przestrzenne zróżnicowanie zrównoważenia

150
STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU
Andrzej Madej
Roczniki Naukowe ● tom XVII ● zeszyt 2
Andrzej Madej
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE ZRÓWNOWAŻENIA ROLNICTWA
W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM1
SPATIAL DIVERSITY OF AGRICULTURAL SUSTAINABILITY IN PODLASKIE
PROVINCE
Słowa kluczowe: rozwój zrównoważony rolnictwa, wskaźniki oceny, województwo podlaskie,
powiaty
Key words: sustainable development of agriculture, indicators to assess, Podlaskie province, districts
Abstrakt. Przedstawiono syntetyczną ocenę stopnia zrównoważenia rolnictwa województwa podlaskiego w
ujęciu przestrzennym, wykorzystując wskaźniki zrównoważenia w zakresie trzech kryteriów: agroekologicznego, ekonomicznego i społecznego. W ocenie syntetycznej wysokim stopniem zrównoważenia rolnictwa
charakteryzowało się 10 powiatów (71%). Najwyższą ocenę punktową stopnia zrównoważenia rolnictwa
uzyskały powiaty grajewski, augustowski i wysokomazowiecki, a najniższą hajnowski.
Wstęp
Ograniczona dostępność danych dotyczących produkcji rolniczej na różnych poziomach
zarządzania (gospodarstwo, gmina, powiat, województwo, kraj) powoduje, że podejmowane
próby oceny stopnia zrównoważenia tej produkcji nastręczają wiele trudności. Dotyczą one w
szczególności procesu doboru odpowiednich wskaźników analitycznych (ich liczby i wzajemnych
relacji między nimi), które według Fabera [2007] powinny być: poprawne, reprezentatywne, proste i łatwe w interpretacji oraz zrozumiałe i łatwo dostępne. Z uwagi na to, że w ocenie stopnia
zrównoważenia w ujęciu regionalnym najczęściej ma się do czynienia z uwzględnianiem trzech
kryteriów – agroekologicznego (środowiskowego), ekonomicznego i społecznego [Baum 2011,
Harasim i in. 2014a,b] – pojawia się kolejna trudność związana z normalizacją wskaźników.
Polega ona na konieczności przekształcenia liczbowych i jakościowych wartości parametrów w
jednostki niemianowane, mieszczące się w obrębie przyjętej skali. Natomiast końcowym etapem
prac jest przejście z pomiaru wskaźnikowego na ocenę syntetyczną – integracja wskaźników
analitycznych w formę jednego wskaźnika syntetycznego. Dlatego pewnym ułatwieniem w ocenie stopnia zrównoważenia rolnictwa na różnych poziomach zarządzania może być opracowany
przewodnik metodyczny [Harasim 2014].
Celem pracy była ocena stopnia zrównoważenia rolnictwa w województwie podlaskim w skali
przestrzennej z uwzględnieniem podziału województwa na powiaty.
Materiał i metodyka badań
Dane źródłowe wykorzystane do przestrzennej oceny stopnia zrównoważenia pochodzą
głównie z Powszechnego spisu rolnego 2010, które opracowano i opublikowano przez Urząd
Statystyczny w Białymstoku [Charakterystyka gospodarstw… 2012, Portal geostatystyczny...
2015]. Źródłem danych są także inne publikacje związane tematycznie z omawianym zagadnieniem [Harasim i in. 2014a, Stuczyński i in. 2000] oraz dane pochodzące z Okręgowej Stacji
Chemiczno-Rolniczej (OSCHR) w Białymstoku [Dane o zasobności… 2015].
1
Opracowanie wykonano w ramach tematu statutowego 3.10 IUNG-PIB w Puławach.
Przestrzenne zróżnicowanie zrównoważenia rolnictwa w województwie podlaskim
151
3. Społeczne/
Social
2. Ekonomiczne/
Economic
1. Agroekologiczne/
Agro-ecological
Tabela 1. Wskaźniki do oceny zrównoważenia rolnictwa na poziomie województwa i powiatu
Table 1. Indicators to assess of the agriculture sustainability in the province and district level
Kryterium
Symbol/ Jedn. miary/Unit
Wskaźnik/Indicator
oceny/
Symbol of measurement
Criterion
1.1. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej/
WRPP
pkt/points
The indexation rate of agricultural production space
WZZ
1.2. Udział zbóż w zasiewach/The share of cereals
% GO/% AL
WPR
1.3. Pokrycie gleby roślinnością/Soil cover by crops
% UR/% UAA
SD/100 ha UR/
WOZ
1.4. Obsada zwierząt/Livestock density
SD/100 ha UAA
1.5. Udział gleb o korzystnym odczynie (pH>5,5)/Share of
WOG
%
soil with favorable pH
kg N/ha UR/
WBN
1.6. Bilans brutto azotu/Gross nitrogen balance**
kg N/ha UAA
1.7. Udział gleb o korzystnej zawartości fosforu*/Share of soil
WZP
with favorable phosphorus content
*
1.8. Udział gleb o korzystnej zawartości potasu /Share of soil
WZK
%
with favorable potasiium content
1.9. Udział gleb o korzystnej zawartości magnezu*/Share of
WZM
soil with favorable magnesium content
t s.m./ha GO/
1.10. Bilans substancji organicznej w glebie/Balance of
WSO
t d.m./ha AL
organic matter in the soil
1.11. Udział gleb o zawartości próchnicy >2%/ Share of the
WPG
%
soil with humus content >2%
1.12. Udział stref ochronnych w powierzchni gruntów
WPO
% GO/% AL
ornych**/Share of protection zones in arable land area
2.1. Wartość produkcji towarowej**/The value of market output WPT
WNI
zł/ha UR/
2.2. Nakłady inwestycyjne**/Investment
PLN/ha UAA
2.3. Wartość brutto środków trwałych**/The gross value of
WST
fixed assets
2.4. Gospodarstwa z >50% udziałem dochodu z działalności
% ogółu gosp./
rolniczej/Farms with >50% share of the income from
WDR
% of total farms
agricultural activities
3.1. Kierujący gospodarstwem z wykształceniem rolniczym/
WWR
Managerof the farm witch profesionl agricultural education
**
3.2a. Kierujący gospodarstwem w wieku <40 lat /
WWG
%
province; Managerof the farm at the age of <40 years
3.2b. Pracujący w gospodarstwie w wieku <35 lat/
WWZ
Working on the farm at the age of <35 years
% ogółu
zatrudnionych/
WZR
3.3. Zatrudnienie w rolnictwie/Employment in agriculture
% of total
employees
h/osoba/rok/
WWP
3.4. Wkład pracy/Work input
h/person/year
*
zawartość korzystna = średnia + wysoka + bardzo wysoka/beneficial content = average+high+very high,
**
wskaźniki występujące dodatkowo w ocenie zrównoważenia na poziomie województwa/additional
indicators for sustainable development at the province level
Źródło/Source: [Harasim i in. 2014b]
152
Andrzej Madej
Do oceny zrównoważenia rolnictwa wykorzystano wybrane wskaźniki cząstkowe (analityczne) reprezentujące trzy kryteria w zależności od skali przestrzennej (tab. 1). Ich liczba była
silnie związana z dostępnością danych, wynikającą ze stopnia analizy przestrzennej poziomu
zrównoważenia. Wartościom poszczególnych wskaźników cząstkowych przyporządkowano
odpowiednie oceny punktowe w skali 5-stopniowej, co zostało szczegółowo opisane w pracy
Harasima [2014]. Natomiast na podstawie wskaźników zagregowanych w ramach poszczególnych kryteriów oceny wyliczono syntetyczny wskaźnik stopnia zrównoważenia rolnictwa dla
określonej skali przestrzennej.
Ocenę stopnia zrównoważenia rolnictwa w ramach poszczególnych kryteriów i w ujęciu
syntetycznym przeprowadzono, wykorzystując następującą skalę:
Wartość punktowa wskaźnika/
0
0,01-1
1,01-2
The point value of the indicator
Stopień zrównoważenia (ocena brak
bardzo
niski/
słowna)/Degree of sustainability zrównoważenia/ niski/
low
(verbal assessment)
unbalance
very low
2,01-3
3,01-4
4,01-5
średni/
medium
wysoki/
high
bardzo
wysoki/
very high
Przestrzenne zróżnicowanie stopnia zrównoważenia rolnictwa w województwie podlaskim
zaprezentowano na rysunku 1.
Wyniki badań
Województwo podlaskie w zakresie kryterium agroekologicznego wyróżnia się na tle Polski
szczególnie niekorzystnym wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WRPP),
wynoszącym jedynie 55 pkt (tab. 2). Ponadto jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej województwa pogarszały niższe niż dla Polski wskaźniki dotyczące korzystnego odczynu gleb (WOG)
oraz korzystnej zawartości fosforu (WZP), potasu (WZK) i magnezu (WZM). Także wskaźnik
udziału gleb o zawartości próchnicy powyżej 2% (WPG) przyjmował w województwie niższą
o 8,3 p.p. wartość niż dla Polski. Natomiast z uwagi na specjalizację województwa w produkcji
mleka charakteryzowało się ono stosunkowo wysokim wskaźnikiem obsady zwierząt (WOZ) – na
poziomie 87,8 SD/100 ha UR. Mimo to województwo podlaskie cechowało się korzystniejszym
niż średnio w kraju bilansem azotu brutto (WBN). Występująca w gospodarstwach rolnych
Tabela 2. Wartości wskaźników zrównoważenia rolnictwa województwa podlaskiego na tle kraju
Table 2. The values of agricultural sustainability indicators in Podlaskie province on the background of
the country
WyszczególKryterium agroekologiczne/Agro-ecological criteria*
nienie/
WRPP WZZ WPR WOZ WOG WBN WZP WZK WZM WSO WPG WPO
Specyfication
Województwo
podlaskie/
55,0 75,8 67,0 87,8
41
50,2
56
44
76
0,25 22,4 34,7
Podlaskie
voivodeship
54
57,2
67
57
69 -0,11 30,7 36,5
Polska/Poland 66,6 73,3 66,1 67,4
Wyszczególkryterium ekonomiczne/economic criteria*
kryterium społeczne/social criteria*
nienie/
WPT
WNI
WST
WDR
WWR
WWG
WWP
WZR
Specyfication
Województwo
podlaskie/
3081
260
7444
46,3
47,8
28,2
1113
23,3
Podlaskie
voivodeship
3524
240
8039
27,6
41,0
25,0
942
15,0
Polska/Poland
*
nazwy wskaźników i jednostki miary w tabeli 1/names and units of measurement indicators in the table 1
Źródło/Source: [Harasim i in. 2014a]
Przestrzenne zróżnicowanie zrównoważenia rolnictwa w województwie podlaskim
153
województwa struktura zasiewów z dużym udziałem roślin wzbogacających glebę w materię
organiczną oraz zwiększone nawożenie naturalne, powodowały, że wskaźnik bilansu glebowej
substancji organicznej (WSO) był tu na dużo wyższym poziomie niż w Polsce.
W zakresie kryterium ekonomicznego województwo podlaskie charakteryzowało się tylko
nieznacznie wyższym wskaźnikiem nakładów inwestycyjnych (WNI) niż rolnictwo w kraju,
jednak wartość brutto środków trwałych (WST) była prawie o 600 zł mniejsza od średniej krajowej. Pomimo że w województwie wskaźnik gospodarstw z ponad 50-procentowym udziałem
dochodu z działalności rolniczej (WDR) był o 68% wyższy niż w Polsce, to gospodarstwa tego
rejonu charakteryzowały się mniejszą wartością produkcji towarowej (WPT) o ponad 440 zł/ha
UR niż średnio w kraju.
Spośród wskaźników opisujących kryterium społeczne województwo podlaskie wyróżniało
się korzystniejszym (o 6,8 p.p.) niż rolnictwo w kraju odsetkiem osób kierujących gospodarstwem
z wykształceniem rolniczym (WWR). Natomiast z uwagi na dominujący kierunek produkcji,
jakim jest chów bydła mlecznego, wymagający zwiększonych nakładów pracy, województwo
podlaskie charakteryzowało się gorszymi niż Polska wskaźnikami wkładu pracy (WWP) oraz
zatrudnienia w rolnictwie (WZR).
Przedstawione w tabeli 3
wskaźniki cząstkowe wyrażone Tabela 3. Ocena zrównoważenia rolnictwa województwa
w punktach (skala 5o) jako za- podlaskiego na tle Polski (w skali 1-5 pkt)
gregowane dla poszczególnych Table 3. Agricultural sustinability assessment of the Podlaskie
province at the background of Poland(in scale 1-5 points)
kryteriów oraz w ujęciu synteWyszczególKryterium/Criteria
Wskaźnik
tycznym, wskazują, że rolnictwo
nienie/
agroekolo- ekono- społeczne/ syntetyczny/
województwa podlaskiego ceSpecification
Synthetic
giczne/
miczne/
social
chowało się wyższym poziomem
index
agroeconomic
zrównoważenia ekonomicznego
ecological
i społecznego niż w kraju, a niżWojewództwo
szym zrównoważeniem w zakresie
podlaskie/
2,42
3,00
3,75
3,06
kryterium agroekologicznego. W
Podlaskie
ujęciu syntetycznym rolnictwo
voivodeship
rozpatrywanego regionu autorzy
2,85
2,66
3,30
2,94
Polska/Poland
ocenili jako wysoko zrównowaŹródło: jak w tab. 2
żone.
Source: see tab. 2
Tabela 4. Zróżnicowanie jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej województwa podlaskiego według
powiatów
Table 4. Differences in the quality of agricultural production area of the Podlaskie province counties
Wartość
Warunki środowiskowe/Environmental
Powiaty/Districts
wskaźnika
conditions 1
WRPP/WRPP
index value 1
> 90,0
Wyjątkowo korzystne/Extremely favorable
80,1-90,0
Bardzo korzystne/Very favorable
70,1-80,0
Korzystne/ Favorable
bielski, siemiatycki, wysokomazowiecki,
60,1-70,0
Średnio korzystne/Average favorable
zambrowski
augustowski, białostocki, hajnowski,
50,1-60,0
Mało korzystne/Little favorable
łomżyński, moniecki, sokólski
≤ 50,0
grajewski, kolneński, sejneński, suwalski
Niekorzystne/Unfavorable
Źródło: opracowanie własne, 1 [Nawrocki, Kozakiewicz 1976]
Source: own study, 1 [Nawrocki, Kozakiewicz 1976]
154
Andrzej Madej
Tabela 5. Wartości wskaźników oceny zrównoważenia rolnictwa województwa podlaskiego na poziomie
powiatów w zakresie kryterium agroekologicznego
Table 5. The values of indicators to assess of the agriculture sustainability of Podlaskie province at the
districts level in terms of agro-ecological criterion
Powiat/
Wskaźniki/Indicators*
District
WRPP1 WZZ2 WPR2 WOZ2 WOG3 WZP3 WZK3 WZM3 WSO2 WPG4
Augustowski 54,2
66,2
59,2
78,8
51
56
42
80
0,17
35,2
Białostocki
54,3
81,4
56,4
62,1
47
68
43
74
-0,05
35,9
Bielski
61,7
82,6
57,6
64,4
44
50
44
79
-0,06
33,3
Grajewski
49,6
72,1
61,0
84,8
47
63
29
71
0,17
40,8
Hajnowski
52,6
82,9
60,3
31,6
43
46
37
65
-0,29
36,9
Kolneński
49,6
77,5
60,9 104,5
29
61
31
70
0,24
44,2
Łomżyński
52,1
74,6
56,8
96,9
34
57
38
74
0,13
47,6
Moniecki
52,8
86,0
58,7
79,2
36
59
37
74
0,02
30,7
Sejneński
48,5
75,6
57,4
90,7
81
49
28
91
0,33
28,6
Siemiatycki
60,6
79,9
55,5
63,9
38
54
34
67
0,01
19,9
Sokólski
53,8
85,1
54,4
59,8
39
48
34
67
-0,09
30,9
Suwalski
48,7
67,4
59,2
81,6
56
26
26
85
0,57
38,9
Wysoko67,0
63,2
50,2 120,1
50
65
37
87
0,47
36,1
mazowiecki
Zambrowski 65,5
72,8
52,7 119,6
40
75
43
85
0,34
33,3
*
nazwy wskaźników i jednostki miary w tabeli 1/names and units of measurement indicators in the table 1
Źródło: 1 [Stuczyński i in. 2000], 2 dane US Białystok [Charakterystyka gospodarstw… 2012] i opracowanie
własne, 3 dane OSCHR Białystok [Dane o zasobności… 2015], 4 [Jadczyszyn 2015]
Source: 1 [Stuczyński at al. 2000], 2 Statistical Office of Białystok data [2012] and own study, 3 Agro-chemical
Station of Białystok data [Dane o zasobności… 2015], 4 [Jadczyszyn 2015]
Na podstawie wartości wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej można
wnioskować, że w województwie podlaskim większość powiatów (10 na 14, tj. 71%) cechowało
się co najwyżej mało korzystnymi warunkami do prowadzenia produkcji rolniczej (tab. 4 i 5).
Jedynie 4 powiaty (bielski, siemiatycki, wysokomazowiecki, zambrowski), położone w południowo-wschodniej części województwa, miały średnio korzystne warunki do produkcji rolniczej.
W tabeli 5 zestawiono wartości dziesięciu cząstkowych wskaźników agroekologicznych.
Rejonami o największym udziale gleb o korzystnych właściwościach agrochemicznych (pH,
zasobność w fosfor, potas i magnez) były powiaty sejneński, zambrowski i wysokomazowiecki,
z których dwa ostatnie charakteryzowały się również korzystniejszym wskaźnikiem waloryzacji
rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WRPP).
Największym udziałem zbóż w zasiewach (WZZ) charakteryzowały się powiaty moniecki i
sokólski, a mniejszym powiat wysokomazowiecki, który obok zambrowskiego cechowała zarazem
najwyższa obsada zwierząt w SD na 100 ha UR. Natomiast najniższą obsadę zwierząt miał powiat
hajnowski, co jednocześnie wiązało się z najniższym saldem bilansu substancji organicznej (-0,29
t.s.m./ha GO). Ujemnym bilansem substancji organicznej cechowały się także powiaty sokólski,
bielski i białostocki, na których obszarze udział zbóż w strukturze zasiewów przekraczał 80%.
Natomiast najwyższe saldo bilansu stwierdzono w powiatach suwalskim, wysokomazowieckim,
zambrowskim i sejneńskim. Odmiennie rozkładał się udział gleb o zawartości próchnicy powyżej
2%. Największy udział takich gleb był w łomżyńskim, kolneńskim i grajewskim (ponad 40%
gleb), a powiat siemiatycki miał jedynie 19,9% gleb o ponad 2-procentowej zawartości próchnicy.
W zakresie kryterium ekonomicznego uwzględniono jedynie udział gospodarstw z ponad
50-procentowym udziałem dochodu z działalności rolniczej (WDR) – tabela 6. Najwyższą wartością tego wskaźnika cząstkowego charakteryzowały się powiaty kolneński (70,3%) i grajewski
(69,5%). Natomiast w powiecie białostockim udział tego typu gospodarstw wynosił jedynie 33,4%,
tj. nieco więcej niż średnio w Polsce.
Przestrzenne zróżnicowanie zrównoważenia rolnictwa w województwie podlaskim
Tabela 6. Wartości wskaźników oceny zrównoważenia rolnictwa
województwa podlaskiego na poziomie powiatów w zakresie
ekonomicznym i społecznym
Table 6. The values of indicators to assess of the agriculture
sustainability of Podlaskie province at the districts level in terms
of economic and social criterions
Powiat/
Kryterium
Kryterium społeczne/
District
ekonomiczne/
Social criteria*
Economic
criteria*
WDR
WWR WWZ WZR WWP
Augustowski
58,4
56,4
32,0
45,3
1251
Białostocki
33,4
45,3
28,8
47,1
995
Bielski
38,0
42,0
28,5
49,7
1024
Grajewski
69,5
55,4
35,2
47,0
1357
Hajnowski
21,8
34,1
23,9
34,8
879
Kolneński
70,3
46,3
36,7
71,4
1268
Łomżyński
62,0
47,1
36,9
75,1
1281
Moniecki
64,2
59,9
35,8
71,0
1327
Sejneński
60,2
61,5
34,5
69,1
1193
Siemiatycki
43,8
44,0
29,7
57,6
1043
Sokólski
56,0
56,8
33,9
60,8
1150
Suwalski
58,9
52,2
36,1
71,9
1212
Wysoko64,8
59,8
33,7
62,9
1271
mazowiecki
Zambrowski
53,1
57,0
31,4
46,5
1265
*
nazwy wskaźników i jednostki miary w tabeli 1/names and units
of measurement indicators in the table 1
Źródło: dane US Białystok [Charakterystyka gospodarstw… 2012]
i opracowanie własne
Source: Statistical Office of Białystok data [Charakterystyka
gospodarstw… 2012] and own study
155
Kryterium społeczne było reprezentowane przez cztery wskaźniki. W zakresie wykształcenia rolniczego osoby kierującej (WWR)
pozytywnie wyróżniały się powiaty
sejneński, moniecki i wysokomazowiecki. W zakresie udziału
pracujących w rolnictwie poniżej
35 roku (WWZ) najkorzystniej
przedstawiały się powiaty łomżyński, kolneński i suwalski, a
najgorzej wypadł hajnowski, który
jednocześnie charakteryzował się
najniższym zatrudnieniem w rolnictwie, leśnictwie i łowiectwie.
Natomiast powiaty łomżyński,
suwalski, kolneński i moniecki cechowało najwyższe zatrudnienie w
rolnictwie, a grajewski i moniecki
wyróżniał najwyższy wkład pracy
w rolnictwie, w odróżnieniu od
powiatu hajnowskiego, w którym
wskaźnik ten przyjmował najniższą
wartość.
W ujęciu syntetycznym najwyższą ocenę punktową stopnia
zrównoważenia rolnictwa uzyskały powiaty grajewski (3,77 pkt),
augustowski (3,78 pkt) i wyso-
Tabela 7. Ocena zrównoważenia rolnictwa województwa podlaskiego na poziomie powiatów (w skali 1-5 pkt)
Table 7. Agricultural sustainability assessment of the Podlaskie province at the districts level (in scale 1-5
points)
Wskaźnik
Powiat/District
Kryterium/Criterion
syntetyczny/
agroekologiczne/
ekonomiczne/
społeczne/
Synthetic index
agro-ecological
economic
social
Augustowski
3,60
4
3,75
3,78
Białostocki
3,00
2
3,25
2,75
Bielski
3,10
2
3,00
2,70
Grajewski
2,80
5
3,50
3,77
Hajnowski
2,80
1
3,00
2,27
Kolneński
2,60
5
2,50
3,37
Łomżyński
2,90
5
2,50
3,47
Moniecki
2,50
5
3,00
3,50
Sejneński
3,00
4
3,25
3,42
Siemiatycki
2,40
3
3,00
2,80
Sokólski
2,10
4
3,50
3,20
Suwalski
3,20
4
3,00
3,40
Wysokomazowiecki
3,60
5
3,00
3,87
Zambrowski
3,40
4
3,25
3,55
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
156
Andrzej Madej
Rysunek 1. Przestrzenne zróżnicowanie stopnia
zrównoważenia rolnictwa w województwie podlaskim
Figure 1. Spatial differentiation of the agriculture
sustainability level in Podlaskie province
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Stopień zrównoważenia (pkt)/
Level of sustainability (points)
b. niski/v. low (0,01-1)
niski/low (1,01-2)
średni/medium (2,01-3)
wysoki/high (3,01-4)
b. wysoki/v. high (4,01-5)
komazowiecki (3,87 pkt), a na 14 powiatów aż 71% charakteryzowało się wysokim stopniem
zrównoważenia (tab. 7). Rolnictwo powiatu grajewskiego uzyskało wysoką ocenę w zakresie
kryteriów ekonomicznego i społecznego, a augustowskiego wyróżniało się pod względem kryteriów agroekologicznego i społecznego. Najwyżej oceniony pod względem stopnia zrównoważenia
rolnictwa powiat wysokomazowiecki charakteryzował się wysokim wskaźnikiem cząstkowym w
zakresie kryterium agroekologicznego i ekonomicznego. Najniższym stopniem zrównoważenia,
na poziomie średnim (2,27 pkt), cechował się powiat hajnowski, który zarazem miał najniższą
wartość wskaźnika cząstkowego w zakresie kryterium ekonomicznego. Na rysunku 1 przedstawiono ponadto przestrzenne zróżnicowanie stopnia zrównoważenia rolnictwa na obszarze
województwa podlaskiego.
Wnioski
Na podstawie przeprowadzonej oceny województwa podlaskiego pod względem stopnia
zrównoważenia rolnictwa, można sformułować następujące wnioski:
1. Stopień zrównoważenia rolnictwa na poziomie powiatów jest znacznie zróżnicowany przestrzennie.
2. W ocenie syntetycznej obejmującej trzy kryteria (agroekologiczne, ekonomiczne i społeczne)
wysokim stopniem zrównoważenia rolnictwa charakteryzowało się 10 powiatów (71%).
3. Najwyższą ocenę stopnia zrównoważenia produkcji rolniczej uzyskały powiaty grajewski (3,77 pkt),
augustowski (3,78 pkt) i wysokomazowiecki (3,87 pkt), a najniższą hajnowski (2,27 pkt).
Przestrzenne zróżnicowanie zrównoważenia rolnictwa w województwie podlaskim
157
Literatura
Baum R. 2011: Ocena zrównoważonego rozwoju w rolnictwie (studium metodyczne), Rozpr. Nauk., Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, 434.
Charakterystyka gospodarstw rolnych w województwie podlaskim. PSR 2010. 2012: US w Białymstoku.
Dane o zasobności gleb województwa podlaskiego według powiatów na podstawie badań wykonanych w
OSChR Białystok w latach 2010-2013. 2015: OSChR Białystok, dane niepublikowane.
Faber A. 2007: Przegląd wskaźników rolnośrodowiskowych zalecanych do stosowania w ocenie zrównoważonego gospodarowania w rolnictwie, Studia i Raporty IUNG-PIB, 5: 9-24.
Harasim A. 2014: Przewodnik do oceny zrównoważenia rolnictwa na różnych poziomach zarządzania,
IUNG-PIB Puławy.
Harasim A., Krasowicz S., Matyka M. 2014a: Zróżnicowanie stopnia zrównoważenia rolnictwa w Polsce w
ujęciu regionalnym, Studia i Raporty IUNG-PIB, 40(14), 113-123.
Harasim A., Matyka M., Madej A. 2014b: Przestrzenne zróżnicowanie zrównoważenia rolnictwa na obszarze
województwa lubelskiego i świętokrzyskiego, Studia i Raporty IUNG-PIB, 40(14), 125-142.
Jadczyszyn J. 2015: Zawartość próchnicy w glebie, IUNG-PIB Puławy, dane niepublikowane.
Nawrocki S., Kozakiewicz J. (red.). 1976: Zalecenia agrotechniczne 1975 rok, IUNG Puławy, seria P(19).
Portal geostatystyczny, [online] www.geo.stat.gov.pl/imap/, dostęp 16.03.2015.
Stuczyński T., Budzyńska K., Gawrysiak L., Zaliwski A. 2000: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski, Biul. Inf. IUNG, 12, 4-17.
Summary
The paper presents a synthetic evaluation of the level of sustainability of agriculture in Podlaskie province
in spatial terms, using of sustainability indicators in terms of three criteria: agro-ecological, economic and
social. According to the a synthetic evaluation high degree of sustainability of agriculture was characterized
by 10 districtes (71%). The highest scoring level of agriculture sustainability in districts received Grajewo,
Augustów and Wysokie Mazowieckie, and the lowest Hajnówka.
Adres do korespondencji
dr inż. Andrzej Madej
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Systemów i Ekonomiki Produkcji Roślinnej
ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy
tel. (81) 886 34 21, w. 359
e-mail: [email protected]