pełny tekst

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 233–242
Danuta MIERZWA, Andrzej MĘKAL
ORGANIZACYJNE FORMY WSPIERANIA ZRÓWNOWAŻONEGO
ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA PRZYKŁADZIE
DOLNOŚLĄSKIEGO STOWARZYSZENIA SPÓŁDZIELCZEGO
ORGANIZATIONAL FORMS OF SUPPORTING A BALANCED DEVELOPMENT
OF THE RURAL AREAS ON THE EXAMPLE OF THE LOWER SILESIAN
COOPERATIVE ASSOCIATION
Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
pl. Grunwaldzki 24A, 50-363 Wrocław, e-mail: [email protected]
Abstract. The aim of the present paper was presenting the recently founded organization –
the Lower Silesian Cooperative Association (DSS) – as an original form of local activation creating new attitudes of cooperative members, attitudes conducive to group activeness. The organization, owing to its potential, can to a bigger extent join the social-economical transformation process of the rural areas. The specific character of the cooperative organizations, their
strong links with the local society and ability to function in different conditions are the reasons
why the cooperative movement has become a vital factor of the local development and a driving force of activating the rural areas.
Słowa kluczowe: obszary wiejskie, organizacja, spółdzielnia, wzrost zrównoważony.
Key words: rural areas, organization, cooperative, balanced growth.
WSTĘP
Procesy transformacji i dostosowania rolnictwa oraz jego otoczenia do wymogów rynku
przebiegają wolno i napotykają na wiele różnorodnych barier. Obecna kondycja samorządności rolniczej w Polsce jest słaba. Nie pełni jeszcze dobrze swoich funkcji, co wynika
z istniejącej luki instytucjonalnej w otoczeniu rolnictwa, spowodowanej zmianami systemowymi na wsi. Wiele dawnych form organizacyjnych przestało istnieć, a na ich miejscu nie
pojawiły się nowe. Na terenach wiejskich można wyróżnić dwie grupy społeczno-zawodowe organizacji rolników (Kożuch 1999):
– organizacje zawodowo-gospodarcze o cechach produkcyjno-usługowych: kółka rolnicze
i ich spółdzielnie oraz wyspecjalizowane związki i zrzeszenia branżowe;
– spółdzielcze organizacje handlowej obsługi rolnictwa.
Należy zauważyć, że rola tych organizacji w procesie integracji i transformacji polskiego
rolnictwa jest bardzo istotna, zwłaszcza we współrealizowaniu polityki rolnej państwa. Bez
spójnego działania różnorodnych organizacji niemożliwe jest przeobrażanie naszego rolnictwa, zgodnie z wymogami WPR. Przeobrażenia dokonujące się na wsi muszą być jednocześnie akceptowane przez ludność wiejską. Najkorzystniejszą, a zarazem najbardziej trafiającą do przekonania rolników metodą jest prezentowanie niezbędnych przeobrażeń
na forum tych organizacji wśród ich członków. Do zadań nowo powstających organizacji
należałoby również podnoszenie kwalifikacji zawodowych rolników poprzez tworzenie
ośrodków kształcenia ustawicznego, reprezentowanie zrzeszonych członków w instytu-
234
D. Mierzwa i A. Mękal
cjach państwowych oraz branie czynnego udziału w tworzeniu ustawodawstwa związanego
z terenami wiejskimi.
Dotychczasowe organizacje nie w pełni realizują zadania, dla których zostały powołane.
Wynika to, z jednej strony, z ograniczonych możliwości finansowych, a z drugiej strony –
ze zbyt słabego ich zaangażowania w proces transformacji społeczno-ekonomicznej wsi
(Żmija 2000).
Niedostateczny rozwój infrastruktury i słabość instytucji wspierających rozwój terenów wiejskich, mała aktywność ludności wiejskiej oraz niski poziom kwalifikacji zawodowych powodują,
że procesy transformacji i dostosowania rolnictwa oraz jego otoczenia do wymogów rynku
przebiegają wolno i napotykają na wiele różnorodnych barier (Moskal i Kotala 1996).
Stymulowanie lokalnego rozwoju gospodarczego wymaga zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich, przy czym istotną rolę do odegrania mają właśnie organizacje i instytucje rolnicze. Dopiero to może spowodować zmiany w strukturze społeczno-ekonomicznej ludności oraz wpłynąć na poprawę efektywności gospodarowania. Nowoczesne formy integracji poziomej i pionowej łagodzić będą rynkowe skutki rozproszonej
i małej skali produkcji.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie nowo powołanej organizacji − Dolnośląskiego Stowarzyszenia Spółdzielczego jako pewnej formy aktywizacji lokalnej, kreującej nowe postawy spółdzielców. Organizacja ta ze względu na swoje możliwości może
w większym stopniu włączyć swoich członków w proces transformacji społeczno-gospodarczej Dolnego Śląska. Z przeprowadzonych badań (Kożuch 1999; Żmija i Kuczek 1999) wynika, że występuje ścisła zależność pomiędzy przemianami ustrojowymi w Polsce a funkcjonowaniem organizacji i instytucji rolniczych.
Wiek XXI stawia zarówno przed spółdzielniami, jak i przed całym ruchem spółdzielczym
nowe wyzwania. Przemiany zachodzące w gospodarce światowej, jej koncentracja i globalizacja powodują, że spółdzielczość musi nieustannie dostosowywać się do nowych
i ostrzejszych wymagań, jakie narzuca rynek. Chcąc nadal pełnić swoje funkcje i brać aktywny udział w życiu gospodarczym, spółdzielnie muszą szukać nowych rozwiązań prawnych. W dobie globalizacji rynków spółdzielnie lepiej, niż inne przedsiębiorstwa, tworzą
w swoich działaniach dobre relacje z otoczeniem. Poprzez swoje instytucje i organizacje
pośredniczą między społeczeństwem a decydentami.
MATERIAŁ I METODY
Spółdzielczość na Dolnym Śląsku ma długoletnią tradycję. Wszystkie spółdzielnie rolnicze rozpoczęły swoją działalność w latach pięćdziesiątych. W latach powojennych wypaczono ideę spółdzielczości. Dlatego rolnicy odnoszą się niechętnie do tej formy współpracy. Transformacja systemowa spółdzielczości, zapoczątkowana w latach dziewięćdziesiątych, zastała te podmioty zupełnie nieprzygotowane do nowej sytuacji rynkowej.
W latach 1988–2005 zostało zlikwidowanych 46,5% spółdzielni (tab. 1). Ta tendencja
spadkowa uświadomiła niektórym decydentom konieczność przemian. Zdano sobie sprawę, że rozproszone spółdzielnie nie są w stanie przeciwdziałać skutkom urynkowienia gospodarki żywnościowej. Bez racjonalnego rozwoju całego regionu obszary wiejskie nie mogą rozwijać się w sposób zrównoważony. Proces ten powinien mieć charakter kompleksowy, przebiegać harmonijnie i optymalnie w aspektach społecznych, ekonomicznych i śro-
Organizacyjne formy wspierania zrównoważonego rozwoju...
235
dowiskowych, z uwzględnieniem potrzeb przyszłych pokoleń (Czudec 2006). W tym kontekście
rozwój sektora spółdzielczego należy traktować jako składnik rozwoju regionu dolnośląskiego.
W opracowaniu odniesiono się do pewnego oryginalnego rozwiązania organizacyjnego
jakim było powołanie w 2006 r. Dolnośląskiego Stowarzyszenia Spółdzielczego. Z punktu
widzenia poznawczego może to stanowić wkład do teorii organizacji i zarządzania sektorem spółdzielczym w poszczególnych regionach. Różne ewolucje i tendencje organizowania się podmiotów mogą być pomocne w podejmowaniu decyzji, zwłaszcza w okresie głębokich przemian rynkowych.
Zagadnienia te stosunkowo rzadko są prezentowane w publikacjach naukowych zajmujących się spółdzielczością. Zamierzeniem autorów było więc przynajmniej częściowe wypełnienie istniejącej luki informacyjnej i wniesienie wkładu do teorii budowania sprawnych
i efektywnych struktur organizowania się podmiotów rynkowych. Daje to możliwość określenia kierunku rozwoju wybranych grup gospodarstw spółdzielczych, a tym samym poznania problemów sektora nie tylko w rejonie Dolnego Śląska, ale i w skali makro. Ewolucje struktur organizacyjnych, potwierdzone empirycznie, są dowodem na to, że tradycyjne
sposoby funkcjonowania spółdzielni w Polsce nie mają racji bytu na współczesnym zintegrowanym rynku – zarówno krajowym, jak i europejskim. Podstawowym źródłem informacji
były bezpośrednie wywiady z działaczami i prezesami poszczególnych pionów spółdzielczości Dolnego Śląska. Ważną rolę w zbieraniu informacji ogólnych o spółdzielniach badanego regionu odegrało nowo powołane Dolnośląskie Stowarzyszenie Spółdzielcze. Do charakterystyki regionu na tle kraju wykorzystano dane ilościowe Krajowej Rady Spółdzielczej
(KRS) oraz opracowania innych autorów.
Autorzy niniejszej pracy wysłuchali opinii spółdzielców na temat nowo powołanej organizacji, jej celów i dalszych zamierzeń. Celem tych wywiadów było wysondowanie, jaki jest
stosunek tych samych działaczy spółdzielczych do różnych form integracji i współpracy
spółdzielczej po 16 latach funkcjonowania gospodarki rynkowej. Trzeba zauważyć, że procesy te dojrzewały i wcześniej takie integracje nie były możliwe. Świadczą o tym badania
prowadzone przez współautorkę artykułu w sektorze spółdzielczości mleczarskiej w badanym regionie (Mierzwa 2003). Jeszcze w 2000 roku w tej branży było 13 podmiotów spółdzielczych, a dzisiaj spółdzielczość mleczarska w regionie Dolnego Śląska już się nie liczy.
Obecnie wszyscy zadają sobie pytanie, jak do tego doszło. Niewątpliwie duży wpływ na to miały wówczas postawy kierujących tymi podmiotami. Nie zauważyli oni, że zmieniło się otoczenie i mimo podawania im zalet integracji nie podjęli działań w tym kierunku. Z perspektywy czasu inaczej oceniają ten problem. Często jednak strat, wynikających z braku decyzji, nie uda się nadrobić.
W ocenie zebranego materiału zastosowano metody analizy porównawczej. W prezentowaniu rozwiązań systemowych posłużono się głównie metodami: monograficzną, statystyczną i tabelaryczną. Aby uchwycić aspekty psychologiczne, posłużono się wywiadem bezpośrednim.
WYNIKI I DYSKUSJA
Procesy transformacji i ich wpływ na stan sektora spółdzielczego
Rozpoczęte po wyborach parlamentarnych w 1989 r. przemiany ustrojowe dotkliwie
ugodziły w spółdzielczość. 20 stycznia 1990 r. została uchwalona przez ówczesny sejm
(zwany kontraktowym) Ustawa o zmianach organizacji i działalności spółdzielczości.
236
D. Mierzwa i A. Mękal
To działanie, jak również realizowana przez rząd polityka finansowo-kredytowa były głównymi przyczynami osłabienia spółdzielczości i doprowadzenia jej do upadku.
Najdotkliwsza dla spółdzielczości była, w myśl Ustawy, likwidacja związków spółdzielczych i prowadzonej przez nie działalności. W konsekwencji uległ rozproszeniu i zrujnowaniu, a nawet często dużemu zniszczeniu skupiony w związkach potencjał gospodarczy, niezbędny do funkcjonowania w gospodarce rynkowej. W ten sposób spółdzielnie podstawowe
straciły z dnia na dzień oparcie w prowadzonym przez ich związki hurcie, usługach i zorganizowanym zapleczu techniczno-gospodarczym, a także pomoc i doradztwo organizacyjne,
prawne i finansowe, niezmiernie potrzebne w warunkach wprowadzonego systemu rynkowego. Procesowi likwidacji związków towarzyszyły liczne nieprawidłowości i nadużycia.
Problemy rozwojowe spółdzielni przedstawiono w układzie branżowym. Uwagę skoncentrowano na aktualnych problemach występujących w gminnych spółdzielniach „Samopomoc Chłopska”, spółdzielniach ogrodniczo-pszczelarskich, spółdzielniach mleczarskich,
spółdzielniach kółek rolniczych, rolniczych spółdzielniach produkcyjnych, spółdzielniach
spożywców, spółdzielniach rzemieślniczych i spółdzielniach pracy.
Rozwój ilościowy spółdzielni według branż przedstawia tab. 1.
Tabela 1. Stan organizacyjny spółdzielni w Polsce w latach 1988 i 2005 oraz na Dolnym Śląsku
w 2006 r.
Ubytek (–)
Rodzaj spółdzielni
1988 r.
Spółdzielnie pracy
2285
Spółdzielnie inwalidów i niewidomych
2005 r.
Dolny
Śląsk*
2006 r.
liczba
%
984
–1301
–56,9
24
454
350
–104
–22,9
x
Spółdzielnie spożywców
397
346
–51
–12,8
20
Spółdzielnie rzemieślnicze
562
250
–312
–55,5
18
1912
1462
–450
–23,5
33
Spółdzielnie mleczarskie
323
198
–125
–38,7
2
Spółdzielnie ogrodniczo-pszczelarskie
140
118
–22
–15,7
3
Rolnicze spółdzielnie produkcyjne
2089
900
–1189
–56,9
82
Spółdzielnie kółek rolniczych
2006
827
–1179
–58,8
54
1 0168
5 435
–4733
–46,5
x
x
x
GS „Samopomoc Chłopska”
Razem
Spółdzielnie socjalne
x
48*
3
Źródło: dla roku 1988 sprawozdawczość NRS; dla roku 2005 szacunki ZLSP w Krakowie; badania własne.
*Dane szacunkowe.
Z tabeli 1 wynika, że nastąpił znaczny regres ilościowy w całym sektorze spółdzielczości. Podobne tendencje można było zauważyć na terenie Dolnego Śląska. Należy nawet
podkreślić, że na Dolnym Śląsku proces likwidacji w większym stopniu dotknął spółdzielczość wiejską. Wiele z istniejących spółdzielni ograniczyło swój udział w rynku i zatrudnieniu. Ponadto duża ilość istniejących spółdzielni ma poważne kłopoty finansowe i grozi
Organizacyjne formy wspierania zrównoważonego rozwoju...
237
im upadłość. Istnieje jednak we wszystkich branżach pewna liczba spółdzielni funkcjonujących znakomicie, osiągających doskonałe wyniki gospodarcze i finansowe, mieszczących
się w czołówce polskich przedsiębiorstw. Następuje więc znaczna polaryzacja spółdzielni –
są spółdzielnie dobre, które w odpowiednim czasie podjęły działania prorynkowe i które
rozwijają się coraz szybciej, w innych następuje pogorszenie sytuacji. Nie jest to zjawisko
nowe i nieznane w gospodarce. Nie jest też specyficzne dla spółdzielni, a dotyczy całych
regionów i wszystkich form prawnych działalności gospodarczej. Dlaczego tak się dzieje?
Co powoduje, że często firmy posiadające podobne zasoby, działające w podobnej branży
i podobnych warunkach zewnętrznych, prosperują na dwóch skrajnych biegunach? Zapewne jest to jakość czynnika ludzkiego – w przypadku spółdzielni członkowie, zarządy
i rady nadzorcze.
Ogólne uwarunkowania funkcjonowania spółdzielni
Postępujące w naszym kraju (zwłaszcza po przystąpieniu do UE) procesy globalizacyjne
oznaczają ekspansję i liberalizację rynków. Wywołuje to zaostrzenie konkurencji oraz powstawanie zupełnie nowych form organizacyjnych podmiotów gospodarczych. Małe i średnie przedsiębiorstwa, jakimi są również spółdzielnie, poddane zostały bezwzględnej konkurencji. Nastąpiły również realne zmiany w praktyce ekonomicznej państwa (WPR, nowe
uzgodnienia w ramach WTO), co miało bez wątpienia wpływ na gospodarkę spółdzielczą.
Liberalizacja życia gospodarczego, dokonujący się postęp techniczno-ekonomiczny
oraz ewolucja zachowań konsumentów powodują, że rynki krajowe, regionalne i lokalne
stają się coraz bardziej zmienne i trudno przewidywalne. Są to nowe problemy, z którymi
spotykają się spółdzielcza kadra zarządzająca i samorząd spółdzielczy oraz terytorialny
i których rozwiązanie warunkować będzie dalszy rozwój. Spółdzielnie, które wspomnianych
problemów w sposób właściwy i w odpowiednim czasie nie rozwiązały, już upadły lub znajdują się w trakcie procesu likwidacyjnego. Inwestowanie przez spółdzielnie w tzw. majątek
aktywny (np. działalność innowacyjną, polepszanie jakości zasobów ludzkich, stworzenie
elastycznych struktur) jest bardzo ważnym i bardzo złożonym problemem, ale też wyjątkowo trudnym do rozwiązania (Hardt 2004).
Rok 1990 był przełomowy w polskiej spółdzielczości. W tym czasie został również zaniechany system dotacji, ustalający ceny urzędowe na produkty rolne. Wprowadzenie gospodarki rynkowej i dokonujące się procesy prywatyzacji doprowadziły na pewnym etapie
do dezorganizacji i osłabienia spółdzielni, które nie były przygotowane do tak głębokich
przekształceń oraz samodzielnego funkcjonowania (Boczar 1996).
Pomimo różnorodności struktur na mieszanym rynku europejskim spółdzielnie zostały
uznane za ważny element gospodarki, a ich interesy muszą być chronione i promowane
w sposób niedyskryminujący. Spółdzielczość rolnicza – jako forma organizowania ludności
do zbiorowej akumulacji środków, niezbędnych w budowie wspólnego majątku produkcyjnego i usługowego, jest potrzebna (Michna 2001). Powinna jednak ulec głębokim przeobrażeniom i odbudowaniu, gdyż podmioty spółdzielcze obsługujące sferę produkcyjną rolnictwa, poza spółdzielczością mleczarską, w zasadzie się nie liczą.
Spółdzielnie krajów UE są uznawane za integralną część rynku i odgrywają ważną rolę
w większości państw członkowskich. Stanowią cenny pomost pomiędzy siłami globalizacji
a lokalną działalnością gospodarczą (Kukliński 2001).
238
D. Mierzwa i A. Mękal
Doświadczenia zdobyte w latach 1989−2006 wskazują, że dla spółdzielczości wiejskiej
ważne jest przystosowanie się do warunków postępującej i zaostrzającej się konkurencji
rynkowej. Głównymi klientami spółdzielni są i będą nadal rolnicy oraz podmioty gospodarcze działające na wsi. Spółdzielczość wiejska ma więc w Polsce szansę na szerokie i aktywne uczestniczenie w restrukturyzacji i modernizacji polskiego rolnictwa i całego sektora
gospodarki żywnościowej (Brodziński 2006).
Zachodzące procesy transformacji systemowej spowodowały bez wątpienia wiele strat
społecznych, co nie jest bez znaczenia dla środowiska lokalnego.
Zachodzące w życiu społeczno-ekonomicznym naszego kraju zmiany skutkują m. in. dużym
bezrobociem, materialnym rozwarstwieniem społeczeństwa, ograniczeniem dostępu do nauki,
kultury, ochrony zdrowia oraz usług socjalnych grup społecznych o niskich dochodach, których liczba jest duża. 1
Spółdzielnia jako forma zbiorowej zaradności pomaga społeczeństwu wiejskiemu
w utrzymaniu aktywności gospodarczej i społecznej. Zapobiega ich społecznemu wykluczeniu,
marginalizacji i wykorzystaniu przez kapitał działający w sferze gospodarki żywnościowej. Ponadto przyczynia się do rozwoju lokalnych społeczności i uaktywnia je (Brodziński 2006).
Od zrozumienia roli i znaczenia spółdzielczości zależy nie tylko jej rozwój, ale także
jej udział w rozwiązywaniu społeczno-gospodarczych problemów gminy, powiatu i województwa. Spółdzielczość bierze udział w rozwiązywaniu wielu problemów wsi, z którymi
państwo nie daje sobie rady. Chodzi tu przede wszystkim o zmniejszenie i łagodzenie skutków bezrobocia oraz poprawę warunków socjalnych ludności wiejskiej (Jankowski 2004).
Spółdzielcze firmy miały i mają na celu aktywizowanie słabszych grup społecznych poprzez koncentrację ich drobnego kapitału. Pozwala to na aktywne uczestniczenie w procesie gospodarczym tych grup społecznych, które samodzielnie nie mogą być konkurencyjne
na rynku (Brzozowski 2005).
Polska, wchodząc do UE, może wzorować się na rozwiązaniach organizacyjnych i prawnych tych krajów, w których spółdzielczość ma dużą swobodę działania, a jej udział w rynku jest znaczny.
Podstawową jednak działalnością spółdzielczości wiejskiej jest produkcja rolnicza, przetwórstwo i obrót produktami rolniczymi i środkami produkcji oraz świadczenie różnorodnych
usług dla ludności (Leś 2005).
Dolnośląskie Stowarzyszenie Spółdzielcze
Dolnośląskie Stowarzyszenie Spółdzielcze (DSS) powołano w dniu 17 maja 2006 r.
Jest ono dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem, mającym na celu rozwijanie
i propagowanie inicjatyw, postaw i działań sprzyjających rozwojowi, współpracy i integracji
spółdzielni, środowisk i organizacji spółdzielczych oraz reprezentowanie ich w organach
władzy państwowej, samorządowej i innych organizacji społecznych i gospodarczych. Stowarzyszenie jest organizacją reprezentującą, doradczą i opiniodawczą oraz apartyjną,
a jego członkowie zachowują całkowitą samodzielność. Członkostwo w Stowarzyszeniu
nie narusza uprawnień spółdzielni wynikających z Ustawy Prawo spółdzielcze (1982).
1
Szacuje się, że ponad 23 mln osób żyje w ubóstwie, a ok. 5 mln – w skrajnym ubóstwie (Pachnie
buntem 2005).
Organizacyjne formy wspierania zrównoważonego rozwoju...
239
Stowarzyszenie posiada osobowość prawną. Opiera się na społecznej pracy członków. Może również zatrudniać pracowników do prowadzenia swojej bieżącej działalności. Członkami
Stowarzyszenia mogą być osoby fizyczne i prawne. Władzami Stowarzyszenia są:
1) walne zebranie członków,
2) zarząd,
3) komisja rewizyjna.
W skład zarządu DSS wchodzi 9 przedstawicieli reprezentujących wszystkie piony spółdzielni.
Cele powołania DSS:
A. Reprezentacja środowiska spółdzielców:
1. Udział w pracach ustawodawczych (np. uwłaszczenie gruntów spółdzielczych).
2. Udział w opracowaniu strategii regionalnych i miejscowych.
3. Reprezentowanie spółdzielczości we władzach państwowych i samorządowych.
4. Organizowanie obchodów Międzynarodowego Dnia Spółdzielczego (festyny, dożynki).
5. Występowanie do władz państwowych o odznaczenia dla zasłużonych działaczy
spółdzielczych.
6. Reprezentowanie spółdzielczości przy opiniowaniu wniosków unijnych.
7. Kontakty z parlamentarzystami z Dolnego Śląska.
8. Popieranie spółdzielców w ciałach przedstawicielskich.
9. Kontakty z KRS i innymi regionalnymi i zagranicznymi reprezentacjami spółdzielców.
B. Funkcje propagandowe:
1. Przygotowanie bilansu osiągnięć i potencjału spółdzielczości na Dolnym Śląsku.
2. Propagowanie osiągnięć spółdzielczości i poszczególnych spółdzielni w mediach.
3. Utworzenie strony internetowej www.spoldzielczosc.dolnyslask.pl z informacją o spółdzielniach.
C. Cele integracyjne:
1. Integracja na bazie wspólnoty interesów ekonomicznych (wymiana handlowa, obsługa bankowo-kredytowa, usługi).
2. Integracja spółdzielni przez organizowanie wspólnych imprez kulturalnych, sportowych, turystycznych i innych.
3. Wspólne szkolenia.
4. Pomoc wzajemna w zakresie lustracji.
5. Wzajemna pomoc w zakresie pozyskiwania funduszy unijnych.
6. Wymiana doświadczeń gospodarczych pomiędzy spółdzielniami.
PODSUMOWANIE
Jednym z podstawowych warunków przetrwania idei spółdzielczej w warunkach nasilającej się bezwzględnej globalnej konkurencji, także na naszym rynku, jest integracja
i współpraca między spółdzielniami danej branży i różnych branż ze sobą. Spółdzielczość
w krajach UE zawdzięcza swoją wysoką pozycję m. in. istnieniu właśnie takich silnych
struktur krajowych i regionalnych (Lachowski 2006). Otwarcie się Polski na Europę i postępująca liberalizacja w handlu światowym sprawiają, że polscy producenci muszą się liczyć
z konkurencją zagraniczną.
240
D. Mierzwa i A. Mękal
Nowe jakościowo wyzwania stawiają przed kierującymi tymi podmiotami niezwykle trudne zadania kreowania rozwoju ukierunkowanego na obniżanie kosztów i poprawę jakości. Trwały
i zrównoważony rozwój będzie możliwy tylko w zintegrowanych pionowo i racjonalnie zorganizowanych wielopodmiotowych układach: dostawcy–producenci–hurtownicy–detaliści i klienci.
Nastąpiło ogromne przyspieszenie zmian w otaczającej nas rzeczywistości. Na Kongresie Międzynarodowego Związku Spółdzielczości w Manchesterze w 1975 r. przyjęto VI zasadę, że „[...] spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych”. (Strużek 1997, s. 126) W uzasadnieniu stwierdzono, że zasada
ta nie miała w przeszłości takiego znaczenia jak w latach dziewięćdziesiątych XX w. Spółdzielnie
powinny dążyć do osiągania korzyści z działania na skalę lokalną oraz rozumieć konieczność
tworzenia pomocniczych struktur w rozwoju współpracy międzyspółdzielczej. Pośrednio można
też uznać, że zasada współpracy międzyspółdzielczej dotyczy zmian różnych form integracji ruchu spółdzielczego, zwłaszcza na szczeblu krajowym (Strużek 1997).
Doświadczenia polskie z ostatnich kilkunastu lat wykazały, że najkorzystniejszy byłby
taki model zarządzania spółdzielnią, który byłby połączeniem samorządu spółdzielni z działaniami spółdzielczych związków. Związki spółdzielcze pełniłyby między innymi funkcje
kontrolne, konsolidacyjne i konsultacyjne.
WNIOSKI
1. Tworzenie nowych organizacji i instytucji to proces niezmiernie złożony i skomplikowany. Procesy te zapoczątkowała implementacja zasad WPR. Procesy zmian przebiegają
na ogół spontanicznie i zależą od wielu czynników. Można do nich zaliczyć istniejące instytucje i organizacje formalne i nieformalne oraz sposoby postrzegania przez nie rzeczywistości, ich wzajemne interesy i motywacje. Modelować nowej rzeczywistości nie
można nakazami odgórnymi.
2. Projektując nowe organizacje i instytucje, należy zwrócić uwagę na możliwe interakcje
nowo projektowanych rozwiązań formalnoprawnych z już funkcjonującymi organizacjami, tak by organizacje importowane i już działające na danym obszarze były wzajemnie
komplementarne (Hardt 2004).
PIŚMIENNICTWO
Boczar K. 1996. Spółdzielczość polska w okresie przemian społeczno-gospodarczych. SIB,
Warszawa (maszynopis).
Brodziński M.G. 2006. Spółdzielczość wiejska i rolnicza w gospodarce rolnej [w: Spółdzielczość rolnicza w rozwoju wsi i rolnictwa]. Konferencja spółdzielczości rolniczej, Miedzeszyn
1–2 maja 2006. Wydaw. Krajowej Rady Spółdzielczej, Warszawa, 38.
Brzozowski B. 2005. Spółdzielczość wiejska w aktywizacji środowisk lokalnych na tle jej współczesnych problemów. Małopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego, Kraków, 10.
Czudec A. 2006. Teoretyczne aspekty rozwoju zrównoważonego [w: Odnawialne źródła energii
jako element zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich]. Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, 8–20.
Organizacyjne formy wspierania zrównoważonego rozwoju...
241
Hardt Ł. 2004. Spółdzielczość wiejska w Polsce – nowe linie podziału, kapitał społeczny
oraz strategie uczestnictwa we wspólnej polityce rolnej. Monitor Europ. 2, 80–95.
Hardt Ł. 2004. Wpływ środowiska instytucjonalnego na rozwój obszarów wiejskich w Polsce.
Wieś Rol. 3, 116–130.
Jankowski J. 2004. Referat wygłoszony na III Kongresie Spółdzielczości. KRS, Warszawa
(maszynopis).
Kożuch A. 1999. Gospodarcze i społeczne funkcje organizacji rolników. Akademia Podlaska, Siedlce.
Kukliński A. 2001. Globalizacja w XXI w. WSUiB, Warszawa, 35.
Lachowski K. 2006. Integracja i współpraca spółdzielni rolniczych w zakresie produkcji, handlu
i usług – stan, perspektywy i doświadczenia europejskie. KRS, Warszawa, 124–137.
Leś E. 2005. Nowa ekonomia społeczna. Wybrane koncepcje. Trzeci Sektor 2, 41–45.
Michna W. 2001. Polityka gospodarcza polski w bieżącej dekadzie. WSUiB, Warszawa, 28, 32.
Mierzwa D. 2003. Restrukturyzacja i perspektywy rozwoju spółdzielni mleczarskich regionu
dolnośląskiego na tle rozwiązań francuskich. Wydaw. AR, Wrocław.
Moskal S., Kotala A. 1996. Problemy zagospodarowania zasobów pracy na przeludnionych
terenach wiejskich. Zag. Ekon. Rol. 4/5, 22–31.
Pachnie buntem. Trybuna z dnia 11–12 marca 2005 r.
Strużek B. 1997. Integracja pionowa i pozioma spółdzielczości jako warunek poprawy efektywności jej gospodarowania. SIB, Warszawa, 126.
Ustawa Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982. Dz U z 1982 r. nr 30, poz. 210.
Żmija J. 2000. Rola organizacji i instytucji rolniczych w zrównoważonym rozwoju terenów wiejskich.
Rocz. Nauk. Stow. Ekon. Rol. Agrobiz. 2 (1), 108–113.