Zasady pisowni s³ownictwa religijnego

Laudate.pl - Dzie³o ¦w. Królowej Jadwigi
Zasady pisowni s³ownictwa religijnego
Autor: jantek_gall
04.01.2008.
1. Komisja Jêzyka Religijnego Rady Jêzyka Polskiego
W dniach 21 I 2003 roku, 25 II 2003 roku i 25 III 2003 roku odby³y siê
posiedzenia zespo³u roboczego Komisji Jêzyka Religijnego Rady Jêzyka
Polskiego przy Prezydium PAN, w których udzia³ wziêli zarówno
cz³onkowie Komisji, jak i go¶cie zaproszeni jako eksperci w dziedzinie
normy ortograficznej. Celem spotkañ nie by³a zmiana istniej±cych
przepisów ortograficznych, lecz przedstawienie propozycji ujednolicenia
pisowni s³ownictwa religijnego, u¶ci¶lenia niektórych regu³, niekiedy
podanie dodatkowego uzasadnienia istniej±cych norm. Za po¿±dane uznano
ograniczenie u¿ycia wielkiej litery, jednak z zachowaniem mo¿liwo¶ci
jej zastosowania ze wzglêdów grzeczno¶ciowych, emocjonalnych lub dla
podkre¶lenia szczególnej wa¿no¶ci.
Propozycje ustaleñ by³y konsultowane z Rad± Naukow± Konferencji Episkopatu Polski oraz z Komisj± ds. Kultu
Bo¿ego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski.
Rada Jêzyka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk zatwierdzi³a poni¿sze ustalenia na posiedzeniu
plenarnym w dniu 7 V 2004 roku.
2. Ustalenia pisowni
2.1. Nazwy sakramentów ¶wiêtychNazwy sakramentów ¶wiêtych, np.: chrzest, bierzmowanie, komunia ¶wiêta, piszemy
zasadniczo ma³± liter± (wyj±tki : Eucharystia, Naj¶wiêtszy Sakrament, Przenaj¶wiêtszy Sakrament). Mo¿liwe jest
tak¿e u¿ycie wielkiej litery ze wzglêdów religijnych, np. wyra¿enie Komunia ¦wiêta u¿yte jako synonim Naj¶wiêtszego
Sakramentu, albo ze wzglêdów emocjonalnych, np. jako nazwa uroczysto¶ci, która jest wa¿nym wydarzeniem w ¿yciu
cz³owieka, np. I Komunia ¦wiêta, Chrzest ¦wiêty, Konfirmacja (u protestantów).
2.2. Nazwy okresów liturgicznychNazwy okresów liturgicznych piszemy w zasadzie ma³± liter±, np.: adwent, wielki post,
oktawa (wyj±tek: Wielki Tydzieñ). Mo¿liwe jest jednak tak¿e u¿ycie wielkiej litery, zw³aszcza w tekstach o charakterze
religijnym.
2.3. Nazwy ¶wi±tNazwy ¶wi±t piszemy du¿± liter± (wszystkie cz³ony nazwy) np.: Bo¿e Narodzenie, Wielkanoc, ¦roda
Popielcowa (i Popielec), Wniebowziêcie, Bo¿e Cia³o, Zielone ¦wi±tki, Zaduszki, Dzieñ Zaduszny, Niedziela
Wielkanocna, Niedziela Zmartwychwstania, Poniedzia³ek Wielkanocny, Wielki Czwartek, Wielki Pi±tek, Wielka Sobota.
Wyrazy: ¶wiêto, dzieñ zapisujemy ma³± liter±, je¶li nie s± integraln± czê¶ci± nazwy (je¶li mog± byæ pominiête, a
nazwa bêdzie zrozumia³a), w przeciwnym wypadku stosujemy du¿± literê: ¶wiêta Bo¿ego Narodzenia, ¶wiêta
Wielkanocy, dzieñ Wszystkich ¦wiêtych, ale Dzieñ Zaduszny (je¶li chodzi o ¶wiêta wielkanocne, oba wyrazy piszemy
ma³± liter±, poniewa¿ jest to peryfraza Wielkanocy).
Wyraz Wigilia piszemy du¿± liter± jako nazwê dnia poprzedzaj±cego Bo¿e Narodzenie, natomiast wigilia ma³± liter± w
znaczeniu nazwy wieczerzy, przyjêcia, oraz jako nazwê dnia poprzedzaj±cego inny dzieñ. Wyraz gwiazdka, który mo¿e
byæ zarówno nazw± dnia (dni) ¶wi±tecznych, jak i nazw± zwyczaju, w obu znaczeniach piszemy ma³± liter± ze wzglêdu
na odcieñ potoczno¶ci.
Nazwy obrzêdów, zabaw i zwyczajów zwi±zanych z danym ¶wiêtem piszemy ma³± liter±, np.: andrzejki, miko³ajki,
pawe³ki, dyngus, lany poniedzia³ek.
Nazwy typu: pierwszy pi±tek miesi±ca, szabat (szabas, sabat) piszemy ma³± liter±, podobnie jak niedziela.
2.4. Nazwy godno¶ci, tytu³ów, urzêdów ko¶cielnychNazwy te piszemy zasadniczo ma³± liter±, np.: ojciec, ksi±dz, papie¿,
biskup (z wyj±tkiem tekstów okoliczno¶ciowych, listów itd. - wówczas stosujemy wielk± literê ze wzglêdów
grzeczno¶ciowych lub emocjonalnych). Piszemy ojciec ¶wiêty ma³ymi literami, dopuszcza siê jednak stosowanie
wielkiej litery ze wzglêdów emocjonalnych, czyli Ojciec ¦wiêty.
Pe³ne oficjalne nazwy jednoosobowych urzêdów piszemy du¿± liter± (wszystkie cz³ony), np.: Przewodnicz±cy
Konferencji Episkopatu Polski.
Nazwy cz³onków i cz³onkiñ zakonów piszemy ma³± liter±, np. oo. franciszkanie, ma³e siostry Jezusa (nie s± to nazwy
http://www.laudate.pl
Kreator PDF
Utworzono 23 February, 2010, 12:06
Laudate.pl - Dzie³o ¦w. Królowej Jadwigi
zakonów jako instytucji, tylko nazwy cz³onków).
2.5. Nazwy instytucji i jednostek organizacyjnych Ko¶cio³aPiszemy tylko wielk± liter± Ko¶ció³ w znaczeniu organizacji,
instytucji, ogó³u wiernych. Okre¶lenia od³amów wyznaniowych piszemy ma³± liter±, czyli Ko¶ció³ katolicki, Ko¶ció³
prawos³awny, Ko¶ció³ ewangelicko-augsburski. Natomiast je¶li mamy do czynienia z oficjaln± zarejestrowan± nazw±
w³asn± organizacji, piszemy du¿± liter± wszystkie cz³ony, np.: Polski Autokefaliczny Ko¶ció³ Prawos³awny w RP,
Ko¶ció³ Ewangelicko-Augsburski w RP, Ko¶ció³ Starokatolicki Mariawitów w RP, Ko¶ció³ Rzymskokatolicki oraz Ko¶ció³
Katolicki (obie nazwy funkcjonuj± jako oficjalne).
Nazwy ko¶cielnych jednostek administracyjnych, np.: archidiecezja krakowska, parafia, prowincja, kustodia, a tak¿e
nazwy urzêdów, np.: kuria metropolitalna, kapitu³a generalna piszemy w zasadzie ma³± liter±, chyba ¿e s± to oficjalne
nazwy, wówczas piszemy du¿± liter± wszystkie cz³ony, np.: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Krakowskiej, Prowincja ¶w.
Antoniego z Padwy i b³. Jakuba Strzemiê (równie¿ wyra¿enia typu: XIX Kapitu³a Generalna traktujemy jako nazwy
w³asne). Nazwê episkopat piszemy zasadniczo ma³± liter± w znaczeniu ogó³u biskupów, mo¿liwe jest jednak równie¿
u¿ycie wielkiej litery (Episkopat) w odniesieniu do instytucji, któr± jest Konferencja Episkopatu Polski. Piszemy episkopat
polski, uznaj±c polski za przymiotnik, lub episkopat Polski, maj±c na my¶li rzeczownik w dope³niaczu.
2.6. Nazwy budynków i obiektówNazwy te piszemy ma³± liter±, np.: ko¶ció³, bazylika, katedra, sanktuarium. W przypadku
nazw w³asnych piszemy du¿± liter± tylko ten cz³on, od którego zaczyna siê w³a¶ciwa nazwa w³asna, np.: ko¶ció³
Mariacki, ko¶ció³ Dominikanów i (ko¶ció³ Ojców Dominikanów), ko¶ció³ ¦wiêtego Marka (ale skrót piszemy zawsze ma³± liter±,
zatem: ko¶ció³ ¶w. Marka, ko¶ció³ oo. Dominikanów), ko¶ció³ pod wezwaniem (pw.) ¦wiêtego Wojciecha, sanktuarium
¦wiêtego Józefa (wyj±tkowo Sanktuarium Mi³osierdzia Bo¿ego, poniewa¿ rzeczownik sanktuarium jest w tym wypadku
integraln± czê¶ci± nazwy w³asnej), ko¶ció³ Na Ska³ce (ale katedra na Wawelu, katedra wawelska – poniewa¿ to
nie jest w³a¶ciwa nazwa w³asna). Powy¿sze nazwy jako napisy umieszczone na budynku zaczyna siê od du¿ej litery,
poniewa¿ jest to pocz±tek nowego tekstu. Mo¿liwa jest równie¿ pisownia ko¶ció³ dominikanów, je¶li dominikanów nie jest
nazw± w³asn± budynku, lecz jedynie wyra¿eniem okre¶laj±cym ko¶ció³, który nale¿y do dominikanów, a mo¿e nosiæ jak±¶
inn± nazwê, nieistotn± w kontek¶cie.
Rzeczownik bazylika wyj±tkowo pisze siê du¿± liter± w nazwach siedmiu bazylik patriarchalnych, zwanych równie¿
wiêkszymi (Bazylika ¦wiêtego Jana Chrzciciela na Lateranie, Bazylika Matki Boskiej Wiêkszej, Bazylika ¦wiêtego
Paw³a za Murami, Bazylika ¦wiêtego Piotra, Bazylika ¦wiêtego Wawrzyñca w Rzymie, Bazylika ¦wiêtego Franciszka
w Asy¿u i Bazylika Naj¶wiêtszej Maryi Panny od Anio³ów w Asy¿u), poniewa¿ w tym wypadku rzeczownik ten stanowi
czê¶æ nazwy w³asnej.
2.7. Nazwy modlitwNazwy gatunkowe modlitw piszemy ma³± liter±, jak litania, akt strzelisty, natomiast nazwy w³asne
konkretnych modlitw traktujemy jak tytu³y utworów literackich, czyli tylko pierwszy wyraz zapisujemy du¿± liter±, np.:
Gorzkie ¿ale, Litania do Naj¶wiêtszej Maryi Panny. Godzinki mog± byæ zarówno nazw± gatunkow±, jak i w³asn± odpowiednio do tego zapisujemy du¿± lub ma³± liter± (czê¶ciej du¿±, bo zazwyczaj mamy na my¶li konkretne Godzinki
ku czci Naj¶wiêtszej Maryi Panny). Podobnie np. Modlitwa za zmar³ych (jako tytu³ konkretnej modlitwy) lub modlitwa
za zmar³ych (jako nazwa odmiany gatunkowej). W nazwach: Modlitwa Pañska, Anio³ Pañski zapisujemy du¿± liter±
równie¿ drugi cz³on, poniewa¿ jest to przymiotnik dzier¿awczy.
2.8. Nazwy nabo¿eñstwNazwy nabo¿eñstw (w tym mszy ¶w.) zapisujemy zasadniczo ma³± liter±, np.: msza ¶wiêta,
liturgia ¶wiêta (jako odpowiednik mszy ¶w. w Ko¶ciele prawos³awnym), roraty, suma, pasterka, droga krzy¿owa,
ró¿aniec, nabo¿eñstwo majowe. Mo¿liwe jest tak¿e u¿ycie wielkiej litery w stosunku do nazw Msza ¦wiêta, Liturgia
¦wiêta, zw³aszcza w tekstach o charakterze religijnym.
Nazwy czê¶ci mszy ¶wiêtej zapisujemy ma³± liter±, np. liturgia eucharystyczna, sanctus (ale jako tytu³ modlitwy
Sanctus piszemy du¿± liter±).
2.9. Nazwy osoboweWielk± liter± piszemy nazwy w³asne (wszystkie cz³ony), np.: Bóg Ojciec, Syn Bo¿y, Duch ¦wiêty,
Jezus Chrystus, Jahwe, Jehowa, Matka Boska, Bogurodzica, Madonna (tylko w odniesieniu do Matki Boskiej), ¶w. Jan
Ewangelista, ¶w. Jan Chrzciciel, ¶w. Jan z Dukli (przyimki wchodz±ce w sk³ad nazwy piszemy ma³± liter±, chyba ¿e
wystêpuj± w pozycji pocz±tkowej nazwy).
Zestawienie ¶wiêty miko³aj pisze siê ma³± liter±, je¶li nie chodzi o konkretnego ¶wiêtego, np. Wynaj±³ ¶wiêtego
miko³aja, Tata przebra³ siê za ¶wiêtego miko³aja, Przed ¶wiêtami na ulicach i w supermarketach pojawia siê
mnóstwo ¶wiêtych miko³ajów.
Jednowyrazowe okre¶lenia Boga, np.: Opatrzno¶æ, Mesjasz, Odkupiciel, Zbawiciel piszemy du¿± liter±.
Peryfrazy Boga pisze siê wariantywnie du¿± lub ma³± liter±, np.: Ojciec Niebieski / ojciec niebieski, S³owo Wcielone /
s³owo wcielone, Trzy Osoby Boskie / trzy osoby boskie. Powy¿sza zasada stosuje siê równie¿ do peryfrastycznych
okre¶leñ Matki Boskiej, np.: Gwiazda Zaranna / gwiazda zaranna, Pocieszycielka Strapionych / pocieszycielka
strapionych, Królowa Anielska / królowa anielska. Dodatkowe okre¶lenia identyfikuj±ce, zwykle zwi±zane z konkretnym
http://www.laudate.pl
Kreator PDF
Utworzono 23 February, 2010, 12:06
Laudate.pl - Dzie³o ¦w. Królowej Jadwigi
wizerunkiem, piszemy du¿± liter±, np. Matka Boska Nieustaj±cej Pomocy, Matka Boska ¦nie¿na. Zaimki odnosz±ce siê
do Boga równie¿ mo¿na zapisywaæ du¿± lub ma³± liter±, np. On / on, Jego / jego, Twój / twój. Zaimki zwrotne siê / siebie
piszemy ma³± liter±.
Je¿eli nazwa osobowa nie jest jednostkowa, zasadniczo u¿ywamy ma³ej litery, np.: aposto³, anio³, archanio³, anio³
stró¿, szatan. Natomiast piszemy wielk± liter±, je¶li nazwa ta stanowi indywidualizuj±cy sk³adnik nazwy w³asnej, np.: ¶w.
Pawe³ Aposto³, ¶w. Micha³ Archanio³. Nazwê Antychryst / antychryst, piszemy wariantywnie du¿± i ma³± liter± (ale w
znaczeniu przeno¶nym oczywi¶cie tylko ma³± liter±). Rozró¿nienie to ma oparcie we w³a¶ciwo¶ciach fleksyjnych
rzeczowników, bowiem rzeczownik oznaczaj±cy istotê jednostkow± nie odmienia siê przez liczby. Pierwszy cz³on nazw:
ojcowie Ko¶cio³a, doktorowie Ko¶cio³a piszemy w ma³± liter± (drugi cz³on zawsze du¿±, wbrew s³ownikowi
ortograficznemu!).
2.10. Nazwy (tytu³y) utworów (ksi±¿ek, rozpraw, artyku³ów, pie¶ni, dzie³ sztuki, dokumentów itp.)W nazwach tych piszemy
du¿± liter± pierwszy wyraz tytu³u (równie¿ incipitu, np. W ¿³obie le¿y).
W tytu³ach ksi±g uznanych za objawione w danej wspólnocie religijnej u¿ywamy du¿ej litery we wszystkich cz³onach z
wyj±tkiem przyimków, zgodnie z rozpowszechnionym zwyczajem jêzykowym, np.: Ksiêga M±dro¶ci, Ksiêga Wyj¶cia,
Pie¶ñ nad Pie¶niami, Pierwsza Ksiêga Królewska, Ksiêgi Wedy, tak¿e oczywi¶cie: Pismo ¦wiête, Stary Testament,
Nowy Testament (skróty ST, NT zapisujemy bez kropek). Wyraz Ewangelia jako nazwê ksiêgi i jednocze¶nie opis ¿ycia
Chrystusa piszemy du¿± liter± (np. Ewangelia ¶w. Jana, cztery Ewangelie). W stosunkowo rzadszych u¿yciach piszemy
ewangelia jako nazwa gatunku literackiego oraz jako nazwa czê¶ci mszy ¶wiêtej, (np. Przyszed³ do ko¶cio³a po
ewangelii).
Wyraz Dekalog zapisujemy du¿± liter± jako nazwê w³asn± (tytu³) tekstu (natomiast w znaczeniach przeno¶nych, np.
zbioru zasad ¿yciowych jakiej¶ osoby piszemy wspomniany wyraz ma³± liter±). Podobnie zapisujemy Dziesiêæ
Przykazañ (Bo¿ych) i Dziesiêcioro Przykazañ (Bo¿ych) jako tytu³, np. w katechizmie, ale u¿ywa siê tak¿e pisowni
ma³± liter±: dziesiêæ (lub dziesiêcioro) przykazañ (Bo¿ych), je¶li chodzi o konstrukcjê sk³adniow±, po³±czenie
liczebnika z rzeczownikiem, np. Na co dzieñ pamiêta³ o siedmiu z dziesiêciu przykazañ.
Nazwy przek³adów Biblii – Septuaginta i Wulgata piszemy du¿ymi literami.
Nazwy dokumentów, jak: encyklika, adhortacja, konstytucja, dekret, list pasterski, piszemy du¿± liter± tylko wtedy, gdy s±
one konieczn± i nieod³±czn± czê¶ci± tytu³u, np. Konstytucja o Ko¶ciele w ¶wiecie wspó³czesnym. Natomiast jako
nazwy gatunkowe zapisujemy wymienione wyrazy ma³± liter±.
2.11. Nazwy wydarzeñ zbawczychNazwy wydarzeñ, np.: zwiastowanie (ale Zwiastowanie jako nazwa ¶wiêta
oczywi¶cie wielk± liter±), s±d ostateczny, ostatnia wieczerza piszemy ma³± liter±, istnieje jednak mo¿liwo¶æ u¿ycia
wielkiej litery ze wzglêdów religijnych (dla podkre¶lenia szczególnej wa¿no¶ci), np.: wcielenie lub Wcielenie, odkupienie
lub Odkupienie.
2.12. Nazwy rzeczy maj±cych charakter symboli religijnych oraz nazwy miejscNazwy rzeczy, np. krzy¿, ró¿aniec
zapisujemy ma³± liter±, mo¿liwe jest tak¿e u¿ycie du¿ej litery, zw³aszcza w stosunku do wyra¿enia Krzy¿ ¦wiêty.
Wieczernik traktujemy jako nazwê w³asn± miejsca i piszemy du¿± liter±. Równie¿ wyra¿enie Gwiazda Betlejemska
uwa¿a siê za nazwê w³asn± (tak¿e dla odró¿nienia od gwiazda betlejemska w znaczeniu 'ro¶lina, zwana te¿
poinsencj±'. Nazwy miejsca: Ziemia ¦wiêta, Ziemia Obiecana piszemy du¿ymi literami (ale: ziemia obiecana w
znaczeniu przeno¶nym).
2.13. Nazwy obchodów, rocznic i jubileuszyNazwy typu: ¦wiatowy Dzieñ M³odzie¿y, Rok ¦wiêty, Rok Jubileuszowy
piszemy du¿ymi literami (ale jako nazwa niejednostkowa - ma³ymi literami, np. lata ¶wiête, lata jubileuszowe).
2.14. Nazwy ruchów religijnychNazwy te piszemy du¿ymi literami tylko wtedy, gdy s± oficjalnymi nazwami organizacji, np.
Odnowa w Duchu ¦wiêtym, Ruch ¦wiat³o-¯ycie. Natomiast jako okre¶lenia potoczne - ma³ymi literami, np.
charyzmatycy, oaza.
2.15. Nazwy pojêæ abstrakcyjnychNazwy pojêæ piszemy ma³± liter± z mo¿liwo¶ci± u¿ycia wielkiej litery (dla podkre¶lenia
wa¿no¶ci pojêcia), np. ³aska Bo¿a / £aska Bo¿a, opatrzno¶æ Bo¿a / Opatrzno¶æ Bo¿a, mêka Pañska / Mêka Pañska,
królestwo Bo¿e / Królestwo Bo¿e, Bo¿a prawda / Bo¿a Prawda, Bo¿e mi³osierdzie / Bo¿e Mi³osierdzie (wyrazy: Bo¿y,
Pañski w powy¿szych nazwach piszemy du¿± liter± jako przymiotniki dzier¿awcze).
Nazwy: Stare Przymierze, Nowe Przymierze piszemy wielkimi literami, podobnie jak Stary Testament, Nowy Testament.
Nazwy: historia zbawienia, ofiara mszy ¶wiêtej, katolicka nauka spo³eczna, tradycja apostolska piszemy zasadniczo
ma³± liter±.
Wyra¿enie tradycja piszemy ma³± liter± w znaczeniu zbioru zwyczajów, ale jako ¼ród³o Objawienia - du¿± liter±:
http://www.laudate.pl
Kreator PDF
Utworzono 23 February, 2010, 12:06
Laudate.pl - Dzie³o ¦w. Królowej Jadwigi
Tradycja. Wyra¿enie prawo Moj¿eszowe piszemy ma³± liter±, ale jako nazwê Piêcioksiêgu - du¿± liter± (przymiotnik
Moj¿eszowy piszemy du¿± liter± jako dzier¿awczy). Nazwê New Age zapisujemy tylko w taki sposób, bez wariantów.
2.16. Nazwy soborówNazwy soborów piszemy wariantywnie ma³± lub wielk± liter± (wszystkie cz³ony), poniewa¿ mog± byæ
rozumiane zarówno jako nazwy wydarzeñ historycznych - wówczas ma³± liter±, np. W czasie soboru watykañskiego II
zmar³ Jan XXIII, jak i jako nazwy instytucji (zorganizowanych zgromadzeñ), np. Sobór Watykañski II uchwali³
Konstytucjê o liturgii (mo¿liwy jest tak¿e inny szyk wyrazów z liczebnikiem porz±dkowym w pozycji inicjalnej, np.: II Sobór
Watykañski).
2.17. Inne nazwyNazwy takie, jak: cia³o i krew Pañska, chleb ¿ycia, lud Bo¿y, naród wybrany piszemy ma³ymi literami z
mo¿liwo¶ci± u¿ycia du¿ej litery ze wzglêdów religijnych, emocjonalnych itp. Wyrazy Bo¿y / bo¿y, Boski / boski w
zale¿no¶ci od kontekstu mog± byæ pisane du¿± lub ma³± liter± (jako przymiotnik dzier¿awczy od imienia w³asnego du¿± liter±, jako przymiotnik jako¶ciowy - ma³± liter±).
¯ród³o: Rada Jêzyka Polskiego - Komisja Jêzyka Religijnego
http://www.laudate.pl
Kreator PDF
Utworzono 23 February, 2010, 12:06