(13) Wynajęliśmy, zatrudniliśmy człowieka do pracy

Bosanskohercegovački slavistički kongres I: Zbornik radova (knjiga 1) 341
(13) Wynajęliśmy, zatrudniliśmy człowieka do pracy.
(14) Człowiek dziedzica.
Do kobiet nie odnosi się także zwrot człowieku. Jest to synonim potocznych wyrażeń
typu: bracie, chłopie, przyjacielu. W tym samym kontekście odpowiednimi zwrotami do
płci żeńskiej są rzeczowniki typu: kobieto, babo, dziewczyno (por. Karwatowska, Szpyra-Kozłowska 2005:60-62).
W użyciu predykatywnym człowiek łączy się z podmiotem określającym kobietę, ale
tylko wtedy, gdy wyrażane są informacje o cechach psychicznych lub intelektualnych, a
nie fizycznych, np.:
(15) Matka była dobrym człowiekiem.
(16) *Matka była wysokim człowiekiem.
W słownikach SJPDun, ISJP pod hasłem człowiek notowane jest znaczenie
‘mężczyzna’, w przeciwieństwie do SJPSzym i USJP, w których nie wyróżnia się takiego
znaczenia.
RBJ w haśle čovjek oprócz ogólnego, gatunkowego znaczenia, wyróżnia dwa szczegółowe odniesienia tylko do płci męskiej:
(17) čovjek m. [Gjd. čovjeka, Vjd. čovječe, Nmn. ljudi, DILmn. ljudima] 1. antrop.
najrazvijenije, najsavršenije živo biće na Zemlji, koje posjeduje sposobnost rasuđivanja,
artikuliranoga govora i stvaranja (Homo sapiens); ljudsko biće: prisustvo ~a na Zemlji 2.
muškarac u zreloj dobi, odrastao muškarac: on je već ~ 3. etnol. muž, suprug: ~ mi je na
poslu (RBJ 2010:143).
Jak zatem widać, wyraz człowiek to nie tylko pojęcie ogólne, ale także określenie
szczegółowe, odnoszące się tylko do mężczyzny. O silniejszych konotacjach męskich niż
żeńskich mogą też świadczyć humorystyczne powiedzenia, np.:
(18) Kobieta też człowiek.
(19) Kobieta najlepszym przyjacielem człowieka.
(20) Za każdym wielkim człowiekiem stoi wielka kobieta (z wypowiedzi Władimira
Putina).
Próbą wypełnienia luki powstałej przez referencję szczegółową wyrazu człowiek
może być rzeczownik osoba. Według definicji słownikowej, wyraz ten ma znaczenie
ogólne: ‘jednostka ludzka; człowiek’ (SJPDun 1996:697) i może określać osobę płci
męskiej i żeńskiej, np.:
(21) Młoda (dorosła, obca, znajoma) osoba.
(22) Osoby w podeszłym wieku.
(23) Przyjść z osobą towarzyszącą.
(24) Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony.
Szersze badania tekstów pokazują jednak, że rzeczownik osoba ma wyraźne
“odchylenie referencjalne w kierunku płci żeńskiej”. Połączenie typu młoda osoba w