Spis treści. Wstęp / Contens. Introduction

Acta
Militaria
Mediaevalia
Polska Akademia Umiejętności
Muzeum Historyczne w Sanoku
Acta
Militaria
Mediaevalia
tom III
Kraków – Sanok 2007
Redaktor naczelny:
Piotr N. Kotowicz
Zespół redakcyjny:
Jan Machnik
Michał Parczewski
Witold Świętosławski
Marcin Wołoszyn
Wiesław Banach
Jerzy Ginalski
Marcin Glinianowicz
Recenzent:
Prof. dr hab. Krzysztof Wachowski
Opracowanie graficzne:
Artur Olechniewicz
Korekta:
Ewa Kasprzak
Wiktor Dańczyszyn
ISSN 1895-4103
Copyright © by Polska Akademia Umiejętności 2007 r.
Copyright © by Muzeum Historyczne w Sanoku 2007 r.
Wydawcy:
Polska Akademia Umiejętności
ul. Sławkowska 17
31-016 Kraków
tel. (012) 422 54 22
http://www.pau.krakow.pl
e-mail: [email protected]
Muzeum Historyczne w Sanoku
ul. Zamkowa 2
38-500 Sanok
tel. (013) 46 306 09
http://www.muzeum.sanok.pl
e-mail: [email protected]
Zbigniew Jaskulski – Zakład Usług Poligraficznych – Drukarnia
38-400 Krosno, ul. Grodzka 10
tel. 013 432 39 09, fax 436 88 18
e-mail: [email protected]
Publikację wydano przy wsparciu finansowym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego
Na okładce:
Fragment gotyckiej polichromii z przedstawieniem ścięcia św. biskupa Stanisława przez króla Bolesława Śmiałego
z kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Michała Archanioła w Haczowie. Fot. Dariusz Szuwalski.
Buzdygan gotycki ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Chojnowie. Fot. Lech Marek.
SPIS TREŚCI – CONTENTS
Piotr N. Kotowicz
Wstęp – Introduction................................................................................................................................................................................
7
STUDIA I MATERIAŁY – STUDIES AND MATERIALS
Patryk N. Skupniewicz
Hełm wojownika przedstawionego na kapitelu w Tak e Bostan................................................................................................ 9
The helmet from the high relief on capital in Taq e Bostan....................................................................................................... 28
Grzegorz Żabiński
Viking Age Swords from Scotland..................................................................................................................................................... 29
Miecze okresu wikińskiego ze Szkocji............................................................................................................................................. 82
Piotr Strzyż
Artyleria Władysława Jagiełły w wojnie z Władysławem Opolczykiem (1391-1401)..................................................... 85
King Władysław Jagiełło’s Artillery in His War with Duke Władysław Opolczyk (1391-1401)................................ 97
Tadeusz Łaszkiewicz, Arkadiusz Michalak
Broń i oporządzenie jeździeckie z badań i nadzorów archeologicznych na terenie Międzyrzecza.......................... 99
Weaponry and Horse-riding Equipment from archaeological exavations and supervisions on the site of the
medieval town of Międzyrzecz.......................................................................................................................................................... 176
KOMUNIKATY – ANNOUNCEMENTS
Andrzej Janowski
Gotlandzki trzewik pochwy miecza z przedstawieniem drzewa życia ze szczecińskiego Podzamcza................... 177
Gotland Chape with the Tree of Life Image from Szczecin’s Suburbium............................................................................. 186
Piotr Dmochowski, Jacek Wrzesiński
Brązowy trzewik pochwy miecza z Równiny Górnej................................................................................................................... 187
Bronze Chape from Równina Górna................................................................................................................................................... 190
Bartłomiej Gruszka, Arkadiusz Michalak
Podstawy datowania pobocznicy wędzidła z Sulechowa.......................................................................................................... 191
The Basis of Dating a Cheek-piece of a Snaffle Bit from Sulechów........................................................................................ 200
Anna Marciniak-Kajzer
Kilka słów o średniowiecznej złotej ostrodze z pogranicza krzyżacko-polskiego............................................................ 201
A few words on a Mediaeval Gold Spur from the Borderland between the Territory of the Order of Teutonic
Knights and Poland.................................................................................................................................................................................. 208
Elena Birulina, Jerzy Kuśnierz
Ornamentowana siekiera ze zbiorów Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego w Łucku............................................ 209
Ornamented Axe from the Collection of the Volhynia Regional Museum in Lutsk.......................................................... 215
Lech Marek
Gotycki buzdygan ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Chojnowie................................................................................ 217
The Gothic Mace from the Regional Museum of Chojnów......................................................................................................... 229
WYKAZ SKRÓTÓW – LIST OF ABBREVIATIONS........................................................................................................... 230
AUTORZY – AUTHORS...................................................................................................................................................................... 231
WSTĘP – INTRODUCTION
Trzeci tom periodyku Acta Militaria Mediaevalia został w znacznej mierze poświęcony zagadnieniom związanym z mieczami i elementami ich garniturów. Za sprawą artykułu
Grzegorza Żabińskiego, w którym autor prezentuje szereg nieznanych w literaturze przedmiotu
zabytków, przybliżony został Czytelnikowi temat wczesnośredniowiecznych mieczy okresu wikińskiego w Szkocji. Po raz kolejny gościmy również Andrzeja Janowskiego, specjalistę od
dolnych okuć pochew mieczy – trzewików, który tym razem dogłębnej analizie poddaje artefakt
pozyskany w trakcie badań szczecińskiego Podzamcza. Najnowsze znalezisko takiego, niezwykle atrakcyjnego, zabytku porusza również komunikat Piotra Dmochowskiego i Jacka
Wrzesińskiego, poświęcony trzewikowi z Równiny Górnej.
Jednak tematyka związana z mieczami nie zdominowała prezentowanego tomu. Tadeusz
Łaszkiewicz i Arkadiusz Michalak, w artykule źródłoznawczym, przedstawiają niezwykle
interesujący zbiór militariów pochodzący z badań średniowiecznego Międzyrzecza, z unikalnym znaleziskiem dużego fragmentu kolczugi. Patryk Skupniewicz po raz kolejny wprowadza nas w świat Sasanidów, omawiając hełm przedstawiony na kapitelu w Tak e Bostan.
Niezwykle sugestywny obraz użycia artylerii ogniowej w czasie wojny dwóch Władysławów –
Jagiełły z Opolczykiem – daje szkic Piotra Strzyża, który na podstawie zachowanych pocisków artyleryjskich odtwarza siłę ognia, jaką dysponował w tym starciu król Polski. Symboliczne znaczenie broni poruszają artykuły Eleny Biruliny i Jerzego Kuśnierza, poświęcony
ornamentowanemu toporowi z Łucka na Ukrainie, oraz Anny Marciniak-Kajzer analizującej
znalezisko złotej ostrogi z Narzymia. Dwóch, szerzej nieznanych kategorii zabytków dotyczą
komunikaty autorstwa Bartłomieja Gruszki i Arkadiusza Michalaka oraz Lecha Marka. Duet
autorski, na przykładzie zabytku z Sulechowa, przybliża Czytelnikowi dość skomplikowaną
problematykę wędzideł z pobocznicami, natomiast dzięki wnikliwości ostatniego z autorów,
mamy możliwość zapoznać się z niezwykle efektownym rodzajem broni – buzdyganem, którego okazały egzemplarz znajduje się w Muzeum Regionalnym w Chojnowie.
Konkluzją, która nasuwa się po lekturze zamieszczonych tekstów, jest zwrócenie uwagi
na fakt, rejestrowany niekiedy przez badaczy, ale nie zawsze należycie doceniany, iż datowanie zabytków uzbrojenia jedynie na podstawie istniejących schematów typologiczno-
8
Piotr N. Kotowicz
chronologicznych może prowadzić do daleko idących uproszczeń. Dzięki nowym metodom
analizy chronologicznej na stanowiskach archeologicznych (np. dendrochronologia) znajdowane przedmioty mają znacznie lepsze umiejscowienie w czasie. Nie oznacza to oczywiście,
iż korzystanie z istniejących opracowań monograficznych zabytków jest bezcelowe, zwraca
jednak uwagę na konieczność ich ciągłego uściślania. Doskonale problem ten ukazuje przykład trzewika ze Szczecina.
Cieszy nas również fakt, że Acta Militaria Mediaevalia stają się powoli forum międzynarodowym. Dzięki publikacji zbiorów militariów i pojedynczych zabytków spoza terytorium naszego kraju chcemy dotrzeć do szerszego grona zainteresowanych czytelników,
a polskim odbiorcom przybliżyć mało znane lub niekiedy egzotyczne formy europejskiego
(i nie tylko) uzbrojenia średniowiecznego.
Piotr N. Kotowicz