P. Stręk, O. Zagólski, J. Składzień, M. Kurzyński, K. Oleś, P

PRACE ORYGINALNE
Pawe³ STRÊK
Olaf ZAGÓLSKI
Jacek SK£ADZIEÑ
Marian KURZYÑSKI
Krzysztof OLEŒ
Piotr MUSZYÑSKI
Marcin KONIOR
Karolina HYDZIK-SOBOCIÑSKA
Endoskopowe leczenie chorych
z powik³aniami oczodo³owymi zapaleñ zatok
przynosowych
Katedra i Klinika Otolaryngologii
Collegium Medicum UJ w Krakowie
Kierownik:
Prof. dr hab. n. med. Jacek Sk³adzieñ
Wprowadzenie: Zapalenie okostnej
oczodo³u, ropieñ podokostnowy oraz
zapalenie tkanek miêkkich oczodo³u
nale¿¹ do najczêstszych powik³añ zarówno ostrych, jak i przewlek³ych zapaleñ zatok przynosowych. Wczesne
rozpoznanie stanu zapalnego oczodo³u i jego prawid³owe leczenie s¹ konieczne dla unikniêcia œlepoty. Tomografia komputerowa (CT) jest optymalnym narzêdziem diagnostycznym w
ocenie rozwoju omawianych powik³añ.
Zapalenie tkanek miêkkich oczodo³u
nie wymaga jego rutynowego drena¿u.
Ropieñ oczodo³u najczêœciej opró¿nia
siê z dostêpu zewnêtrznego, równoczeœnie wykonuj¹c zabieg w zakresie
chorej zatoki, w celu usuniêcia ogniska zaka¿enia. Postêpy w chirurgii
endoskopowej pozwalaj¹ na wykonanie odbarczenia oczodo³u oraz operacjê chorej zatoki z dostêpu wewn¹trznosowego. Cel: Celem pracy by³o dokonanie analizy skutecznoœci wewn¹trznosowych zabiegów endoskopowych w leczeniu oczodo³owych powik³añ zapalenia zatok przynosowych,
w poszukiwaniu optymalnego sposobu leczenia tych chorych. Materia³ i
metody: Poddano analizie dokumentacjê medyczn¹ 7 chorych w wieku od
14 do 68 (œr. 33) lat leczonych z powodu powik³añ oczodo³owych zapaleñ
zatok przynosowych, w okresie od lutego 2005 do sierpnia 2006. Rozpoznano jeden ropieñ pozaga³kowy, a u pozosta³ych 6 chorych zapalenie tkanek
miêkkich oczodo³u, u 1 chorego powik³ane zakrzepowym zapaleniem zatoki jamistej. Wykonano 7 endoskopowych frontosphenoethmoidektomii, 1
z wewn¹trznosowym odbarczeniem
ropnia oczodo³u. Wyniki: U wszystkich
chorych uzyskano ust¹pienie dolegliwoœci sprzed zabiegu. Nie stwierdzono powik³añ. Wnioski: Leczenie chirurgiczne ogniska zaka¿enia z zatokach
przynosowych i drena¿ ropnia oczodo³u mo¿na wykonaæ z dostêpu wewn¹trznosowego pod kontrol¹ endoskopu. Takie postêpowanie pozwala
na zmniejszenie uszkodzenia s¹siaduj¹cych tkanek, ³atw¹ identyfikacjê
struktur anatomicznych, fizjologiczny
Dodatkowe s³owa kluczowe:
zapalenie zatok
powik³ania oczodo³owe
endoskopowa chirurgia nosa i zatok
Additional key words:
sinusitis
orbital complications
endoscopic sinus surgery
Adres do korespondencji:
Olaf Zagólski
30-112 Kraków, ul. Dunin-W¹sowicza 20/II/9
e-mail: [email protected]
Tel.: 0122669665, 0122665062
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 5
Orbital complications of sinusitis treated endoscopically
Background: Subperiosteal inflammatory disease, subperiosteal abscess and orbital cellulitis are the most
common sequelae of both acute and
chronic sinusitis. Early, appropriate
evaluation and management observing
signs and symptoms of orbital inflammation are required to prevent blindness. Computerised tomography (CT)
is the investigation of choice in diagnosing the discussed pathological
conditions. Cellulitis does not require
drainage of the orbit on a routine basis. Conventionally, the orbital abscess
is drained via an external incision and
sinus surgery is performed at the same
time to remove the focus of infection.
More recently, successful treatment
both of the sinuses and decompression of the orbit has been accomplished endoscopically via an intranasal approach. Aim: The aim of the paper was to analyse the results of intranasal endoscopic procedures performed in individuals with orbital complications of sinusitis in search for
optimal treatment of this group of patients. Material and methods: Records
of 7 patients aged from 14 to 68 (mean
33) years treated in our department for
orbital complications of sinusitis between February 2005 and August 2006
were analysed retrospectively. One retrobulbar abscess was diagnosed. In
the remaining 6 patients the diagnosis of cellulitis, in one case complicated with cavernous sinus thrombosis, was established. 7 endoscopic
frontosphenoethmoidectomies, one
with endonasal decompression of the
orbital abscess, were performed. Results: All preoperative symptoms subsided in all operated individuals. No
complications were observed. Conclusions: Surgical treatment of the focus
of infection in the sinuses and drainage of orbital abscess can be accomplished endoscopically via an intranasal approach with little morbidity, easy
identification of anatomical structures,
physiological drainage of the sinuses
and superior cosmetic result. Our experience suggests that the optimal
method of treatment consists in sur221
drena¿ zatok oraz doskona³y efekt kosmetyczny. Nasze
doœwiadczenie wskazuje, ¿e idealn¹ metod¹ leczenia jest
chirurgiczne usuniêcie ogniska zaka¿enia w zatokach przynosowych w równoczesnym drena¿em ropnia oczodo³u.
Wstêp
Zatoki przynosowe stanowi¹ bezpoœrednie s¹siedztwo oczodo³u, dlatego powik³ania oczodo³owe mog¹ mieæ Ÿród³o w ka¿dej
z zapalnie zmienionych zatok, najczêœciej
jednak w zatokach czo³owych i sitowych [11].
Stan zapalny, zarówno w przebiegu ostrego, jak i przewlek³ego zapalenia zatok, przechodzi do oczodo³u przez szczeliny w strukturze koœci lub drog¹ ma³ych naczyñ krwionoœnych [1]. Zapalenie okostnej oczodo³u,
objawiaj¹ce siê bólem i zaburzeniami ruchomoœci niezmienionej ga³ki ocznej, poprzedza rozwój ropnia podokostnowego oczodo³u (RPO). RPO jest zbiornikiem ropy zgromadzonej pod okostn¹ œciany oczodo³u, która wstrzymuje rozprzestrzenianie siê stanu
zapalnego [6]. Mo¿e byæ zlokalizowany na
œcianie przyœrodkowej (najczêœciej), górnej
lub dolnej oczodo³u [5,9,10,11], gdy¿ stan
zapalny szerzy siê: z komórek sitowych
przez bardzo cienk¹ blaszkê papierowat¹,
a z zatoki czo³owej przez górn¹ œcianê oczodo³u [1]. Zapalenie zatoki szczêkowej rozprzestrzenia siê do oczodo³u przez jego œcianê doln¹ [6]. RPO powoduje przemieszczenie ga³ki ocznej w kierunku przeciwnym do
jego lokalizacji, a tak¿e wytrzeszcz, podwójne widzenie, opadniêcie powieki górnej oraz
pogorszenie ostroœci widzenia [2, 6,13]. Gdy
okostna nie zatrzymuje postêpuj¹cego rozprzestrzeniania siê infekcji, dochodzi do rozwoju najczêstszego powik³ania – zapalenia
tkanek miêkkich oczodo³u (cellulitis), objawiaj¹cego siê ich obrzêkiem, co prowadzi
do wzrostu ciœnienia w jego wnêtrzu, wytrzeszczu ga³ki ocznej, zaburzeñ jej ruchomoœci, ucisku pêczka naczyniowo-nerwowego i w konsekwencji pogorszenia warunków
odp³ywu krwi ¿ylnej i ch³onki z oczodo³u,
mog¹cego prowadziæ do zaburzeñ ostroœci
widzenia, a nawet trwa³ej œlepoty [6,8]. PóŸnym efektem zapalenia tkanek miêkkich
oczodo³u lub przebicia RPO do jego wnêtrza jest rozwój ropowicy, czasami organizuj¹cej siê w ropieñ pozaga³kowy, z silnym
wytrzeszczem unieruchomionej ga³ki ocznej,
brakiem reakcji Ÿrenicy na œwiat³o oraz nasilonym bólem w g³êbi oczodo³u [11]. Potencjalne zagro¿enie wynikaj¹ce z powik³añ
zapalenia zatoki klinowej jest zwi¹zane z jej
bliskim s¹siedztwem w stosunku do tylnej
czêœci oczodo³u, co mo¿e daæ pocz¹tek rozwojowi objawów zespo³u szczeliny oczodo³owej górnej, z pora¿eniem nerwów czaszkowych III, IV i VI, pierwszej ga³êzi nerwu V,
zakrzepem ¿y³y ocznej i odga³êzieñ ¿ylnych
zatoki jamistej, prowadz¹cym do zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej, bêd¹cego
wewn¹trzczaszkowym powik³aniem zapalenia zatok [12]. Zapalenie okostnej oczodo³u
pocz¹tkowo leczone jest antybiotykami.
Postêpowanie chirurgiczne konieczne jest
u chorych, u których nie przynosi efektu leczenie zachowawcze oraz u tych, u których
objawy kliniczne i wynik tomografii komputerowej potwierdzaj¹ rozwój RPO [4,7,11].
Stwierdzenie zapalenia tkanek miêkkich
222
gical endoscopic removal of the focus of infection located
in the sinuses with simultaneous drainage of the abscess
in the orbit.
Rycina 1
Tomografia komputerowa zatok przynosowych, projekcja
osiowa. Widoczne zmiany zapalne w komórkach
sitowych, bardziej nasilone po stronie lewej. Znaczny
wytrzeszcz lewej ga³ki ocznej. Chora nr 7.
Computed tomography image of the paranasal sinuses
- axial view visualising opacification of the ethmoid cells,
more evident on the left side. Marked exophthalmos of
the left eye. Patient No 7.
oczodo³u nie wymaga jego drena¿u. Zawsze
konieczne jest jednak chirurgiczne leczenie
ogniska zaka¿enia w zatokach przynosowych. Wczesne rozpoznanie i zastosowanie prawid³owego leczenia ma na celu
uchronienie chorego przed utrat¹ wzroku,
mog¹c¹ byæ konsekwencj¹ ucisku na nerw
wzrokowy lub jego pozaga³kowego zapalenia czy zakrzepu zatoki jamistej [4,5,6,12].
Tradycyjna metoda chirurgicznego leczenia
powik³añ oczodo³owych polega na wykonaniu drena¿u oczodo³u przez zewnêtrzne
naciêcie w k¹cie przyœrodkowym oka oraz
zewn¹trznosowej ethmoidektomii w celu
usuniêcia ogniska zaka¿enia. Wraz z rozwojem technik endoskopowych usuniêcie
ogniska zaka¿enia w zatokach oraz odbarczenie oczodo³u wykonuje siê z dostêpu
wewn¹trznosowego pod kontrol¹ endoskopu [11], równie¿ u dzieci [10,11]. Pierwsz¹
tak¹ operacjê przeprowadzi³ Kennedy w
1990 roku [8]. RPO œciany przyœrodkowej
oczodo³u opró¿nia siê drog¹ ethmoidektomii endoskopowej, z endoskopowym drena¿em ropnia w celu odbarczenia oczodo³u [5].
W przypadku RPO górnej œciany oczodo³u
jego opró¿nienie wykonuje siê z dostêpu
wewn¹trznosowego przez zachy³ek czo³owy (metoda Lothropa-Draf III, polegaj¹ca na
usuniêciu dolnej czêœci przegrody miêdzy
zatokami czo³owymi, górnej czêœci przegrody nosowej oraz czêœci dna zatoki czo³owej) [1,5,17]. RPO œciany dolnej oczodo³u
drenuje siê drog¹ otwarcia zatoki szczêkowej z dostêpu wewn¹trznosowego [3]. Zabiegi przeprowadza siê w os³onie antybiotykowej [12]. Niektórzy autorzy wykonuj¹
operacje przy zastosowaniu chirurgii nawigowanej obrazowaniem [15]. Inni zalecaj¹
rutynowe wykonanie ponownego zabiegu
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 5
Rycina 2
Tomografia komputerowa zatok przynosowych,
projekcja osiowa. Widoczne zapalne zacienienie
komórek sitowych oraz zatoki klinowej. Wytrzeszcz
lewej ga³ki ocznej. Chory nr 3.
Computed tomography image of the paranasal sinuses
- axial view visualising opacification of the ethmoid cells
and the sphenoid sinus. Exophthalmos of the left eye.
Patient No 3.
diagnostycznego po kilku dniach, w celu
wykluczenia nawrotu ropnia [9]. Powik³ania
chirurgii endoskopowej w leczeniu oczodo³owych powik³añ zapalenia zatok przynosowych nie s¹ czêste. Najczêœciej chorzy skar¿¹ siê na podwójne widzenie, bêd¹ce wynikiem zaburzeñ ruchomoœci ga³ki ocznej w
wyniku uszkodzenia œcian oczodo³u [3], zaœ
stan wzroku po zabiegu zale¿y przede
wszystkim od wystêpowania zaburzeñ widzenia przed podjêciem leczenia [6].
Cel
Celem pracy by³o dokonanie analizy
skutecznoœci wewn¹trznosowych zabiegów
endoskopowych w leczeniu oczodo³owych
powik³añ zapalenia zatok przynosowych, w
poszukiwaniu optymalnego sposobu leczenia tych chorych.
Materia³ i metody
Dokonano retrospektywnej analizy dokumentacji
medycznej 6 mê¿czyzn i 1 kobiety leczonych z powodu
oczodo³owych powik³añ zapalenia zatok przynosowych
w Klinice Otolaryngologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie, w okresie od lutego
2005 do sierpnia 2006 roku (tabela I). Wiek omawianych
chorych waha³ siê od 14 do 68 lat, œrednia wynosi³a 33
lata. U wszystkich chorych przed leczeniem i w trakcie
kontroli po zabiegach wykonywano tomografiê komputerow¹ zatok przynosowych w celu oceny lokalizacji i
rozleg³oœci ogniska zapalnego, w poszukiwaniu rozwijaj¹cych siê powik³añ oraz w celu oceny skutecznoœci leczenia (rycina 1 i 2). U jednego chorego rozpoznano ropieñ pozaga³kowy oczodo³u. U pozosta³ych 6 badanych
stwierdzono zapalenie tkanek miêkkich oczodo³u (cellulitis), w jednym przypadku powik³ane rozpoczynaj¹cym
siê zakrzepowym zapaleniem zatoki jamistej. U 5 chorych powik³anie by³o wynikiem zaostrzenia przewlek³ego stanu zapalnego zatok przynosowych, a u 2 – ostrego zapalenia. W prezentowanej grupie wykonano 7 frontosphenoethmoidektomii, u jednego z chorych jedno-
P. Strêk i wsp.
Tabela I
Charakterystyka grupy chorych z oczodo³owymi powik³aniami zapalenia zatok.
The group of patients with orbital complications of sinusitis.
Choroba
Doty chczasow e
P³eæ Wiek
Objaw y
zatok
leczenie
1.
2.
3.
4.
m
m
m
m
Rodzaj pow ik³ania
17
Silne bóle g³ow y w okolicy czo
³ow ej oraz oczodo³u praw ego od 6
Poly sinusitis
Anty bioty ki i.v.,
dni, obrzêk pow iek oka praw ego,
chronica
punkcje zatok
opadniêcie pow ieki górnej, gor
¹czka 39°C
Zapalenie tkanek
m iêkkich oczodo³u,
rozpoczy naj¹cy siê
ropieñ zaga³kow y
17
Bóle u nasady nosa od ty godnia.
Obrzêk lew ego policzka, pow iek,
Poly sinusitis w y trzeszcz lew ej ga³ki ocznej.
acuta
Od 24 godzin zaburzenia ostroœci
w idzenia, ruchom oœci lew ej ga³ki
ocznej, w y m ioty, gor¹czka 40°C.
Zapalenie tkanek
m iêkkich oczodo³u,
zakrzepow e
zapalenie
zatoki jam istej
Silne bóle g³ow y od ty godnia,
od 24 godzin nasilenie bólu
lew ego oczodo³u, ograniczenie
ruchom oœci ga³ki ocznej,
podw ójne w idzenie, opadniêcie
pow ieki górnej, gor¹czka 39°C.
39
Pansinusitis
chronica
14
Od ty godnia ból okolicy lew ego
Pansinusitis oczodo³u, bolesnoœæ przy ruchach
acuta
ga³ki ocznej, przekrw ienie
spojów ek, gor¹czka 38°C.
5.
m
68
Od 72 godzin w y trzeszcz lew ej
ga³ki ocznej, obrzêk tkanek
Pansinusitis
m iêkkich oczodo³u, opadniêcie
chronica
pow ieki górnej, zaburzenia ostroœci
w idzenia, gor¹czka 39°C.
6.
m
22
Pansinusitis
chronica
Od 3 dni w y trzeszcz praw ej
ga³ki ocznej, podw ójne w idzenie.
stronn¹, po stronie powik³ania, u pozosta³ych obustronne. U chorego z ropniem pozaga³kowym w czasie zabiegu przeprowadzano endoskopow¹ dekompresjê przyœrodkow¹ zajêtego procesem zapalnym oczodo³u, wykonuj¹c po³¹czenie z sitowiem. Pod kontrol¹ endoskopu perforowano blaszkê papierowat¹, nastêpnie preparowano j¹ od okostnej oczodo³u, nie naruszaj¹c okostnej. Z kolei naciêto okostn¹ przy pomocy kosy. Za³o¿ono luŸny opatrunek wewn¹trznosowy, w celu umo¿liwienia drena¿u oczodo³u. Wszystkie operacje by³y wykonywane przez jednego operatora, w znieczuleniu ogólnym
dotchawiczym. Po zabiegach chorym podawano do¿ylnie antybiotyki o szerokim spektrum, a u chorego z zakrzepowym zapaleniem zatoki jamistej leki przeciwzakrzepowe. Obserwowano zmiany temperatury cia³a oraz
poszukiwano objawów neurologicznych. Wszyscy chorzy byli konsultowani okulistycznie przed i 24 godziny
po, a tak¿e miesi¹c i trzy miesi¹ce od zabiegu. Badano
ostroœæ widzenia, rozró¿nianie barw, dno oka, ruchomoœæ
ga³ek ocznych oraz nasilenie wytrzeszczu, które oceniano przy zastosowaniu egzoftalmometru Hertla.
Wyniki
U wszystkich operowanych uzyskano
ust¹pienie dolegliwoœci zg³aszanych przed
zabiegiem oraz brak ich nawrotu podczas
okresu obserwacji. Po operacji wszyscy
chorzy podawali przez okres 3-5 dni przejœciowe dolegliwoœci bólowe w okolicy oczodo³ów, które ustêpowa³y samoistnie. Czas
hospitalizacji waha³ siê od 5 do 12 dni. Nie
obserwowano innych objawów zwi¹zanych
z zabiegami ani powik³añ.
Omówienie
W prezentowanych w piœmiennictwie
grupach chorych wyniki operacji endoskoPrzegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 5
Anty bioty ki i.v.
Anty bioty ki i.v.
Zapalenie tkanek
m iêkkich oczodo³u
Anty bioty ki i.v.
Zapalenie tkanek
m iêkkich oczodo³u
Strona
pow ik³ania
Leczenie
chirurgiczne
Praw a
Frontosphenoethm oidektom ia
praw ostronna,
drena¿ ropnia
w ew n¹trznosow y
Lew a
Frontosphenoethm oidektom ia
obustronna
Lew a
Frontosphenoethm oidektom ia
obustronna
lew a
Frontosphenoethm oidektom ia
obustronna
Nie leczony
Zapalenie tkanek
m iêkkich oczodo³u
lew a
Frontosphenoethm oidektom ia
obustronna
Anty bioty ki i.v.
Zapalenie tkanek
m iêkkich oczodo³u
praw a
Frontosphenoethm oidektom ia
obustronna
powego usuniêcia ogniska zaka¿enia zlokalizowanego w zatokach oraz drena¿u RPO
by³y bardzo dobre. Ikeda i wsp. [6] uzyskali
zadowalaj¹ce efekty zabiegów endoskopowych u 4 chorych z RPO. U pozosta³ych
szeœciu wykonali zabiegi z dostêpu zewnêtrznego. Cytowani autorzy uwa¿aj¹, ¿e
wybór metody zabiegu zale¿y od lokalizacji
ropnia w obrêbie oczodo³u [6]. Hatano i wsp.
[5] wykonali endoskopow¹ ethmoidektomiê
z drena¿em RPO przyœrodkowej œciany
oczodo³u u 3 i górnej œciany oczodo³u u 1
chorego, uzyskuj¹c wyleczenie u 3 z nich.
U chorego, który utraci³ wzrok przed podjêciem leczenia, nie zanotowano poprawy.
Porównuj¹c wyniki ethmoidektomii endoskopowych i z dojœcia zewnêtrznego w leczeniu RPO autorzy ci potwierdzili wiêksz¹ skutecznoœæ tych pierwszych, zarówno jeœli
chodzi o leczenie ogniska zaka¿enia zlokalizowanego w obrêbie zatok, jak i samego
ropnia [5]. Pelton i wsp. [10] podkreœlaj¹
wysok¹ skutecznoœæ i znakomite wyniki kosmetyczne ethmoidektomii endoskopowej w
leczeniu RPO przyœrodkowej œciany oczodo³u, równie¿ u dzieci. Noordzij i wsp. [14]
wykonali endoskopowy drena¿ 10 RPO przyœrodkowej œciany oczodo³u, nie stwierdzaj¹c powik³añ. U pozosta³ych 3 leczonych
przez nich chorych konieczny by³ drugi zabieg pod kontrol¹ endoskopu [14]. Odbarczenie oczodo³u pozwala na przemieszczenie obrzêkniêtych tkanek oczodo³u do otaczaj¹cych przestrzeni, spadek ciœnienia
wewn¹trz oczodo³u, uwolnienie nerwu wzro-
Wy nik,
okres obserw acji
Ust¹pienie
dolegliw oœci,
3 m iesi¹ce
Ust¹pienie
dolegliw oœci,
praw id³ow a ruchom oœæ
ga³ki ocznej, ostroœæ
w idzenia w norm ie,
18 m iesiêcy
Ust¹pienie
dolegliw oœci,
praw id³ow a ruchom oœæ
ga³ki ocznej,
16 m iesiêcy
Ust¹pienie
dolegliw oœci,
19 m iesiêcy
Ust¹pienie
dolegliw oœci,
ostroϾ w idzenia
praw id³ow a,
4 m iesi¹ce
Ust¹pienie
dolegliw oœci,
2 m iesi¹ce
kowego od ucisku zewnêtrznego, a tak¿e
przywrócenie warunków drena¿u krwi ¿ylnej i ch³onki [8]. Ropieñ podokostnowy oczodo³u wymaga ró¿nicowania z krwiakiem podokostnowym, który równie¿ mo¿e byæ powik³aniem stanu zapalnego zatok przynosowych, a powinien byæ podejrzewany w przypadku gwa³townego rozwoju wytrzeszczu i
opadniêcia powieki górnej [16]. W prezentowanej grupie chorych uzyskano u wszystkich badanych bardzo dobre wyniki. Rozpoczynaj¹cy siê ropieñ pozaga³kowy wymaga³ opró¿nienia, gdy¿ stanowi³ zagro¿enie
rozwojem zaka¿enia w obrêbie oczodo³u i
dalszych powik³añ, tak¿e wewn¹trzczaszkowych, oraz móg³ uciskaæ i zaka¿aæ nerw
wzrokowy. U pozosta³ych chorych chirurgiczne odbarczenie oczodo³u nie by³o konieczne, gdy¿ w przypadku zapalenia tkanek miêkkich oczodo³u wystarcza wyleczenie ogniska zaka¿enia i do¿ylna antybiotykoterapia o szerokim spektrum [6]. Wczesne stadium rozwoju zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej nie wymaga³o wykonania zabiegu neurochirurgicznego, wystarczy³a eliminacja ogniska zapalnego w zatokach i skuteczna antybiotykoterapia po³¹czona z leczeniem przeciwzakrzepowym.
Zabiegi endoskopowe wykonywano obustronnie u chorych z jednostronnymi powik³aniami, jeœli w przedoperacyjnym badaniu
obrazowym stwierdzano zmiany zapalne w
wielu zatokach przynosowych. U wszystkich
omawianych chorych stwierdzono poprawê
stanu ogólnego i miejscowego w ci¹gu kil-
223
ku godzin od zabiegu, dlatego dalsze postêpowanie chirurgiczne nie by³o konieczne. Czas pobytu w szpitalu by³ krótki. Nale¿y jednak podkreœliæ, i¿ omawiane powik³ania oczodo³owe by³y œrednio nasilone i nie
wymaga³y w ¿adnym z przypadków np. dekompresji nerwu wzrokowego, czy szerokiego otwarcia oczodo³u celem za³o¿enia drena¿u ss¹cego.
Wnioski
1. Endoskopowe zabiegi usuniêcia ogniska zapalnego w obrêbie zatok przynosowych powoduj¹cego powik³ania oczodo³owe i opró¿nienia ropnia oczodo³u s¹ skuteczne, a do ich zalet nale¿¹ ma³a inwazyjnoœæ, mo¿liwoœæ ³atwej identyfikacji struktur anatomicznych oraz zachowanie fizjologicznej drogi drena¿u zatok przynosowych,
a tak¿e brak defektów kosmetycznych.
2. Doœwiadczenie w³asne wskazuje, ¿e
optymalne postêpowanie polega na endoskopowym usuniêciu ogniska zaka¿enia zlokalizowanego w obrêbie zatok przynosowych z dostêpu wewn¹trznosowego, z jednoczesnym wewn¹trznosowym drena¿em
ropnia w przypadku jego obecnoœci w oczodole.
224
Piœmiennictwo
1. Altman K.W., Austin M.B., Tom L.W. et al.: Complications of frontal sinusitis in adolescents: case presentations and treatment options. Int. J. Pediatr.
Otorhinolaryngol. 1997, 18, 9.
2. Boulos P.R., Bernardino C.R., Rubin P.A.: Pneumocele - a rare cause of air in the orbit. Am. J.
Ophthalmol. 2004, 138, 168.
3. Cansiz H., Tuskan K., Kalekoglu N. et al.: Orbital
decompression by endoscopic transnasal and
transantral approach in thyroid-associated ophthalmopathy. Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg. 2002, 9, 358.
4. Deutsch E., Eilon A., Hevron I. et al.: Functional
endoscopic sinus surgery of orbital subperiosteal
abscess in children. Int. J. Pediatr. Otorhinolaryngol.
1996, 34, 181.
5. Hatano A., Shiwa M., Iimura J. et al.: Surgical management of subperiosteal abscess of the orbit. Nippon Jibiinkoka Gakkai Kaiho. 2006, 109, 447.
6. Ikeda K., Oshima T., Suzuki H. et al.: Surgical treatment of subperiosteal abscess of the orbit: Sendai's
ten-year experience. Auris Nasus Larynx 2003, 30,
259.
7. Jahnke K.: Rhinosurgery in diseases of the orbits.
Fortschr Kiefer Gesichtschir. 1996, 41, 44.
8. Krzeski A., Górski N.P., Kiliañski J. i wsp.:
Wewn¹trznosowa endoskopowa dekompresja
oczodo³u w chorobie Gravesa-Basedowa doœwiadczenia w³asne. Otorynolaryngologia przegl¹d kliniczny 2003, 2, 173.
9. Noordzij J.P., Harrison S.E., Mason J.C. et al.: Pitfalls in the endoscopic drainage of subperiosteal or-
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 5
bital abscesses secondary to sinusitis. Am. J. Rhinol.
2002, 16, 97.
10. Pelton R.W., Smith M.E., Patel B.C. et al.: Cosmetic considerations in surgery for orbital subperiosteal abscess in children: experience with a combined transcaruncular and transnasal endoscopic
approach. Arch. Otolaryngol Head Neck Surg. 2003,
129, 652.
11. Pereira K.D., Mitchell R.B., Younis R.T. et al.: Management of medial subperiosteal abscess of the orbit in children - a 5 year experience. Int. J. Pediatr.
Otorhinolaryngol. 1997, 38, 247.
12. Pinna Fde R., Dutra D.L., Neves M.C. et al.: Superior orbital fissure syndrome due to sinusitis: report
of two cases. Am. J. Rhinol. 2005, 19, 417.
13. Stonebraker A.C., Schlosser R.J.: Orbital volumetric analysis of allergic fungal sinusitis patients with
proptosis before and after endoscopic sinus surgery.
Am. J. Rhinol. 2005, 19, 302.
14. Vaseghi M., Tarin T.T., Levin P.S. et al.: Minimally
invasive orbital decompression for Graves' ophthalmopathy. Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. 2003, 112, 57.
15. White J.B., Parikh S.R.: Early experience with image guidance in endoscopic transnasal drainage of
periorbital abscesses. J. Otolaryngol. 2005, 34, 63.
16. Woo K.I., Kim Y.D.: Subperiosteal hematoma of the
orbit associated with sinusitis. Korean J. Ophthalmol.
1997, 11, 118.
17. Wormald P.J., Ananda A., Nair S.: The modified
endoscopic Lothrop procedure in the treatment of
complicated chronic frontal sinusitis. Clin.
Otolaryngol. Allied Sci. 2003, 28, 215.
P. Strêk i wsp.