład" "powinien być dostosowany do
potrzeb ludności i zapewniać dostępność świadczeń również w porze nocnej, w niedziele, święta i inne
dni wolne od pracy".
Zatem "rozkład godzin pracy aptek" nie może być ustalany mechanicznie, w oderwaniu od realiów. Musi
przede wszystkim "być dostosowany do potrzeb ludności". I to kryterium z art. 95 ust. 1 wymienione w
pierwszym rzędzie przez ustawę jest obligatoryjną wskazówką na ustalanie "rozkładu". Jeśli na danym
terenie praktyka wskazuje na brak zainteresowania ludności funkcjonowaniem aptek w porze nocnej czy
w dni wolne od pracy - wtedy nie ma też najważniejszego uzasadnienia na takie wyznaczanie dyżurów
aptek. Dodać w tym miejscu również należy prawdę oczywistą: przy zagrożeniu życia lub zdrowia, w
stanach nagłych, nie idzie się do apteki, ale wzywa pogotowie ratunkowe bądź udaje do izby przyjęć w
szpitalu. Zarówno służby ratownictwa medycznego jak i szpitale są wyposażone w odpowiednie leki.
Przeto to pierwsze kryterium (istnienie faktycznego zapotrzebowania ludności na nocne czy świąteczne
dyżury aptek) powinno być już na wstępie rozważone przy kardynalnym pytaniu, które powinno być
postawione przy ewentualnym ustalaniu dyżurów: czy wyznaczać dyżury aptek i w jakiej ilości na danym
terenie. To kryterium też jest najważniejsze przy opiniowaniu projektu dyżurów przez okręgową radę
aptekarską, która powinna w tej mierze formułować właściwe wnioski, propozycje i oceny przede
wszystkim w interesie aptekarzy mając również na względzie faktyczne "potrzeby ludności" w tym
względzie.
Co prawda promocja i ochrona zdrowia jest zadaniem publicznym o charakterze ponadgminnym,
wykonywanym przez powiat (art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy powiatowej w zw. z art. 8 ustawy o świadczeniach
oz), to jednak ta ogólna norma "nie przekłada się" na normę szczególną z art. 94 ust. 2 Prawa
farmaceutycznego i niej jest w żaden sposób konkretyzowana w innych przepisach prawnych.
Z przepisów nie wynika możliwość nakazania konkretnej aptece przez zarząd powiatu konkretnego czasu
pracy. Wymieniona norma prawna daje natomiast możliwość ustalania ramowego i ogólnego czasu pracy
tak, by ludność bez przeszkód mogła zaspokoić swoje faktyczne, ale nie wyimaginowane potrzeby z
zakresu usług farmaceutycznych. Dlatego zarząd powiatu nie może wydać w tym względzie
jakiejkolwiek decyzji administracyjnej w trybie kodeksu postępowania administracyjnego, wiążącej
konkretną aptekę, a jedynie co najwyżej zatwierdzić ogólny grafik czasu otwarcia aptek z
uwzględnieniem pracy nocnej i dni wolnych od pracy. Taki grafik nie ma przeto mocy wiążącej dla
konkretnej apteki.
Jednakże gdyby konkretna apteka uporczywie i bezzasadnie nie zgadzała się na proponowane dyżury
nocne czy świąteczne i ta odmowa dotyczyła by dłuższego okresu czasu - wtedy nie można wykluczyć
hipotetycznej możliwości (ale tylko hipotetycznej) wnioskowania władzy powiatowej do wojewódzkiego
inspektoratu farmaceutycznego o rozważenie cofnięcia zezwolenia na prowadzenie apteki
ogólnodostępnej po myśli art. 103 ust. 2 pkt 3 Prawa farmaceutycznego. Trzeba też wspomnieć o prawie
kontroli przysługującej NFZ, a obejmującej sprawę organizacji i sposobu zaopatrzenia ludności w leki
refundowane oraz ich dostępności (zob. art. 64 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach oz).
Nie można wykluczyć sytuacji, że zarząd powiatu bez zgody konkretnej apteki, czasami zgodnie z
propozycjami Okręgowej Rady Aptekarskiej, w zatwierdzonym grafiku "przymusi" tę aptekę do dyżurów
nocnych czy świątecznych, a to "przymuszenie" urągać będzie wyróżnionemu na wstępie tej opinii
"pierwszemu kryterium" z art. 94 ust. 1 oraz zasadzie równego traktowania wszystkich aptek i każdej z
osobna w tym względzie, także aptek usytuowanych np. w hipermarketach czy w zakładach opieki
zdrowotnej.
Wtedy, zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy gospodarczej, aptekarz przekonany o krzywdzącym i
niesprawiedliwym ujęciu go w grafiku, może złożyć wniosek do zarządu powiatu (prezydenta miasta na
prawach powiatu) o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania wobec niego
takiego obowiązku dyżuru. Może odmówić kierując się zarzutem nierówności i niesprawiedliwości, braku
potrzeby ekonomicznej itd., może zażądać zmiany, może też zażądać zapłaty (zwrotu kosztów) z tytułu
bezzasadnie nałożonego dyżuru. Chodzi tu o koszty, m. in. zwiększenia personelu apteki, godzin
nadliczbowych itp.
Konkluzja:
W każdym razie w swojej działalności (prowadzenia apteki) aptekarz nie może być obciążony
jakimikolwiek dodatkowymi daninami publicznymi niż te, które wynikają z konkretnego przepisu
prawnego (art. 10, ust. 2 ustawy gospodarczej). W tym miejscu trzeba z naciskiem podkreślić: żaden
przepis prawny nie nakłada na aptekę czy tym bardziej na aptekarza wprost i jednoznacznie obowiązku
pracy w porze nocnej i w dni wolne od pracy. Apteka jest co prawda placówką ochrony zdrowia
publicznego, ale nie jest zakładem opieki zdrowotnej i nie udziela świadczeń zdrowotnych (art. 1 ust. 1,
art. 3, art. 32 i art. 32 l ustawy o zoz, oraz art. 55 ust. 3 ustawy o świadczeniach oz).
Ten ostatni przepis wymaga np. odrębnej umowy z oddziałem wojewódzkim NFZ na świadczenia
podstawowej opieki zdrowotnej udzielane przez lekarzy, pielęgniarki i położne w dni wolne od pracy i w
święta. Por. także art. 62 tej ustawy, który wymienia obowiązki apteki.
Natomiast okręgowe rady aptekarskie proponując w swej opinii szczegółowe zapisy grafiku winny
kierować się w tym zakresie zasadnymi potrzebami ludności, zasadą równego traktowania wszystkich
aptek (zatem tutaj kwestia kolejności i zmienności dyżurów), warunkami konkretnej apteki,
usprawiedliwionymi postulatami aptekarzy itd.
/ - / E. Jędrzejewski