Polityka 9 kor2.indd

SZANOWNI PAŃSTWO!
Rok 2010 to Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Wprawdzie można obstawać przy tym,
że niewiele z tego wynika, zwłaszcza dla biednych czy wykluczonych, ale też nie widać powodów, dla których należałoby
to ignorować. Tak czy inaczej, jest to dobra okazja do tego, aby jeszcze raz przemyśleć szereg kwestii – może niekoniecznie
nowych – ale w nowy sposób interpretowanych i analizowanych. Jest tak zwłaszcza dlatego, że, wprawdzie bez fanfar
i bicia w dzwony, w polityce społecznej dokonuje się jednak „cicha rewolucja”, polegająca na stopniowym, często skrzętnie
maskowanym, przechodzeniu od idei welfare state – tak, jak ukształtowała się ona w początkach drugiej połowy XX w.
– do idei work fare state – w jej rozlicznych, praktycznych realizacjach.
Redakcja
Od redaktora numeru
Mimo że bezpośredni asumpt do przygotowania numeru poświęconego polityce wobec ubóstwa związany jest z ogłoszeniem 2010 roku
Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym, to decyzja Kolegium Redakcyjnego uwzględniała także tradycję pisma
w systematycznym informowaniu Czytelników o wynikach badań na temat trudnych warunków życia ludzi i podejmowanych działaniach
w zakresie ich wspierania i poprawiania szans na lepszy los. Biorąc pod uwagę fakt, że obchody tego roku będą źródłem inicjatyw także innych,
eksperckich i politycznych środowisk w organizowaniu specjalnych publikacji i konferencji poświęconych problemom ubóstwa i wykluczenia
społecznego, postanowiono wybrać jeden z aspektów zagadnienia i skoncentrować się nie tyle na analizie samego problemu, co na radzeniu
sobie z nim. Zaproponowaliśmy numer pisma poświęcony rozważaniom o koncepcjach i politykach zwalczania ubóstwa, prowadzonych
na różnych szczeblach działalności publicznej: europejskim, narodowym, samorządów terytorialnych oraz przez różne instytucje, a także
indywidualnie (strategie radzenia sobie z biedą). Akcent na policy nie oznacza bynajmniej, że pominięte zostały badania o zjawiskach
tzw. nowej biedy, ale głównie z próbą oceny różnych sposobów interwencji. Treść numeru stanowi w pewnej mierze kontynuację badań
i zainteresowań pracowników i współpracowników IPiSS, będących wynikiem wieloletniego projektu Polska bieda. Ostatni etap – Polska
bieda III – kończył się analizami dochodzącymi do 2005 r. Zeszyt ten, podejmujący zagadnienia w dłuższym horyzoncie, można zatem
potraktować jako wstęp do kolejnego etapu – Polska bieda IV.
W prezentowanym numerze mamy trzy grupy artykułów. Pierwsza dotyczy opisu oraz oceny przebiegu polityki społecznej wobec
ubóstwa w czasie. Identyfikuje różne etapy zmian w polityce i odpowiadające im instrumenty. Numer rozpoczyna tekst Macieja Żukowskiego
o europejskiej strategii integracji społecznej, zwanej strategią inkluzji, która jako część Agendy Socjalnej 2000 związanej ze Strategią
Lizbońską wyznaczyła europejską politykę społeczną wobec ubóstwa w ostatniej dekadzie. Kolejny tekst analizuje tę politykę w Polsce
w okresie dłuższym: w dwudziestoleciu (1990–2010). W jeszcze dłuższym czasie rozpatrywana jest polityka rodzinna, a właściwie jej
zasadnicze i klasyczne instrumenty, a głównie zasiłek rodzinny. Zmiany pomiaru ubóstwa, ze wskazaniem podstaw teoretycznych oraz
komplikacji analiz wielowymiarowych, stanowią treść kolejnego, ewolucyjnego artykułu tej grupy.
Druga grupa artykułów zajmuje się politykami i zjawiskami w rożnych obszarach warunków życia ludności o niskich dochodach czy
innych cechach, decydujących o podatności na ubóstwo. Dwa artykuły poświęcone są rynkowi pracy. Z jednej strony zaprezentowane
zostały nowe polityki rynku pracy, prowadzone przez samorządy powiatowe zorientowane na osoby o niskiej zatrudnialności, bezrobotnych
długookresowych, którzy w części korzystają juz ze zdefiniowanych ustawowo rozwiązań przedsiębiorczości społecznej. Z drugiej
strony przedstawiona została analiza szarej strefy zatrudnienia i polityki prowadzonej w celu jej ograniczenia w kontekście sytuacji osób
wykluczonych, żyjących w jej nielegalnych czy półlegalnych strukturach. W kolejnym artykule znajdziemy ocenę polityki mieszkaniowej
konkretnego samorządu lokalnego (Poznania) w odniesieniu do osób ubogich i bezdomnych. Polityka dożywiania została przedstawiona na
przykładzie programów rządowych, które od 1996 r. wspierają działalność samorządów. Z kolei politykę ochrony zdrowia zaprezentowano
na przykładzie statystyki korzystania z usług opieki zdrowotnej, ocenionej na podstawie modelowej analizy uwzględniającej m.in. zmienną
wykształcenie. Analiza koncepcji funkcjonowania pomocy społecznej z punktu widzenia odpowiedzi na pytanie o prewencyjne jej działania
kończy grupę artykułów „branżowych”.
Trzecia grupę stanowią artykuły z odniesieniami międzynarodowymi. Nowym obszarem analizy na polskim gruncie charakteryzuje się
tekst poświęcony finansowym zachowaniom biednych gospodarstw domowych. Tekst ten jest szczególnie interesujący w kontekście przyczyn
i skutków globalnego kryzysu finansowego, a szczególnie polityki prowadzonej przez instytucje kredytowe. Kolejny artykuł z tej grupy nie
odnosi się bezpośrednio do polskiej polityki społecznej. Poświęcony jest gwarancjom absolutnego zabezpieczenia społecznego postulowanych
przez MOP w krajach o niskich dochodach, które obejmują: dostępność niezbędnych usług zapewnianej opieki zdrowotnej, bezpieczeństwo
dochodowe dzieci i ich dostęp do oświaty, zabezpieczenie osób starszych i niepełnosprawnych oraz ochronę socjalną osób bezrobotnych
i wsparcie ich w podejmowaniu działań aktywizujących. Warto pamiętać o tych gwarancjach, które nie zawsze traktowane są jako minimalne
nawet w krajach europejskich. Ostatni tekst międzynarodowy dotyczy polityki wobec ubóstwa w Wielkiej Brytanii w okresie rządów Tony
Blaira. Badania nad ubóstwem w Wielkiej Brytanii, których tradycja i szeroki zakres nie mają sobie równych w innych krajach, zawsze budzą
zainteresowanie. Mimo że jeden z raportów projektu Polska bieda III przedstawia tę politykę w sposób rozbudowany, prezentowany tu artykuł
uzupełnia niektóre jej elementy. Autorka stosuje pojęcie wykluczenia społecznego, a nie ubóstwa, co nie należy do tradycji angielskiej, lecz jest
znakiem wpływu UE na politykę rządu Tony Blaira. Można postawić pytanie, czy ta polityka to epizod w historii polityki wobec ubóstwa Wielkiej
Brytanii, czy raczej kolejny jej etap, kontynuowany także w nowej dekadzie i pod nowymi rządami, chociaż zapewne inaczej.
STANISŁAWA GOLINOWSKA
Uniwersytet Jagielloński
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Polityka Społeczna nr 9/2010
1