X – XV w. – urbanizacja i rozkwit miast

Wykład II
Feudalizm – istota systemu,
różnice regionalne
(X-XV w.)
Krzywa demograficzna (lata 0-2013)
Ubóstwo, bieda i głód jako norma
życia większości ludzi
•
•
-
„Życie zgodnie z naturą”
Największe zagrożenia „dawnego człowieka”
śmierć,
głód,
choroby,
wojna, rozbój, gwałt i rabunek,
poza tym: ciemnota, zabobon, skrajna ciasnota.
Przez ostatnie 200 lat na „Zachodzie” nastąpił rzadki w historii okres, w którym
postęp i dobrobyt dotknął więcej niż 10% społeczeństwa
Przechodzenie od biedy do bogactwa
• Wielowymiarowość przemian
prowadzących do bogactwa
(techniczne, polityczne, społeczne,
gospodarcze, kulturalne, mentalne)
• Proces, który „eksplodował” 200 lat
temu swe korzenia posiada wieki temu
• Paleolit (ok. 2-2,5 mln lat p.n.e. do 8 tys. lat p.n.e.)
• Neolit (8 tys. lat p.n.e. – 5 tys. lat)
• Epoka brązu (3 tys. – 1000-700 lat p.n.e)
• Epoka żelaza (…..)
…od wspólnoty pierwotnej do
feudalizmu..
•
•
•
•
•
Zbieractwo,
Myślistwo,
Pasterstwo (koczownictwo),
Rolnictwo osiadłe,
… na tym etapie pojawia się
niewolnictwo…
• Feudalizm,
Istota feudalizmu cz. I
•
•
•
System podległości prawnej i gospodarczej jednych grup
społecznych względem innych.
Feudalizm – system, w którym poddani
dzierżawią ziemię w zamian za służbę
wojskową
Hierarchia lenna = hierarchia wojskowa
= hierarchia polityczna i gospodarcza
1.
2.
3.
Jedność politycznej i gospodarczej sfery działania.
Powszechne wykorzystywanie pracy niewolniczej.
Wysoki stopień samowystarczalności,
•
Podstawowe pojęcia związane z
feudalizmem
•
•
•
•
Senior, Wasal, Lenno (drabina feudalna)
Nadania i immunitety (ekonomiczny i sądowy)
Pańszczyzna
Stany: szlachecki, chłopski ( i mieszczański
Główny regulator procesów
gospodarczych
• Wolność. Własność, Rynek….?
• Państwo, Kościół, zwyczaj / obyczaj
• Organizacja produkcji i handlu (cechy i
gildie)
• Pieniądz w średniowieczu
Feudalizm europejski a feudalizm reszty
świata
Europa
Azja
Prawo dziedziczenia lenna
Brak dziedziczenia
Dużo szczebli
drabiny feudalnej
Niedużo szczebli
drabiny feudalnej
Wzajemne prawa i
obowiązki seniora i
wasala
Bardziej autorytarny
stosunek senior-wasal
„rozmycie władzy”
„centralizacja władzy”
Organizacja produkcji wieś - miasto
WIEŚ
MIASTO
DWÓR – jednostka polityczna,
prawna i ekonomiczna
CECHY – org. rzemieślnicze
KUPCY – gildie, zrzeszenia
samowystarczalność
mała rola handlu
brak samowystarczalności
duża rola handlu
mała rola pieniądza
większa rola pieniądza
brak wolności osobistej
brak własności
brak samorządu
większa wolność osobista
własność
samorząd
konserwacja feudalizmu
zaczątki kapitalizmu
Cechy gospodarki feudalnej
• Rolniczy charakter gospodarki
(80-90% ludności do końca XVIIIw.)
• Dominacja gospodarki naturalnej
• Decentralizacja rynków towarowych
• „BRAK RYNKÓW”
(zwyczaj, a nie gra popytu i podaży ustalał ceny i płace)
Dowody na rozwój gospodarczy w
średniowieczu:
- zerwanie z gospodarką opartą na
niewolnictwie (Rzym <-> Barbarzyńcy)
- wzrost populacji i dochodu światowego
- „rewolucja agrarna” w XI-XII w.
- handel dalekosiężny i rozwój miast
Liczba ludności na świecie
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Rok 500
Rok 1500
Azja
(1500 r.)
Europa
(1500 r.)
Polska
(1500 r.)
Rozdział światowego PKB według kontynentów
około 1500 r. 250 mld USD (w roku 500 – 120
mld.)
Azja (65%)
Europa (25%)
Afryka (7%)
Reszta świata
Rewolucja agrarna
• Zmiana sposobu uprawy (dwupolówka /
trójpolówka; wzrost produktywności o 50%).
• Nowe uprawy (umiędzynarodowienie upraw):
len, konopie, warzywa, hodowla bydła, owiec,
trzody, drobiu
• Woły i koń
• Wynalazki: pług, chomąto, koło wodne, kosa,
Zboże ozime
lub
Zboże jare
Ugór
I ROK
Zboże
ozime
Zboże
jare
Ugór
II ROK
Ugór
Zboże
ozime
Zboże
jare
Ugór
Zboże
ozime
III ROK Zboże
jare
Miasta w średniowieczu
• V – X w. – dezurbanizacja i ruralizacja
• X – XV w. – urbanizacja i rozkwit miast
• Europa Zachodnia =/= Bizancjum
• Konstantynopol, Aleksandria, Saloniki,
• Archipelag miast włoskich: Wenecja, Genua,
Florencja, Mediolan, etc.
• Flandria, Brabancja, Niderlandy, północna
Francja, wzdłuż Renu, Prowansja, Katalonia
• Praga, Wiedeń, Kraków, Kijów, Wielki Nowogród
Tendencje rozwoju handlu dalekosiężnego i
rzemiosła w średniowieczu
- Handel kierowany przez Bizancjum.
- Ekspansja gospodarcza Arabów.
- Odrodzenie się handlu śródziemnomorskiego.
-Znaczenie Hanzy.
Od tego czasu gospodarczy postęp społeczeństwa
nie był już przerywany. Bezpieczeństwo osobiste i
własności wzrastało powoli, lecz stale; sposób
życia nieustannie się podnosił; rabunek przestał
być głównym źródłem nagromadzenia bogactw, a
feudalna Europa dojrzała do przekształcenia się
w Europę handlową i przemysłową”.
John Stewart Mill
„
Przyczyny rozkładu feudalnego
• Zmiany w technice wojskowej (wojsko oparte na
rycerstwie zostaje zastąpione specjalistycznymi formacjami „armii
zawodowej”).
• Klęska demograficzna w Europie (XIV w.)
(wpływ zmian popytu i podaży siły roboczej na warunki
gospodarowania chłopów)
• Wzrost roli miast i handlu.