rak918 - Gmina Raków

Transkrypt

R akowskie
A ktualności
K wartalne
ISSN 2083-0380
Rakowskie Aktualności Kwar talne
-1-
Szanowni Państwo,
Drodzy Czytelnicy!
Niniejszy
numer Rakowskich
Aktualności
Kwartalnych jest
wydaniem
wyjątkowym. Podsumowuje
bowiem realizację projektu
pn.:
„Rewitalizacja Rynku w
Rakowie wraz z terenami przyległymi”, ale
także zachęca do poznania naszej historii.
To wydanie przygotowaliśmy zarówno dla
mieszkańców Gminy Raków jak i przybyłych
Gości na okoliczność uroczystego Otwarcia
Rynku w stolicy naszej gminy.
Szanowni Państwo, rewitalizacja to nie
tylko proces inwestycyjny, ale także przebudowa świadomości społecznej w kierunku
wzmacniania poczucia własnej tożsamości i
dumy z naszych osiągnięć.
Mam ogromny zaszczyt, jako wójt Gminy Raków podkreślić zaangażowanie, przychylność i pomoc Marszałka Województwa
Świętokrzyskiego Pana Adama Jarubasa w
realizacji tak ważnego dla Mieszkańców zadania.
Pięknie dziękuję zwłaszcza Mieszkańcom
Rakowa za zrozumienie i cierpliwość, którą
wykazali zwłaszcza w czasie procesu inwestycyjnego.
Jestem głęboko przekonana, że zagospodarowanie przestrzeni publicznej centrum
Rakowa, przyczyni się do dalszego rozwoju
gminy.
Kilka wieków historii Rakowa, to czas niezwykle ciekawy i burzliwy. Tym wydaniem
Rakowskich Aktualności Rakowskich pragnę Państwa zachęcić do zgłębiania naszej
przeszłości. Zawarte w numerze opisy historyczne zostały uatrakcyjnione fotografiami z
prywatnych kolekcji naszych mieszkańców.
Dokumentują one zmiany jakie zaszły w Rakowie na przestrzeni lat.
Życzymy Państwu miłej lektury.
Alina Siwonia
Wójt Gminy Raków
Rewitalizacja Rynku w Rakowie - podsumowanie
Rewitalizacja to proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w zdegradowanych częściach miast, przyczyniający się do poprawy jakości życia mieszkańców, przywrócenia ładu przestrzennego oraz
do ożywienia gospodarczego i odbudowy więzi społecznych. Innymi słowy rewitalizacja polega na przekształceniu istniejącej przestrzeni, nie spełniającej swojej funkcji, w celu znalezienia dla niej nowego zastosowania
lub przywrócenia jej do pierwotnego stanu funkcji. O powodzeniu działań rewitalizacyjnych decyduje w dużym
stopniu skumulowanie działań inwestycyjnych na danym obszarze, co przyczynia się do osiągnięcia odpowiedniej skali przeobrażeń.
Poniżej przedstawiamy główne etapy działań składające się na osiągniecie założonego celu, określonego w
Studium Wykonalności:
CEL GŁÓWNY PROJEKTU
Rewitalizacja miejscowości Raków poprzez nadanie jej nowej jakości estetycznej
i funkcjonalnej oraz stworzenia warunków do jej rozwoju, celem poprawy wizerunku
miejscowości, zwiększenia atrakcyjności turystycznej oraz stworzenia odpowiedniej infrastruktury rekreacyjnej.
- 2 - Świętokrzyskiego...
… dla rozwoju Województwa
- W 2009 roku Gmina Raków powierzyła przeprowadzenie konkursu architektonicznego na opracowanie
projektu koncepcyjnego Rewitalizacji Rynku w Rakowie Kieleckiemu oddziałowi Stowarzyszenia Architektów
Polskich.
Na konkurs wpłynęło 20 prac, które oceniali znakomitej sławy architekci:
- prof. dr hab. arch. Stefan Kuryłowicz SARP o/Warszawa,
- prof. dr hab. arch. Anna Mitkowska SARP o/ Kraków,
- arch. Ryszard Jurkowski SARP o/ Katowice,
- arch. Regina Kozakiewicz-Opałka SARP o/ Kielce,
- arch. Maria Głowacka - SARP o/ Kielce
- arch. Władysław Markulis – SARP o/Kielce
- arch. Grzegorz Zarzycki – SARP o/Kielce
Najwyższą ocenę za spójną i konsekwentną koncepcję zagospodarowania przestrzeni publicznej uzyskała
praca konkursowa Polsko-Belgijskiej Pracowni Architektury z Warszawy reprezentowana przez Pana architekta
Adama Wagnera, z którą 30 kwietnia 2010 r. Gmina Raków zawarła umowę na opracowanie dokumentacji
projektowej.
-
24 kwietnia 2013 roku zawarto kontrakt na rewitalizację centrum Rakowa z Konsorcjum firm, w skład
którego weszli lider - Firma Usługowo – Budowlana „KDBUD” Krzysztof Dychała, Bardo i Przedsiębiorstwo
Produkcyjno – Usługowo – Handlowe „KAR-WAT” Jolanta Karwat, Ociesęki.
Umowa została podpisana na kwotę 9.839.997.74 zł.
W ramach zadania na rewitalizowanym obszarze o powierzchni 3,71 ha:
- przebudowano podziemną infrastrukturę wodociągowo - kanalizacyjną, zmodernizowano starą nawierzchnię dróg, chodników i placów uzyskując efekt jednolitej płyty kamiennej.
Dla uporządkowania i zaznaczenia historycznego układu rynku, w kwaterach wzdłuż pierzei budynków
posadzono drzewa gatunku lipa, a na pozostałych terenach zielonych, nasadzono byliny oraz krzewy. Granicę
pomiędzy strefą zieleni parkowej, a otwartą przestrzenią placu oddzielono kamiennymi siedziskami.
Wokół ciągów kołowych, zamontowano estetyczne lampy uliczne, które dzięki zastosowaniu nowoczesnego oświetlenia dają piękny efekt wizualny w porze wieczorowej i nocnej.
Przy współpracy z Rejonowym Zakładem Energetycznym w Busku Zdroju pod kierownictwem dyrektora Czesława Maja na obszarze rewitalizowanym kompleksowo przebudowano napowietrzne linie energetyczne na
kablowe podziemne wraz z przyłączami do posesji, co w znacznej mierze przyczyniło się do poprawy estetyki
i funkcjonalności terenu.
Osobliwego uroku rynkowi nadały również drobne formy małej architektury.
Na szczególną uwagę zasługuje symboliczna fontanna „Trzech Raków” usytuowana w centralnej części
placu Wolności. Wokół fontanny zastosowano podświetlane dysze wyrzucające wodę do góry w zmiennych
kolorowych strumieniach. Na osi z fontanną po przeciwległej stronie, swoje miejsce znalazł zrekonstruowany
przy użyciu piaskowca obelisk (pomnik ku pamięci poległym w wojnie 1918-1920).
W północno - zachodniej części rynku wyznaczono miejsce na lokalny handel, a w południowo- zachodniej
powstał nowoczesny obiekt, który pełni zarówno funkcję przystanku autobusowego, jak również punkt informacji turystycznej.
W budynku tym mieszczą się ogólnodostępne toalety, w tym również przystosowana dla osób niepełnosprawnych, które obsługują użytkowników rynku.
Plac na Nowym Rynku również nabrał nowego blasku. W centralnej części placu wykonano ujęcie wody
w formie zdroju czerpalnego do którego dochodzi się czterema ścieżkami. Miejsce to otoczone jest zielenią
zagospodarowaną, która pełni funkcje rekreacyjne.
Przepiękna podświetlana drewniana altana, podkreśla wyjątkowy charakter tego miejsca. Na skwerze przy
kościele Św. Anny powstała równie piękna altana.
W ramach tego projektu, rewaloryzacji doczekał się również bardzo ceny dla Rakowa zabytek z przełomu
XVI/XVII w. tzw. „Dom Wójta”. Dzięki wykonanym pracom – przebudowie więźby dachowej, wymianie pokrycia dachowego, remoncie elewacji, wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, budynek ten nabrał swojego
zabytkowego charakteru z okresu jego największej świetności. Uporządkowaniu poddane zostało również jego
najbliższe otoczenie.
-
Inwestycjia nadzorowana była przez Specjalistyczne Biuro Inwestycyjno-Inżynierskie Prosta-Projekt z
Piotrkowic, reprezentowane przez Pana Rafała Ślusarskiego, z którym 20 maja 2013 roku została podpisana
umowa na pełnienie nadzoru inwestorskiego o wartości 89.790,00 zł.
-
W związku z tym, że obszar rewitalizacji jest w strefie ochrony konserwatorskiej, całość prac realizowana była pod czujnym okiem Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach – Pana
Janusza Cedro.
Obecnie, dobiegają końca prace rewitalizacyjne II Etapu.
Wykonawcą robót jest Firma Usługowo- Handlowa „KDBUD” z Barda, natomiast nadzór inwestorski sprawowany jest przez firmę „Ajko” Artur Kręcisz ze Staszowa.
W ramach zadania wykonana zostanie przebudowa ulicy Klasztornej na długości 248 mb, a na Placu Wolności i Nowym Rynku zamontowane zostaną ławy kamienne oraz posadowione kosze na odpady komunalne.
Uwieńczeniem prac będzie wymiana dwóch bram kościelnych przy Sanktuarium Matki Bożej Cudownej Przemiany.
W celu zapewnienia możliwości monitorowania newralgicznych punktów Rynku oraz zachowania trwałości
projektu, zamontowany zostanie system kamer wraz z urządzeniami instalacji radiowej.
Całkowita wartość robót II etapu wynosi – 748 032,59 zł
Zakończenie prac przewidziano na 30 czerwiec b.r.
Realizacja projektu możliwa była dzięki wsparciu finansowemu
z Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego
na lata 2007-2013
Całkowity koszt Rewitalizacji Rynku w Rakowie wyniósł - 11 401 708,65 zł
z czego 60% kosztów kwalifikowalnych w wysokości 6 841 025,19 zł
stanowią dofinansowanie z EFRR w ramach RPO Województwa Świętokrzyskiego na lata
2007-2013, pozostała kwota w wysokości 4 560 683,46 zł stanowi wkład własny gminy.
Wszystkim osobom, które przyczyniły się do zmiany wizerunku
historycznego centrum Rakowa składamy serdeczne podziękowania,
w szczególności mieszkańcom za cierpliwość i zrozumienie podczas wykonywania
prac budowlanych
Nowy Rynek z lotu ptaka
Raków w początkach swego istnienia
widziany z perspektywy gospodarczej
Zegar historii odmierzający dzieje Rakowa zaczął
tykać 27 marca 1567 roku, wówczas to Jan Sienieński piastujący godność kasztelana żarnowskiego wydał kontrakt w którym czytamy: „za przyzwoleniem
i przywilejem Jego Królewskiej Mości założyłem miasto rzeczone Raków”. Jako właściciel ziem, na których
miano lokować nowe miasto określił on prawa i obowiązki jego przyszłych mieszkańców. Z mocy prawa
osadnicy otrzymywali 20 lat wolnizny wraz ze zwolnieniem od wszystkich ciężarów wiejskich, dodatkowo mieli przyzwolenie na zakładanie różnego rodzaju
cechów i bractw rzemieślniczych (nakładając 1 grosz
opłaty rocznej od każdego rękodzielnika). Mieszczanie
rakowscy zwolnieni byli z opłat wynikających z użytkowania młynów, kuźnic, browarów i słodowni. Tak
skonstruowane przywileje wspierane także ożywioną
działalnością Sienieńskiego na polu gospodarki dały
wkrótce możliwości szybkiego rozwoju tutejszych
mieszkańców. Zobowiązania przybyłych osadników
polegały poza świadczeniami podatkowymi na pracy
przy groblach i drogach – szczególnie w czasie powodzi. Miasto zakładane od podstaw starano się w sposób racjonalny zorganizować. Pola, pastwiska i sady
wyznaczono przy traktach wiodących do pobliskich
miejscowości, domom posadowionym przy rynku
nadano po pół łana roli za który należało uiścić podatek w wysokości 6 groszy, zaś od ogrodu jeden grosz.
Ważnym czynnikiem wspomagającym rozwój miasta był fakt gwarantowanej osadnikom szeroko rozumianej wolność wyznania oraz tolerancji („Żadnemu
z przyrzeczonych rakowian wierze, w której są różni
od siebie, panować nie chcę”). Poświadcza to obecność w Rakowie już dwa lata po wydaniu kontraktu
(1569r.) znacznej grupy wyznawców ruchów reformacyjnych (braci polskich, kalwinów). Oprócz wyznawców arianizmu i kalwinizmu miasto zamieszkiwali
również liczni katolicy (uczęszczający do kościołów w
Szumsku i Drogowlach) oraz Żydzi (od roku 1606 posiadający własną bożnicę).
Pierwszy raz pojawia się Raków w źródłach podatkowych (powiatu wiślickiego) pod rokiem 1581,
wspomniana wzmianka opatrzona jest ironicznym
komentarzem, iż jest to „dominorum apostolorum
ad districtum Sandomiriensem” (miasteczko panów
apostołów w powiecie sandomierskim). Kolejne opisy podatkowe mówią o wysokości płaconego przez
mieszczan rakowskich podatku. Możemy z nich wywnioskować, iż Raków końca XVI wieku to niewielki
ośrodek o charakterze rzemieślniczym.
Pierwsze ćwierćwiecze XVII stulecia było dla Rakowa okresem wzmożonego wzrostu zarówno w sferze
znaczenia w polskim ruchu ariańskim (staje się swoistą stolicą tego ruchu z działającą szkołą i drukarnią,
miejscem obrad doktrynalnych, do którego ściąga
szlachta tego wyznania) jak i miejscem przyciągającym
nowych osadników widzących tu znaczne możliwości
rozwoju gospodarczego. Należy przy tym pamiętać
że pierwsze dziesięciolecia XVII wieku to czas względ-
nego
spokoju,
nie
obarczony
żadnymi poważnymi konfliktami
zagrażającymi
spokojowi i dobrobytowi Rzeczypospolitej.
W tym właśnie
czasie liczba ludności
Rakowa
wzrasta do około 1100 – 1500
(według wyliczeń
prof. Janusza Tazbira),
miasto
rozrasta się m.in.
Herb Warnia
za sprawą nowo
przybyłych osadników. Warto nadmienić, że Raków
mógł się poszczycić w tym czasie trzecią w Rzeczypospolitej (po Krakowie i Gdańsku) biblioteką publiczną.
Założył ją w 1628 roku wywodzący się różnowierczej
szlachty słowackiej - Daniel Lehocki.
Raków padł łupem wojsk koronnych w roku 1606
wiązało się to z zaangażowaniem Jakuba Sienieńskiego (syna Jana) po stronie opozycji antykrólewskiej w
czasie rokoszu Zebrzydowskiego). Napady na miasto
zdarzały się także później, w latach 20 – tych XVII wieku szczególnie dotkliwy okazał się najazd lisowczyków
z roku 1623.
Pierwsza połowa XVII wieku była złotym okresem
w dziejach Rakowa, główny powód takiego stanu
rzeczy należy wiązać z rolą jaką odgrywało miasto
w ruchu reformacyjnym. Jako ośrodek zjazdów synodalnych przyciągał Raków liczne rzesze szlachty
ariańskiej, przypływ wielkiej masy ludności generował
zapotrzebowanie w sferze usług, budownictwa itp.
Bujny rozwój miasta sprawił, że zmianie musiało ulec
początkowe założenie urbanistyczne. W roku 1607
na mocy przywileju Jakuba Sienieńskiego wyznaczono nowy rynek, przy którym osiedlili się przybysze ze
Śląska oraz mieszkańcy pobliskiego Wrębowa (Rembowa). Nowym osadnikom zagwarantowano wszelkie
prawa na równi z pierwotnymi osiedleńcami.
Kres temu stanowi rzeczy kładą niepokoje kolejnych lat. Nakaz opuszczenia miasta przez braci polskich likwiduje możliwości dalszego rozwoju gospodarczego opartego na znaczeniu Rakowa w ruchu
reformacyjnym. Olbrzymi cios stanowi najazd szwedzki oraz węgierski (1655 – 1660) i związana z nim ruina
kraju. Zniszczenia wojenne, wyludnienie, niepewna
przyszłość nie sprzyjają rozwojowi miejscowości. Nadal funkcjonuje drobny handel, którym zajmowała się
stale rosnąca społeczność żydowska, pozostali mieszczanie rakowscy parali się przeważnie rzemiosłem.
-5-
Krzysztof Śliwa
Pomniki, miejsca pamięci, mogiły wojenne na terenie Rakowa
Zbiorowa mogiła z czasów I wojny światowej (1914 – 1918)
Na terenie cmentarza parafialnego (w jego zachodniej części przy murze cmentarnym) znajduje się mogiła zbiorowa poświęcona pamięci 25
żołnierzy poległych w okresie I wojny światowej.
Ma formę ogrodzonej kamiennym murem kwatery, do której prowadzi kuta, żelazna bramka z
motywami militarnymi (miecz, szyszaki, husarskie skrzydła, wojskowe krzyże, liście laurowe),
wewnątrz, naprzeciw wejścia znajduje się kamienna płyta, na której widnieje napis:
„Kwatera wojenna 24 żołnierzy armii austro
- węgierskiej oraz 1 żołnierz armii rosyjskiej pole-
głych w latach 1914 - 1915.”
Według opracowań historycznych (Urszula Oettingen, „Cmentarze I wojny światowej
w województwie kieleckim”) w tym miejscu spoczywa 24 żołnierzy austro – węgierskich oraz 1
rosyjski, poległych między rokiem 1914 a 1915.
Na terenie żydowskiego cmentarza w Rakowie
znajdowała się także mogiła żołnierza armii austro – węgierskiej, zapewne wyznania mojżeszowego, nie przetrwała ona, podobnie jak cmentarz, do czasów współczesnych.
Odnowiona kwatera wojenna na cmentarzu w Rakowie
Pomnik upamiętniający czasy wojny polsko – bolszewickiej (1920)
Na Placu Wolności w jego wschodniej części,
przy wyjeździe w stronę Staszowa znajduje się pomnik poświęcony poległym w wojnie 1920 roku
żołnierzom pochodzącym z terenu gminy Rembów. W malowniczym położeniu wśród drzew i
kwiatów, otoczony kamienną posadzką pomnik
ma formę cokołu z zachowanym na jego szczycie
fragmentem kolumny. Na jego ścianach zamocowano zabytkowe tablice poświadczające wyjątkowość tej pamiątki historycznej. Obecny kształt
uzyskał on w toku prowadzonej rewitalizacji.
Pierwotny pomnik w formie obelisku wzniesiono
ze składek mieszkańców gminy w roku 1932.
Do naszych czasów zachowały się oryginalne
tablice w tym jedna z blachy mosiężnej z odręcznie wypisanymi 13 nazwiskami żołnierzy poległych w wojnie polsko – bolszewickiej 1920. Są
to, pochodzący z: Arkuszowa – Józef Stemplowski; Barda – Józef Czeremański, Tomasz Grosicki, Adam Jabłoński, Michał Piwowarczyk; Dębna
– Wincenty Baltyn, Franciszek Maruszak; Mochy
– Jan Wroński; Radostowa – Adam Pociejowski;
Rakowa – Roman Olsiński, Lejbuś Unewajs; Rakówki – Aleksander Żal; Szumska – Władysław
Konecki. Na cokole umieszczono również portret
profilowy Marszałka Józefa Piłsudskiego.
-6-
Na kamiennej tablicy (umieszczonej od strony
ulicy Klasztornej) wyryto napis następującej treści: „Padli na polu chwały odpierając od granic
państwa polskiego pod wodzą Józefa Piłsudskiego, nawały najeźdźców w latach 1918 – 1920”.
Znajduje się tam także równoramienny krzyż z
napisem „Na polu chwały 1920”.
Z historią pierwotnego pomnika wiążą się ciekawe wydarzenia. W roku 1952 z nakazu władz
usunięto z niego tablice pamiątkowe, umieszczając na nim czerwoną gwiazdę radziecką. W pięć
lat po tej zamianie organizacja konspiracyjna o
nazwie Armia Wolnej Europy przeprowadziła
akcję sabotażową, polegającą na wysadzeniu
wspomnianej gwiazdy przy użyciu miny przeciwpiechotnej. Sprawców całej akcji osądzono
w roku 1960. Czerwona gwiazda nie powróciła
już na pomnik, zastąpił ją orzeł bez korony. Na
fali przekształceń ustrojowych roku 1989 pomnik
odzyskał pierwotny wygląd, stając się ponownie
pamiątką świadczącą o najwyższej daninie jaką
złożyli walczący o swą ojczyznę. Dzięki poświęceniu mieszkańców udało się przechować oryginalne tablice, które powróciły na dawne miejsce.
Historia pomnika wzbudza zainteresowanie
Mogiły z okresu II wojny światowej (1939 – 1945)
Na miejscowym cmentarzu parafialnym znajdują się mogiły ofiar zbrodni hitlerowskich oraz
członków ruchu oporu, pochodzących z Rakowa
i okolic.
Pomnik upamiętniający ludność wyznania mojżeszowego
Przy drodze prowadzącej w stronę Łagowa
w miejscu dawnego cmentarza żydowskiego
(gmina żydowska istniała w Rakowie od początku wieku XVII) znajduje się pomnik upamiętniający żyjącą w miejscowości ludność żydowską.
Jest głaz narzutowy o barwie szaro – różowej z
umieszczoną na nim marmurową tablicą, na której wyryto gwiazdę Dawida oraz napis: „W tym
miejscu do lat 40 XX w. istniał cmentarz żydowski. Pokój ich pamięci”. Całość otacza półkoliste
ogrodzenie w formie kolumnady, otwarte od
strony Rakowa.
Pomnik upamiętniający cmentarz żydowski
-7-
Rakowskie zabytki
Raków szczycący się swoją niemalże 450 letnią historią pochwalić się może ciekawymi i
burzliwymi losami. Żywymi pamiątkami dawnych dziejów są zachowane do naszych czasów
tutejsze zabytki, dziedzictwo dawnych pokoleń
rakowian. Stanowią one świadectwo minionych
wieków wiele mówiące o wyjątkowej historii
tego miejsca. Najcenniejszym zabytkiem miejscowości jest kościół parafialny pod wezwaniem Św.
Trójcy (Sanktuarium Matki Bożej Cudownej Przemiany) z lat 1640 – 1645. Ufundowany został
dzięki wsparciu i trosce biskupów krakowskich –
Jakuba Zadzika, Piotra Gembickiego. Jest to budowla trójnawowa w typie bazylikowym (nawa
główna jest wyższa od naw bocznych) wzniesiona w stylu wczesnego baroku. Na teren sanktuarium wiodą piękne kamienne schody wraz z
poręczami oraz stylizowana brama główna. Korpus świątyni podzielony jest na cztery przęsła, do
nawy głównej przylega prezbiterium zamknięte
półkolistą absydą. Przedłużenie naw bocznych
stanowi piętrowa zakrystia oraz składzik. Do
naw dobudowano w późniejszym okresie kruchty, przy fasadzie od strony zachodniej znajduje
się wieżyczka będąca klatką schodową wiodącą
na chór muzyczny i strych. Cała świątynia jest
oszkarpowana, nakryta dwuspadowym dachem
(nawy boczne – pulpitowym) zwieńczonym neogotycką sygnaturką. Fasada główna, dwukondygnacyjna, podzielona podwójnymi pilastrami
o stylizowanych głowicach, na których spoczywa belkowanie. Górna część fasady zwieńczona
jest trójkątnym szczytem, od którego odchodzą
ornamentowe zdobienia, po bokach, których
umieszczono dwa obeliski. Wejście do świątyni
zdobi późnorenesansowy kamienny portal, nad
nim wczesnobarokowa tablica fundacyjna w języku łacińskim (napis brzmi: „Na chwałę Boga w
Trójcy Świętej jedynego, ku czci świętych apostołów Piotra i Pawła św. Jakubów starszego i młodszego, kościół ten święty, po usunięciu stąd na
zawsze bezbożności ariańskiej i po przywróceniu
świętego obrządku rzymsko – katolickiego, Jego
Wysokość Jakub Zadzik biskup krakowski, książę
siewierski wzniósł staraniem i zapobiegliwością
przyjaciół wykonawców ostatniej swej woli w
roku pańskim 1645. Módl się za dobrego pasterza twego i ciesz się Rakowie, że w tym miejscu
na którym bezbożnie wyznawałeś Syna i Ducha
Świętego jako niższych od Ojca, w nim obecnie
masz czcić już w równość Trójcy Świętej”), na tablicy wyrzeźbiono herb Korab (biskupa Zadzika)
oraz rok 1645. Powyżej – na drugiej kondygnacji
fasady umieszczono trzy kartusze z herbami: Na-
łęcz (biskupa Gembickiego) Orłem wazowskim
oraz trzecim, dziś nieczytelnym (ksiądz Wiśniewski twierdził, że był to herb kapituły krakowskiej
– Trzy Korony) oraz data 1645.
We wnętrzu świątyni widoczny jest wyraźny
podział, nawy boczne oddzielone są bowiem
arkadami filarowymi, nawę główną od prezbiterium oddziela z kolei smukły łuk tęczowy. Ściany
wewnętrzne podzielone są pilastrami, sklepienie kolebkowo – krzyżowe ozdobione stiukową
dekoracją o motywach ramowych, serc, główek aniołków, rozet. Wyposażenie świątyni jest
jednolite stylowo – późnobarokowe (z około II
ćwierci XVIII wieku). Zachowała się piękna belka tęczowa z krucyfiksem, wsparta na muszlowych konsolach. Ołtarz główny z 1729 z bramkami, nad którymi rzeźby świętych Piotra i Pawła
(warsztatu Antoniego Frączkiewicza – rzeźbiarz
krakowskiego) w zwieńczeniu ołtarza rzeźbiona
grupa Trójcy Świętej. Obraz główny umieszczony w ołtarzu to uznany za cudowny wizerunek
Matki Boskiej Cudownej Przemiany starszy od
całej budowli, ofiarowany świątyni w Polowie
XVII wieku. Do wystroju wnętrza należy osiem
bocznych ołtarzy przy filarach międzynawowych
z II ćwierci XVIII wieku (wraz z późniejszymi uzupełnieniami), są one poświęcone: św. Annie Samotrzeć, św. Janowi Chrzcicielowi, św. Józefowi,
św. Janowi Nepomucenowi, Matce Bożej Szkaplerznej, św. Stanisławowi biskupowi, św. Judzie
Tadeuszowi, św. Maciejowi, św. Stanisławowi
Kostce i św. Barbarze. Do wyposażenia zaliczamy
również późnobarokową ambonę z popiersiem
Jezusa na baldachimie oraz wczesnobarokową
marmurową chrzcielnicę z około 1640 roku. Ciekawą pamiątką malarską są cztery portrety biskupów krakowskich z II połowy XVII wieku: Andrzeja Lipskiego (zmarłego w 1631 r.), kardynała
Jana Alberta Wazy (zm. w 1634 r.), Jakuba Zadzika (zm. w 1642 r.) i Piotra Gembickiego (zm. w
1657 r.). We wnętrzu kościoła oglądać możemy
zachowane sprzęty liturgiczne, takie jak: monstrancja z połowy XVIII w., kielich wczesnobarokowy z około 1630 r., kielich fundacji księdza
Cypriana Langi z roku 1747, puszka barokowa,
ornaty z XVII i XVIII w. (późniejszy z wkomponowanym w formie kolumny pasem polskim), godna uwagi jest także żelazna kłódka z roku 1616
(w kruchcie, przy wejściu bocznym). Na ścianach
świątyni zachowały się liczne epitafia: Zuzanny Śliwskiej herbu Prus (zm. w 1651 r.), Jakuba
Promnickiego (sekretarza królewskiego) z II połowy XVII wieku, barokowe z portretem – Macieja
Lorkowicza (dziekana bodzentyńskiego) z 1682
-8-
roku, Cypriana Józefa Langi (archidiakona zawichojskiego, kanonika sandomierskiego, zmarłego
w 1757 r., wystawione za życia, późnobarokowe
z portretem na blasze), Kacpra Brudzińskiego
(kanonika sandomierskiego, proboszcza rakowskiego, zmarłego w roku 1825), Wawrzyńca Malanowicza (kanonika opatowskiego, zmarłego
w 1830 r.). Ksiądz Jan Wiśniewski wspomina o
istnieniu jeszcze jednej płyty nagrobnej poświęconej pamięci Zofii Promnickiej (zm. w 1651 r.).
Ponadto w murze przykościelnym znajdują się
dwa pomniki (fundacji księdza Aleksandra Malanowicza – proboszcza Skaryszewa, dziekana
radomskiego, honorowego kanonika kaliskiego)
poświęcona pamięci rodzin Malanowiczów i Kosseckich.
Do zespołu sanktuarium należy także pochodząca z I połowy XVIII wieku dzwonnica. Budowla
wzniesiona na planie kwadratu, dwukondygnacyjna, opilastrowana w narożach. Otwory okienne zamknięte półkoliście, dach ozdobiony barokowym hełmem. W środku znajdują się dzwony
odlane w Gdańsku przez Emanuela Wittwercka
w roku 1740 oraz 1743 (jeden z nich znajduje się
obecnie wewnątrz świątyni, przy wejściu głównym).
Plebania jest budowlą z późniejszego okresu
(1920 r.).
Kościół pw. Świętej Trójcy obecnie Sanktuarium Matki Bożej Cudownej Przemiany
Przy świątyni znajduje się także budowla pochodząca z I połowy XVII wieku, o trudnej do
ustalenia genezie. Istnieją dwie hipotezy mówiące o jej początkowym przeznaczeniu. Jedna
z nich wiąże budynek z czasami reformacyjnymi
(bracia polscy) określając go jako tzw. „Dom Ministra” (I połowa XVII w., przed rokiem 1638).
Druga z kolei utożsamia go z czasami późniejszymi widząc w nim plebanię powstającego w tym
czasie kościoła (lata 40-te XVII). Jest to budynek
jednokondygnacyjny, podpiwniczony nakryty
czterospadowym dachem, w jednym z pomieszczeń zachowało się sklepienie kolebkowo – krzyżowe.
XVII wieczny budynek
Przy Sanktuarium Matki Boskiej Cudownej
Przemiany (idąc od strony rynku) podziwiać możemy odrestaurowaną figurkę św. Floriana na
wysokim barokowym cokole, na którym widnie-
je herb Jelita oraz inskrypcja fundacyjna z wieku
XVIII. Z tyłu kolumny znajduje się płaskorzeźbiony piękny krucyfiks.
-9-
Figurka św. Floriana przed rakowskim kościołem
Innym cennym zabytkiem Rakowa jest kościół
poreformacki pod wezwaniem św. Anny (z roku
1641). Budowla ta związana jest z zakonem Reformatów, działających w miejscowości od 1641
do około 1649 roku. Zachowana świątynia jest
dwuprzęsłowa z węższym prezbiterium zamkniętym na zewnątrz wielobocznie z dobudowaną zakrystią od północnej strony. Bryła kościoła
posiada otwory okienne zamknięte półkoliście,
dach dwuspadowy (na zakrystii – namiotowy)
całość zaś otoczona jest murem z dwoma wejściami (do wejścia od strony ul. Klasztornej wiodą kamienne schody wraz z poręczami). Fasada
ujęta jest w pary pilastrów, zdobi ją szczyt o falistym wykroju z wolutami. Wyposażenie wnętrza późnobarokowe, ołtarz główny z obrazem
św. Anny Samotrzeć w otoczeniu świętych: Jana
Chrzciciela oraz Józefa (z wieku XVIII). Na tęczy
późnobarokowy krucyfiks, obrazy XVIII – wieczne
(m.in.: Ukrzyżowanie, św. Stanisław, św. Barbara)
a także rzeźba nieokreślonego świętego. Ksiądz
Wiśniewski oglądając kościół na początku XX
wieku, zostawił nam taki oto opis: „Wewnątrz
znajdują się trzy ołtarze drewniane. W wielkim
obraz św. Anny w otoczeniu Jej Rodziny; obraz
ten ma sukienkę. Obok stoją dwa relikwiarze,
w jednym relikwie św. Fruktuoxa w drugim św.
Chrystjana. W bocznym po lewej stronie św. Te-
kla u góry św. Florjan, nad św. Teklą herb Ciołek i
litery B. Z. K. M., po prawej stronie ołtarz św. Barbary, herb i litery te same”. Przekaz ten potwierdza, że fundatorką wyposażenia (podobnie jak
w przypadku fundacji kościoła bardzkiego) była
Barbara z Kossowskich Misiewska – stolnikowa
bracławska, właścicielka wymienionych miejscowości w II połowie XVIII wieku. Z historią tej budowli ksiądz Florian Jaroszewicz (autor opracowania „Matka Świętych Polska”) łączy osobę ojca
Bonawentury Dzierżanowskiego, franciszkanina,
prowincjała małopolskiego. Pisze on: „Skończywszy urząd prowincyalski, jako miłośnik ubóstwa
prosił, aby mieszkał w klasztorku Rakowskim (w
Sandomierskiem Województwie), ze wszystkich
najmniejszym i najuboższym, w którym on jako
pustelnik dobrowolny w milczeniu i osobności
życie prowadził; jednak przez żarliwość ku duszom, pewnych czasów obchodził wsie i miasteczka, gorącemi kazaniami ludzi napominając,
aby się strzegli Aryańskiej sekt, która na tenczas
od szatańskich ministrów w Polsce rozsiana była,
w samym Rakowie, katedra i akademia zaraźliwa Aryanów nawet i drukarnia założona była.
Dysputował z Aryany mądrze, z których niemało kościołowi św. pozyskał. Umarł w Stopnickim
klasztorze 1649 roku”.
- 10 -
Kościół pw. św. Anny tzw. „Klasztorek”
Zabytkiem o innym charakterze jest tzw. „Dom
Wójta”, budynek z przełomu XVI i XVII wieku.
Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta,
odzyskał w toku prowadzonej rewitalizacji piękny historyczny wygląd. jego wnętrze dzieli się na
cztery sale nakryte różnorodnymi sklepieniami.
Pomieszczenie w części północnej przykrywa sklepienie kolebkowo – krzyżowe, izba południowa,
biegnąca przez całą długość budynku ozdobiona
jest z kolei sklepieniem kolebkowym z lunetami,
o pięknie tych sklepień świadczy dodatkowo stiukowa dekoracja żeber wraz z rozetami.
Budynek ten posiada interesującą historię, ze
względu na swe zmieniające się przez lata przeznaczenie. W I połowie XVII wieku stanowił on
własność Jana Siekierzyńskiego, sprzedany został
w roku 1634 (za sumę 200 złotych polskich) aptekarzowi, wójtowi Rakowa – Samuelowi Goryszowskiemu. Kolejnym właścicielem domu jest
Andrzej Mokrowski – starosta radzyński, współwłaściciel Rakowa, który w roku 1683 odsprzedaje go rodzinie Kuraszewiczów. Rodzina ta aby
nabyć tą nieruchomość zapożycza się (na sumę
471 złotych polskich) u Dawida Kraua. Krau tuż
przed śmiercią, przechodząc z kalwinizmu na
katolicyzm oddaje zaciągnięty u niego dług (budynek stanowił zapewne rękojmię spłaty) kościołowi rakowskiemu. W połowie XVIII wieku jego
właścicielem (podobnie jak miasta Rakowa) jest
rodzina Kossowskich. W 1757 roku Jan i Ignacy
Kossowscy odstępują budynek rodzinie Praszkiewiczów, która w jego wnętrzu urządza karczmę.
Dom Wójta
Wiekową pamiątką z dawnych czasów jest
barokowa kolumna (na cokole) z zachowanym
ozdobnym kartuszem, na którym widnieje rok
1691. Na szczycie kolumny umieszczono póź-
niejszą rzeźbę (XX w.) Chrystusa błogosławiącego. Kolumna znajduje się przy ul. Bardzkiej, przy
drodze wiodącej na cmentarz parafialny.
- 11 -
Barokowa kolumna Chrystusa Błogosławiącego
Na terenie cmentarza parafialnego zachowało
się wiele nagrobków i pomników o wysokich walorach artystycznych i historycznych. Na uwagę
zasługuje ozdobiony misternym, żelaznym krucyfiksem nagrobek Pawła Świerczewskiego – burmistrza Rakowa z roku 1849. Cennymi zabytkami są datowane na wiek XIX nagrobki: Pani (imię
nieczytelne) Rychlienskiej (1857), Michała Zielińskiego (1885), Heleny Pietrzykowskiej (1897) oraz
pochodzące z początków XX wieku: Antoniny z
Malanowiczów Bartyzel (1905), Jana Fantazyńskiego (1905), rodziny Olsińskich (1905), Józefy
Lech (1912)
W miejscowości zachował się również krzyż
żelazny na cokole z datą 1819.
Krzysztof Śliwa
Legendy rakowskie
Poza pamiątkami materialnym czyli tym co
każdy z nas może obejrzeć, dotknąć czy posmakować ważne są także te rzeczy nieuchwytne,
niespisane, przekazywane kolejnym pokoleniom
z pomocą słowa. Opowieści takie często na poły
prawdziwe i zmyślone świadczą o bogactwie
naszej lokalnej kultury. Raków również posiada
wiele takich legend i opowieści i choć niewielką
część tego dorobku pragniemy przytoczyć Czytelnikowi.
Z miejscowy, przepięknym kościołem pod wezwaniem Świętej Trójcy związana jest ciekawa
legenda, którą poznać możemy dzięki ks. Janowi
Wiśniewskiemu, znanemu historykowi – regionaliście. W swej publikacji poświęconej dekanatowi
opatowskiemu umieścił on następujący przekaz
dotyczący rakowskiej świątyni: „Osobliwą pamiątkę ma zakrystja kościoła w Rakowie mianowicie drzwi. Mówią, że przed laty złodziej próbował się dostać do kościoła i już w drzwiach spory
uczynił otwór; wtem stał się cud, bo do rozłupanej deski przyrosły mu włosy i ruszyć się z miejsca
nie mógł. Otwór ten i złodziejskie włosy po dziś
dzień oglądać tam można” (ks. Jan Wiśniewski,
„Dekanat opatowski”, Radom 1907, s.381).
Wśród mieszkańców w dawnych latach żywa
była jeszcze pewna opowieść odnosząca się do
minionych wieków. Mówiono, że osiadł wtedy
w Rakowie pewien nieznajomy – zapewne cudzoziemiec wraz ze swą piękną córką. Nie znał
on miejscowego języka, tylko porozumiewał
się niezrozumiałą dla nikogo mową. Osiadli na
obrzeżach miasta, w domu otoczonym wysokim
murem. Nikt nie mógł zajrzeć do wnętrza, a i
mieszkający tam mężczyzna nie wychodził na zewnątrz. Jedynie jego córka, co jakiś czas udawała się do miasta, pomagając jego mieszkańcom
w potrzebie. Dzięki znajomości ziołolecznictwa,
niosła ulgę chorym i cierpiącym. Swą postawą zyskała niezwykły szacunek i poważanie wśród obywateli Rakowa. Tak mijał rok za rokiem, aż pewnego razu okazało się, że dziewczynę przestano
widywać w Rakowie. Nocą, kilka tygodni później
spostrzeżono, że furta w murze okalającym dom
tajemniczych przybyszów została otwarta na
oścież. Dom również stał otwarty, a we wnętrzu
na podwyższeniu spoczywało ciało mężczyzny,
przykryte całunem, córka jego czuwała przy nim.
Gdy zaczęli przybywać na to miejsce zaciekawieni mieszkańcy miasta, dziewczyna za pomocą
gestów poprosiła zgromadzonych aby pomogli
przenieść ciało jej ojca do piwnic budynku, w
którym mieszkali. Po złożeniu tam doczesnych
szczątków zmarłego piwnice zamknięto na ciężkie, żelazne drzwi. Po tym zdarzeniu widywano
w okolicy jeszcze co jakiś czas ową dziewczynę
całą w czerni. Lecz gdy spłonął jej dom również
i ona znikła, a mijający czas zatarł wszelkie ślady
jej obecności.
Nawiązaniem do tej legendy jest krótka
wzmianka zachowana u Oskara Kolberga: „J. N.
Chądzyński („Opis miast ziemi Sandomierskiej,
s.80) przytoczył podanie o tajemnej dziewicy w
czarnem ubraniu, leczącej ziołami, która znikła,
powiada: „Za stawem przy mieście Rakowie istnieje góra piaszczysta, górą Luterską zwana,
która obejmuje groby Arianów. Grobowce te
nie jednakowy ukazują zwyczaj grzebania ciał
umarłych. W jednym znajdują się trumny dębowe, podobne naszym, w których przy kościach
dostrzegać się daje bańka szklana z pyłem jakby po spalonym papierze pozostałym. W innych
grobach widzieć można kości i czaszki bez śladu trumien. Jeden zaś grobowiec okazał się być
wymurowany w kształcie infuły; wierzchołek w
głąb zapuszczony, w tym grobowcu znajdowało się naczyń glinianych rozmaitego kształtu:
zapewne popioły po spalonych w sobie mieszczących. Wiele z tych naczyń przez zapadnięcie
muru pogniecione zostało. Naczynia te żadnych
nie miały napisów, gdzieniegdzie dostrzec się
dało kawałek przegniłego pergaminu ze śladami
jakiegoś pisma. Na tej samej górze dawniej widywano blaszki mosiężne z wyrżniętym na nich
napisem łaciński - Scio cui credidi”.
(Powyższy cytat pochodzi z dzieła wybitnego
badacza Oskara Kolberga, „Lud. Jego zwyczaje,
sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzę-
- 12 -
dy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”, T. XX,
Kraków 1887, s.280). W tekście autor wspomina
opracowanie Jana Nepomucena Chądzyńskiego
pt.: „Historyczno – statystyczne opisy miast starożytnych w ziemi Sandomierskiej leżących”, T.2,
Warszawa 1856).
Legenda ta przetrwała także w świadomości
mieszkańców Rakowa za sprawą Tadeusza Bernata – miejscowego historyka, regionalisty, który
spisał ją w początkach lat 70 – tych XX wieku.
Dzięki swej dociekliwości i ciężkiej pracy udało
się mu zgromadzić od mieszkańców szereg ciekawych opowieści i podań odnoszących się do
historii Rakowa. Oto kilka z nich:
„W tym roku, kiedy uczniowie szkoły rakowskiej mieli potłuc krzyż stojący za miastem, nad
stawem na rzece Czarnej w pobliżu zboru, zebrali się na chrzest, co pogardliwie nazywano przez
katolików ponurzaniem. I kiedy minister ich
wstąpił w wodę, grobla na caliźnie z trzaskiem
wielkim rozerwała się i woda uszła.
A oto, co mówią najstarsi mieszkańcy okolicznych wiosek: „Heriany to wielki naród. Z nich
dawni były kości takie grube, że u bydląt takich
nie ma. Dawni w Szydłowie u wejścia do kościoła
wisiała kość, to przecie dziecka tego ludu. Pod
tym samym kościołem w Szydłowie są heriany
(arianie) wyrobieni w kamieniu. Inni natomiast
twierdzili, że szkoły i zbór ariański w Rakowie zostały zatopione i na ich miejscu powstały stawy.
Była to kara boża (motyw często spotykany w
podaniach ludowych).
W czasie rozmowy z ludźmi z Chańczy i okolicy, gdy zapytano ich pewnego razu o arian otrzymano odpowiedź, że dawniej w Kotuszowie byli
herianie, których mieszkańcy wiosek leżących
koło Rakowa uznają za jakiś dawny naród.
Tradycja głosząca wielkość i świetność Rakowa
jako miasta nie jest pozbawiona podstaw. Głosi
ona, że figura znajdująca się obecnie za miastem,
z datą 1691r., znajdowała się na środku ówczesnego rynku. Miasto zajmowało duży obszar i
kończyło się w pobliżu wsi Radostów, odległej od
Rakowa o 6 km. Do dziś mieszkańcy okolicznych
wiosek nazywają Radostów „Przedmieściem”.
Krzysztof Śliwa
Pasjonaci i historycy w Domu Wójta
Zespół historyków oraz pasjonatów i miłośników Rakowa przygotował wystawę znajdującą
się w Domu Wójta a prezentującą dzieje i historię
miasteczka.
Z inicjatywy wójta gminy Raków Aliny Siwonia na skierowane zaproszenia odpowiedzieli:
Marzena Kuczyńska, Paulina Szewczyk, Iwona Sikora, Danuta Król, Grzegorz Szewczyk, Jerzy Malisiewicz, Krzysztof Śliwa, Antoni Suchojad oraz
Dariusz Jóźwik. W pracach uczestniczyli także ks.
Michał Grochowina i ks. Paweł Mackiewicz a także Marian Perlik i Jolanta Zielińska.
Zespół przyjmując koncepcję działania doko-
nał podziału na etapy historyczne starając się
znaleźć i przedstawić ciekawostki związane z danym tematem. Na podstawie dyskusji i rozważań
wyodrębniono: lokacja Rakowa, Bracia Polscy,
Sanktuarium, muzykalia, utrata praw miejskich,
ludność żydowska, straż pożarna, czasy wojen,
PRL, współczesność, osoby związane z Rakowe,
zabytki i potrawy.
Przygotowana wystawa, ze względu na bogatą historię, jest tylko cząstką dziedzictwa Rakowa
i na pewno będzie dalej rozwijana.
miłośnik Rakowa
Dariusz Jóźwik
Podróż w czasie
Zapraszamy Państwa na podróż w czasie.
Chcemy pokazać jak rewitalizacja zmieniła nasze
miasteczko. Zdjęcia pochodzą z zasobów Urzędu
Gminy Raków oraz sieci internet. Proponujemy
zestawienie fotografii zrobionych z tego samego
miejsca dawniej i dziś. Autorem części zdjęć archiwalnych jest śp. Mirosław Kowalik natomiast
zdjęć współczesnych - Dariusz Jóźwik.
Zatem „poznajecie”? Zapraszamy do stron 14
i 15.
- 13 -
- 14 -
- 15 -
Raków - przełom lat 50. i 60. XX wieku
- 16 -

rak918 - Gmina Raków

Transkrypt

Podobne dokumenty

rak9 - Gmina Raków

rak912 - Gmina Raków