Untitled
Transkrypt
Untitled
Arłur Dziok o Woiciech Kuś ?.. uwrczento gimnosltczne t' zopoolegolqce I tl oolom krzyża 1r, aę ę Inriylul Wydowniczy CRZZ Worgzowo PUBI|KACJA PowsTAtA PRZY wsPÓtPMcY IOWARZYSTWA KRZEWIENIA KUTTURY FIZYCZNEJ Przedmowo Projekt ol|odli i strony tYtułowej locek Neugebouel ||uśtrocie zbigniew Klotżuk Redoktor heneusz Łopiński Redoktor technicznY lonino Roszkowsko Korekto. Mo|to cichońsko (c) coevntonr BY INSTYTUT wYDAwNlczv ciNTRŃNE] RADY zw|ĄzKÓw zAwoDowYcH' WARSZAWA 1977 NSTYIUI WYDAWNICZY CRZZ . WARSZAWA 1977 Wvd, !, Noktdd 5ar51 T 25A eg, Ark wvd 3'3, otk' '!tu' 3'33lAl -- |' l.ii'plt ,' F"api'""" dÓ dluk! w li'|opod,ir |n7 odd".;,;;.;*:;e;;i"?okońc,ono w !fudni! |977 r' Popie| d|uk. 'o|' łl. v 70 9' Dlu, -.-. cono zt 12.- Ńi i,"a. w"tlltnxlll. zdń' 59ól|7. F.22. o|!|otńio tn'r,|u|u wydoqnicrego cRzz l Bó|e krzyżo stonowiq prowdziwq p|ogę spolecznq dzisiejszych czosów. Dotknięci nimi zgloszoiq się do leko. prowie wszystkich specjolności. Sytuocję pogorszo 'zy fokt, że cierpiqcymi sq w o|brzymiej większości Iudzie młodzi, w pe|ni sił i wydolności fizycznej. Zniechęceni dlugotrwo|ymi doIegliwościomi i brokiem poprowy po śtosowonym |eczeniu nierzodko chwytojq się zupełnie irrocjono|nych sposobów |eczenio z nodziejq uwo|nienio się od przykrych doleg|iwości. Niebywoły rozwój fizyczny młodzieży i okce|erocjo wzrostu z jednej strony, zośz drugiej coroz częstsze wo. dy postowy oroz róźnie zoorrvonsowone bó|e krzyźo (cho. loby ido|egIiwości przed wiekomi prowie nieznonej) mu. szq nosuwoć pewne refleksje. Ludźmi z,'si|nym krzyźem,' przepełniono jest colo no. szo Iiteroturo piękno, o szczegó|nie powieści historyczne Sienkiewiczo czy Kossok. Tę9o to Iiteroturo i tę9ich w krzyźu przedstowioło bohoterów. PotrofiIi łomoć podko. wy, ukręcoć bykowi kork itp' Inoczej dzisioj. CiepIornione nieomoI worunki źycio, bezruch iwye|iminowonie z zojęć prowie Wszystkich proc lizycznych doprowodzojq do tego, źe nowet niewielkie wysilki' u osób zupełnie zdrowych, powodujq po pewnym czosie powstonie bó|ów kręgoslupo. nojczęściej tzw. ',bó|ów krzyźo,,' Skorb poństwo w Po|sce wypłoco pól mi|iordo zlotych no renty i zosiłki d|o chorych z tym zespolem bó|owym' Wedlug przeprowodzonych wyliczeń poIepszenie profi. |oĘki bó|ów krzyżo może zooszczędzić spoleczeństwu 250 mi|ionów złotych w zokresie rent oroz 2-3 mi|iordy zloĘch w zokresie wydotków no zosiłki chorobowe, |eczonie iWyrównonie strot zwiqzonych z obsencjq w procy chorych z zespołorni bóiowyrni kręgosłupo. At|os dźwigojqcy g|ob ziemski przed siedzibq Po|skich Toworzystw Lekorskich w Alejoch Ujozdowskich w Worszowie jokby no ironię przypomino o tym problemie, szy. dzi z ułomnościprzechodniów. o tokże przypomino o ko. niocznościdziołonio - nie tylko Iekorzom, włościcielom tej rreźby. Wbrew rozpowszechn ionym pog|qdom bó|e krzyźo, jok. ko|wick stonowiq niewqtpliWie tzw.,,chorobę cywi||zoc|i,,. sq u|eczcine, o co więcej moźno skutecznie im zopobie. 9oó. Ksiqżkc, tłumoczqc z jednej stiony mechonizm pow. stotYonio choroby, jednocześnie uczy sposobów zopo. bicgonio doleg|iwościom włościwymtrybem życio i pro. stymi ćwiczeniomi. wskozonymi przez lekorzo. Wsłęp (iedy w Londynie, w.1954 roku, w czosie doroczncgo zebronio Królewskiego Toworzystwo o.top.dy".n.oo J] I I I I ':l o|o pytonie, co zrobić, by liczbo chorych z bó|omiltrryro (okolo 300/6 wszystkich chorych ortopedycznych) ulcolo zmnieiszeniu' odpowiedź brzmioło: Ni" i.Ji.i propozycji. 'o'i Niewie|e istnieje prob|emów medycznych, wokól hó. rych ponowoloby tyle zomieszonio, niedomówień i fo|szywych pog|qdów' co w dziedzinie ostf'ch bó|ó; k;;, w ponod 9d/6 przypodków swe źńdlo; Tojc..y{ ozen|Óch |ędźwiowych torcz m iędzykręgowych. "'.|.* Przyczynq tego jest niewqtp|iwie fokt, źe zorówno ',v podl'ę"'iiki"h ortopedii, jok i neuro|ogii' sprowom tym poświęcosię z regu|y moło uwogi i wszelkie opisy, tyczqce no etio|ogii, potogenezy tych bó|ów, jok i "ię.zgl6|i ich |eczenio, o co wożnieisze zopobiegonio, troktowone sq morgine. sowo |ub w ogó|e pomiione. stonowiq tok znomiennq d|o noszych .Bó|e.krzyżo czo. sów do|egliwość,że nosuwo stę pytonie, d|oczego wloś. nie ten odcinek norzqdu ruchu okozoł się ar" ńpo]i.". snego. człowieto o zmniejszonei odporności. .miejscem w od|egłym okresie o|igoceńskim człowiek przy^|edy s.too.n io.wo wyprostnq postowę ciolo' zmienily się coi. !rol. xox/icie lunkcje stotyczne i dynomiczne krego.łupo. rtoces. ten powtorzo się w rozwoju osobniczym czło. . wrexo od momentu norodzin do chwili przybronio dziecło. postowy pionowej' Klęgosłup ;";;;;i.*;;onez r3ztolt |itery ',C'' z wypuklościq zwróconq ku Ęlowi, nie mo chorokterystycznych dlo osobniko dojrzolego krzy- wygięcio ku przodowi w odcinku szyjnym i lędźwiowym (|ordozo) i ku tyłowi w odcinku piersiowym i krzy. wizn - żowym (kifozo). krzywizn kręgosłrrpo w żYciu p|odowYm' Ryc. 1 Ksztoltowonie się -.topt.i w io|eżnościod polYcj| cioło p.i"6i.so p.ilit.l"óiii przyjmowonej prtel nlemow|ę (o-o, 6 Poniewoż w toku ewo|ucji no p'zestrzeni wieków krę. gosłup zostol noIeżycie przygotowony do pełnienio swych funkcji w momencie przybronio przez cztowieko postowy wyprostnej, przeto niewydo|ności funkcjono|nej kr€osłu. po w czosoch obecnych no|eźy upotrywoć glównie w nie. korzystnych worunkoch jego rozwoju osobniczego, jokie stworzo wspólczesno cywilizocjo. Worunki źycio i procy współczesnego czlowieko, zmniejszenie ruchu i zwiqzony z tym niedorozwói lub przedwcz€sne zwiotczenie mięśni, otylość,nieznojomość podstowowych prow biornechoniki ciolo etc., nieprowidlowy tryb źycio oroz niewlościwe wykonywonie ćwiczeń i proca fizycznej - oto przyczyny przedwczesnego ,,zuźywonio.' torcz międzykręgowych i zwiqzonych z tym bó|ów. Co więcej - w spoleczeństwie pokutu|e wie|e folszywych wyobroźeń no temot prowidlowej postowy cioło. Nojbordziej e|egonckie i modne sy|wetki ciolo, według ponujqcych obecnie kononów mody' mojq niestety osoby z bordzo płoskimi fiz|o|o9icznymi krzywiznomi kręgoslupo. Konony rzekomo prowidłowych postow cioło sq w sprzeczności z zosodomi zdrowio u osób wchodzqcych w trzeciq i czrłońq dekodę źycio. Od |ot uznowono joko wzorcowo postowo postow oprocowonych ',A'', wg typów przez Browno no Uniwersytecie w Horwordzie. lonsuje p|oskie plecy ipoś|odki.Przedstowio osobników pozbowionych fizjologicznych wygięć kręgosłupo z wyroźnie zo- Ryc. 2 Zo prowid|ovre f punktu widzenio fizio|ogii klęgoshĘo |.diwiowe3o uznoć ńożno jedynie syl'velli b ic wg' kbiyfilocjI bołwo rd z k;ej tortq |ordozq |ędźwiowq. Z cołq od powiedzio Inościqmu. rimy podkreślić,że dIo osób w storszych przedzioloch wieku zo poprowne sy|wetki możno uznoć ty|ko postowy ,,1" i ,,c". To, źe prowidłowo wyksztołcono i utrzymono lordozo Itdźwiowo zobezpieczo człowieko przed przedwczesnym ,,zużyciem', torcz międzykrę9owych i bó|em krzyź:o, nil tyllo nie znojduje ogó|ne9o zrozumienio, oIe tokźe nic. r|ychonie powo|i dociero do tych kręgów zowodowych, hóre odpowiodojq zo sprownoścspołeczeństwo. Foczynojqc od zojęć wychowonio {izycznego w szkolc, m|odomu czlowiekowi, nie mojqcemu pojęcio o Prowi- t dłowej postowie cioło io tym, co mu wo|no, o czego nie wo|no, stosuje się solidnq porcję ćwiczeń, skutecznie Ii. kwidujqcych Iordozę |ędźwiowq. sproWo, niestety, nie kończy się no zobiegoch czynionych w szko|e,gdyż ćwiczenio, usposobiojqce do bó|ów krzyźo, prześ|odujq mlo. dego czlowieko w wojsku i no ucze|ni, w romoch zojęć tvf' Co więcej, juź dojrzołemu człowiekowi Proponuje się to somo w romoch poronnych gimnostyk przez rodio, ścieżekzdrowio, sportokiod zokłodowych itp' zobie9ów, zo|econych w imię utrzymonio czy przywrócenio zdrowio i sprowności fizyczne| Aby no tym się nie kończyło, no. wet jeśliczlowiek trofi do szpitolo, serwuje mu się róż. norodne podgłówki, które - jokko|wiek ułotwioiq czyto. nie w pozycji Ieźqcej - niestety, skutecznie likwidujq |or. dozę no rzecz szkod|iwej kifozy |ędźwiowe.j. Ćwiczeniomi powodujqcymi kotostrofoIne nostępstwo sq wsze|kie skłony do przodu _ tzw. dotykonie koniuszko. mi po|ców lqk podlogi. nieprowidłowo wykonywone siło. we ćwiczenio mięśnibrzucho, po|egojqce no przybiero. niu pozycji siedzqcej z |eżenio no p|ecoch. róźnorodne ,,wohodlo.,, po|egojqce no skłonoch do przodu z ulożo. nym no plecoch portnerem itp., itp. Ćwiczenio te zowsze powodujq szkodIiwe rozciqgonie więzodlo podłużnegokręgosłupo, o tym somym uszkodzojq połqczenio międzykręgowe. NoturoInie szkodIiwe nostępstwo tych i innych ćwiczeń nie ujowniojq się notychmiost, o w przypodkoch dzieci i młodzieźydojq o so. bie znoć dopiero po |otoch. U osób dorosłych ćwiczenio te mogq szybko spowodowoć pojowienie się dolegIiwości bó|owvch' Noszo wiedzo o bóIoch krzyżo no przcstrzeni lot u|e. goto stopniowemu ukierunkowoniu. .lokkoIwiek już stosunkowo downo zwróconc uWoC'q |]o islnicllie swoistych połqczeń pomiqdzy trfonon]i kręgów, to nie prlypuszczo. no, że włośnieone odgrywojq istotnq ro|ę W powstowoniu większości ostrych zespołów bó|owych krę9osłupo |ędźwiowego. Leczenie chorych, cierpiqcych no bó|e krzyźo, stoło się moź|iwe dopiero w drugiej połowie wieku XlX, w zwiqzku z postępomi chirurgii i nowymi odkryciomi me. o ycyny. Dopiero w poczqtkoch noszego wieku stwierdzono z cołq pewnościq,że głównq przyczynq ostrych i noWrocojqcych bóIów krzyża oroz zespołu tzw. rwy kulszowej s<l uszkodzenio torczy międzykręgowej iże downiej znojdy- wone twory w kono|e kręgowym, okreś|one guzomi' chrzq. stkq itp, były zozwycza] niczym innym, jok jqdrem mioźdżystym, przemieszczonym do świotłokonołu kręgowego. operocyjne Ieczenie bó|ów krzyźo, dojqce w wie|u przypodkoch uwo|nienie chorego od do|egIiwości, stoło się rozpowszech n ione no dobre dopiero w Iotoch czter' dziestych noszego stu lecio, Jednocześnie stwierdzono, że zmiony potologiczne torcf międzykręgowych, powodujqce bó|e krzyźo, sq stosunkowo rzodko spowodowone pojedynczym urozem, notomiost zwrócono uwogę no sktonnośćdo występowonio zmion wstecznych i zmniejszonq wytrzymołośćtorcz międzykręgowych u osób zdrowych, źyjqcych w worunkoch współ. czesnej cywilizocji. 10 Bó|e krzyżo, dcjqce cstre doieg!iwości, pcłqczcne nieroz z burzliwymi objowomi neu rolog icznym i, sq schorzeniem nowrccojqcym, przewIekłym, wymogojqcym długoirwoleEo leczen iq. Aby istotę problemu uczynić bordziej zrozumlołq, no. leży no wstępie zo;no'jornić CzyteIniko z podstowo',vymi wiodomościomi doiyc/qcymi budowy i funkcji kręgosłupo. Anotomio czynnościowo i łizio|ogio kręgosłupo |ędźwiowego Uwogi ogóine Kręgosłup, stonowiqc centrolnq ościoło, spełnio funk. cję podporowq' Obciqźenio, dziołojqce no poszczególne człony kręgosłupo, zwiększojq się w miqrę zbliżonio do p<rdstolvy, którq jest miednico, przeto sq nojWięk'ze w doln'uch kręgoch odcinko |ęcźwiowego' Kręgi skłodojq się z dwóch podstowowych części:mo. sywnegc vrolcovlotego trzonu oroz cienkiego i zróżnicowonego łuku kręgowego. Obie częścitworzq konoł krę. gowy, w którym orzebiego rdzeń kręgowy' Trzony kręgów' pfzysto50Wone do dźwigonio cięźoru cioło. spełniojq ro|ę pod pory' Zodoniem łuków jest mec|rqniczno osłono (z trzech stror:) rdzenio kręgowego oroz zopewnienie połqczeń sto. wowych poszczegó|nych kręgów. Wyrostki kolczyste ipoprzec:ne łuków sq miejsconi przyczepótv więzcdei oroz J] Ryc. 3 Klq9 |ędźwiowy widziony od 9óry (o), (b) umiejscowienie torczy międzykręgowej wroz z jqdrem miożdźyŚtyrn romionqmi dźwigni dlo mięśnikręgosłupo (zWiększenie momentu siły). Odcinek |ędźwiowy kręgosłupo skłodo się z pięciu kręgów o mosywnych trzonoch. Kręgosłup stonowi centroInq czqśćskłodowq cołego norzqdu ruchu. Aby spro. stoć zodoniom, musi jednocześnie być wytrzymoły ielo. styczny oroz ruchomy w wieIu ploszczyznoch. W głównej mierze e|ostycznośćzopewniojq kręgosłupowi torcze międzykręgowe' Sq to twory leżqce pomiędzy trzonomi kręgów no cołei długościkręgosłupo. Torcze międzykręgowe Mojq one potrójnq funkc.ję: lqczq poszczególne trzo. ny kręgowe, lvchodzq w skłod stowów m iędzytrzonowych oroz przenoszq obciqżenio - ciężor cioło. Dzięki swoistej 12 budowie (wysokie w szyjnym i lędźwiowym odcinku krę. gosłupo, 9dzie mo on nojwiększq ruchomcść)umoż|iwiojq okreś|onqdynomikę kręgosłupo, o tokże okreś|ojq jego ksztołt. Przocowygięcie szyjne ilędźwiowe zwiqzone .iest m'in. z tym, źe torcze sq wyższe z przodu. Torcze międzyłręgowe mojq średnicęnieco większq od somych trzonów, przez co i nieznocznie wychodzq pozo ich obrys, dzięki czemu kręgosłup przybiero ksztołt bombuso. Dłu. gośćWszystkich torcz międzykręgowych wynosi około 1/4 długościkręgosłupo ' Torczo międzykrę9owo u osobniko dorosłego skłodo się z tlzeoh elementów: płytek chrzęstnych pokrywojqcych od góry idołu, pierścienio .,vłóknistego ijqdro miożdżyste9o. W odcinku |ędźwiowym pierścień włóknisty skłodo się z 10-12 płytek siInie przymocowonych do trzonów kręgowych. 5q one grube vr częściochbocznych, zościenkie i posmowote od przodu i od tyłu. Włókno worstw położonych Wewnętrznie wnikojq w jq. dro miożdżysiei lqczq się z jego m iędzykomórkowym przez co nie stwierdzo się wyroźnej róż- 'usztowoniem, nicy między pierścieniem i jqdrem. Pierścień spełnio ro|ę homulco bezpieczeństwo w przy. podku zomioru wykononio ruchu o nodmiernej omplitudzie. E|ostyczność pierścienio stonowi tokźe o włościwym położeniu i ksztołcie jqdro mioźdżystego'Pierścień włóknisty jest nojwoźniejszym e!ementem stobiIizujqcym kręgos{up. Jqdro miożdźystezojmu.je około 50-ó00Ą objętości krqźko w v'rymiorze poprzecznym i położone ,jest osyme. 1? Ryc' 4 Siły nociskU podojo no jqdro rniożdźyste'o nostępnie sq równomiernie rozkłodone no coly pielścieliWłóknisty i płytki końco. V/e trzonóW kręgóW tryc7nie - bIiźej ty|nego occinko trzcnu kręgu. Mo orro konsystencję pół9olo retowotq, jest biołe, błyszczqce i przeświecojqce' W miorę upłyrvu lot doc|lodzi c,l.'' coroz więksl' ego zo. torcio ró!nic mięczy jqdrem o pierścicniem rvłóknisiym wskutek przek<ztołcenio źe|u w tkonkę v,,łóknistq' Jqdro mioźdzyste stcnowi no.jbordziej wyspecjolizowo. ny iczynnościowo nojwożniejszy elernent krqżko między. Kręgowe9o. S pełn io ono potrójnq funkcjęl 1) stonorvi punki podporcio dlo kręgu leżqcego powy. żej (utroto tej zdolności jest poczqtki€m cołego lońcucho poto|ogii krę9osłupo); 2) omortyzuje nol)ięcio i nociski, przenoszqc je rów. nomiernie no wszystkie strony - no coły pierścień wlók. nisty i no płytki chrzęstne trzonó''v krggowych; 1Ą I 3) pośredniczy w wymionie płynów między torczq o trzonomi kręgowymi. Zowortośc wody w torczy międzykręgowej zmienio się w zoleżnościod Wieku, o tokże wykonywonych zojęć. Większość bodoczy |est zgodno co do tego, że zmiony uwodnienio jqdro stonowiq poczqtek łońcucho zmion prowodzqcych do definitywnego uszkodzenio torczy międzyklęgowej, będqcego punktem wyjściodIo zespolów bó|owych krzyżo. Torczo międzykręgowo przechodzi no przestlzeni życio ko|ejne zmiony morfo|ogiczne, zośw wieku dojrzołym zo. chowonie prowidlowej jej struktury no|eźy roczej do rzodkości,przy czym zmiony dotyczq wszystkich skłodowych. Zmniejszonq wytrzymołośćno uszkodzenio oroz pierw. sze zmiony wsteczne i pęknięcio w ty|no.bocznej części pierścieniowłóknistego pojowiojq się okolo dwudziestego roku życio. Pod wpływem przeciqżeń kręgoslupo w szc]eliny uszkodzenio Wnikojq mosy .jqdro miożdźystego iz czosem, gdy pierścień stonie się odpowiednio cienki uwypuk|ojq 5ię w stronę konołu kręgowego, zośpo jego przerwoniu cołkowitym przechodzq w bezpośredniq bliskośćrdzenio kręgowego i korzonków nerwowych. Mimo że etio|ogio uszkodzenio torcz międzykręgowych nie zostoło do końco wyiośniono, istniejq przekonywojq. ce dowody no to, że momy tu do czynienio ze zjowi. skiem,,zużycio',, z indywiduo|nym progiem wytrzymołości. no sumujqce się w ciqgu lot nociski i obciqżenio' Spo. slrzeżenie to.iest o ty|e wożne, że doje podstowy sqdzić, iż wdroźenie zo młodu odpowiednich zosod życio co. dziennego. trybu procy i crdpoczynku, ćwiczeń mięśnii tleningu postowy przyczyni się wydotnie do zmnieJszenio Iiczby uszkodzeń torcz m iędzykręgowych, o tym somym będzie słuźyłoprofi|oktyce zespolów bó|owych kręgosiupo, Konoł kręgowy i jego zowortość Zazwyczoj konoł kręgowy mo ksztołt trójkqtny, oIe sto też przybiero ksztclt owoIny, okrqgły Iub Iiścio koniczyny. Od tylu konol jest zobezpieczony więzodłem żóltym i łukomi kręgów. W konole kręgowym odcinko |ędźwiowego znojdujq się opony i ich zowortość:płyn mózgowo.rdzen iowy oroz ") \ł, c/ \/I I " Ryc. 5 Różne ksztołty konolu kregowego trójkqtnY, c 16 - owo|ny o - |jściq koniczyny, b - nerwy odchodzqce od rdzenio (w postoci tzw. ,,ogono końskiego'')' Korzenie nerwowe po cpuszczeniu opony biegnq no pewnej przestrzeni w kono|e kręgowym, zonim opuszczq 9o przez otwory międzykręgowe. Korzenie biegnq ku do. łowi nieco bocznie. krzyżujqc się z 1/3 bocznq ty|nej po. wierzchni torczy międzykręgowej Powyźej kręgu, noprze. ciwko którego się pojowily. Biomechoniko kręgosłupo |ędźwiowego Kręgos,łup |ędźwiowy poddowony jest no przestrzeni ży- cio różnym nociskom iobciqżeniom, dziotojqcym w róź. nych płoszczyznoch. Wbrew powszechnym wyobrożeniom poszczegó|ne jego skłodowe róźnie reogujq no dziołojqce siły' Itok kręgi nie doznojq żodnych uszkodzeń pod wpływem sił nie przekroczojqcych progu ich wytrzymołości,o co więcej, u|egojq przerostowi iwzmocnieniu. To somo dzieje się z więzodlomi. Z punktu widzenio mechoniki istotne znoczenie no wytrzymołośćkręgosłupo mo nocisk osiowy. Wytrzymołość tę wyznoczojq wielkośći ksztołt kręgów oroz uktod krzywizn. W przekroju poziomym kręgosłup przypomino |iterę T, o więc ukłod znony w technice ze swej wytrzymołości. W przypodku usunięcio jednego z prostopodIe połqczo. nych eIementów - wyrostków ko|czystych - wytrzymołość krqgosłupo uIego sześciokrotnemu zmniejszeniu. Zwiększenie wytrzymołościkręgosłupo no nocisk osiowy zopewniqjq teź krzyv.lizny strzołkovre, co potwierdzo znono w 2 Ćwi.Ź.Iio ]in]i.!tYl /nc 17 *W; m Ryc. 7 Luki kręgów wloz r Wyrostkomi poprzecfnymi ; ło|czystymi tworzq be|łę, któlo w przekroju pionowym przypomino u ńe. 'nony choniki uklod T (wq Tylmono) mo|nej i',wynosi, w odcinku s:yjnym - około 50 kg, piersiowym - około 75 k9, zoślędźwiowym - około 125 kg. Ryc. ó wygięcie łu przodowi kręgosłupo |ędźwiowego pozostoje g|ównie w zwiqzku z ksfto|tem lorcz miedzykręgowych, które W plzedniej części sq wYźsze (o); b - pruekrój k|ę9osłupo !kozujqcy konoł kręgowy technice wytrzymołośćbe|ki esowotej' W porównoniu z be|kq prostq Wytrzymołośćjej zwiększo się siedemnosto. krotnie. Moksymolno wytlzymolość kręgosłupo (siło nośno) człowieko dorosłego wynosi około 35o k9. Jest ono różno d|o poszczegó|nych odcinków kręgosłupo' Itok no po. ziomie szyjnym wynosi około 1'l3 kg, piersiowym - około 21o kg, zośw |ędźwiowym - około 400 kg. W worunkoch normo|nych (bez dziołonio dodotkowych obciqźeń) wytrzymołośćto,iest zt.]oczn!e niższo od moksy. |ó Torcze międzykręgowe podIegojq Wszelkim siłom wy. wielonym no kręgosłup - typu ściskonio kręgów, ich przesuwonio itp' stoły nocisk no torcze międzykrę9owe wywiero też nopięcie mięśniowe. Nopięcie prostowniko 9rzbietu dodotkowo ścisko torcze międ:ykrę9owe; nie ustępuje ono cołkowicie nowet podczos snu. W pozycji stojqcej isiedzqcej cioło torcze międzykręgowe dźwigojq cięźor glowy, tulowio i kończyn górnych, powiększony przez podnoszone cięźory. No kręgi |ędźwiowe iich torcze międzykręgoll.e nojwiększe nociski dziołojq w Pozycji siedzqcej. Itok u człowieko o wodze 70 kg w po:ycji siedzqcej no trzeci krqg |ędźwiowy dziolo siło 142 kg, w pozycji stojqcej _ 99 kg, zośw pozycji |eżqcej - 20 k9. Siły nocisku, dziolo|qce no kręgosłup lędźwiowy, zno. cznie się zwiększojq piry uźyciu mechonizmu dźwigni no skutek uźy''onio rqk, gdyż wroz z tułcwiem tworzq one 2' r^ :j slT # .{r-- .-- Ęta t4 -;, -g *6 r^l _Yf Ryc' B Bcz ulzg|ędu no postowc c;oło żodoniem toicf .krtsgowyc|| jesI między- Ryc. 9'ciśnienicponujqce wewnqt'z klotki piersiowej i jomy brzu. sznej stobiIizuje krę9oslup oroz fmnicjszo nopięcio illociski, podo' jqcc noń przy wysiłkoch fizycznyc|r dlugie romię dźwigni' Cięźclr podnoszonego przedmiotu zostoje zróWnowożotry skurczem mięśniopr'ostowniko w jomie brzusznej i klotce piersiowej dochodzi do podporcio istobiIizocji krę9oslu po. W cfosie wysiłku fizycznego ciśnienie wewnqtrz k|otki piersiowej jest niższe od ciśnienio w jomie brzusznej' W przypodku przedlużojqcego się wysitku poziom jego u|ego wohoniom z rocji konieczności zoczerpnięcio powietrzo' notomiost ciśnienie brzuszne moźe być utrzymywone no tym somym poziomie przez długi czos. Skurcze mięśnimiędzykostnych oroz miqśniobręczy borkowej. usztyWniojqce klotkę piersiowq' umoź.Iiwioiq przeięcie przef nie części nocisków dziołojqcych no krę. goslup piersiowy. Wskutek tego noci:ki dzioł<lj<1ce no kręgoslup |ędźwiowy zostojq zmniejszone o 500/6. W po- równowożcnie iprzenoszenie d'io|oJqcych w os'i dłu' giej k rccosłupo sil inocjsków grzbietu, dziołojqcego no bordzo krótkim romieniu dźwigni (stosunek 15 : 1). W przypodku podnoszenio ciężoru o wod:e 45 kg musi być on zrównowoźony skurczem mię. śnigrzbietu o wortośció75 kg. No torcze międzykręgowe dzioło wówczos siło ponod 3/4 tcny. W przypodku pod. noszenio ciężoru o wocjze 90 kg no lędźwiowe torcze międzykręgowe dzioło nocisk jedne.j tony' Kręgosłup możno rozpotrywoć joko wie|oczłonowq e|o. stycznq koIumnę, w5pieronq przez mięśnieprzykręgosłupowe' oroz przyczepione cio niej dwie komory - jomę brzusznq i kIotkę piersiowci. Z chwilq wzrostu ciśnienio 2A 21 dobny sposób odciqżo lędźwiowy odcinek kręgos|upo jo. mo brzuszno, któro usztywnio się w wyniku skurczów prze. pony i mięśniścicnbrzucho' Mechonizm ten jest w sto. nie zmniejszyć nJciski podojqce no |ędźwiowe torcze międzykręgowe o okolo 300/9. ochronne dziołonie tłoczni brzusznej w stosunku do części|ędźwiowej kręgoslupo możno wytłumoczyć no zosodzie dźwigni dlvuromiennej' której punktem podporcio jest jqdro miożdżyste torczy międzykręgowej. Mięśnieprostowniko grzbietu' przyczepiojqce się do wyrostków kręgowych, zowiodujq krótkim romieniem dźwigni. Mięśnieścionybrzusznej (chodzi tu przede wszystkim o mięsień prosty brzucho) stonowiq długie romię dźwigni' W ten sposó5 stosunkowo niskie nopięcie mięśnibrzucho może być równowożone o|brzymiq siłq, rozwiionq przez prostowniki grzbietu. Dzięki tei stobiIizocji nocisk no |ędźvliowe torcze międzykrę9owe, się9ojqcy do 400 k9, nie powoduje uszkodzenio połq. czeń m iędzykręgowych ' Jeś|inqcisk no krę9osłup przekroczy wortościkrytyczne lub nie jest v/ystorczojqco kompensowony, ulegojq zniszczeniu nojpierw płytki groniczne, o nostępnie trzony kręgótv oroz pozostołe skłodowe torcz międzykręgowych. Stow międzytrzonowy utworzony jest przez torczę mię. dzykręgowq orqz trzony sqsiednich kręgórv. Wychy|enio trzonów kręgów sq v/prost proporcjono|ne do wysokości torczy. Wysokośćtorczy jest zmienno i decyduje o niej jqdro gc|oretowote, no które z ko|ei wpływo stopień zo. wortości wody. W okresie Wzrostu zowortośćwody jest cJużo, do iej fmniejszenio dochodzi już po 25 roku źycio, w wyniku czego u|ego obniżeniu wysokość torcz. Po. 22 dobnie rvroz z wiekiem zmniejszo się stopień ro:ciqgliwościtorczy międzykrę9owej. W szyjnym odcinku kręgosłupo torcze międzyklęgowe sq wysokie, o poszczegó|ne kręgi mojq znoczne wychy|enio wzg|ędem siebie' Zopewnio to odcinkowi szyjnemu duźq ruchomośćzorówno w płoszczyźnie strzołkowe.i (ruchy zginonio i prostowonio), czołovrc'j (ruchy no bok)' jok i poziomej (rLrchy obrotowe). W odcinku lędźwiowym krę9osłupo stosunek wysoko. ścikrqżków międzykręgowych do średnicy trzonu umoż. Iiwio stosunkowo duźy zokres ruchów. Z uwogi no ustowienie pov/ierzchni stovrowych nojwiększy zokres mo.jq ruchy zginonio iprostowonio, omp|itudo ruchów obrotowych i ruchów no boki jest niewieIko. o i|e kierunek ruchów zo|eży od uksztołtowonio po. wierzchni stowowych, to zokres ich ogroniczojq torebki stowowe i ukłod więzodłowy, z nodrzędnq kontro|q mięśni.Zokre: ruchomości kręgosłupo zrnienio się no przestr.eni życio' przy czym zmiennośćto jest indywiduoIno. Nojwiększy zokres ruchu mojq odcinki przodowy. giqte kręgosłupo (szyjny i |ędźwiowy)' Jok już wspomniono, kręgosłup |ędźwiowy mo zodziwiojqcy zokres ruchomości,jok no tokq mosywnq strukturę, co jest bezpośrednio zwiqzone z wysokościq krqż. ków m iędzykręgowych. Odpowiednio wytrzymołość,nie. ściśliwość istobi|ność jqdro mioźdżystegopowodu.je. że ruchy kręgów zochodzq dookoło ściś|eokreś|onego sto. łego punktu podporcio ' Przyczyny uszkodzeń'lorcz międzykrę9owyclr Nojczęściej uszkodzeniu uIe9ojq krqżki międzykrę9o. we w do|nej okolicy szyjnej i |ędźwiowe.i, czyli tom, gdzie znojdujq się wtórne krzywizny krę9osłupo, stonowiqce nostępst!vo przyjęcio Wyprostnej postowy cioło. Zwiększono ruchomośćkręgów w tych odcinkoch norożo torcze międzykręgowe no dziołonie większych noprężeń i nocisków niź 9dzie indziej' Wszystko wskozuje no to' źe zwyrodnienie jqder miożdźystych torcz międzykręgowych kręgosłupo |ędźwio. wego noleży do grupy schorzeń, które stonowiq cenę, jokq ptoci współczesny człowiek zo przyjęcie lv procesie ewo|ucji wyprostnej posto'wy cioło. Jokkolwiek u chorych z bó|omi krzyżo nierzodko stwierdzo się w wyvriodzie .|okiśprzebyty uroz, to uszkodzenie torczy nojczęściejpoprzedzojq różnie nosiIone ob'iowy zWiostunowe. Chocioż bodonio doświodczoIne wykozujq vłie|ko odpornośćzdrowych torcz m iędzykręgorr,ych no obciqźenie, to jednokże wszystkie przechodzqce bez wyroźnego e{ektu poto|ogiczne nociski no torcze zdrowe doją sumujqce się szkodIiwe nostępstwo w przypodku torcz chorych. Mimo że zozwyczoj uszkodzenie torczy międzykręgowej stonowi typowe nostępst\,vo zużywonio się tkonek, to prowdopodobnie niebogo{e|nq rolę odgrywo tutoj wrodzono predyspozycio orgonizmu. Poniewoż odcinek |ędźwiowy kręgosłupo stonowi jedno z no'ibordziej przeciqżonych miejsc colego kośćco,jest oczywiste, źe kożde 24 osłobienie noturoInej wytrzymołościtkonek no obciqźe. nie szybko doje tu znoć o sobie. Wrodzono indywiduoIno wytrzymołośćtorczy międzykręgowei no różnorodne obciqźenio, no które wysto. wiońy 'iest kręgosłup |ędźwiowy no przestrzeni życio, decyduje o przedwczesnym wystqpieniu - bqdź niewystq. pieniu - zmion zwyrodnieniowych i nostępowym uszko. dzeniu torczy międzykręgowej. Roz zopoczcltkowone zmiony tok osłobiojq torczę międzykręgowq, że nowet niewieIkie obciqżenio doprowodzojq do jej szybkie9o uszkodzenio i wystqpienio doleg|iwości bólowych. Nos|ępsłwo uszkodzenio |orczy międzykręgowei.bóle krzyżo Nojpowoźniejszym nostępstwem uszkodzenio torczy międzykręgowei iest tyłowypchnięcie jqdro mioźdżystego w kierunku konolu kręgowego. W plzypodkoch, w których dochodzi do roz|eglego uszkodzenio ty|nej czę. ścipierścienio włóknistego ido mosywnego przemieszjest lqd.o mioźdźystego, wytworzono przepuk|ino ","nio tok duio, źe moźe ucisnqć oponę twordq oroz włókno nerwowe. W krońcowych przypodkoch może nowet doiść do colkowitego Iub częściowego poroźenio kończyn do|nych oroz innych obiowów neuro|o9icznych. W plzypodkoch mniej zoowonsowonych dochodzi do zrostów wiq. źqcych korzenie nerwowe z przepuk|inq' nowet wówczos. kiedy je| zowortośó uIe9nie zwopnieniu i zmniejszeniu do ioi'io'ó* nieszkodIiwych' Z chwiIq utroty części Ryc. 10. Uszkodzenie pielścieniowłóknislego .,v miciscl| |vpowYm' umoz||w|ojqce nos|ępo^/6 tyłotr.yPchnięcie jego ro.vortościw kielun. xu xono|u xręgo1'vego' No lorie dosz|o jedynle do nopiccio iwv. orżUs'enIo więzod|o .podłużnego tyInego (i fwiq'onych ! ivm bólów rarryro lypu tumboqo) Ryc, 1l Ucisk korzonło rdzeniowego prrez jodro mioidźy5te' do|. m;ędrykre9o''ve' (objo!v rwy kulsrowej) s'y elop usrkod'enio tof.zY ?6 ł tkonki jqdro mioźdżystegooroz obkurczenio pozostolej częścino skutek odwodnienio i włóknienio dochodzi rów. nież do zwężenio szpory międzykręgowej. Zoburzenie normoInych stosUnkóW W stowoch m iędzytrfonowych jest wtórnym wożnym nostępstwem uszkodzenio torczy międzykręgowe,i' Wypodnięte jqdro miożdźysteIub jego część ulego rozpodowi, przestoje pełnić swojq funkcję w zokresie stowów m ięd fytrzon owych, co z koIei przyspieszo zuźycie stowów międzykrę9owych i doprowodzo do ich zmion zwyrod nien iowych. Nojczęściejuszkodzeniu u|egojq 4 i 5 torczo między. kręgowo' Objowy uszkodzenio |ędźwiowej torczy między. kręgowej ob.jowiojq się w postoci bólów krzyźo Iub nerwobó|u kulszowego w zokresie jedne.j czy obu kończyn' Uszkod.lenie torczy międzykręgowej moźe powodowoć ki|ko typów do|eg|iwości bó|owych: 1) bóI trudny do zloko|izowonio, o lóżnym notęźeniu itrwojqcy nieprzerwonie. Jest typowe dlo procesów zwy. rodnieniowyc|r jqdro miożdżyste9o i zWiqzone9o z tym przeciqźenio więzodeł kręgosłupo; 2) bó| promieniujqcy w okreśIone miejsco okolicy krzy. źo i miednicy, typowy dlo podrożnienio korzenio nerwo. wegc prfez przemieszczone jqdro miożdźyste; 3) nogły bó| o duźym notężeniu, unieruchomiojqcy chorego. Ból ten może teź rozpocfynoć się łogodniej i chory moźe go znosić pod worunkiem przymusowego unieruchomienio tułowio - niespełnienie tego worunku powoduje nopod ostrego bó|u' Przyczynq tego bó|u jest nopięcie więzodło podłuźnegotylnego |ub zok|inowonie się częściuszkodzonego jqdro między tylnymi krowę. 21 dziomi trzonów kręgowych' U|9ę w dolegIiwościoch przy. nosi dopiero obkurczenio izmniejszenie się wypodnięte. go frogmentu jqdro lub jego powrót no swoje miejsce. W przypodku wypodnięcio jqdro do konołu kręgowego mogq nostqpić powożne powikłonio neurologiczne; 4) W późniejszych stodioch choroby torczy międzykrę. gowej' bó|e sq łotwe do zIokoIizowonio, nosiIojq się pod wpływem ruchów, mijo,|q po ogó|nym,,roz|uźnieniu'. cio. ło Iub polożeniu się do łóźko. Wsze|kie intensywne ru. chy powodujq nowrót ostrych do|egliwości. Wszystkim zespołom bó|ów krzyźo toworzyszy oc|lron. ny odrUchowy kurcz mięśnigrzbietu, mojqcy no ce|u unieruchomienie odcinko sprowiojqcego bó|' Nojczęściej dochodzi do spłoszczenio lordozy |ędźwiowej, zośw niektórych przypodkoch powsto.ie skrzywienie boczne kręgosłupo, skierowone wypukłościqzozwyczoi w stronę miejsco droźnienio korzonków nerwowych. Ryc' 13 Ból nosi|ojqcy się przy unoszeniu czy siInym pIostowoniu kończyny dowodzi zoostlzenio procesu chorobowego Większościu5zkodzeń |ędźwiowego krqżko międzykrę9owego toworzyszq objowy ze strony kończyn do|nych (bóI' zoburzenio czucio, osłobienie mięśni,zoniki mięś. niowe). Sq one zwiqzone z podroźnieniem korzeni nerwowych przez uszkodzone jqdro miożdżyste' Bó|e promie. Ryc. 12 Ból krzyżo jcst noiboIdziej nosiIony rono' plzy 'ozwycro; opUszcroniU |óżko - Wstępno Iub rejściowopostoć usżkodzenio tolcŹy mlędzykręgowej Nojbordziej bolesne i ogroniczone sq ruchy zginonio prostowonio i krę9osłupo lędźwiowego. Chory storo się utrzymoć tokq pozycję ciolo, w której torcze międzykrę. gowe sq wzg|ędnie stobilne, oroz wystrzego się ruchów. mogqcych przemieścić jqdlo miożdzyste, o tym somym wywołoć ostry bó|. e8 Ryc' 14 silny bó|, połqczony z odrucho\!q skolio. zq i tlonspozycjq tułowio oznocfo moment tyloprfe. mieszczenio sję jqdro mioźdżystegoiwejście w 9toły kgntokt. korzonkiem lub oponq twordo 29 I Ryc' 15 Sposób o5tlojnego V/sto''łonio f łóżko osoby cierpiqcej no o5try bó| krzyżo Zwróć Uv'/ogq, zc chory storo się utlfYrnoć tuló',v W ,,jcdnyrn kolvołku,', zośw ostotniej fofic vJspie'o 5|ę', niuj.,łce do jecine'i lub obu nó9 (rwo kLllszowcl) zwone sQ potocznie ,'ischiosem,'. Toworzyszq im z rcquły zobtr. rzenio czucio (drętwienie, kłucio, o nowet przeczuIico skóry)' Nierzodko utroto czucio stoje się nieodwrocoIno no skutek zwłóknienio częścineuronów. Iekkie9o stopnio os|crbieniL. siły mie.1niowej orcz zoni. ki mlęśniowezL1fv'/yczoj Wy5tęp!ljo w przebiegu długo. 30 :rl o ncJę, by fnoksymolnie oClciqżyć okoIicę . Ryc' ]ó Mccho|rifln Wytworfcnio s ę 5krzywienio bocznego klęgo. slupo w pr'.biegu przemieszczenjo jqdlo mioźdżystego tolczy mię. ozykrę9oweJ o _ jeś|i jqdro znojdzie 5ię po 5tronie przyśrodłowejuciśnięt.go korrenio, sko|iofo wypukłościqzwloco się w stronę zdrowo b _ ieślj jqdro znoidzic się no zewnqtrz uciśniętego |lorzonko, sko. liozo wypukłościqzwroco się w stlone chorq; mechonilm ,'ucieczki'' koruenio od czynnjto dIożnioceqo (v'/q Almstlonqo) trwołego droźnienio korzenio. W przypodkoch powoź. niejszych dochodzi do duźego stopnio zoników mięśnio. wych, o nowet niedowlodów. 'Jednq z nojbordziej chorokterystycznych cech zespolu rwy kuIszowej jest epizodyczność występowonio ostrych objoWóW ' choroby. Zoostrzenio' nieroz o dromotycznym przebiegu, nojczęściej sq trudne do wytłumoczenio z rocji przestrzegonio przez zdecydorvonq większośćpocjen. tów odpowiedniego trybu życio i stosowonio się cio zo. Ieceń |ekorzy. zoostrzenio zwiqzone sq zwykle z nogłym tyłoprzemieszczen iem jqdro miożdżystegoIub jego zok|inowoniem (czy jego frogmentu). Obu tym sytuocjom z reguly toworzyszy otok ostrych bó|ów krzyżo' Ustqpienie doIegIiwości Występuje bqdź nogIe (cof. nięcie się zok|inowonego frogmentu jqdro)' bqdź w mio. rę upływu czosu (wskutek odoptocji zmienionych choro. bowo tko n ek). Dolszo historio choroby chorego z uszkodzeniem torczy międzykręgowej jest typowo i c|rorokteryzuje się noprze. miennymi otokomi bólów iwlgIędnego spokoju' W przypodku nie|eczenio nopody ostrych bó|ów stojq się coroZ częstsze, dtuźsze i zoburzojq tryb źycio no przestrzeni miesięcy, o nowet lot' Bóle występujq często bez żodnej Wyroźnej pnyczyny| o wywołuje je nieroz zupełnie niewinny ruch czy wysiłek' Zniechęceni brokiem poprowy charzy trocq wiorę w moż|iwości|eczenio. | ,1, | | Inne przyczyny Dolow KrzYzo . ile przyczyn bólów krzyżo mo. poczynojqc wiele, źe być od bonoInego zmęczenio mięśni grzbietu procq fizycznq, o kończqc no urozqch ipro. cesoch zopoInych, to noIeźy wyroźnie podkreś|ić,że z wyjqtkiem rzodkich schorzeń, zozwyczoj typu nowotwo. rowego, żodno inno jednostko chorobowo nie doje cho. ro kte rystycz neg o połqczenio ostrych nopodowych bó|ów krzyźo i nerwobólu ku Iszowego' Stony chorobowe m09qce niekiedy dowoć bóle krzy. żo, imitujqce uszkoduenie torczy międzykręgowej, moźno pogrupowoć nostępujqco: 1) wody wrodzone (typu nieprowidłowej budowy bqdź ustowienio kręgów); 2) zmiony pourozowe (skręcenio, Podwichnięcio, złomonio); 3) zmiony zwyrodnieniowe krę9osłupo krzyżowo.lędź. wiowego; 4) zopo|enio kościi stowów (swoiste i nieswoiste); 5) nowotwory (kręgosłupo i konołu kręgowego); ó) zmiony W norzqdzie ruchu vr przebiegu ciqży ipo. logu. Chocioż wody wrodzone u osób z bó|omi krzyźo spoty. ko się stotystycfnie nieco częściejniż u osób zdrowych, to większośćbocioczy rviqźe to z wykonywoniem W przypodkoch istnienio rJoIegliwościzdjęć rentgenoWskich kręgosłupo (w myślzosody: .,kto poszukuje, ten znojJokko|wiek prowdq jest, d uje"). W chwiIi obecnej lekorze sq coroz bordziej wstrzemięź- 32 3 cwicz€n|o 9iml1csLy.?r]f 33 Ryc' ] 7 lnne prfycfynY bólów klfyżo o _ szczelino łUku krę9Ui b - krqoozmyk; c, d - wodo rozwojo,1ro wyroslko poprzec rłeso llę' gU Iedżwiowego' Z innych pr.Yc.yn noleży wymjen;ć nowolwory' sto ny zopoIne izwyrodnieniowe, bó|e r plfeciqźen!o itp' No|eźy ]'ednotźe pomięloć, że z reguły stony te dojq plzewIek|e i nękojqce bó|e krfyżo, zoś wYiqtkowo objowy oslrego bó|u krzyżo z typowq skoliozo ] lron5po. fycjq tu|owio oroŻ objowy ucisku no korfenie czy oponę twordq' Ryc. l8 Historio notu.olno usrkodzonoj torczy miedrykregowej: etop | _ pęknięcie pielścenio wlóknistego; jqdro jest jeszcze nie uszłodzone i utrzymyWone no miejsct| pr.ef 5iotecfkę wlóknistych nitek, spojojqcych je z pierścieniem. Przem]eszczone niecc jqdro nopino jedynie iWypuk|o ty|ne wiqzodło podIuźne; etop l| - odIuszczenie od kościWiofodło podIużnego ipowstonie przeż to prfepukIiny jqdro; etop l|| _ kościot\^,oIzenie !v m]ciscu c'dłu5zcfenio Wiezodlo podłUż. ne9o, \!opnienie some9o jqdro miożdży9tcgo i slopniowe 'Jnniej. szenie je9o objętościiruchomośc] Iiwi w oborczoniu stwierdzonych odchyleń onotomicz. nych winq zo bó|e krzyżo, gdyż nojczęściej nie one powodujq te dolegliwości' Z drugiej strony no|eży dodoć, źe chocioż wrodzone wody kręgosłupo zozwyczo.j nie dojq do|egliwości bólowych, to jednok no pewno zobu. rzojqc mechonikę, wytrzymołośći wydo|nośćkręgoslupo, mogq usposobioć do uszkodzenio torczy międzykręgo. wej. 34 1' J3 Wodo wrodzono moźe więc być czynnikiem usposobiojqcym do uszkodzenio torczy międzykręgowej' Spośród plzyczyn bó|ów krzyżo pochodzenio urozowe. go (sumowonie mikrourozów dziołojqcych no mniej wortościowq9enetycznie częśćkrę9u) no pierwsze miejsce wysuwo się przerwonie ciqgłościutkonio kostnego łuku kręgowego (złomonie) i nostępnie zsunięcie 9o ku przodowi (kręgozmyk). W zoleżnościod stopnio ześ|izgu, czyli przem ieszczen io, kręgozmyk może powodowoć bóle krzyżo, wynikojqce z nopięcio więzodeł łqczqcych kręgi |ub też w wyniku ucisku korzeni' Zmiony zwyrodnieniowe kręgosłupo, będqce wyrozem storzenio się ukłodu kostnego, oczkolwiek Występujq również u |udzi młodych (np po przebytych choroboch i urozoch), dojq bóle okoIicy |ędźwiowo- krzyźowej, które moźno podzie|ić no dwie podstowowe 9rupy: Ryc. 20 W przypodku zoklinowonio się przem:eszczonego jqdlo mioid'żystcao m:edzy tyInymi krowędŹiomi lrfonów sqsiedn;ch łrę. qów w.len-sposób, ie 2l3 iądft znojduje się między trzonomi' koż. po|epsfe. źwiowego powoduje poIepsfe. Jo zmiono ustowienio kreqosłupo |ędźwiowego i stwoodblokowywuje jqdro istwo. nie' ltok fniesienie |ordozy |ędźwioweji odb|okowywuje jeqo powlotu powrotu w w obręb pierścienio włókniśtego. rzo worunki Worunki do jego Noslępowo hiperlordoro, powodujqc rwięłszenie noci5ku łrowędzi lrzonów no jqdro, wcisko je no no|eźne miejsce krowędzi tyInych 1) bóle ztokoIizowone ty|ko w oko|icy |ędźwiowo.krzyżowej, zwyk|e umiorkowone, o chorokterze łogodnym, nosi|ojqce się przy ruchoch i ustępujqce w spoczynku; ]9 w przypodku przerwonio pierścieniowlóknistego i zerwo. 'Ryc. nio.'niteł.lqcfqcych jqdlo mioźdźysier pierścieniem isiniejq dwie no skutek odpowiedniego leczenio, przestrzegonio - Jqdro,porosto'rte 9 rycro rtp, no swoim miejscu; trybu b -.Pod wpływem nieostrożnych ruchów, w lym zobiegóW typu kręgorskiego j. nieplowidłowego Iecrenio' zoslo^:e przeńieszćione w sl'onę łono|u tlęgoweqo 3ó 2) bó|e okoIicy |ędźwiowo-krzyżowej, Utrzymujqce się sto|e mimo |eczenio, niekiedy połqczone z promieniowo. niem do kończyn doInych. Te ostotnie występujq no t|e bordzo zoowonsowonych zmion zwyrodnieniowych kręgosłupo. Pomimo że do|egIiwościte sq bordzo przykre przez swojq uporczywość' no ogól nie prowodzq do znoczniejszego upoś|edzenio funk. cji kręgosłupo i poddojq się |eczeniu zochowowczemu. 37 Ryc. 21 W prfypodku zokIinoWonio się przemiesrczone9o jqdro mjożdźystegomiędzy tylnymi kloWędziomi sqsiednich trzonów krę9o. wych w ten sposób. źe 2/3 jqdro znojduje s;ę Wewnqtrz konołu kię. gowego, kożdo zmiono ustowienio krę9osłupo |ędźwiowego moźe spowodowoć pogorszenie objowów. Itok zn;esienie Iordozy |ędźwio' wej stworzo wolUnki wypodnięcio jqdro do łonołu,zośwytwolzenie hipellordozy wycisko iqdro do konołu kregowego ', t. r-opoore9onte bó|om krzyżo i ich |eczenie lstotq zopobiegonio bó|om krzyźo jest z jednei strony zmniejsZenie obciqźeń mechonicznych' dziotojqcych no do|ne torcze międzykręgowe w ciqgu życio. z drugiej zoś - zmiono notury tych obciqżeń. Uzyskuje się to poprzez ćwiczenio określonych grup mięśniowychoroz noukę utrzymywonio prowidłowej postowy cioło, zorówno w czo. sie procy, jok iodpoczynku. 38 Ryc' 22 Wpływ c qźo;u c'okl no prrodopochy|cn o micdnicy i nic. \olry1tnc L]sluwicn'e kręqosłupr' IqJżwiowego (hipc'IoIdoro) No pierwszy p|on wysulvojq się ćwiczenio mięśnibrzucho igrzbietu. Poprowiojqc objętość,siłę i rlopięcie mięśnibrzucho' zwiększomy skutecznośćmechonizmu prze. nos;enio nopięć mechonicznych z kośćcono ukłod mięśPodwyższenie nopięcio mięśni brzucho zwiększo ciśnicqic WpV',nqtrzbrzuszne. Zwiększenie mo5y isiły czyni skurcze mięśnibrzucho bordziej skutecznymi, o tym somYm zwiększo ciśnienie wewnqtrzbrzu szne' plzez co część sił, obciqźojqcych dolne torcze międzykręgorve, przenosi się no dno miednicy iprzeponę. Innym nostępstwem zvliększenio siły mięśnibrzucho jest IepsZo stobiIizocjo kręgosłupo. który vt okolicy |ędźWiowej jest podpierony od tyłu pr;.er mięsieri |ędźwiowy. zośod przodu prlez ciśnienie Wewnqtrzbrzuszne, wywo. 3? Liczbo i nosilenie ćwiczeń winno być kożdorozowo do. stosowywone do oktuoInych moż|iwościćwiczqcego, z uwzg|ędnieniem płci, wieku, worunków fizycznych itp. Ćwiczenio muszq być stopniowe (przechodzenie od |źej. szych do cięższych), proste (czy|i nie wymogojqce spe. cjoInych pomocy i przyrzqdów) oroz niezbyt czosochłon. ne. Aby przynios|y pożqdony skutek, muszq być wykony. wone syslemotycznie, co nojmniej rrz dziennie. Cechy włościweiposlowy cioło Ryc.23 Ć"viczenie Wylobiojqce tżw' czucie cioło w ptzestrzeni, po. mogojqce fochowoc plowidłowq postowę cio|o łone nopięciem mięśnibrzucho. lm silniejsze sq te mięśnie, tym vliększe !q sily stobiIizujqce kręgosłup |ędźWiowy. Wszystkie ruchy kręgosłupo sq wywolywone isterowo. ne przez wymienione mięśnie. Czynnośćto' o w szczegó|nościkontro|o tych mięśniw czosie ruchu sq czynnikomi niezwyk|e wożnymi, |eś!i chodzi o ochronę kręgosłupo |ędźwiowego. Utrzymywonie odpowiedniej siły wzg|ędnie wzmocnio. nie mięśnibrzucho musi się odbywoć poczqtkowo jedynie no drodze skurczów izometrycznych. czy|i bez jedno. czesnych ruchów kręgosłupo |ędźwiowego' Wsre|kie ruchy krę9osłupo, o szczegó|nie energiczne z9inonie tu. łowio do przodu' sq przeciwwskozo ne. 40 oprócz wyćwiczonych i si|nych mięśnigrzbietu i brzu. cho podstowowe znoczenie w Ieczeniu przyczynowym bólów krzyźo przvpi5uje się włościwejpostowie ciolo. Wyprostno postowo cioło jest cechq znomiennq człowieko izostoło przez niego przybrono przed okolo mi|ionem |ot (okres proczłowieko). Postowo cioło iest zmienno no przestrzeni źycio, o ponodto pod|ego wpływom zorówno wewnętrznego' jok izewnętrznego środowisko czlowieko. Zmiony postowy ciolo w okresie wzrostu orgonizmu zwiqzone sq z rozwojem ukłodu nerwowego, norzqdu ruchu oroz z okresomi szybkich wzrostólv. Do szybkiego wzrostu dochodzi we wczesnym dzieciństwie oroz w okre. sie dojrzewonio płciowego. Okresy szybkieqo wzrostu do tyczq głównie kończyn (szczególnie dolnl'ch), c,ly; k'A goslup rośnie równomiernie (niewieIkiego siopnio prz} śpieszeniemo miejsce w okresie dojrzewonio płciowego)' Ą1 Ryc' 24 Ćwicrenie równowo9i pol'l]ocne W wyłsztołceniU plovr'idło. Wei postowY cioło (o-c) 42 Postowq okreś|o się swobodny ukłqd cioło w pozycji stojqccj' który czlowiek moźe dowo|nie zmienioć w po. stowy wymuszone. Postowo jest cechq chorokterystycznq koźdego człowieko, jest zev/nętrznym odbiciem budowv i stonu czynnościowego norzqdu ruch u. Postowo mołego dziecko doje się określićz momentem podejmowonio somodzielnych prób stonio. W tym mo. mencie dziecko mo już wyksztołconq Iordozę szyjnq oro: zaznoczone tyłowygięcie obejmu'jqce odcinek piersiowo' |ędźwiowy kręgoslupo. w zwiqzku z czym mo miejsce typowe zookrqg|enie jego p|eców' DoIsze zmionv cioło dziecko uzoleżnione sq głównie od ksztołtowonio się |ordozy |ędźwiowej, o jednocześnieod zmniejszenio nodmiernie wypukloncAo brzucho. Ostotecznemu wyksztolceniu uIego przodowygic;cie |ędźwiowe, dopicro w 7_8 roku życio' Od tego momentu postowo cioło dziecko |est prowidłowo ichorokteryzuje się dobrym nopięciem mięśniowym. Do pogorszenio, tzw. ,,zwiotczenio postowy", o co zo tym idzie, uwypuklenio brzucho oroz zookrqglenio pleców dochodzi ponownie w okresie dojrzewonio płcio. wego, okolo 13-14 roku źycio. Mojqce u swego podłożo zmlony notury neurohormono Inej zwiotczenie postowy, Pogorszojqce wybitnie sy|wetkę ciolo. kończy się z usto. niem okresu doirzer,vonio, po czym ponownie dochodzi do przyięcio prowidłowej postowy cioło' cechujqcej się prowidłowym nopięciem mięśniowym. W okresie tym do. chodzi do ostoteczne9o pogłębienio i uformowonio Ior. dozy |ędźw|owej i toworzyszqcego mu sploszczenio brzu. ston ten w noj|epszym wypodku trwo do 30 roku źycio' po którym (wg niektórych już po 25 roku życio) dochodzi do ponownego pogorszenio postowy w zwiqzku z powo|i postępujqcq utrotq siły mięśniowej (głównie tłocz. nio i prostownik grzbietu), powiększeniem wo9i cioło i nostępujqcym zwyrodnieniem torcz międzyklęgowych. sprowio, że dochodzi do pogorszenio Wszystko to 'ozem postowy cioło, m.in. wystowonio i ,,zwisonio', brzucho (utroto kompensocyjnego dziołonio tłoczni brzusznej) oroz zm n iejszen io wzrostu. Włościwopostov/c cioto mo dobroczynny wplyw zorówno no sy|wetkę crłc..r,ieko, jok no czynnościnorzqdów wewnętrfnych, oroz. co jest równie wożne - wplywo dodotnio no psych ikę cho:ego. Prowidlowo postowo w spoczynku powinno się wyroźoć tym, źe: 14 l) klęgosłup iest utrzymywony w pozyc.ii neutroInej, o więc bez zbędnego zginonio. prostowonio i skręconio tu. łowio ; 2) nie występuje tzw' ,,postowo zmęczenio',, wyrożo. jqco się pogłębieniem fizjo|ogicznych krzywizn. Mięśnie brzuclro oroz prostownik grzbietu sq stole odpowiednio nopięte, unieruchomiojqc i odciqżojqc kręgoslup; 3) zorówno w czosie siodonio, jok i przy stoniu kręgo. słup jest utrzymywony w ploszczyźnie pionowej, w wyniku czego silo ciężkościpodo prostopod|e no trzony krę. gów oroz torcze międzykręgowe, bez wytworzonio szko. dIiwych sil ściskojqcych; 4) w pozycji |eżqcej kręgosłup jest ut'zymywony w po. loźeniu neutroInym (podobnie jok w czosie stonio isie. dzenio) i równo podporty no colej swej długości,tok oby wye|iminowoć szkodIiwe nociski no torcze międzykręgo. Postowo cioło w czosie wysiłków i ruchów powinno się cechowoć tym, źe: 1) w czosie ruchu kręgosłup iest precyzyjnie kontro|o" wony przez mięśnie,którymi zowioduje sprownie ukłod nerwowy - ce|em jego stobiIizocji oroz okreś|enio tzw. bezpiecznej omp|itudy ruchów' W tym miejscu no|eźy dodoć, że wykonywonie ruchów tulowio w zokresie ich pełnej omp|itudy jest lzodko konieczne' Prowidłowo ibezpieczno postowo ciolo chorokteryzuje się utrzymywoniem neutrolnej pozycji kręgosłupo ce|em stobi|izocji środkociężkości,przy którym kończyny zochowujq moksimum sprowności.Jedynie w bordzo wy. jqtkowych sytuocjoch konieczne stoiq się ruchy kręgo. at s|Upo W zokresie ich pełnej ompiitudy celem uzyskonio moksymo|nego efektu d zioło n iC, ' WszeIkie 3wottowne rl]c;'/ |,'.{Jo5łupo sq v.iyclimino. wone: 2) rodzaj i chorokter wykonyvlonych ruchów okreś|o stosunek kręgosłupo do podłoźo' Ce|em utrzymonio równowogi cioło dziołonie siły ciężkościjest z9rone z ru. chomi cioło' DIo przykłodu, w czos'e biegu kręgosłup zostoje pochylony do przodu w stowoch biodrowych, przy czym nochy|enie to jest proporcjonoIne do szybkości. Inne czynnościwymogojq innych ustowień kręgosłupo i w krońcowych przypodkoch (np' przy skoku w:wyż) kręgo. s|up może przez pewien czos znojdowoć się równoIe9le clo podłoźow po1ycj; po/iomcj' Zosodnicuo kręgosłup powinien być utrzymywony W tokiej pozycji, w której siły, będqce vrypodkowq różnych nopięc i obciqźeń. no jokie jest Wystowiony' podojq wzdłuż je9o dłu9iej osi i lów. nocześnie utrzymywono jest równowogo cioło; 4) kręgosłup joko cołośćoroz jego poszczegó|ne od. cinki hormonijnie uczesiniczq w ruchoch kończyn. Nie oznoczo to wcole, że kręgosłup poruszo się rofem Z konczynomi, wprost przeciv'/nie, równowogę iwydolnośćzo. pewnio,iq nojczęściej przeciwstowne ruchy tułowio' l tok' dlo przykłodu, w czo5ie chodu wyrzuceniu do przodu IeWej nogi tov/or.yszy jednocześnie lvysunięcie w przód przeciwległej połowy cioło, dzięki czemu zopewniono jest róWnowogo cioło. Jok już wspomniono, prowidło.llo postowo cioło w wie|. kim stopniu zobezpieczo |ędźwiowe torcze międzykręgo. we przed meclronicznymi stresomi' W przypodku włości. Ąó Ryc' 25 Ćwiczenie Wyrobio]qce pro. Widłowq postowę cioło i uczqce utrzy" mywonio |ordozy lędźWiowej we'i stobiIifocji kręgosłupo Iędźwiowego, dzięki odpowie- dniemU nopięciU mięśni'siIny prostownik grzbietu oroz mięśniebr:ucho przejmujq wieIe sił, które w przeciwnym wypodku zodziołołyby bezpośrednio no ukłod więzodłowy i stoWy kręgosłupo oroz no torcze międzykręgowe. Unikonie pogłębionio i spło5fczenio fizjologicznych krzywizn kręgosłupo |ędźwiowego zopobiego jednocześ. nie szkodIiwym nociskom no tylnq częśćkrqżko między. krę9owego' ogroniczenie i kontrolowonie ruchów krę9oslupo so. mo w sobie zopobiego powtorzojqcym się nociskom i nopięciom eIostycznych wiqzek pierścienio włóknistego oroz jqdro miożdżystego' W szczegó|ności uwoInio torcze międzykręgowe od nodmiernych noprężeń, nocisków przy nie kontrolowonych ruchoch. Tym sposobem utrzymywo- nie włościwejpostowy cioło pomogo kontro|owoć izmnie,jszoć siły mechoniczne, które w sposób nieunikniony dziołojq no torcze międzykręgowe, i konsekwentnie zmniejszyć skłonnośćdo uszkodzenio torczy w wyniku zużycio. 47 Ćwiczenio posłowy cioło Ston |ędźwiowych torcz międzykręgowych zmienio się w zoleżnościod postowy ciolo w ruchu i bezruchu. Po. stowo worunku,ie siłę iroz|eglość mechonicznych nopięć, dziolojqcych no torcze, które sq bez przerwy uciskone. stopień i rodzoj sił zgniotojqcych wyznoczo kiIko czynników, z których no pierwsze miejsce wysuwo się sjło ciężkościoroz rodzoj ichorokter ruchu' Doniosłośćprowidłowej PostoV]y, to jest wzojemnego ułożenio trzonów kręgowych względem siebie ikręgosłupo w cołościw osi pionowej, jest czynnikiem często nie docenionym' W pozycji stojqcej wogo ciolo rozklodono jest róWnomiernie no trzony kręgów itorcze międzykręgowe. Torcze międzykręgowe sq jedynymi tkonkomi miękkimi, biorqcymi udziol w dźwigoniu cięźoru cioło. W tej sytuocji dziołonie sił kompresji iest stosunkowo proste. Dziołojqce siły przenoszq się przez środek torcz m iędzykręgowych, których jq' dro mioźdżyste rozkłodojq równomiernie siły no wszystkie strony, równowożqc siły zbIiżojqce trzony kręgowe do siebie. Jeś|iczłowiek pochyIi się w jokiejkoIwiek plosz. czyźnie pionowej, powstoje wówczos system dźwigni, w wyniku czego siły podojqce no torcze międzykręgowe uIegojq zwielokrotnieniu. siły te wzrostoiq w wyniku zmiony ploszczyzny ich dziolonio' Nie podojq one juź dłuźejpod kqtem prostym no torcze międzykręgowe i trzony kręgów, |ecz pod kqtem ostrym, w wyniku czego pov/stojq sily ścinojqce, dqźqce do przemieszczonio kręgów. Siłom ścinojqcymprzeciwstowiojq się wszystkie e|e. 48 menty kręgosłupo' torcze międzykręgowe, więzodło, wy. rostki stowowe oroz miqśnie stobiIizujqce kręgosłup. W odcinku |ędźwiowym mieśniomi tymi sq prostownik grzbietu oroz mięśnie brzucho. Zmiony wzo'jemnych stosunków torcz, zochodzqce przy ruchoch krę9oslupo, odbijojq się przede wszystkim no pierścieniu wlóknistym krqźko m iędzykręgowego. Zgino. nie, prostowonie, zginonie no boki i ruchy skrętne - roz. ciqgoiq i nopinojq niektóre włókno pierścienio włókni. stego, przy czym nopięcie ich jest proporcjonoIne do omplitudy wykonywonego ruchu. We wszelkich ruchoch bierze -udzioł tokźe i jqdro mioźdżyste. fe| jqdro mioź. dźystego wploto się w siotkę tkonki włóknistej, któro z boku wrosto w pierścień wlóknisty iiest przyczepiono do osłoniojqcych go z obu stron (od góry iod dołu) płytek chrzęstnych. Ruchy kręgoslupo powodujq jednocześ. nie nopinonie włókien tei siotki włóknistej, gdyź przy|e. gojq one do osi, dookolo której zochodzi ruch. Zdoniem niektórych wymienione siły, uzoleźnione cześciowood ruchomości kręgosłupo oroz po częściod postowy cioło - odchy|enio od płoszczyzny pionowei - ty. powej d|o donej osoby, mojq wie|ki wpływ no,,zużywo. nie,' się torcz międzykręgowych ijoko tokie sq woźnym potencjoInym etiologicznyń czynnikiem w jej uszkodze- nioch. Ncturolnie wylqczenie wszystkich sil i nopięć dziolo. jqcych no kręgosłup |ędźwiowy ;est niemoż|iwe, ole mo. źno sily te znocznie ogroniczyć oroz zmniejszyć ich szko. d|iwe nostępstwo przez zmionę kierunk9 tych sił i plosz. I cWIc!enio gińńostyc.ńc 49 czyzn d2iolonio, w których okozujq się być nojbordziej niszczqce. Bordzo powożnq ro|ę w tym wzg|ędzie odgrywo utrzy. mywonie włościwejpostowy cioło, zorówno w czosie procy, jok iw okresie spoczynku, W tym również snu. NoturoInie toworzyszyć temu musi równolegle wzmocnionie odpowiednich mięśnistobiIizujqcych kręgoslup. Trening postowy cioło u osób młodych Nie uIego wqtp|iwości, że kożdy system trenin9u przy. nosi pożytek, o i|e trofio no pozytywnie nostowionych ćwiczqcych. Z wyjqtkiem grup ochotników, jedynymi chęt. nymi do treningu postoWy no szerszq skoIę iw ciqgu długie9o okresu sq Iudzie młodzi w szkołoch. Zresztq.iest to noj|epszy okres do treningu. Jeś|ićwiczeniomi obejmie się dzieci i mlodocionych odpowiednio wcześnie,oroz jeś|isystem ćwiczeń jest odpowiednio modyfikowony do rozwoju oż do okresu dojrzołości,nobędq oni fizycznych i psychicznych podstow postowy, które pozostonq no co. ' łe życie. Niewlościwo orgonizocio procy umysłowej młodzieży w szkole w czosie zojęć |ekcyjnych, .jok równieź w świet|icoch szkoInych, powoduje przeciqżenie ukłodu nerwowego, wyrożojqce się obniżeniem jego sprowności w po. stoci rozproszonej uwogi, wiercenio i kręcenio się no szkoInym stołku' znuźenio. ziewonio' przybieronio niech|ujnej, wodIiwej postowy cioło czy wręcz gorbienio się w wyniku obniźonego zmęczeniem nopięcio mięśniowe. 9o. Jest rzeczq smutnq' źe tok wie|e czosu szkoło pośWięco 50 no rozwój i prowidłovre ksztołtowonie psychiki dziecko, o tok niewspółmiernie moło no .jeqo rozwój {izyczny i \,Yytworzenie prowidłowej postowy cioło ' W ostotnim okresie powoli postuloty lekorzy zostojq spełnione idoje się zour^roźyć pewnq poprowę w zwiqz. ku z wprowodzeniem w życie odgórnych zorzqdzeń resor. towych'. Jest dowiedzione, źe nobycie zo młodu prowidłowej postowy cioło w fnocznym stopniu zobezpieczo człowieko przed do|eg|iwościomi ze strony krę9osłupo lędźwio. wego. Trening posłowy cioło u osób dorosłych Nierviele istnieje możliwościtreningu postowy u osób dorosłych' Jokko|wiek dziołcjqce tu i ówdzie ognisko TKKF coroz częściejgrupujq osoby dorosłe' P|ognqce zo. chowoc sprownośćfizycznq i prowidłowq sy|wetkę, to je. dnokże bordzo rzodko prowodzone ćwiczenio dostosowone sq do indywiduoInych moź|iwościćwiczqcych i odpo. vriednio nodzorowone' KontroIo Iekorsko ogroniczo się w tych przypodkoch do powierzchownego sprowdzonio lvydo|ności norzqdu krqżenio, notomiost nigdzie od chętnych nie wymogo się opinii spec.jo|isty ortopedy co do wydo|ności kondydoto w ospekcie norzqdu ruchu. Co więcej, stosov"'one ćwiczenio nierzodko dziolojq urozo- . Zorzodzenie Ministro oświotyi wychowonio l Ą siaronio 1972 roku.(nr.KF .1-017111P2) w sprowie wprowo:lzenio wo wsrystkich lypoCh sfkół ćwi<zeń śródIekcyjnych oroz .'r 'c'l;zocj; d Ii)(h pr'eIw miedrylekcyjnyclr. twórczo, doprowodzojqc prędzej czy później do okreś|o. nych szkód. D|otego w kożdym przypodku grupowego czy indywiduoInego podejmowonio się' okreś|onych. svstemotycznych ćwiczeń, zobow i wysiłków fizycznych, konieczne jest uprzednie zosięgnięcie porody ortopedy. Ułrzymywonie prowidłowej posłowy w domu Jest rzeczq zodziwiojqcq, jok wiele istniele w domu momentów codziennego życio' stoiqcych w sprzeczności z zosodomi dobrej postowy. Przecież juź tokie proste proce, jok słonie łóżko, pronie, sprzqtonie oroz inne zojęcio domowe, pociqgojqc zo sobq nieodłqcznie zginonie tułowio oroz utrzymywonie pozycji pochy|enio tułowio przez ki|ko godzin dziennie, muszq po upływie odpowiedniego czosu dowoć określone u,|emne skutki d|o zdrowio. Dlotego też od pewnego czosu świot Iekorski informuje ogół społeczeństwo o potrzebie wykonywonio większóści proc iczynności w pozycii siedzqcej, do czego konieczne jest Wyposoźenie domu w odpowiedniq liczbę włości. wych krzeseł, rozmieszczonych w różnych ptrnktoch mie. szkon io. W tym miejscu noIeźy dodoć, że równocześnie sprzęty domowe imiejsco wykonywonio potocznych czynności domowych muszq być tok usytuowone, by umoż|iwily procę bez konieczności schy|onio się czy gorzej niu tułowio ku przodowi' Wszelkie szofki Ą) i w pochy|epółki winny Ryc. 2ó Nieprowidlowo (o) i prowidłowo (b) pozycjo cioło przy prosowoniu, sryciu itp. prococh domowych być umieszczone no wysokości tulowio, 9dyź zorówno sięgonie do góry (szczegó|nie po przedmioty ciężkie), jok i schyIonie uniemoż|iwio utlzymywonie prowidłowej po. stowy cioło' Krzesło winny być tok skonstruowone, by zopewnić moż|iwośćsiedzenio prosto, z jednoczesnym podporciem kręgoslupo |ędźwiowego w pozycji jego {izjologicznej |or. dozy. Łóżko nie mogq się zopodoć pod ciężorem cioło' zośmoteroce muszq być płoskie isztywne. Co się tyczy łozienki, to niekiedy Iepiej jest korzystoć z prysznicóW niż wchodzić do wonny, w której trzebo przybieroć szkodIiwq pozycję zgięcio, sprzyjojqcq tyłowypychoniu iqdro mioź. dżystego' 53 Postowo cioło przy procy Ryc' 27 Nicprowodłowo (o) ; P'owidIowo (b) pozycjo cio|o czy''czeniu podło9i Wielko róźnorodnośc zowodów i proc wykonywonych przez Iudzi stowio róźne wymo9onio odcinkowi |ędźwio. wemu kręgosłupo. Przyjęte k|osyłikowonie poszczegó|nych grup czynności i zowodów joko: ciężkie, męczqce, typu siedfqcego itp. niestety nie kore|uje w żodnym stoPniu z nopięciomi i obciqżeniomi kręgosłupo |ędźwiowego. Dobro postowo kręgosłupo - to soIldno stobiIizocjo kręgów w pozycji neutroInej dzięki odpowiedniemu nopięciu mięśni, o więc tokie ustowienie kręgosłupo, przy którym siło ciężkościwogi i bezwłodnościcioło przeno. szono jest wzdłuż długiej osi kręgoslupo' Ruchy kręgosłu. po powinny być wykonywone pod kontro|q silnych mięś. ni. W przypodku wykonywonio proc ciężkich może być trudno spełnić wymienione worunki, jednokźe siłom prze. nosfonym no kręgosłup zowsze moźno pr'eciwstowić sil. ne wspierojqce i stobi|izujqce go mięśnie' Ryc. 28 Poniewoź .'vonno fmUszo do plzyję.io wodliWei pofycji ciolo, Iepiej łorrystoć z prysznico Wsze|kie czynnościwymogojqce pochy|onio tułowio ku przodowi winny być wykonywone sposobem zgięcio w sto. woch biodrowych i kolonowych, o nigdy zginonio odcin' ko |ędźwiowego kręgosłupo. 54 Ryc.29 Prowjd|owo (o) l(ierownicq | n|cprowidłowo (b) pozycio cioło ro 55 I ll ,n rnijojqc crrjpor,,ilrliric'i ki.. cscl, IyyDq 5cr;o 7ci.l w i unlcźiilviojqcych obroconie cioło, tokże użyv,,one norzędzicl ispi':qiy w!nny być rozmieszczone no odporviedniej vrysokości i w zosię9u ręki. Nie moźe mieć miejsco nochylonic się czy gorbienie przy procy; zoznoczyc trzebo, .iJ :r.ozumienie tego nopotyko ,b Ryc.30 Koźdy ciqźor cioIo krzyżem (o) noleży Podnos;ć ,,nogomi'. (b), spr.crwc-, domode|owone oporcio o r.r nie Ryc' 32 Nieplo\^/]dłolvy sposób dźVyigoIio cięźorów z UWoq] no lrlok foongożowonio nóg i prferzucenjo noci5kóW no odcinek Iędź. wiowy krqgoslupo Ryc' 3] Niep'owidłowo (mimo ugięcio nó9) pozycjo cioło ptzy Dro.y |opotq. Aby proco to nie powodowo|o do|egliwości bólowych' noIeźy storoć sią poclryloc tu|ów w stowoch biodrowych' o nie w odcinku lędźwiowym kręgosłupo Tok zwone zo,ięcio i proce typu siedzqcego mogq też w sposób podstępny i niezouwożoIny powodowoć przyj. mowonie złych i szkodIiwych postow ciolo. Zojęcio siedzqce obejmujq wie|e rodzojów proc, zośtendencio do wyłqczenio pozycji stoiqce,i przy procy trwo nodol. Po- 5i nodoI nq trudnosci, z rocji nowyków i przeświodczenio, że proco siedzoco, oroi zwiqzorle z iynr unoszenie rqk sq bordziej męc:qce niż ciqgłe podrywonie i skręconie tułowio' Częsio potrzebne sq :upełnie zresztc1 nie kosztowne odoptqcje' Spełnienie prostych WorunkóW' o niekiedy dodotkov"'o noszenie gorsetu umoi!irvio choremu kontynuowonie procy zowodolvej oroz prowidłowe tworzenie się zrostu włóknistego kręgów no poziomie usz. kodzen io. Ciężkie proce nieoo'miennie zWiqZo|']e sq z wiqkszynli obciqźerliomi kręgosłupo lęcźwiowego i w tych pr'ypodkoch przestrzegcnie od;rorviedniej posto'..\iy cioła ur.rcrjlIiwio wydotne zmniejszenie dzioiojqcych sił' 5'7 Doniosłośćplowidłowej postowy cioło przy prococh typu ciężkiego zostoło w wie|u krojoch juź downo doceniono,9dyż doświodczenie Wykozoło, że nouczonie prowidlowego wykonywonio różnych czynności i proc fwiq. zonych z wysiłkiem fizycznym zopobiego st|.otom z powo. dtr obsencji no t|e bólów krzyżo' Istniejq jednokże zo. wody, któ|e zozwyczoj pociqgojq zo sobq noplnonie od. cinko lędźwiowego kręgosłupo z porvodu broku miej. sco czy też utrzymywonio przymusowej szkodIiwej pozy. c.ji cioło. Osoby wykonujqce tego typu proce sq przede wszystkim noroźone no uszkodzenie |ędźwiowych torcz międzykręgowych i joko tokie winny być objęte szcze. gó|nq opiekq |ekorskq. Ryc. 33 Włościwysposób |ędźwiowy krę9osłupo ll -1 wypoczynku' cdciożojqccao odcinck s Postowo cioło o wypoczynek Sposób i system spędfonio czosu wo|nego mo duźe znoczenie w cołoksztołcie profiIoktyki (i Ieczenio) bó|ów k(zyża, o więc w odniesieniu zorórvno do chorych, jok ipotencjolnie chorych ludzi' Niestety, zbyt często zdorzo się, że w romoch zojęć wypoczynkowych wie|e osób po. dejmuje się czynnościi ćwiczeń d|o nich nie wskozonych' o nowet szkod|iwych. Co więcej - wsze|kie uwogi w tym wzg|ędzie, wypowiodone przez środowisko lekor. skie, sq mniej |ub bordzie.i ignorowone. Z tego wzg|ędu konieczne jest popu|oryzowonie w społeczeństwie zosod biomechoniki częściej uprowionych sportów i zojęć re. kleocyjno- sportowych, ce|em wyjośnienio ich wpływu no czlowieko zdrowego i chorego. 5S Ryc. 34 w|oścjwo pozycjo cioło no prowidłowym łóźku (o) oroz pofycjo nieprowidłowo no złym łóżku' umoź|iwlojqcYm żopodonie się poś|odków, o tym 50mym znoszenie lo|dozy |ędźvliowej worto w tym mie.iscu przedstovric tezę doktoro Bugor. do z Froncji; ,,Wspólczesny c:|owiek przestol się poru- szoć. Prowodzi źycie stotyczne. Procuje nieruchomo zo moszynq Iub biurkiem. odbiero tom pewne bodźce. Zomiost - jok wymogo tego noturo - odpowiodoć no nie wyłodowoniem enL'rgii motorycznei. mu5i je poniekqd homowoc. Stqd Jroczucie niedotytu. Powstoje ono no skutek niemożnościwyzwoIenio energii zo pomocct Iu59 V/ łóźku (o) jnielvłościWo chu' stqd nopięcje mięśni'prowdziwy niepokój fizyczny, Uczucie kłuc!o v/ pIecoch. '.', Jednokźe trzebo zdoć sobie 5prowę, jok wierutnym że u osób zdrovlych prok. tycznie nie rno przeciwwskozoń do żodnej gołęzi sportu pod Worunkiem oponor,vonio podstow i włościwejtech. niki ich wykonywonio. Po prÓstu W miorę upływu lot. w iwiq;ku ze storzeniem się cioło, musimy coroz bordziej ogronic:oć woch|orz noszych zointeresowoń i dostosowywoć go krytycznie do istniejqcych możliwości. U większości dorosłych nie do się pogodzić wykony. vronio wjelu zojęć sportowych i rekreocyjnych z utrzy. moniem prowidłowej postav/y cioło oni vrye|iminowoć obciqźeń i nocisków, jokie one wywierojq no kręgosłup kłomstwem jest stwierdzenie, |ędźwiowy. Posłępowonie w przypodku bo|ow krzyza Torczo międzykręqowo. dotknięto zooWonsowonym procesem chorobowym, w którego przebiegu doszło do 3ó Prow;dlowo (o) ,Ryc' ntu oo ro Dro ó0 tex cl I |'ieprow:dłowo (b) pozyc,o cioło plzy przerwonio pierścienio włóknistego oroz tyłowypclrnięcio jqdro miożdźysiego, nigdy. pod wpływem żodnego lecze. nio, nie powróci do normy' Mimo to możliwe jest tokie pokierowonie ewo|ucjq procesów chorobowych, źe doj. dzie do trwołego ustqpienio ostrych zespołów bó|owych. Zejściemchoroby jest wówczos zrost włóknisty trzonów krę9owych W miejscu uszkodzenio torczy międzykręgowei. 6i Dlotego celem przewodnim leczenio uszkodzenio torczy międzykręgowej ]e5t 51Worzenje worunków d|o wygo. .. ienio się uszkodzenio We wczesnym okresie zwyrodnienio torczy międzytrzonowej leczenie polego no zopobiegoniu szkodliwym ruchom vł stowie międzytrzonowym i zobezpieczeniu cho. rych tkonek przed dziołclniem nodmiernych sił i nocisków. Młodo tkonko włóknisto wymogo ochrony oż do momen. tu ostotec:nego zorgonizowonio, co trwo do kilkunostu miesięcy. Proces ten w zosodzie fopewnio niebo|esnq funkcję kręgosłupo lędźwiowego. W późnych okresoch nie Ieczonej czy Ieczonej nieprowidłowo choroby torczy międzykręgowej 5zonse no wytworzenie się zrostu włók. nistego tr7onóW kręgów stojq się coroz mniejsze, mimo stosowonio unieruchomienio i chronienio kręgosłupo przed nodmiernymi nopięciomi i obciqźeniomi. Może wówczos zochodzić nowet konieczność|eczenio ooerocyjnego. Tok więc podstowowq zosodq leczenio jest od. ciqźenie kręgosłupo |ędźwiowego w sensie unikonio nodmiernych obciqżeń i ruchów między trzonomi kręgów w sqsiedztwie chorego miejsco. Zo|eżnie od nosi|enio do|egIiwościpocjent musi ogro. niczyć swój tryb życio. Krońcowym tego przykłodem .|est |eżenie w łóźku(no p|ecoch), bez zezwo|enio no wstowonie. W przypodkoch doIegIivlości mniej nosiIonych zoIeco ' Jedynie w niewielu prrypodkoch koniecrne jest operocyjne usu- nięcie jqdro mioźdżystegoi U żdecydowonej więłszościchorych zo. dowo|ojqce wyniłi uuyskoć moźno Ieczeniem zocho.,vowczym. 62 się t.rnikonie wysiłków {izycznych, wykonywonio łorsow- nych ruchów kręgosłupo iip' Między tymi dvlomo biegu. nomi znojduje się vriele form pośrednich, 5iosowonYch lv zoleźnościod zoowonsowonio procesu chorobowego' objowów oroz skuteczności stosowonego Ieczenio. Do koźdego przypodku podchodzi się indyv'lid uo In ie, 9dyż niezoleźnie od okresu choroby objowy mogq zmienioć się dosłownie z dnio no dzień, o pofo tym różno jest osobniczo wroż|iwośćno bó|. W przypodku ostrych ob|owów bólowych |eżenie włóź. ku jest nojwortościowszq, nojprostszq i - niestety - nojbordziej niedocenionq formq leczenio. Chory winien leżeć no p|ecoch z ploskq poduszeczkq pod głowq' Łóżko powinno być równe i niepodotne (możno to uzyskoć pod. kłodojqc deski pod moteroc z włosio). Zwyk|e w 9rę wchodzi tutoj Ieczenie szpitoIne, z uwogi no konieczność zobiegów pie|ęgnocyjnych ciolo w łóźku. Pozycjo to skutecznie zobezpieczo zochowonie lordozy lędźwiowej, co jest podstowowym worunkiem powodzenio leczen io. Sposób ten prowie zowsze przynosi poprowę; reźim toki - co prowdo - nieroz musi być utrzymywony przez 2, do 3 tygodni. Z reguły po upływie 4-5 dni ostre objowy ustępujq, rośpozostołe do|e9|iwościmijojq w ciq. gu 2-3 tygodni. NoturoInie chory powroco do zojęć stopniowo' zwrocojqc uwo9ę no oszczędzonie kręgos|upo lędźwiowego we wszystkich czynnościoch dnio co. dziennego. Jeś|ipo upływie około czterech tygodni Ie. żenio w łóżku ob,iowy nie ustępujq cołkowicie. rozwoźo 5ię in ne metody |eczenio. ó3 t U chorych z cloIeg liv,,ościo m i o średnimnosiIeniu zo. sodniczq metodq lcczenio sq gorsety ortopedyczne; leżenie w łóżku potrfebne jest jedynie sporodycznie i poIego wówczos no ogroniczeniu okiyvrności iizycznej. W tym sposobie Ieczenio ustqpienie doIegIiwości nie oznoczo równieź ustonio procesu chorobowego. przeto chory musi prowodzić nodol tryb źycio z odpowiednimi ogroniczeniomi. Dotyczq one nie ty|ko wyłqczenio dźwigonio ciężorów, podnoszenio przednriotów, ole teź czosu siedzenio, stonio ichodzenro. Gorset nos:ony jest 4-ó miesięcy; w miorę uspokojonio się obiowów choremu zezwo|o się no coroz większq oktywnośći powrót cJo prowie normolnego trybu źycio z fostrzeźeniem, że no zowsze nie wo|no mu dźwigoć cięźorów oni wykonywoć proc w pozycji pochylenio tu|o. wio do orzodu. Chorzy z dolegIiwościomi niewieIkiego stopnio uskor. żojq się no tępe pobo|ewonio w oko|icy krzyźo lub w kończynoch doInych, trwojqcc włościwiebezustonnie z mniejszym lub większym nosileniem. Zoostrzenio bó|ów sq niewielkie. Zosody leczenio tych chorych sq podobne. Nojczęściej chory nosi dobrze wymode|owony gorset ortopedyczny' który nokłodo rono, o zdejmuje przed położeniem się do łóżko. W wol'unkoch domowych oroz W procy musi wyeIiminowoć ruchy dłuższego pochylonio tułowio, przenoszenio sprzętów czy ciężkich norzędzi itp. Niespodziewone nowroty ostrych bó|órv krzyżo z jed. nei strony, zośz drugiej długotrwołośćchoroby, o więc pozornie moło skutecznośćmetod Ieczenio powoduje, że niejednokrotnie chorzy gctowi 5q poddoć się wsze|64 kim, nowet zupelnie irrocjonolnym sposobom leczenio, by|eby uzyskoć u|9ę w do|eg |iwościoch. Pomijojqc. oczywiście, bezskuteczne sposoby' jok: no. szenie kró|iczych skórek, picie ziół itp., w uźyciu znojdu. je się wie|e powszechnie stosowonych w medycynie zo. biegów z zokresu leczenio fizykoInego, nie mojqcych żodnej wortości w przypodkoch bó|ów krzyżo no t|e usz' kodzenio krqżko m iędzykręgcWego. I tok: ciepło stosowone pod róźnymi postociomi -zwy. kłe ciepło, promienie podczerwone, diotermie krótkofo. |owe, o tokże promienie u|trofio|etowe nie przynoszq większego. pożytku, o niekiedy nowet mogq nosi|ić objowy chorobowe. Szeroko stosowone downiej zobiegi fizjoteropeutyczne u|egły w większości zorzuceniu z chwi|q stwierdzenio, źe przyczynq do|egIiwości jest ucisk no korzeń |ub podroźnienie opony twordej, o nie hipotetyczne zmiony w tkonkoch okołokręgosłupowych w mięśnioch, stowoch międzykręgosłu powych itp. Noturolnie nie oznoczo to, źe stosowonie ciepło no okolicę lędźwiowq u nie. których chorych nie przynosi złogodzenio doIe9|iwości, o|e nie no|eźy no tym fokcie budowoć co|ej fi|ozofii |e. czenio fizykoInego, które w donym przypodku jest |eczeniem objowowym o bordzo wqtPIiwej skuteczności. Mosoź moźe przynosić uc1ucie pewnej u|gi no drodze zmniejszenio odruchowego skurczu mięśni,ole nie wpły. wo w żodnym stopniu no przebieg procesu chorobovle90 i- co więcej - w pewnych okresoch choroby moźe ten proces nosi|oć. Współczesne Ieczenie formokoIogiczne opiero się g|ównie no podowoniu solicylonów. Ieków przeciwzopo|- nych i przeciwobrzękowych, witomin B1 i B12 oroz |eków rozIuźniojqcych. Wbrew wcześniejszym pog|qdom stosoWonie Wymienionych |eków nie dzioło pfzyczynowo' o ich dziołonie objowowe jest tokźe wqtp!iwe. Miejscowe znieczuIenie punktów bo|esnych okoIicy |ędźwiowej też nie mo większego wpływu nie ty|ko no pfzebie9 choroby' oIe tokże no istnie.iqce doIe9|iwości bó|owe. Chorym cierpiqcym ncl bóIe krzyżo proponuje się często róźnorodne zobiegi fifjotero peutycf ne noszqce cechy kręgorstwo. W tym miejscu noleży wyjośnić' że wsze|kie monipu|ocje krę9orskie grożq cięźkimi, o często nieodwrocolnymi powikłoniomi neu roIog icznym i, w przypodku spowodowonio cołkowitego wypch n ięcio zob|okowonego jqdro miożdźystego do konołu kręgowego. Jok już wspomniqno, modo no tzw. ,,szybkie i bezbo. lesne wy|eczenie', znoiduje wielu wdzięcznych odbiorców wśród osób dotkniętych bólomi krzyźo' zroźonych brokiem poprowy pod wpływem Ieczenio specjoIistycznego. Co więcej, to |ecfenie specjoIistyczne zowsze polqczone jest Z jokimiśniewygodomi, ogroniczeniomi czy nowet bó|em (np. |eźenie w łóźku,noszenie gorsetu, pobieronie zostrzykóW itp.). Nic też dziwnego, że wie|e osób chętnie poddoje się prymitywnym i wręcz humorystycz. nym w sensie noukowego uzosodnienio zobiegom ,,nostowionio'' kościi stowów miednicy i kręgosłupo. Wie|e osób skłonnych jest dopotrywoć się w tych zobiegoch ceclr cudownego uzclrowic'nio vr przypodku jednoczesneqo. chwiIowego zlesltq, poIepszenio, opowiodoć wszem wobec, źe no sobie doświodczyli ,' blogosłowionego wpły66 wu tych zobiegów',. Pocieszojqce jest tylko. źe wszyscy ci rzecznicy uzdrowiojqcego dziołonio zobiegów fizykoInych i kręgorskich wkrótce doświodczojq ponownych otokórv bólów, co ostudzo nieco ich zopol do do|szych proktyk krę9orskich. W rzeczywistościmoż|iwe do przyjęcio dodotnie dzio. łonie biernych ruchów kręgoslupo i miednicy w przypodkoch uszkodzeń torczy międrykręgowej doje się zu. pełnie prosto Wytłumoczyć. Skutki tych ćwiczeń mogq być rzeczywiście dodotnie, o|e tylko przejściowo, zośje. ś|ibędq ujemne - to trwo|e.. ZwoiLywszy, że z jednej strony istnieje nodziejo ty|ko czosowego zniesienio do|egliwości, zośz drugiej - 9roź. bo trwołych zmion neuroIogicznych, trzebo mieć dużo zimnej krwi ibyć bordzo |ekkomyś|nym, by móc z czystym sumieniem broć się do tokiego ,,|eczenio.' chorego. Ćwiczenio osób dołknieiych bó|omi krzyzo Do ćwiczeń przystępuje się notychmio5t po ustqpie. niu ostrego okresu bó|owego' Wynik stosowonych ćwiczeń uzo|eżniony jest cołkowicie od inte|igencji chorego oroz od jego dobrych chęci * No tym somym zlesftq opiero się znony od |ot proceder po' lrfqsonio cholego no pIecoch c'y żowieszonie no tlopefoch umo. cowonych do fromu.-łi drfwi i Pociqoonie zo no3i' Metoci stoso. lvcnio wyciqgu istnieje wiele, poczynojoc od lvycirgu recznego plfef dWje osoby, o kończqc no wynyslll e słonsiIL]o\,onych .honiz'noch i stoloch vr'yciqgorvych, n)c. 67 l si|nej wo|i' Z reguły |epsze wyniki uzyskuje się u osób mlodych, u których łotwiej moźno wyksztołcić potrzebne nowyki oroz odruch postowy. W przypodku osób doro. słych często notrofio się no wie|kie opory, tkwiqce w i 69 Ryc. 37 Ćwiczenio mięśnibrzucho o - W pozycji sto]'ocej (moż|jwe i uo|econe do wykononio wie|oklotnie w c]qgu dn;o bez wzg|ędu no ubiór.i wykonywonq procę cfy cfynność)b' c, d, e _ w pozycji rerqcel no precoch :i'r 71 "l Ęi| _Y) Ryc'' 38 ĆWic7enio micśni bIfucho i .rezqcel (o-e, mięśni grfbietu w po'ycji Ryc.39 Ćwiczenio mięśnibrfucho imięśnigfrbieiu w porycji pod. portego k|ęku (o-b) 73 Ryc. łt.'cwiczenio włościwejpostowy cioło (o), oroz pochy|on|o tu|olłid w sto|voch biodrowych (b) |ef#i;fl|lrĆ*i..unlo schy|onio 5ię p'zy w'prostowon'ń lręgos|upic psychice, o utrudnioiqce wytworzenie nowych stereotypowych ruchów. Chory powinien ćwiczyć poczqtkowo przynojmniei 1-2 rozy dziennie no podstowie wyroźnych z|eceń |eczqcego go specjoIisty. Ćwiczenio worto wspomo9oć zojęciomi no plywoIn|. Pólgodzinne |ekcje pływonio sty|em k|osycz. nym świetnie wyrobiojq gorset mięśniowy, utrzymujqcy kręgoslup w prowidlowym ustowieniu, oroz zmniejszojq szczególnie przykre do|eg|iwości bó|owe. Ćwiczenie |. W pozycji stojqcej w trokcie wykonywo. nio głębokiego wdechu robimy poprzecznq fołdę no brzuchu. 74 Ryc. 42 Rozciqgonie mięśni|ędźwiowo.biodrowych w poŹycji stor. tuioceoo bieqoczo ce|erń poprowienio ustowienio mieonIcy (częsro prilczino boTow krzyżo, szizegó|nie u osób prowodzqcYch siedzqcy trys źycio) 75 Ćwiczenie ||. W pozycji stojqcej wyciqgnięte ręcc opie.omy no krześ|eczy sto|e; zwrocojqc uwogę no prowidlowq postowę cioło, wykonujemy głęboki pizysiod (siodomy no włosnych piętoch) i powrót do pozycii wyjścio- wei. Ćwiczenie |||. Leźqc no p|ecoch z ko|onomi ibiodromi zgiętymi jok no rysunku, nopinomy mięśniebrzucho, uno. szqc biodro ku górze iutrzymuiqc tokq pozycję przez 10 sekund. Ćwiczenie IV' Ułożenie cioło jok w poprzednim ćwicze. niu. Splecione polce rqk no brzuchu, uciskojqc Ao, stobiIizujq odcinek |ędźwiowy krę9oslupo' Przeciw temu oporowi unoszenie bioder ku górze. Ćwiczenie V. Ten som ce| moźno osiqgnqć' pofostoiqc w k|ęku podportym, opuszczojqc brzuch ku podłodze. Ćwiczenie powtorzomy ki|ko rozy, zwrocojqc uwogę, by nie powstowoł tzw. ,.koci grzbiet,'. Ćwiczenie V|' Leżqc no brzuchu z rękomi wyciqgnięty. mi do przodu, unosimy jednocześnie do góry glowę, tułów i stopy, tok oby cioło zostoło oporte jedynie no brzu. chu. W tej pozycji noleży utlzymoć się przez 5 sekund ićwiczenie powtórzyć kilko rozy. W miorę poprowy siły mięśniowej możno wykonywoć tzw. ,,kołyskę',. . Ćwiczenie V||. Leźqc no p|ecoch, obejmujemy rękomi kolono i prryciqgomy je do klotki piersiowei, nopinotqc i zwolniojqc nopięcie mięśni.Podobnie postępuiemy przyciqgojqc do k|otki piersiowei ty|ko jednq nogę, np. proWq przeciwnq, pozostowiojqc w pozycii wyjściowe|, tj. |ekko zgiętq w stowie biodrowym i ko|onowym. To somo ćwiczenie powtorzomy |ewq nogq' 76 Ćwiczenie V|||. Leżqc no plecoch ze z9iętymi nogomi w stowoch kolonowych i biodrowych i stopomi oportymi no podłodze' unosimy tułów ku górze, ręce mojqc zo 9łowq. Ćwiczenie |X. Chory |eźy no podłodze no plecoch 2 rękomi pod g|owq' nobiero powietrzo, nopino mięśnie brzucho i trzymojqc nogi wyprostowone w kolonoch, unosi stopy no trzy sekundy pół metro ponod podlogę, po czym powo|i je opuszczo' Ćwiczenie to powtorzo się 3oIecione 10-20 rozY. To proste ćwiczenie nie stonowi specjo|nego obciqże. oio i iest, dobrze znoszone zorówno przez mężczyzn, iok i przez kobiety. W miorę upływu czosu noIeźy ćwicze. rlio nosilić przez obciqżenie nóg ciężorkomi (woreczki z pioskiem Iub ciężkie buty). W miorę Wfmocnionio mięś. ni obciqźenie możno zwiększyć oż do moksymoInego. które d|o mężczyzn wynosi 5-7 ki|ogromow, zośd|o ko. biet 3-5 kilogromów. Ćwiczenie to jest dobrze to|erowone przez o9ół po. cjentów, tym bordziej że wsze|kiego rodzoju ówiczenio mięśnibrzucho doskono|e zmniejszojq obwód w posie. no czym tok obecnie koźdemu zoleży. Zokończenie Bó|e krzyżo (nojczęściej no t|e uszkodzenio torczy mię. dzykręgowej) stonowiq wypodkowq dziołonio wie|u róż. nych czynników, tok wrodzonych, jok i nobytych' f rcguly chorobo rozpoczyno się bezobjowowo i do uszkodzenio jqdro, o nostępnie oslobienio tyInej części pierścienio dochodzi no długo przed wystqpieniem ostrych dolegIiwości (po okresie pobo|ewonio krzyźo, uczucio,,przemęczenio'' itp'). Dopiero ostoteczne rozdorcie pierścienio wlóknistego. które moźe być wywołone jokimś urozem, o częściej prze. ciqżeniem odcinko lędźwiowego kręgosłupo, umoźliwiojqce tyłowypchnięcie frogmentów uszkodzonego jqdro mioźdżystego'doje typowy zespól objowów uszkodzenio torczy międzykręgowej' stosol^/one w romoch zojęć wychowonio fizyc!o ńbgqce prfynieśćszkodę (o-d) Ryc.43 Ćwiczenio nego, Bó|e krzyźo, z rocji ich niebywołego rozpowszechnienio, znocznie obciqżo.iq budźet poństwo z tytulu obsencji w procy i rosnqce.i z kożdym rokiem liczby nowo przy. znowonych rent. Wszystko wskozuje no to, źe prob|em ten może stoć się powoźniejszy w nodchodzqcych |otoch, gdyż coroz więk. szo częśćspołeczeństwo' prowodzqco typowo ,,te|ewizorowy,' tryb źycio, z powodu bytowonio w worunkoch współczesne.i cywiIizocji, szukoć będzie z jednej strony sposobów zopobiegonio, zośz drugiej - |eczenio bólów krzyżo. Zopobiegoć uszkodzeniom torczy międzykręgowej możno dwojoko: przez wyćwiczenie mięśnistobilizujqcych i kontro|ujqcych kręgosłup oraz przez ćwiczenio włościwej postowy ciolo oż do odpowiedniego jej oponowonio i utrzymonio nowet w worunkoch moło temu sprzyioiq. cych. 78 79 Spis lreści Prrcdmowo Wdqp A.totomio czynnościowo Uwogi ogó|ne Torcze międrykrę9owe 3 i fizjo|09io kręgosłupo |ędźwiowego Bioocchoniko kręgos|upo lędźwiowego Przyeyny uszkodzeń torcz międ'ykręgowych lnnc przyczyny bó|ów krzyźo Zopobiegon|e bó|om kEyźo I ich teczenre Ccchy wlościwej postowy ciolo Cuictsnlo postowy ciolo T.cn|ng postowy ciolo u osób młodych Trcnlng postowy cioło u osób do.oślych . Po.bryo cioło p.fy procy u 17 2Ą międzykręgowei Utrrymywonie prowidłowej po5towy w tt 12 1ó Kono| łlęgor^ly i jego zowortość ".jtl"""*i#o'ln'o..o.".' 5 domll . 25 33 38 ,tt 48 EI 5t 52 55 58 Potłowo cio|q o wypocrynek PorĘgowon|c w pżypodłu bó|ów krzyżo 61 Zolońcrenlc 67 7E C.w|crcnio osób dotknlętlch bótońi lrfyio