Pobierz plik... - Moderní

Dwa spojrzenia na Słowackie Powstanie Narodowe – analiza źródła
historycznego
Mgr. Beáta Barlová
1. Kto jest autorem źródła?
2. Kiedy dokument źródłowy został napisany?
3. Czy autor dokumentu informuje nas jako świadek naoczny, czy teŜ ma informacje z drugiej
ręki?
4. O jaki rodzaj dokumentu chodzi – list, umowa, protokół, ustawa, ulotka, przemówienie
itp.?
5. Jakie pojęcia historyczne poznajemy w dokumencie?
6. O czym mówi źródło?
7. Czy autor ma jakiś cel?
8. W których częściach autor podaje fakty?
9. Czy autor dokumentu jest bezstronny, czy stara się być obiektywny?
10. Czy autor jest stronniczy, opowiada się po czyjejś stronie?
11. W jakiej mierze tekst źródłowy jest wiarygodny?
12. Jakie znaczenie mają kluczowe słowa w tekście?
13. Gdzie w tekście znajduje się główna wypowiedź?
14. Do kogo prawdopodobnie jest adresowany ten tekst?
15. Jakie stanowisko wobec problemów zajmuje autor?
Porównaj odmienne zdania na temat Słowackiego Powstania Narodowego (SPN),
przeanalizuj je i ustosunkuj się do danego tematu.
„... Dlatego Słowacka Rada Narodowa (SRN), jako jedyna upowaŜniona do mówienia w
imieniu narodu słowackiego, przejmuje w dniu dzisiejszym na terenie całej Słowacji moc
ustawodawczą i wykonawczą oraz obronę Słowacji i tę władzę będzie sprawować aŜ do
czasu, kiedy naród słowacki w sposób demokratyczny wybierze prawomocnego
przedstawiciela.
Nasz krajowy ruch oporu, który dotychczas prowadzony był w całkowitej zgodzie z
czechosłowackim zagranicznym ruchem oporu, nadal chce w jedności i współpracy
doprowadzić naszą walkę do zwycięstwa.
Popieramy bratnie współŜycie z narodem czeskim w nowej Republice Czechosłowackiej.
Kwestie konstytucyjne, socjalne, gospodarcze oraz kulturalne republiki zostaną na mocy
wzajemnej umowy ostatecznie uporządkowane poprzez wybranych przedstawicieli ludu
czeskiego i słowackiego w duchu demokratycznych zasad, postępu i sprawiedliwości
społecznej.”
„... Zdecydowanie odrzucamy i odsądzamy czyny przeciwdemokratyczne i despotyczne oraz
poglądy prawicowe Słowackiej Partii Ludowej. Naród słowacki nie miał nic wspólnego z
hitlerowskimi Niemcami.
Przeciwnie, naród w swych poglądach i przekonaniach zawsze był po stronie aliantów, co
potwierdzał swymi czynami przy kaŜdej nadarzającej się okazji w kraju i za granicą. Naród
słowacki w zgodzie ze swoimi tradycjami narodowymi z oburzeniem odrzucił Tisowskotukowską zdradę słowiaństwa, poprzez którą prawicowy reŜim Hlinki pędził naród słowacki
do walki z bratnim narodem rosyjskim i pozostałymi narodami słowiańskimi.”
Z deklaracji SRN 1.9.1944 (Naše dějiny v prameňoch - Źródła naszej historii, str. 332)
„Naszym Ŝyczeniem jest, aby naród czeski i słowacki budowały swą przyszłość w Republice
Czechosłowackiej (RCS) na zasadzie równości. Przyszły ustrój RCS ma być demokratyczny,
naleŜy wyplenić wszelkie tendencje faszystowskie, rasistowskie i totalitarne. Ideę demokracji
naleŜy przenieść i pogłębić takŜe na polu ekonomicznym i społecznym.”
Fragment Umowy BoŜonarodzeniowej, 1943
„Powstanie miało i ma krytyków twierdzących, iŜ było całkowicie zbędne. JednakŜe
Słowackie Powstanie Narodowe jest punktem wyjścia do nowego okresu w naszej historii, a
nasza bliŜsza i bardziej odległa przyszłość będzie nawiązywała do jego idei i doświadczeń,
tych dobrych i złych. Nasz naród bowiem odnalazł w nim siebie.”
L. Novomesky, członek powstańczej Słowackiej Rady Narodowej
„Powstanie było dziełem małej grupy niezadowolonych, którym państwo słowackie z róŜnych
przyczyn nie odpowiadało. Owocem powstania było poniŜenie narodu, pozbawienie go
godności, powrót do stanu podporządkowania i zaleŜności, które ciąŜyły nam w latach 19181938.”
F. Vnuk, słowacki historyk, który do 1989 r. Ŝył na emigracji
„Nie ma takiego przykładu, aby naród powstał przeciw własnemu państwu, aby ktoś podpalał
dom, w którym dobrze mu się Ŝyło, o którym długo marzył... To niemoŜliwe! W przeróŜnych
proklamacjach, artykułach, przemówieniach, ksiąŜkach i ustawach zostało to jednak zapisane,
stwierdzono, iŜ naród słowacki w 1944 roku powstał przeciw własnemu państwu, lecz
pomimo tego to niemoŜliwe...” „... Historię moŜna odwracać, lecz sama nigdy siebie nie
okłamie. Narody wywoływały powstania, buntowały się przeciw reŜimom, władzom,
cesarzom, prezydentom, ideologom, zderzały się przekonania, partie, rody, warstwy
społeczne, wieki walczyły z wiekami, nowe poglądy ze starymi, były wielkie powstania i
wielkie rewolucje z morzami krwi i z wieloma bohaterami, lecz historia nigdy siebie nie
okłamała, nigdy nigdzie naród nie wywołał powstania, aby zburzyć własne państwo i wydać
członków własnego narodu, własną ziemię, majątek, pracę, własne Ŝycie i władzę na pastwę
kogoś innego, obcego.
J.C. Hronský, Svet na trasovisku (Świat w grzęzawisku)
Stanowisko prezydenta Jozefa Tisy wobec powstania
Nieobjaśnienie pojęć i celów, dopuszczenie się oszustwa i zaskoczenie dobrodusznych ludzi,
udawanie sympatii wobec Słowaków były pierwszymi symptomami rodzącego się nowego
Ŝycia. Do tej niejasnej atmosfery pasowała informacja, Ŝe Niemcy okupują Słowację, Ŝe
zamordowali prezydenta, usunęli władzę, i dlatego na miejscu był apel: Słowacy, chodźcie z
nami przeciw Niemcom! Aby zaktywizować wszystkie duchowe pierwiastki słowackiego
człowieka, rozpowszechniono alarmującą wiadomość: Węgrzy w kilku kolumnach wkroczyli
na Słowację. Słowacy, dołączcie do nas, brońcie Słowacji przed Węgrami!... I stało się, Ŝe tej
perfidnej taktyce uległo wielu odwaŜnych i dobrych ludzi; nie tylko Słowacy w armii, lecz
równieŜ ci z szeregów cywili, którzy zwabieni dźwięcznymi hasłami czy drastycznym
postępowaniem partyzantów znaleźli się w towarzystwie ludzi, których nikczemność poznali
dopiero wówczas, kiedy uświadomili sobie, jak bardzo zbuntowali się nie tylko przeciw
prawom naszego państwa, ale równieŜ przeciw podstawowym interesom narodu słowackiego.
Ďurica, M.S.: Dejiny Slovenska a Slovákov (Historia Słowacji i Słowaków), s. 183
Fragment przemówienia Jozefa Tisy przy okazji przeglądu wojsk 30.10.1944 w Bańskiej
Bystrzycy
Trudno mówić ustom, gdy serce obciąŜone jest uczuciem głębokiego bólu nad tym, co
odegrało się na Słowacji, uczuciami głębokiego smutku nad wszystkimi zmarłymi, którzy
padli ofiarą skrytobójczego ataku na naszą samodzielność państwową. Niechaj wieczny Bóg
jest nagrodą dla tych poległych ofiar Słowacji, a nasze myśli niechaj są małą spłatą
wdzięczności za ogromny atak śmierci, który stał się ich udziałem tylko dlatego, Ŝe oddali
Ŝycie za wierny, trwały szacunek i przynaleŜność do słowackiego narodu i państwa.
Największy nieprzyjaciel słowackiego narodu i oczywiście zarazem państwa słowackiego –
Beneš – wiedział, Ŝe dwa państwa tu się nie zmieszczą. Usunięcie państwa słowackiego
zdawało mu się być drobnostką. Ale wiedział, Ŝe podŜeganie Słowaków przeciw własnemu
państwu jest absurdem. W ciągu pięciu lat kaŜdy Słowak przekonał się, co dla niego znaczy
państwo słowackie. Począwszy od robotnika aŜ po najwyŜszą inteligencję wszyscy Słowacy
wiedzieli, Ŝe tylko państwu słowackiemu mogą dziękować za swój chleb i istnienie. Beneš
dobrze wiedział, Ŝe tak przekonanych Słowaków nie uda się zniechęcić do własnego państwa.
Dlatego nie mógł zaapelować
Do boju przeciw słowackiemu państwu! Hasło, które podał, stało się właśnie argumentem dla
słowackiego państwa. Dlatego rzucił hasło: Słowacy, do boju, poniewaŜ Niemcy zamordowali
waszego prezydenta! Patrzcie, oto dowód, kiedy do was przemawiam, jak mnie
zamordowali!... Mieliśmy nie tylko rozum, lecz równieŜ poczucie odpowiedzialności wobec
państwa słowackiego, kiedy – uświadamiając sobie, Ŝe sami nie damy rady obcokrajowcom –
zwróciliśmy się do Rzeszy Wielkoniemieckiej z prośbą o ochronę. Chwała naszemu obrońcy
Adolfowi Hitlerowi, cześć jego armii, wszystkim jego współpracownikom, szeregom SS,
chwała obecnemu tutaj generałowi (chodziło o dowódcę niemieckich jednostek wojskowych
SS – obergruppenführera H. Höffle) oraz pozostałym dowódcom dywizji, za to, Ŝe przyszli
nam pomóc i - jak słyszeliście z ust pana generała - przyszli, by ponownie wprowadzić
samodzielne państwo słowackie. Państwo słowackie nie zostało zlikwidowane ani pogrzebany
nie został naród słowacki. Kiedy nieprzyjaciel zarzuca nam, Ŝe stało się tak dzięki obcej
pomocy, wówczas ja pytam: Z czyją pomocą wy wyruszyliście przeciw słowackiemu
narodowi? Kiedy przyszli tutaj Czesi, Francuzi, Serbowie i przedstawiele róŜnych plemion z
całej Rosji, czyŜ to nie był atak obcych sił przeciw państwu słowackiemu? Istnieje jednak
pewna róŜnica, bowiem my usiłowaliśmy o własną ochronę, wy natomiast przyszliście po
zdobycze, które były krwawe i dla Słowaków śmiertelne. Na tym polega ogromna róŜnica.
30 października 1944 r. w Bańskiej Bystrzycy
Ďurica, M. S.: Dejiny Slovenska a Slovákov (Historia Słowacji i Słowaków), s. 195
Porównaj róŜne teksty dotyczące sprawy Ŝydowskiej, przeanalizuj je i wyraź własne
zdanie.
Nas nie zbałamuci głupia fraza, Ŝe śyd jest równieŜ człowiekiem. śydzi są przedstawicielami
i agentami diabła. śyd nie jest stworzeniem BoŜym, lecz diabelskim, i dlatego nie jest
człowiekiem, wygląda tylko jak człowiek. Kto śydów w jakikolwiek sposób popiera lub
chroni – nie uniknie kary Boskiej.
Z ulotki Gwardii Hlinki z 1940 r.
Stolica Święta z bólem przyjęła informację, Ŝe równieŜ na Słowacji, której prawie wszyscy
obywatele radują się z najpiękniejszej tradycji katolickiej – ogłoszono 9 września 1941 roku
rozporządzenie, które wprowadza ustawodawstwo rasowe, zawierające róŜne postanowienia,
w sposób oczywisty sprzeczne z zasadami katolickimi.
Z noty dyplomatycznej Watykanu adresowanej do słowackiego rządu
Ogromnej części narodu Ŝydowskiego na Słowacji grozi deportacja do obcego państwa. Taka
deportacja podczas wojny oznacza zagładę. W tej decydującej ostatniej godzinie apelujemy
do Pana chrześcijańskiego i ludzkiego sumienia, zwracamy się z rozpaczliwą prośbą: niech
Pan wykorzysta swoje wpływy i nie dopuści do zagłady ludzi.
Z listu rabinów do prezydenta republiki w marcu 1942 r.
Kováč, D.: Slovensko v novom storočí (Słowacja w nowym stuleciu), s.41, 43
Wykorzystana literatura:
Hronský J. C.1991. Svet na trasovisku, 1. vydanie, Martin: Matica slovenská , 1991.
Kováč, D. 1998. Dejiny Slovenska. Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 1998 .
Laktič E, Sakmárová,M., Sobek,Ľ. 2003.Súbor historických dokumentov k národným dejinám
pre gymnáziá, 1. vydanie. Prešov: Metodicko-pedagogické centrum, 2003.
Projekt „Historia sąsiadów czyli własną drogą poprzez wspólne skrzyŜowania” został
dofinansowany ze środków International Visegrad Fund (no. 21020021).