pliku PDF - Marek Cieciura

Transkrypt

TYMCZASOWA WITRYNA
ŚWIATOWEGO ZWIĄZKU śOŁNIERZY
ARMII KRAJOWEJ
ADRES: http://www.cieciura.net/ak
Warszawa, 18 sierpnia 2010 r.
SPIS TREŚCI
CZĘŚĆ 1 STRONA GŁÓWNA
TYMCZASOWA WITRYNA ŚWIATOWEGO ZWIĄZKU śOŁNIERZY
ARMII KRAJOWEJ........................................................................................... 5
CZĘŚĆ 2 ARMIA KRAJOWA
1. INFORMACJE WPROWADZAJĄCE .................................................7
INFORMACJE WSTĘPNE ............................................................................... 7
KOLEJNE ETAPY ROZWOJU ........................................................................ 8
STRUKTURA ORGANIZACYJNA AK .......................................................... 8
KOMENDANCI ARMII KRAJOWEJ ............................................................ 11
AKCJA "BURZA" ........................................................................................... 11
POWSTANIE WARSZAWSKIE .................................................................... 12
2. INFORMACJE SZCZEGÓŁOWE .....................................................14
OKRĘGI SAMODZIELNE ............................................................................................................ 14
OKRĘG BIAŁYSTOK ARMII KRAJOWEJ .................................................. 14
OKRĘG KRAKÓW ARMII KRAJOWEJ ...................................................... 18
OKRĘG LUBLIN ARMII KRAJOWEJ ......................................................... 20
OKRĘG ŁÓDŹ ARMII KRAJOWEJ............................................................. 22
OKRĘG NOWOGRÓDEK ARMII KRAJOWEJ........................................... 25
OKRĘG POLESIE ARMII KRAJOWEJ ....................................................... 30
OKRĘG RADOM-KIELCE ARMII KRAJOWEJ.......................................... 32
OKRĘG ŚLĄSK ARMII KRAJOWEJ............................................................ 44
OKRĘG WARSZAWA ARMII KRAJOWEJ .................................................. 45
OKRĘG WILNO ARMII KRAJOWEJ .......................................................... 51
OKRĘG WOŁYŃ ARMII KRAJOWEJ.......................................................... 56
OBSZAR WARSZAWSKI.............................................................................. 58
PODOKRĘG WSCHODNI OBSZARU WARSZAWSKIEGO ARMII
KRAJOWEJ .................................................................................................. 58
PODOKRĘG ZACHODNI OBSZARU WARSZAWSKIEGO ARMII
KRAJOWEJ .................................................................................................. 61
PODOKRĘG PÓŁNOCNY OBSZARU WARSZAWSKIEGO ARMII
KRAJOWEJ .................................................................................................. 64
OBSZAR POŁUDNIOWO-WSCHODNI ............................................................................ 66
OKRĘG LWÓW ARMII KRAJOWEJ ........................................................... 66
OKRĘG STANISŁAWÓW ARMII KRAJOWEJ ............................................ 68
OKRĘG TARNOPOL ARMII KRAJOWEJ................................................... 70
2
OBSZAR ZACHODNI .................................................................................... 72
OKRĘG POMORZE ARMII KRAJOWEJ .................................................... 72
OKRĘG POZNAŃ ARMII KRAJOWEJ........................................................ 74
CZĘŚĆ 3
ŚWIATOWY ZWIĄZEK śOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ
1. WYBRANE INFORMACJE........................................................................ 77
INFORMACJE WSTĘPNE ............................................................................. 77
ZADANIA PROGRAMOWE.......................................................................... 78
PREZESI ŚWIATOWEGO ZWIĄZKU śOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ 80
Wojciech Borzobohaty.................................................................................. 81
Aleksander Tyszkiewicz ................................................................................ 82
Stanisław Karolkiewicz ................................................................................ 83
Czesław Justyn Cywiński.............................................................................. 85
Stanisław Oleksiak........................................................................................ 86
2. INFORMACJE NORMATYWNE ......................................................88
3. INFORMACJE ORGANIZACYJNE ..................................................89
WŁADZE......................................................................................................... 89
KOMISJE......................................................................................................... 98
4. FORMULARZE.................................................................................99
5. INFORMACJE SZCZEGÓŁOWE ...................................................100
Okręg Białystok Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ............. 100
Okręg Bydgoszcz Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ........... 100
Okręg Częstochowa Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej....... 100
Okręg Dolnośląski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej......... 100
Okręg Kielce Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej.................. 100
Okręg Koszalin Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej.............. 100
Okręg Krosno Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ................ 101
Okręg Lublin Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ................. 101
Okręg Lubuski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ............... 101
Okręg Łódź Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej .................... 101
Okręg Małopolska Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ......... 101
Okręg Opole Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej .................. 101
Okręg Ostrołęka Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ............ 102
Okręg Piotrków Trybunalski Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej ..................................................................................................... 102
Okręg Podkarpacki Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ....... 102
Okręg Pomorski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej............. 102
3
Okręg Radom Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej................. 102
Okręg Szczecin Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej .............. 102
Okręg Śląski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej .................. 103
Okręg Tarnów Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ............... 103
Okręg Toruń Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej .................. 103
Okręg Warmińsko-Mazurski Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej ..................................................................................................... 103
Okręg Warszawa Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ........... 103
Okręg Warszawa Powiat Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej ..................................................................................................... 103
Okręg Warszawa Wschód Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej ..................................................................................................... 104
Okręg Wielkopolska Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ...... 104
Okręg Zamość Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ............... 104
Okręg Zielona Góra Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ...... 104
Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich "Ponury Nurt"... 104
Ogólnokrajowe środowisko batalionu "Kiliński"....................................... 104
Ogólnokrajowe Środowisko śołnierzy Armii Krajowej Korpusu „Jodła” 105
OKRĘGI "BEZ ZIEMI"................................................................................. 109
Okręg Nowogródek Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ....... 109
Okręg Poleski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ................ 109
Okręg Wileński Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej .............. 109
Okręg Wołyński Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej ............. 110
Ogólnopolski Okręg śołnierzy AK Obszaru Lwowskiego im. „Orląt
Lwowskich” ................................................................................................ 110
Oddział w Bielsku Białej Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej ..................................................................................................... 110
KOŁA ZAGRANICZNE ............................................................................... 110
CZĘŚĆ 4 AKTUALNOŚCI ..................................................................111
CZĘŚĆ 5 WYDAWNICTWA POŚWIĘCONE ARMII KRAJOWEJ....114
CZĘŚĆ 6 LINKI ..................................................................................115
CZĘŚĆ 7 KONTAKT ..........................................................................119
4
CZĘŚĆ 1
STRONA GŁÓWNA
TYMCZASOWA WITRYNA ŚWIATOWEGO ZWIĄZKU
śOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ
Armia
Krajowa
Światowy Związek
śołnierzy Armii
Krajowej
Aktualności
Wydawnictwa
poświęcone Armii
Krajowej
Linki
Kontakt
Szanowni Państwo!
Ponad rok temu podjęliśmy się opracowania oficjalnej witryny internetowej naszego
Związku. Podstawowe jej cele to:
1. Propagowanie wiedzy o Armii Krajowej i jej działalności.
2. Upublicznianie wiadomości o Światowym Związku śołnierzy Armii Krajowej i jego
funkcjonowaniu.
3. Dostarczanie dedykowanej informacji członkom Światowego Związku śołnierzy
Armii Krajowej.
Witryna została wykonana w nowoczesnej technologii Flesh i jest juŜ dostępna. Z uwagi na
przewidzianą, bardzo obszerną zawartość informacyjną potrzeba wiele czasu i wysiłku do
pełnej jej aktualizacji. Z tego powodu uruchomiliśmy niniejszą witrynę i zamieściliśmy w niej
większość zaplanowanych informacji. Sukcesywnie będą w niej publikowane kolejno
opracowywane informacje. Informacje z niniejszej witryny po weryfikacji, uzupełnieniu i
autoryzacji będą przenoszone do docelowej witryny.
Osoby, które chciałyby aktywnie uczestniczyć w rozwoju naszej witryny internetowej
zapraszamy do współpracy. Nadesłane materiały po autoryzacji bedą publikowane. Prosimy
takŜe o zgłaszanie uwag do zamieszczonych informacji.
Zbigniew Pusłowski
Wiceprezes Zarządu Głównego ŚZśAK
Komisja ds. MłodzieŜy Fundacja Polskiego
Fundacja
Volhynia
Księgarnia
przy Zarządzie
Państwa
Filmowa Armii
Galicia
Warszawska
Głównym ŚZśAK
Podziemnego
Krajowej
Komisja ds. MłodzieŜy Fundacja Polskiego
Fundacja
Volhynia
Księgarnia
przy Zarządzie
Państwa
Filmowa Armii
Galicia
Warszawska
Głównym ŚZśAK
Podziemnego
Krajowej
(naliczanie odwiedzin od 18 sierpnia 2010)
5
CZĘŚĆ 2
ARMIA KRAJOWA
6
1. INFORMACJE WPROWADZAJĄCE
INFORMACJE WSTĘPNE
Armia Krajowa (kryptonimy: Polski Związek Powstańczy, PZP, Siły Zbrojne w Kraju, SZK)
to konspiracyjna organizacja wojskowa, działająca w okresie okupacji niemieckiej na
obszarze państwa polskiego w granicach sprzed 1 września 1939. Stanowiła integralną część
Sił Zbrojnych RP. Powstała w wyniku przekształcenia powołanej 27 IX 1939 SłuŜby
Zwycięstwu Polski w utworzony 13 XI 1939 Związek Walki Zbrojnej, przemianowany 14 II
1942 rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, generała W. Sikorskiego, na AK.
Podlegała Naczelnemu Wodzowi i Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. Armia
Krajowa była najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną armią podziemną z działających w
tamtym czasie w Europie.
W skład Armii Krajowej weszło wiele mniejszych organizacji, m.in.: Narodowa Organizacja
Wojskowa – od 1942 (częściowo), Konfederacja Narodu – od sierpnia 1943, Narodowe Siły
Zbrojne – od 1944 (częściowo), Bataliony Chłopskie (częściowo), Gwardia Ludowa WRN
(PPS-WRN) – od 1940 (autonomiczna).
Głównym zadaniem AK było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi
hitlerowskiemu i przygotowanie mającego wybuchnąć w sposobnej chwili ogólnokrajowego
powstania, akcja "Burza". Działalność ZWZ-AK w latach 1941 -1943 to stopniowe
przechodzenie od akcji sabotaŜowo-dywersyjnych do działań dywersyjno-partyzanckich.
Przeprowadzenie zwycięskiego powstania powszechnego było celem strategicznym Armii
Krajowej. Do czasu jego wybuchu planowano prowadzić walkę bieŜącą.
Podstawowymi formami działania miały być sabotaŜ, dywersja, wywiad i propaganda.
Dopiero w późniejszym okresie miano przystąpić do działań partyzanckich.
Liczba zaprzysięŜonych Ŝołnierzy AK wynosiła na początku 1942 ok. 100 tys., na początku
1943 ok. 200 tys., w lecie 1944 ok. 380 tys., w tym: ok. 10,8 tys. oficerów, 7,5 tys.
podchorąŜych i 87,9 tys. podoficerów. Kadra AK rekrutowała się z oficerów i podoficerów
armii przedwrześniowej oraz z absolwentów tajnych Zastępczych Kursów Szkoły
PodchorąŜych Rezerwy i Zastępczych Kursów Podoficerów Piechoty, a takŜe przerzucanych
do kraju oficerów, tzw. cichociemnych.
AK zaopatrywała się w sprzęt na drodze akcji bojowych (wyposaŜenie niemieckie),
alianckich zrzutów oraz własnej produkcji.
Straty w walce: około 100 tys. poległych, 50 tys. wywiezionych do ZSRR i uwięzionych.
7
Po klęsce powstania warszawskiego jednostki AK na terenach zajętych przez Armię
Czerwoną zostały zdemobilizowane. 1 I 1945 Komendant Główny generał Okulicki wydał
rozkaz o rozwiązaniu AK. Straty AK wyniosły ok. 100 tys. poległych i zamordowanych
Ŝołnierzy, ok. 50 tys. zostało wywiezionych do ZSRR i uwięzionych, np. w Riazaniu,
Borowiczach i Ostaszkowie. Do moskiewskiego więzienia trafił m.in. generał Okulicki,
sądzony w procesie szesnastu . Wobec represji radzieckich i polskich słuŜb bezpieczeństwa
nie wszystkie oddziały AK podporządkowały się rozkazowi o demobilizacji, m.in. wykonania
rozkazu odmówił okręg białostocki. Powstały nowe organizacje konspiracyjne, np.: Ruch
Oporu Armii Krajowej (ROAK), Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość”. śołnierze AK byli
prześladowani przez władze komunistyczne, zwł. w okresie stalinizmu, wielu z nich skazano
na karę śmierci (np. A.E. Fieldorfa "Nila") lub na wieloletnie więzienie. Masowe
prześladowania członków tych organizacji, określanych w późniejszym okresie równieŜ jako
Ŝołnierze wyklęci, trwały przez cały okres stalinowski.
KOLEJNE ETAPY ROZWOJU
•
•
•
•
•
20 kwietnia 1940 powstaje Związek Odwetu, szczególnie zakonspirowany pion ZWZ,
który stanowić miał trzon bojowy organizacji. Posiadał on rozbudowane struktury
organizacyjne i bojowe zarówno na terenach Generalnego Gubernatorstwa, jak i
włączonych do Rzeczy Niemieckiej. Oddziały Odwetu organizowały głównie akcje
minerskie na kolejach, dywersję i sabotaŜ w przemyśle zbrojeniowym, węzłach
transportu i łączności.
W sierpniu 1941 powołano specjalną organizację dywersyjną o nazwie Wachlarz.
Organizacja miała dwa główne zadania: prowadzenie bieŜącej akcji sabotaŜowodywersyjnej oraz zapewnienie osłony powstania od wschodu. Jej struktura to pięć
odcinków – praktycznie od Morza Bałtyckiego do Ukrainy z kilkuosobowymi
patrolami. Liczyła około 800 ludzi. Przeprowadziła ok. 100 akcji przede wszystkim na
transporty kolejowe.
W maju 1942 powołano Organizację Specjalnych Akcji ("Osa"). Była to ściśle
zakonspirowana komórka AK, której celem była fizyczna likwidacja funkcjonariuszy
hitlerowskiego aparatu policji i bezpieczeństwa, więziennictwa oraz administracji,
wyróŜniających się szczególnym okrucieństwem.
W czerwcu 1943 Komenda Główna AK powołała nową jednostkę bojową "Agat",
wywodzącą się z Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Organizacja ta dokonała
szeregu spektakularnych akcji bojowych. NaleŜą do nich: zamach na generała SS i
policji Franza Kutscherę, akcja odbicia pod Arsenałem Jana Bytnara "Rudego" i inne.
22 stycznia 1943, w celu koordynowanie działalności sabotaŜowo-dywersyjnej i
partyzanckiej, powołano Kierownictwo Dywersji (Kedyw) KG AK. W jego skład
weszły: Związek Odwetu, Wachlarz, Tajna Organizacja Wojskowa oraz grupy bojowe
Szarych Szeregów.
STRUKTURA ORGANIZACYJNA AK
Komenda Główna składała się z siedmiu oddziałów:
•
•
Oddział I Organizacyjny - zajmował się planowaniem i organizacją działań, sprawami
personalnymi, utrzymaniem łączności konspiracyjnej z obozami jenieckimi i
skupiskami Polaków na terenie Rzeszy, wywiezionych na roboty przymusowe.
Oddział II Informacyjno-Wywiadowczy - zajmował się sprawami bezpieczeństwa,
wywiadu ofensywnego, kontrwywiadu, legalizacji i łączności.
8
•
•
•
•
•
Oddział III Operacyjno-Szkoleniowy - planował i przygotowywał działania związane
z walką zbrojną i przyszłym powstaniem ogólnonarodowym oraz koordynował pracę
inspektorów poszczególnych rodzajów broni.
Odział IV Kwatermistrzostwa - koordynował prace słuŜb: uzbrojenia, intendentury,
sanitarnej, geograficznej i weterynaryjnej, kierował produkcją konspiracyjną.
Oddział V Łączności Operacyjnej - zajmował się sprawami łączności operacyjnotechnicznej, w tym takŜe produkcją sprzętu, planowaniem i odbiorem zrzutów, opieką
nad Ŝołnierzami wojsk sprzymierzonych i słuŜbą kurierską.
Oddział VI Biura Informacji i Propagandy - kierował całokształtem działalności
propagandowej.
Oddział VII Finansów i Kontroli - zajmował się kontrolą gospodarki finansowej i
zaopatrzenia finansowego oraz organizowaniem lokali konspiracyjnych.
Organizacja terenowa dzieliła się na obszary oraz samodzielne okręgi dla większych miast.
Mniejszymi jednostkami były podokręgi, inspektoraty i obwody.
Na początku 1944 Komendzie Głównej AK podlegały 4 obszary i 8 samodzielnych okręgów.
Okręgi dzieliły się na obwody - na początku 1944 było ich 280. Ogniwem pośrednim był
podokręg. W zaleŜności od potrzeb w ramach okręgów i podokręgów tworzono inspektoraty
rejonowe, skupiające po kilka obwodów, natomiast w obwodach - rejony obejmujące
kilkanaście placówek. Bojową jednostką kalkulacyjną był pluton pełny, liczący 35-50 ludzi,
bądź szkieletowy, grupujący 16-25 ludzi, przewidziany do uzupełnienia po ogłoszeniu stanu
czujności. W II 1944 Armia Krajowa miała 6287 plutonów pełnych i 2613 szkieletowych.
Na początku 1944 r. struktura terenowa była następująca:
•
•
•
•
Obszar Warszawski z Podokręgami: Wschodnim, Zachodnim i Północnym;
Obszar Południowo-Wschodni z Okręgami: Lwów, Stanisławów i Tarnopol;
Obszar Zachodni z Okręgami: Pomorze i Poznań;
Okręgi samodzielne: Wilno, Nowogródek, Warszawa, Polesie, Wołyń, Białystok,
Lublin, Kraków, Śląsk, Radom-Kielce oraz Łódź.
9
W skład AK wchodziły takŜe jednostki strukturalne, działające poza granicami kraju:
Samodzielny Wydział do Spraw Kraju Sztabu Naczelnego Wodza (tzw. Oddział VI,
podpułkownik J. Smoleński - do IV 1942, podpułkownik M. Protasewicz - do VII 1944,
następnie pułkownik E. Utnik) oraz Oddziały AK na Węgrzech (“Liszt", podpułkownik J.
Korkozowicz ) i w Niemczech (Komenda Okręgu Berlin "Blok").
10
KOMENDANCI ARMII KRAJOWEJ
Komendant AK podlegał Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz
był w zaleŜności politycznej od Delegata Rządu. Funkcję tę pełnili:
Zdjęcie Stopień
Imię i nazwisko
Pseudonim
Okres urzędowania
Michał TokarzewskiKaraszewicz
Torwid
27 IX 1939 - III 1940
Kazimierz Sosnkowski
Godziemba
III 1940 - 18 VI 1940
gen. dyw. Stefan Rowecki
Grot
18 VI 1940 - 30 VI
1943
gen. dyw. Tadeusz Komorowski
Bór
VII 1943 - 2 X 1944
gen. dyw.
gen.
broni
gen.
bryg.
Niedźwiadek 3 X 1944 - 17 I 1945
Leopold Okulicki
AKCJA "BURZA"
Wydarzenia w 1943 na froncie sowiecko-niemieckim postawiły przed rządem polskim w
Londynie kwestię ustosunkowania się do prawdopodobnego wkroczenia Armii Czerwonej na
ziemie polskie. 26 października 1943 Rząd Naczelnego Wodza wydał instrukcję dla kraju.
Zakładała ona prowadzenia działań sabotaŜowo-dywersyjnych wymierzonych w cofające się
oddziały niemieckie. W instrukcji zaznaczono, Ŝe w warunkach braku unormowanych
stosunków polsko-sowieckich, władze cywilne i wojskowe pozostaną w konspiracji. Na
podstawie instrukcji Rządu i Naczelnego Wodza dowódca Armii Krajowej gen. Tadeusz
Komorowski "Bór" wydał 20 listopada 1943 rozkaz nakazujący rozpoczęcie przygotowań do
zbrojnej operacji kryptonim "Burza". Rozkaz ten przewidywał ujawnienie wobec Rosjan
władz wojskowych i cywilnych. Armia Krajowa, wobec wkraczających wojsk sowieckich,
miała wystąpić w roli gospodarza. Było to w sprzeczności z instrukcja naczelnego wodza
nakazującą konspirację. W Komendzie Głównej AK zwycięŜył pogląd porozumienia z Armią
Czerwoną. UwaŜano, ze bez współdziałania taktycznego, dalsze kontynuowanie walki za
wielce ryzykowne i mogące narazić oddziały partyzanckie na represje i rozbrojenie. Akcja
„Burza” miała dwa cele ściśle ze sobą powiązane wojskowy i polityczny. Pierwszy polegał na
atakowaniu wszelkimi siłami Armii Krajowej wojsk niemieckich, ściślej ich straŜy tylnych w
ostatniej chwili przed wkroczeniem na dany teren Armii Czerwonej. Cel drugi sprowadzał się
do utworzenia na obszarach wyzwalanych przez A. K. administracji polskiej, stanowiącej
ramie Rządu R. P. w Londynie. 4 stycznia 1944 Armia Czerwona przekroczyła granice
przedwojennej Rzeczypospolitej. Na Wołyniu oddziały AK podjęły współpracę taktyczną z
11
oddziałami Armii Czerwonej. Wspólnie toczyły walkę z cofającymi się wojskami
niemieckimi i oddziałami nacjonalistów ukraińskich. Pierwsze kontakty polsko-sowieckie nie
pozostawiały jednak złudzeń, co do rzeczywistych zamiarów Rosjan. Nie godzili się oni na
respektowanie polskich oddziałów partyzanckich i administracji cywilnej podległej rządowi w
Londynie. Dowódca AK w meldunku do Naczelnego Wodza z 19 kwietnia 1944 pisał:
"Niczego dobrego z tamtej strony nie oczekujemy, nie łudzimy się teŜ moŜliwą ich lojalnością
współpracy z niepodległymi czynnikami polskimi"'. śołnierzy AK czekały aresztowania,
zsyłki, obozy, wcielenia do Armii Czerwonej lub do armii Berlinga. „Burza” była wielką
bitwą toczoną przez Armię Krajową. Uczestniczyło w niej najskromniej licząc (bez Powstania
Warszawskiego) ponad 80 tysięcy Ŝołnierzy AK. Mimo lokalnych osiągnięć militarnych,
"Burza" w sensie politycznym zakończyła się niepowodzeniem. Respektowanie praw
suwerennych władz polskich nie leŜało w planach Stalina i państw zachodnich.
POWSTANIE WARSZAWSKIE
Powstanie warszawskie (1 sierpnia – 3 października 1944) – wystąpienie zbrojne przeciwko
okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w
ramach akcji "Burza", połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyŜszych
struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Straty po stronie polskiej wyniosły około 10 tys.
zabitych i 7 tys. zaginionych, 5 tys. rannych Ŝołnierzy oraz 200 tysięcy ofiar spośród ludności
cywilnej. Wśród zabitych przewaŜała młodzieŜ oraz ogromna większość warszawskiej
inteligencji. Po stronie niemieckiej straty wyniosły 10 tys. zabitych, 6 tys. zaginionych, 9 tys.
rannych Ŝołnierzy, 300 zniszczonych czołgów i samochodów pancernych. Według zeznań
von dem Bacha, złoŜonych w 1947 roku w Warszawie, wyniosły 10 tysięcy zabitych oraz 7
tysięcy zaginionych i 9 tysięcy rannych.
Według powojennych zeznań von dem Bacha złoŜonych w areszcie w Warszawie – strona
niemiecka straciła ok. 26 000 ludzi (17 tys. zabitych i 9 tys. rannych). Podkreślał on jednak,
Ŝe: "W pierwszych dniach zostały zniszczone całe jednostki, o których losie ze strony
niemieckiej nigdy nie moŜna było się dowiedzieć". Przez 63 dni wiązano znaczne siły
niemieckie.
Istnieją kontrowersje, zarówno co do znaczenia powstania warszawskiego, jego przebiegu, jak
i trafności decyzji dowództwa AK o jego rozpoczęciu. Przedmiotem sporów jest cena
powstania (zniszczenie miasta, utrata pokolenia młodych ludzi), podnoszona jest jednak
równieŜ kwestia nieuchronności jego wybuchu.
Przez wiele lat propaganda PRL-u oraz oficjalna wersja w podręcznikach szkolnych do
historii, szczególnie powstających do 1956 roku, usiłowała przedstawić powstanie
warszawskie jako nieodpowiedzialną decyzję, która spowodowała niewyobraŜalne szkody i
nie miała większego znaczenia militarnego, niejednokrotnie zawyŜając liczbę ofiar walk w
Warszawie i podwaŜając kompetencje dowódców walk w stolicy. Nie wspominano o tym, iŜ
Armia Czerwona z polecenia Józefa Stalina w dniach 5 i 6 sierpnia 1944 wstrzymała atak na
miasto ze względów politycznych oraz przez 44 dni (pierwsze zrzuty radzieckiego uzbrojenia
nastąpiły dopiero 13 i 14 września 1944), mimo wielokrotnie składanych obietnic, nie
udzieliła Ŝadnej pomocy wojskowej powstańcom warszawskim, chcąc w ten sposób
doprowadzić do zniszczenia organizacji niepodległościowych przeciwnych planom ZSRR w
stosunku do Polski. Po upadku systemu komunistycznego w Polsce i zmianie ustroju w 1989,
szereg publikacji historycznych starało się dokonać rzeczowej i obiektywnej oceny tamtych
wydarzeń, weryfikując nieprawdziwe informacje historiografii okresu PRL. W ostatnich
latach zauwaŜyć naleŜy jednostronną opinię, idącą w kierunku budowania "kultu powstania
warszawskiego".
12
Najczęstsze argumenty krytyków powstania:
•
•
•
•
•
niemieckie dowództwo od początku wiedziało o dacie wybuchu powstania;
powstanie było bardzo źle przygotowane taktycznie, w dniu jego wybuchu nie
osiągnięto praktycznie Ŝadnych planowanych celów wojskowych;
powstanie spowodowało ogromne cierpienia i straty wśród ludności cywilnej
Warszawy, skutkowało ogromnym zniszczeniem lewobrzeŜnej części miasta;
źle przygotowane strategicznie powstanie nie miało praktycznie Ŝadnego znaczenia
militarnego;
Ŝaden z celów politycznych powstania nie został osiągnięty. Nie wzmocniło to pozycji
Mikołajczyka w rozmowach ze Stalinem w Moskwie, lecz ją osłabiło. Nie poróŜniło
Wielkiej Koalicji, izolowało zaś Rząd RP na uchodźstwie na arenie międzynarodowej.
Spowodowało, Ŝe Anglicy skreślili ostatecznie AK z listy sponsorowanych dostawami
sprzętu formacjami ruchu oporu, a Roosevelt dał Stalinowi wolną rękę w sprawach
Europy Wschodniej.
Najczęstsze argumenty zwolenników powstania:
•
•
•
•
powstanie jako symbol: "Bohaterstwo, ofiarność i zaciętość powstańców są
największym w naszej historii przejawem walki o wolność jako wartości wyŜszej niŜ
Ŝycie ludzkie, kalectwo, wszystkie dobra materialne. Byłoby cięŜkim błędem nie
doceniać, a co gorsza odŜegnywać się od takich wartości duchowych";
wybuch walk powstańczych był nieunikniony;
powstanie jako "walka najbardziej zaŜarta spośród prowadzonych od początku wojny,
równie cięŜka jak walka uliczna o Stalingrad" (Heinrich Himmler do generałów
niemieckich – 21 września 1944);
powstanie odegrało istotną rolę militarną.
Źródła:
[1] Atlas Polskiego Państwa Niepodległościowego, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa Lublin 2007
[2] http://pl.wikipedia.org/wiki/Armia_Krajowa [3]
http://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_warszawskie
[4] http://portalwiedzy.onet.pl/59129,,,,armia_krajowa,haslo.html
13
2. INFORMACJE SZCZEGÓŁOWE
OKRĘGI SAMODZIELNE
OKRĘG BIAŁYSTOK ARMII KRAJOWEJ
Okręg Białystok, kryptonim "Lin", "Czapla", "Pełnia", "Sarna", "Maślanki" - okręg wojskowy
Sił Zbrojnych w Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii
Krajowej).
Kluczowe informacje
Początki Okręgu Białystok AK-AKO-DSZ-WiN sięgają schyłku 1939 r., gdy miejscowe
struktury konspiracyjne nawiązały kontakt z Dowództwem Głównym SZP. Wiosną 1940 r.
stworzono zręby organizacji, funkcjonującej początkowo jako Okręg Białystok ZWZ, od
lutego 1942 r. jako AK. Bezpośrednio przed akcją „Burza” Okręg Białystok AK liczył ponad
33 tys. członków.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na Ŝołnierzy AK spadły masowe represje. Aresztowania,
wywózki w głąb ZSRR oraz fizyczna likwidacja Ŝołnierzy podziemia przez NKWD i UB
osłabiły potencjał AK.
Komendanci
• ppłk Franciszek Slęczka "Krak",
• mjr Feliks Banasiński,
• por. Antoni Iglewski "Nieczuja",
• ppłk Józef Spychalski "Samuraj" (brat Mariana),
• kpt/ppłk Władysław Liniarski "Mścisław".
Okręg dzielił się na 13 obwodów.
Struktura organizacyjna w 1944
•
•
•
Inspektorat Podlaski AK
- Obwód Bielsk Podlaski - w okresie Akcji Burza na jego terenie sformowano 2 Pułk
Ułanów Grochowskich AK
- Obwód Wysokie Mazowieckie - w okresie Akcji Burza na jego terenie formowano
76 pułk piechoty AK
Inspektorat Mazowiecki AK
- Obwód Zambrów
- Obwód Ostrołęka - szczegóły
W czasie Akcjii Burza sformowany w obwodzie ostrołęckim 5 Pułk Ułanów AK 20
sierpnia 1944 dokonał napadu na stanowiska baterii niemieckiej pod wsią Łabędy. Po
demobilizacji w Puszczy Kurpiowskiej pozostał oddział por. Kazimierza Stefanowicza
14
•
•
•
•
•
"Asa". Współdziałał on z sowieckimi grupami wywiadowczymi.
- Obwód Ostrów Mazowiecka (od lutego 1945)
Inspektorat ŁomŜyński AK
Inspektorat Suwalski AK
Inspektorat Białostocki AK
Inspektorat Grodzieński AK
Inspektorat Białystok Miasto AK. Dowódcą był mjr Stanisław śukowski 20.04.1942 1945
Źródła:
[1] Atlas Polskiego Państwa Niepodległościowego, Instytut Pamięci Narodowej,
Warszawa - Lublin 2007
[2] http://pl.wikipedia.org/wiki/Armia_Krajowa
15
OBWÓD OSTROŁĘCKI ARMII KRAJOWEJ1
1. Organizacja
Od 13 października 1941 - Obwód Ostrołęcki ZWZ
Od 14 lutego II 1942 - Obwód Ostrołęcki Armii Krajowej, skład: 3 bataliony, 36 plutonów;
Placówka Myszyniec.
Od V 1944 - odtwarzanie 5. Pułku Ulanów Spieszonych.
Układ Obwodu do IX 1944 - wkroczenie wojsk sowieckich/
W płn. części powiatu (Kurpie) - do 18 1 1945.
2. Komendanci
Komendant Obwodu:
• mjr Edward Filochowski ps. „San” - do 30 III 1944
• kpt. Aleksander Bednarczyk ps. „Adam".
Od V 1944 mjr Filochowski był d-cą 5. Pułku Ułanów Spieszonych, z-ca kpt. Bednarczyk.
D-ca 1 batalionu kpt. Roman Sadowski ps. „Blady”, z-ca por. Leonard Cejko ps. „Wis”;
D-ca 2 batalionu Tadeusz Budny ps. „Swoboda”, z-ca por. Ryszard Pszczółkowski ps.
„Gryf'”,
D-ca 3 batalionu kpt. Kazimierz Stefanowicz ps. „As”;
D-ca Placówki „Myszyniec” d-ca por. Zygmunt Kwiatkowski ps. „Zryw”.
3. Akcje
•
•
•
•
•
•
•
Walki z Wehrmachtem i Ŝandarmerią w Grabowie, Myszyńcu, Rozogach, Płoszycach,
Bandysiach, Kwarcibałdzie
Likwidacja szpicli niemieckich w Drogoszewie, Rozworach, Piskach;
Akcja na transporty kolejowe na szlaku Kurpie - Śniadowo i Ostrów Mazowiecki.
Zabór broni z wagonu na stacji kolej. Ostrołęka;
Odbijanie więźniów z kolejki wąskotorowej Myszyniec - Ostrołęka;
Lipiec 1944 - zorganizowanie oddziału na terenie gmin Troszyn - Piski w ramach Akcji
,Burza";
VIII - IX 1944 - walki oddziału z mniejszymi grupami Wehrmachtu; do rozwiązania
oddziałów straty własne wyniosły 4 osoby;
W akcji „Burza” - 13 pp AK wystawił 3. batalion (koniec VII 1944) na podst. Rozkazu
Komendanta Obwodu AK Ostrów Mazowiecki o mobilizacji sił Obwodu w rejonie Stara
Pecyna i Lipniak Majorat (stan ok. 1000 osób; część odesłanych do domu z powodu braku
broni)
4. Miejsca pamięci
•
•
•
•
•
•
•
•
1
Tablica pamiątkowa Ŝołn. AK Obwodu Ostrołęckiego (kruŜganek klasztoru w Ostrołęce);
Pomnik AK Obwodu „Sęp” w Ostrołęce;
Tablica pamiątkowa organizacji działaj, na terenie Obwodu Ostrołęckiego (kruŜganek
kościoła w Ostrołęce);
Ołtarz z symbolami AK (kościół pod wezwaniem Zbawiciela Świata w Ostrołęce);
Pomnik i rondo im. prof. Jana Radomskiego por. AK (Ostrołęka);
Pomnik AK poświęcony 5. poległym w Akcji „Burza” (Sawały gm. Troszyn);
Tablica pamiątkowa poległym Ŝołnierzom (kościół paraf, w Troszynie);
Tablica pamiątkowa poległym Ŝołnierzom w latach 1939-1946 (kościół w Rzekuniu);
Materiał dostarczony
16
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tablica pamiątkowa Aleksandra Bednarczyka ps. „Adam”; zginął z rąk UB 6 XII 1946
(Rzekuń-kościół);
Tablica pamiątkowa na domu - byłej siedzibie gestapo, w którym rozstrzelano 19
stycznia 1945 dwanaście osób (Myszyniec);
Pomnik poświęć AK, WIN, NZW (Myszyniec);
Głaz poświęć, Ŝołn AK, którzy zginęli w latach 1939-1945 /Czarnia Myszyniecka/;
Pomnik poświęć, męŜczyznom ze wsi Bandysie k. Czarni wywiezionym w ramach
represji przez Niemców do obozów koncentracyjnych (ze 120 ocalało 113);
Pomnik poświęć, poległym 6 partyzantom (Charcibałd k. Czarni);
Pomnik w miejscu śmierci ppor. Bolesława Kurpielewskiego, poległego w czasie
odbijania więźniów gestapowskich; tablica pamiątkowa ppor. Kurpielewskiego w
kościele parafialnym.;
Tablica pamiątkowa ku czci gen. Aleksandra KrzyŜanowskiego ps. „Wilk” /Gimnazjum
w Kadzidle im. gen. KrzyŜanowskiego;
Tablica pamiątkowa w kościele paraf, w Makowie Mazowieckim dla 6. członków
organizacji niepodległościowych, zamordowanych przez UB w Makowie Mazowieckim.
Tablica pamiątkowa w kościele par. w Makowie Mazowieckim poświęcona Józefowi
Grzymkowskiemu ps „Wilk” zamordowanemu w obozie koncentracyjnym Mauthausen;
Tablica pamiątkowa w kościele paraf, w Makowie Mazowieckim, poświęcona 40
ofiarom gestapo i NKWD, w walce o niepodległość w latach 1939-1956;
Tablica pamiątkowa im. Ŝołnierzy AK (Zespół Szkół Zawód, w Makowie
Mazowieckim);
Tablica pamiątkowa na głazie poświęcona tym, którzy umiłowali Ojczyznę (rynek w
RóŜanie);
Tablica pamiątkowa tych, którzy zginęli w hitlerowskich obozach śmierci (kościół w
RóŜanie);
Tablica pamiątkowa poświęć, Ŝołnierzom AK i NSZ, zamordowanych przez komunistów
w latach 1945-1946 (ściana kościoła parafialnego w Lipie).
6. Galeria
Kpt. Edward Niesiobedzki
Ur. 6 X 1917 - zm. 3 IV 2000. Urodzony w rodzinie chłopskiej w Ogonach pow. Maków
Maz. Matura w Płocku, potem w Dywizyjnym Kursie PodchorąŜych Rezerwy Piechoty w
Dęblinie -Twierdzy. Udział w walkach w 1939 r. w 36 PP.Legii Akademickiej jako kpr.
pchor. Udział w ZWZ w placówce Sieluń - ps. „Śledź”, d-ca plut. - ps. „Lis” i „Zew”. W 1943
awans na ppor. D-ca oddziałów bojowych w placówce Sieluń do Akcji „Burza”.
Od 1945 - praca w szkolnictwie w Nidzicy i Ciechanowie, studia na UMK w Toruniu, funkcje
kierownicze w szkolnictwie. 1977 - emerytura i działalność w Stowarzyszeniu śołnierzy AK,
od 1944 - prezes Zarządu Okręgu ŚZśAK w Ostrołęce.
Odznaczenia: KrzyŜ Kawalerski OOP, Złoty KrzyŜ Zasługi, KrzyŜ Partyzancki, KrzyŜ AK,
Medal KEN, Medal ZasłuŜonym Na Polu Chwały i inne, przyznane przez Zarz. Gł. ŚZśAK.
Kpt. Edward Mierzejewski
Kpt. Aleksander Bednarczyk
Płk Edward Filochowski
Ppłk Roman Sadowski
17
OKRĘG KRAKÓW ARMII KRAJOWEJ
Okręg Kraków, kryptonim "Gobelin", "Godło" "Muzeum" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w
Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje
Okręg Kraków SZP-ZWZ-AK powstał juŜ w październiku 1939 r. jako część Obszaru nr 4
Kraków-Śląsk. Był to wówczas największy terytorialnie okręg w Rzeczypospolitej. Latem
1941 r. rozwiązano struktury obszarowe, a Okręg Kraków podobnie jak Okręg Śląsk został
bezpośrednio podporządkowany Komendzie Głównej ZWZ-AK. Po rozmowach z gen.
Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim pierwszym dowódcą Okręgu mianowany został płk
dypl. Julian Filipowicz „Róg”, „Pobóg” (16 października 1939 r.). W momencie wkroczenia
Sowietów funkcję komendanta Okręgu Kraków AK pełnił cichociemny płk Przemysław
Nakoniecznikoff-Klukowski „Kruk II” (20 kwietnia 1945 r. aresztowany przez NKWD).
W połowie 1944 r. Okręg Kraków AK był największy pod względem liczebności w kraju –
osiągnął stan 90 tys. ludzi, z tego 60 tys. w części wschodniej (zob. woj. rzeszowskie) oraz 30
tys. w części zachodniej.
Komendanci
• płk dypl. Julian Filipowicz "Róg",
• płk dypl. Zygmunt Miłkowski "Wrzos"
• płk dypl. Józef Spychalski "Luty",
• ppłk dypl. Wojciech Wayda "Odwet",
• płk dypl. Edward Godlewski "Garda",
• płk Przemysław Nakoniecznikow-Klukowski "Kruk II"
Struktura organizacyjna
•
•
•
•
•
Inspektorat Kraków AK,
Inspektorat Miechów AK,
Inspektorat Nowy Sącz AK,
Inspektorat Tarnów AK,
Podokręg Rzeszów AK, któremu podlegały od 1943 Inspektoraty Rejonowe:
Inspektorat Jasło AK, Inspektorat Krosno OP-15, Inspektorat Łańcut, Inspektorat
Sanok OP-23, Inspektorat Przemyśl AK, Inspektorat Rzeszów AK, Inspektorat
Tarnobrzeg oraz Inspektorat Mielec AK. Podokręg Rzeszów AK powstał wiosną 1943
r. i obejmował zachodnią cześć woj. Lwowskiego. W okresie największego rozwoju,
w połowie 1944 r. siatka tego Podokręgu liczyła ok. 60 tys. Ŝołnierzy. W lipcu 1944 r.,
w momencie wkraczania Armii Czerwonej na Rzeszowszczyznę, funkcję komendanta
Podokręgu sprawował płk Kazimierz Putek „Zaworny”.
18
Akcji Burza
"Burzę" w okręgu krakowskim cechowała duŜa dynamika działań rozciągniętych zarówno w
czasie jak i w przestrzeni. W podokręgu rzeszowskim zmobilizowano oddziały 24 Dywizji
Piechoty AK płk. Kazimierza Putka "Zwornego", w inspektoratach przemyskim i
rzeszowskim oddziały 22 Dywizji Piechoty AK mjr. Łukasza Świtalskiego "Grzywacza". W
inspektoracie jasielskim, rzeszowskim i mieleckim walczyły oddziały 10 Brygady Kawalerii
AK. W zachodniej części okręgu krakowskiego działały: oddziały 6 DP płk. Wojciecha
Waydy "Odweta" w inspektoracie tarnowskim i krakowskim, oddziały 106 Dywizji Piechoty
AK ppłk. Bolesława Nieczui-Ostrowskiego "Tysiąca" i oddziały Krakowskiej Brygady
Kawalerii Zmotoryzowanej. W inspektoracie miechowskim Batalion Partyzancki "Skała" mjr.
Jana Pańczakiewicza "Ziemowita". Ostatnie cztery jednostki tworzyły Grupę Operacyjną
"Kraków" pod dowództwem płk. Edwarda Godlewskiego "Gardy".
Odtworzono:
•
•
•
•
•
•
•
•
21 Dywizja Piechoty AK Okręg Kraków 1 Pułk Strzelców Podhalańskich AK
6 Dywizja Piechoty AK Ziemi Krakowskiej "Odwet" Okręg Kraków AK; 12 Pułk
Piechoty AK Ziemi Bocheńskiej i 16 Pułk Piechoty AK
Krakowska Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej AK
5 Pułk Strzelców Podhalańskich AK
6 Pułk Strzelców Pieszych AK,
8 Pułk Ułanów AK. dla Podokręgu Rzeszów AK:
24 Dywizja Piechoty AK "Rzeszowska" 17 Pułk Piechoty AK
22 Dywizja Piechoty AK "Jarosławska" 38 Pułk Piechoty AK
Źródła:
19
OKRĘG LUBLIN ARMII KRAJOWEJ
Okręg Lublin, kryptonim "Len", "Salon", "śyto", "Orbis", "Bank Handlowy", "Spółdzielnia
Rolnicza", "Monopol" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski,
Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje
W ostatnich dniach września 1939 r. działając z upowaŜnienia SZP senator Stefan Lelek
stworzył zręby organizacji w woj. Lubelskim. Do wiosny 1940 r. organizacja funkcjonowała
pod nazwą SZP na woj. Lubelskie, następnie jako Okręg Lubelski ZWZ, od lutego 1942 r.
jako AK. Bezpośrednio przed akcją „Burza”, po scaleniu z AK oddziałów BCh i NSZ, Okręg
Lublin AK liczył 50-60 tys. członków.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej i zatrzymaniu frontu na linii Wisły na Ŝołnierzy AK spadły
represje. Pomiędzy lipcem 1944 r. a marcem 1945. sowieckie i polskie siły bezpieczeństwa
rozbiły trzy kolejne sztaby Okręgu i aresztowały czterech komendantów. Masowe
aresztowania, wywózki w głąb ZSRR oraz fizyczna likwidacja Ŝołnierzy podziemia przez
NKWD i UB powaŜnie osłabiły potencjał AK.
Komendanci
• mjr Józef Spychalski "Czarny", "DzierŜyński", "Samura", "Socha", "Soroka", Stryjek"
(X.1939-VII.1940),
• płk dypl. Tadeusz Pełczyński "Adam", "Aolis", "Rolski", "Wolf" (VII.1940-VII.1941),
• płk Ludwik Bittner "Baza", "Halka", "Rot", "Krakowiak", "Tarnowski" (1.VIII.1941XII.1942),
• płk Kazimierz Tumidajski "Marcin", "Edward", "Maciej" (1.I.1943-4.VIII.1944),
• ppłk Franciszek śak "Ignacy", "Róg", "Wir" (VIII.1944-I.1945)
Struktura okręgu
•
•
Inspektorat "Lublin" - skład organizacyjny: Obwód Lublin Miasto, Obwód Lublin
Powiat oraz Obwód Lubartów.
W czasie Akcji Burza oddziały miejskie opanowały wiele waŜnych obiektów
publicznych i przemysłowych. Uratowano dworzec kolejowy. Prowadzono
rozpoznanie na korzyść oddziałów sowieckich. Wzięto do niewoli kilkuset Ŝołnierzy
niemieckich.
W powiecie lubelskim i lubartowskim walczyły oddziały leśne . 21 i 22 lipca jednostki
27 Dywizji Piechoty AK opanowały Kock, Fidej, Kamionkę, Kozłówkę i Michów.
Współdziałając z oddziałem por. Józefa Jurałozińskiego - "Jura" zdobyły Lubartów.
22 i 23 lipca oddział por. Stefana Dębickiego - "Kmicica" stoczył walkę z jednostką
zmotoryzowaną w rejonie Osmolic i pod Tuszówkiem.
Inspektorat "Chełm" - skład organizacyjny: Obwód Chełm, Obwód Włodawa oraz
Obwód Krasnystaw.
20
•
•
•
Inspektorat "Puławy" - skład organizacyjny: Obwód Puławy oraz Obwód Kraśnik. W
okresie Akcji Burza na terenie inspektoratu walczyły oddziały 8 i 15 pułków piechoty
AK. Organizowano zasadzki na drogach Lublin-Kurów, Kazimierz Dolny-Puławy,
Puławy-Wąwolnica, Godów-opole Lubelskie. Opanowano Kurów, Urzędów,
Nałęczów, Grabów, Wąwolnicę, Sobolew, Ryki, Końskowolę. 26 lipca oddziały kpt.
Stanisława Węglowskiego "Lechity", por. Mariana Sikory "Przepiórki" i ppor. Jerzego
Jaskólskiego - "Zagona" uczestniczyły w walkach o Puławy.
Inspektorat "Radzyń Podlaski" - skład organizacyjny: Obwód Biała Podlaska, Obwód
Radzyń Podlaski oraz Obwód Łuków. W czasie Akcji Burza 24 lipca zgrupowanie
oddziałów AK, BCh i AL pod dowództwem mjr. Stanisława Piotrowskiego - "Jara"
starły się w okolicy Łukowa z oddziałem 17 Dywizji SS.
Inspektorat "Zamość" - skład organizacyjny: Obwód Zamość, Obwód Tomaszów
Lubelski, Obwód Hrubieszów oraz Obwód Biłgoraj. W okresie Akcji Burza na terenie
inspektoratu walczyły oddziały 9 pułku piechoty AK mjr Stanisława Prusa "Adama".
21 lipca batalion mjr Wilhelma Szczepankiewicza - "Drugaka" wyzwolił BełŜec, a z
wojskami sowieckimi zdobywał Tomaszów Lubelski. Batalion por. Adama
Piotrowskiego "Doliny" obronił mosty w Bondyrzu i Kaczórkach Współdziałał z
oddziałami sowieckimi w walkach o Zwierzyniec i Frampol. Batalion ppor. Stefana
Kwaśniewskiego - "Wiktora" atakował Niemców koło Majdanu Wojsławickiego, pod
Majdanem Nowym i w Grabowcu. Oddział partyzancki por. Józefa Śmiecha - "Ciąga"
walczył w Skierbieszowie i w rejonie Izbicy oraz Orłowa. Zgrupowanie kpt. Jana
Pstrockiego - "Wacława" uczestniczyło w starciach w Topólczy, na drodze TopólczaCzarnystok, Szczebrzeszyn-Gorajec. 24 lipca zajęty został Szczebrzeszyn. Oddziały 9
pp operowały takŜe na drodze Zwierzyniec-Biłgoraj.
Okręg składał się z 15 obwodów:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Obwód Biała Podlaska
Obwód Biłgoraj - w skład wchodziło 5 Rejonów: Rejon AK Biłgoraj - kryptonim
Akademia, Rejon AK Frampol - kryptonim Liceum, Rejon AK Józefów Biłgorajski kryptonim Freblówka, Rejon AK Krzeszów - kryptonim Gimnazjum, Rejon AK
Tarnogród - kryptonim Powszechniak.
Obwód Chełm
Obwód Hrubieszów - dowódcą w czasie powstania zamojskiego był por. Antoni
Rychel ps. "Rymwid".
Obwód Krasnystaw
Obwód Kraśnik
Obwód Lubartów
Obwód Lublin Miasto
Obwód Lublin Powiat
Obwód Łuków
Obwód Puławy, Podobwód Dęblin-Ryki AK
Obwód Radzyń Podlaski
Obwód Tomaszów Lubelski - dowódcą w czasie powstania zamojskiego był mjr
Wilhelm Szczepankiewicz ps. "Drugak". Rejonem VII od marca 1943 dowodził por.
piech. Zenon Józef Jachymek. śołnierze tego obwodu walczyli przeciw dwóm
wrogom - nazistowskim Niemcom ale i przeciw ukraińskim nacjonalistom (ich
zbrojnemu ramieniu - Ukraińskiej Powstańczej Armii) operującym na tym terenie.
Obwód Włodawa
Obwód Zamość
21
Źródła:
OKRĘG ŁÓDŹ ARMII KRAJOWEJ
Okręg Łódź, kryptonim "Arka", "Kreton", "Barka", "Łania" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych
w Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe infromacje
W Łódzkim zręby organizacji konspiracyjnej utworzono juŜ w pierwszej połowie września
1939 r. W listopadzie 1939 r. struktury te weszły do SZP, a w styczniu 1940 r. do ZWZ.
Specyfiką Okręgu Łódź AK było jego funkcjonowanie na obszarze zarówno III Rzeszy (Kraj
Warty), jak i Generalnego Gubernatorstwa, co utrudniało pracę konspiracyjną. Dlatego
jesienią 1944 r. ze struktur łódzkich wyodrębniono Inspektorat Piotrków Trybunalski i na jego
bazie powołano do Ŝycia Podokręg Piotrków Trybunalski. W momencie wkroczenia Armii
Czerwonej na rzecz Okręgu Łódź AK pracowało juŜ ponad 40 tys. osób, z czego ponad 10
tys. zaprzysięŜonych jako Ŝołnierze AK.
Wraz z rozpoczęciem akcji „Burza” w lipcu 1944 r., w Łódzkiem dwanaście istniejących w
tym czasie oddziałów partyzanckich AK włączonych zostało do 25 pp AK (nazywanego
Pułkiem Ziemi Piotrkowsko-Opoczyńskiej). Równocześnie znacząco rozbudowano kadry, co
pozwoliło skupić w pułku ok. 850 Ŝołnierzy. W październiku 1944 r. do pułku dołączyły
pododdziały 72 pp AK w sile ok. 350 Ŝołnierzy oraz ok. 150 Ŝołnierzy z Grupy Kampinos
AK. W listopadzie 1944 r. 25 pp AK rozwiązano, a w terenie pozostawiono jedynie
niewielkie patrole.
Komendanci
• płk Leopold Okulicki "Pan Jan",
• ppłk Stanisław Juszczakiewicz "Kornik",
• płk Ludwik CzyŜewski "Julian",
• płk Michał Stempkowski "Grzegorz", "Barbara"
•
Inspektorat Piotrków Trybunalski AK - Obwód Piotrków Trybunalski AK
- Obwód Tomaszów Mazowiecki AK
- Obwód Rawa Mazowiecka AK
- Obwód Opoczno AK
W okresie "Burzy" sformowano 25 pułk piechoty AK. W jego skład początkowo
weszły tworząc jego 1 batalion: OP "Grom" ppor. Aleksandra Arkuszyńskiego -
22
•
•
•
•
"Maja", OP "Błyskawica" kpt. Tadeusza Dębskiego - "Marsa", OP "Wicher" ppor. cz.
w. Witolda Kucharskiego - "Wichra" , OP por. Kazimierza Załęskiego - "Bończy", OP
"Burza" sierŜ. Stanisława Karlińskiego - "Burzy", OP ppor. Henryka Furmańczyka "Henryka" i OP "Trop" ppor. Jana Mateckiego - "Groma". Na początku września
batalion przekształcony został w 25 pp dowództwo nad nim objął mjr. Rudolf
Majewski - "Leśniak", Jan Hyla. Pułk operował w lasach przysuskich. W lipcu i
sierpniu opanowano stacje kolejowe Bratków i Białaczów, urządzono zasadzki pod
Sulejowem, Barkowicami Mokrymi i Kluczewem. 16 sierpnia między Sulborowicami
a Sosnowicami rozbito karną ekspedycję. Straty przeciwnika wynosiły 53 zabitych i
rannych. Od września 25 pp walczył z siłami policyjnymi i wojskowymi w ramach
prowadzonej przez nich operacji antypartyzanckiej. Do walk dochodziło 6 września
pod Stefanowem, 26 września w rejonie Stefanów - Budy - Gałki, 14 października w
śdŜarach, 23 października pod Widuchem-Myśliborzem, 27 października pod Białym
Ługiem, 4 listopada pod leśniczówką Huta, 5 listopada pod Bokowem, 7 listopada pod
Nowinkami i 8 listopada pod Wincentowem-Brodami. Walki te, niezwykle krwawe
doprowadziły do rozwiązania pułku. Zginęło około 130 partyzantów. W polu działały
jednak nadal mniejsze oddziały.
Inspektorat Łódź AK - Obwód Łódź Miasto AK
- Obwód Łódź Powiat AK
- Obwód Ruda Pabianicka AK
- Obwód Pabianice AK
- Obwód Łask AK
- Obwód Brzeziny AK
Inspektorat odtwarzał 29 Pułk Strzelców Kaniowskich. Oddział partyzancki ppor.
Ryszarda Ziółkowskiego - "Sama" w obwodzie Brzeziny wytrwał do wyzwolenia.
Zorganizował trzy akcje kolejowe; 14 września zdobył magazyn z bronią na stacji w
Słotwinach; 11 listopada walczył pod Strykowem.
Bez powodzenia walczył natomiast w lasach brudzewickich oddział ppor. Stanisława
Krupińskiego - "Górala". 30 sierpnia Niemcy rozbili oddział "Wilk" ppor. Antoniego
Kucharskiego - "Roggersa". "Oddział "Dzik" ppor. Henryka Sieczkowskiego "Władysława" został zniszczony 26 listopada w Szwejkach Wielkich.
Inspektorat Sieradz AK - Obwód Sieradz AK
- Obwód Wieluń AK
- Obwód Kalisz AK
- Obwód Opole AK (obwód zewnętrzny)
Inspektorat Koło AK - Obwód Koło AK
- Obwód Turek AK
- Obwód Konin AK
Inspektorat Kutno AK - Obwód Kutno AK
- Obwód Gostynin AK
- Obwód Łęczyca AK
23
Źródła:
24
OKRĘG NOWOGRÓDEK ARMII KRAJOWEJ
Okręg Nowogródek, kryptonim "Lotnisko", "Kurki", "Cyranka", "Nów", "Las", "Grzyb" okręg wojskowy Sił Zbrojnych w Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej
i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje Pierwsze organizacje konspiracyjne na Nowogródczyźnie powstały
jesienią 1939 r. Ich łączenie w ramach SZP-ZWZ przebiegało z duŜym trudnościami ze
względu na aresztowania prowadzone przez NKWD, które rozbijały kolejne lokalne
struktury. Jednym z czołowych organizatorów konspiracji nowogródzkiej w latach pierwszej
okupacji sowieckiej był Ludwik Nienartowicz „Mazepa”, który wiosną 1941 r. miał z
ramienia Okręgu Wileńskiego ZWZ objąć funkcję komendanta Okręgu Nowogródzkiego
ZWZ. We wrześniu 1941 r. Komenda Główna AK powierzyła funkcję komendanta okręgu
mjr. Januszowi Szulcowi vel Szlaskiemu „Prawdzicowi”, „Borsukowi”, który pełnił ją do 12
czerwca 1944 r. (faktycznie do końca czerwca 1944 r., gdyŜ wyznaczony na nowego
komendanta ppłk. dyp. cc. Adam Szydłowski „Poleszuk” dopiero wówczas zjawił się na
Nowogródczyźnie; funkcję sprawował przez niespełna trzy tygodnie, aresztowany przez
sowieckie władze bezpieczeństwa w Wilnie 17 lipca 1944 r.).
W połowie 1944 r. siły oddziałów partyzanckich Okręgu liczyły 9 batalionów piechoty i kilka
szwadronów kawalerii – ok. 7 – 8 tys. ludzi umundurowanych i dobrze uzbrojonych, z czego
przeszło dwie trzecie w oddziałach partyzanckich.
Do grudnia 1943 r. Okręg Nowogródzki AK wchodził w skład Obszaru Białystok AK (wraz z
okręgami Polesie i Białystok). Od grudnia 1943 r. do czerwca 1944 r. był jednostką
samodzielną, podlegających bezpośrednio KG AK. 12 czerwca 1944 r. podporządkowany
został Komendzie Okręgu Wileńskiego AK – w związku z planową operacja „Ostra Brama”.
Stan podległości został utrzymany po katastrofie akcji wileńskiej w lipcu 1944 r., choć nigdy
oficjalnie Okręg Nowogródzki AK nie został przeformowany na podokręg (w niektórych
dokumentach, zwłaszcza wytworzonych w Okręgu Wileńskim, nazwa ta jednak się pojawia).
Na terenie Okręgu działały, poza siłami niemieckimi i skierowanymi tu przez Niemców
oddziałami Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej, Białoruska Samopomoc Ludowa, bataliony
Białoruskiej Obrony Krajowej oraz policja białoruska, podlegająca Niemcom, ale częściowo
zinfiltrowana, zwłaszcza w powiatach północnych, przez konspirację polską. PowaŜną siłę
stanowiła partyzantka radziecka. Największe zgrupowanie, liczące ok. 10 tys. ludzi, działało
w Puszczy Nalibockiej. Poza nim istotne znaczenie miały oddziały w Puszczy Lipiczańskiej
(5 tys.) i w Puszczy Rudnickiej (ok. 200). (Liczebność radzieckiej partyzantki według
polskich szacunków.)
Szacuje się, Ŝe w walkach na terenie okręgu poległo ok. 1600 partyzantów.
Komendanci
• ppłk Janusz Prawdzic-Szlaski (ps. "Prawdzic", "Borsuk") do 26.06.1944 r. (odwołany)
• ppłk Adam Szydłowski (ps. "Poleszczuk") 26.06 -17.07.1944 r. (aresztowany przez
Sowietów)
25
• ppłk Janusz Prawdzic-Szlaski (ps. "Prawdzic", "Borsuk") 17-19.07.1944 r. (bez nominacji,
wyznaczony przez komendanta połączonych Okręgów Wilno i Nowogródek, przekazał
komendę)
• ppłk Stanisław Sędziak (ps. "Warta") 19.07-5.08.1944 r. (bez nominacji, wyznaczony przez
poprzednika, przekazał komendę)
• mjr Maciej Kalenkiewicz (ps. "Kotwicz") 5-21.08.1944 r. (wyznaczony przez poprzednika,
depeszą z 18.08. oficjalnie mianowany przez KG AK, poległ w walce)
• ppłk Stanisław Sędziak (ps. "Warta") 21.08. 1944 r. -listopad 1945 r. (wyznaczony przez
poprzednika, depeszą z 29.08. mianowany przez KG AK p.o. komendanta, przekazał
komendę) por./rtm. Jan Skorb (ps. "Puszczyk", "Skorb") listopad 1944 – kwiecień (lub maj)
1945 (p.o. komendanta) ppor. Ludwik Nienartowicz (ps. "Mazepa") kwiecień – sierpień 1945
Struktura organizacyjna w styczniu 1943
W ramach przygotowań do realizacji planu "Burza" w styczniu 1943 r. zastąpiono obwody
ośrodkami:
•
•
•
na południu ośrodki dywersyjno-partyzanckie: Stołpce – ppor. Aleksander
Warakomski (ps. "Świr") NieświeŜ – por. Stanisław Winter (ps. "Stanley")
Baranowicze – por. Andrzej Wierzbicki (ps. "Józef") Słonim (uśpiony) Byteń
(postulowany przez KG AK, nie utworzony)
w części środkowej ośrodek partyzancki: Nowogródek – por. "Szczerbic"
(Mieczysław Szczerski)
na północy ośrodki dywersyjno-partyzanckie: Iwje – kpt. Stanislaw Dedelis (ps. "Pal")
Lida – kpt. Władysław Stawowski (ps. "Sawa") Szczuczyn – ppor. Bojomir
Tworzyański (ps."Ostoja"), od stycznia 1944 Jan Piwnik (ps. "Ponury"), od czerwca
1944 r. ponownie "Ostoja"
Organizacja oddziałów partyzanckich 1944
Początkowo teren Okręgu podzielony był na obwody (odpowiadające powiatom), rejony i
placówki (odpowiadające gminom).
26
Na początku 1944 r. dokonano reorganizacji oddziałów partyzanckich, tworząc z nich,
zgodnie z planem odtwarzania w ramach Armii Krajowej jednostek przedwojennego Wojska
Polskiego, bataliony i pułki. Siły partyzanckie w polu podzielone były pod względem
operacyjnym na zgrupowania:
•
•
•
•
•
Zgrupowanie Południe Okręgu Nowogródek AK – por. Józef Świda (ps. "Lech"), do
12 marca 1944 r., mjr Maciej Kalenkiewicz (ps. "Kotwicz") 1., 4. i 8. batalion 77. pp.,
26. Pułk Ułanów.
Zgrupowanie Północ Okręgu Nowogródek AK – por. Jan Borysewicz (ps. "Krysia") 2.
i 5. batalion 77. pp.
Zgrupowanie Wschód Okręgu Nowogródek AK – kpt. Stanisław Dedelis (ps. "Pal") 3.
i 6. batalion 77. pp.
Zgrupowanie Zachód Okręgu Nowogródek AK – por. Jan Piwnik (ps. "Ponury") do
16.06.1944. 7 batalion 77. pp.
Zgrupowanie Stołpce Okręgu Nowogródek AK – por. Adolf Pilch (ps. "Góra",
"Dolina") 1. batalion 78. pp., 27. Pułk Ułanów, szwadron ckm 23. Pułku Ułanów.
Oddziały partyzanckie
• 301 pod dowództewm por. Jana Skorba (ps. "Puszczyk") w obwodzie Szczuczyn,
• 312 pod dowództwem Czesława Zajączkowskiego (ps. "Ragner") w rejonie Bielicy,
• 321 pod dowództwem ppor. Wiktora Bałachowicza (ps. "Zdrój") w rejonie Ługomowicze,
Traby, Juraciszki,
• 313 utworzony z części rozbudowanego w międzyczasie 301, a dowodzony przez ppor. NN
(ps. "Sawka"),
• 314 ppor. Jana Borysewicza (ps. "Krysia") w Obwodzie Lida,
• 341 ppor. Kazimierza Bobkowskiego (ps. "Michał") w Obwodzie Baranowicze.
27
W październiku 1943 r. dotarł na te tereny z Podlasia Uderzeniowy Batalion Kadrowy
Stanisława Karolkiewicza (ps. "Szczęsny") a stopniowo takŜe pozostałe oddziały
Uderzeniowych Batalionów Kadrowych, które po scaleniu z AK podporządkowano
komendzie Okręgu Nowogródek.
Liczebność oddziałów zwiększała się bardzo szybko – w końcu 1943 r. zorganizowane były
one w bataliony tworzące pięć zgrupowań partyzanckich.
Na duŜych obszarach wymienione oddziały sprawowały prawie wyłączną kontrolę nad
terenem swego działania – Niemcy skupiali się na ochronie szlaków kolejowych, dróg i
poszczególnych umocnionych placówek, zwłaszcza w miasteczkach. UmoŜliwiało to
realizację jednego z głównych zadań partyzantów – ochrony ludności cywilnej. Polacy
utrudniali, a na niektórych terenach całkowicie uniemoŜliwiali, ściąganie kontyngentów,
chronili poza tym miejscową ludność przed powaŜnie dającą się jej we znaki partyzantką
radziecką oraz bandyckimi napadami pospolitych przestępców. Podobnie jak w innych
rejonach, oddziały partyzanckie na opanowanych przez siebie terenach stanowiły namiastkę
nieistniejącej władzy państwowej. Przy 4. batalionie na przykład funkcjonował polski sąd, w
którym zasiadała zawodowa prawniczka. Orzekał on zarówno w sprawach karnych, jak i
rozstrzygał spory cywilne.
WaŜniejsze akcje partyzanckie
•
•
Obwód (potem Ośrodek) Szczuczyn (teren działania Zgrupowania Zachód)
- opanowanie miejscowości Ostryna jesienią 1942 r.,
- spalenie biur Arbeitsamtu w Szczuczynie i w Ostrynie w grudniu 1942,
- zlikwidowanie załogi stacji kolejowej RóŜanka i zniszczenie urządzeń stacyjnych 15
maja 1943,
- odbicie w grudniu 1943 r. 26 więźniów przewoŜonych z Wasiliszek do Lidy.
W 1944 r., po wyruszeniu w pole 7. batalionu: - rozbicie niemieckiej kolumny koło
wsi Szpilki,
- akcje bojowe w Lucjanowie (24.03), Kamiennym Charcie (26.03), lesie Narcze
(13.04), Juchnowiczach (22.04), miasteczku Rudowo;
- nieudana próba zlikwidowania niemieckiej placówki w Szczuczynie 29 kwietnia
1944 r.,
- rozpoczęta w maju 1944 r. likwidacja placówek niemieckich na granicy z Bierzik
Białystok, m.in. w Kaszetach, Sumach, Jachnowiczach, Puchaczach i Kazimierówce,
- atak na straŜnicę niemiecką w miejscowości Jewłasze 16 czerwca 1944 r., w którym
poległ Jan Piwnik (ps. "Ponury").
Ośrodek Lida (teren działania zgrupowań Północ i Nadniemeńskiego) - zdobycie
Stützpunktu w Horodnie w 11 styczniu 1944 r.,
- uwolnienie aresztowanych w grudniu 1943 r. członków podziemia z więzienia w
Lidzie (27 stycznia 1944 r.) oraz wykonanie wyroków na większości osób
odpowiedzialnych za te aresztowania,
- opanowanie posterunków Ŝandarmerii w Subotnikach i śerominie w marcu 1944 r.,
- likwidacja oddziału Todta w Lidzie (wiosna 1944 r.),
- rozbicie ukraińsko-niemieckiego oddziału w starciu pod Sucharami przez 1
kompanię 1 batalionu 77 pp,
- zdobycie Radunia i wymienienie wziętych do niewoli 24 Ŝołnierzy niemieckich na
100 aresztowanych Polaków 20 maja 1944 r.,
- rozbicie niemieckiego batalionu w Podwaryszkach 30 czerwca 1944 r.,
- zlikwidowanie 6 straŜnic granicznych na odcinku od Kropiwszczyzny do miasteczka
Krukle w czerwcu 1944 r.
28
•
•
•
Ośrodek Iwje (teren działania Zgrupowania Wschód) - opanowanie miejscowości
Lipniszki i zlikwidowanie tamtejszego posterunku Ŝandarmerii latem 1943 r.,
- opanowanie Juraciszek (początek jesieni 1943 r.),
- stała blokada miasteczka Iwje,
- akcje dywersyjne na linii kolejowej Lida – Mołodeczno,
- bitwa pod Trabami w lipcu 1944 r. (trzy kolumny niemieckie, które weszły na teren
ośrodka liczyły łącznie 2 bataliony i 4 kompanii piechoty).
Ośrodek Nowogródek Pochodzący stąd 8. batalion walczył w składzie Zgrupowania
Nadniemeńskiego i przeprowadził na terenie macierzystego ośrodka tylko jedną akcję
– nieudany, na skutek rozpoczęcia działań przed przybyciem sił głównych, atak na
miasteczko Wsielub (prawdopodobnie 7.06.1944 r.), w czasie którego poległ dowódca
batalionu, ppor. Tadeusz Mossakowski (ps. "Jastrzębiec").
Ośrodek Stołpce (teren działania Zgrupowania Stołpce) - atak na Iwieniec, gdzie
przetrzymywano 80 aresztowanych Ŝołnierzy podziemia 4 (według innych źródeł 19)
czerwca 1943 r.,
- wydostanie się z obławy niemieckiej w Puszczy Nalibockiej, w połowie lipca 1943r.,
- akcje na Zasule oraz na miasteczko Mir.
Akcje dywersyjne
Głównym celem ataków dywersyjnych na terenie okręgu były szlaki komunikacyjne, przede
wszystkim silnie bronione, prowadzące ze wschodu na zachód linie kolejowe: Wołkowysk –
Lida – Mołodeczno i Brześć – Baranowicze – Mińsk. One teŜ miały być głównym obiektem
ataku w ramach realizacji planu "Burza". Akcje na linię Wołkowysk – Lida – Mołodeczno
podejmowały działające w tym rejonie oddziały partyzanckie, zwłaszcza na terenie
zgrupowań Zachód (atak na stację RóŜanka 15 maja 1943 r.) i Wschód, czyli ośrodków Iwje i
Sczuczyn. WaŜna linia Brześć – Baranowicze – Mińsk przebiegała w południowej części
okręgu, gdzie nie było polskich oddziałów partyzanckich. Istniała jednak silna siatka
konspiracyjna przeprowadzająca regularne ataki dywersyjne, głównie na terenie Ośrodka
Baranowicze. Raz w miesiącu odcinany był cały węzeł Baranowicki. Rzadziej
przeprowadzane były akcje na terenie powiatu (i ośrodka) nieświeskiego. Nie udało się
natomiast utworzyć, mimo nacisków Komendy Głównej AK, ośrodka w Byteniu, którego
zadaniem byłoby w trakcie realizacji planu "Burza" zniszczenie mostu na tej linii (jednego z
dwóch znajdujących się na terenie Okręgu Nowogródek).
Stosunki z partyzantką radziecką
Rozkazy Komendy Głównej AK jednoznacznie nakazywały nawiązywanie współpracy z
partyzantką radziecką. Współpraca taka była podejmowana, napotykała jednak na powaŜne
przeszkody. Oddziały polskie nieuchronnie wchodziły w konflikt z partyzantką radziecką
stając w obronie polskiej ludności. Same równieŜ były obiektem ataków.
Okręg Nowogródek w operacji "Ostra Brama"
W walkach o Wilno wzięły udział następujące jednostki Okręgu Nowogródek:
•
•
W składzie Zgrupowania I: 3. batalion 77. Pułku Piechoty pod dowództwem
Bolesława Piaseckiego (ps. "Sablewski") 5. batalion 77. Pułku Piechoty pod
dowództwem Jana Bobina (ps. "Kalina")
W składzie Zgrupowania III: 1. batalion 77. Pułku Piechoty pod dowództwem kpt.
Władysława śogło (ps. "Zych") 6. batalion 77. Pułku Piechoty pod dowództwem kpt.
Stanisława Dedelisa (ps. "Pal")
29
Po wkroczeniu Armii Czerwonej przygotowywano reorganizację oddziałów, które według
wstępnych ustaleń miały walczyć u boku Armii Radzieckiej, jako jeden z pułków
odtworzonej 19. Dywizji Piechoty (dowodzonej przez Adama Szydłowskiego), będącej
częścią samodzielnego polskiego korpusu.
Po aresztowaniu 17 lipca płk. KrzyŜanowskiego ostatecznie rozwiązano oddziały
(prawdopodobnie 19 lipca). Pochodzący z Polski centralnej Ŝołnierze jego batalionu przedarli
się na zachód. Miejscowi Ŝołnierze w przewaŜającej większości rozeszli się do domów, część
została internowana w Miednikach (ok. 5-7 tys.), skąd ci, którzy nie uciekli, zostali
wywiezieni do Kaługi (ok. 4 tys.). Większość na przełomie 1945/46 r. wróciła do Polski.
Źródła:
OKRĘG POLESIE ARMII KRAJOWEJ
Okręg Polesie, kryptonim "Kwadra", "Twierdza", "śuraw", "Rydze" - okręg wojskowy Sił
Zbrojnych w Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje
Początki polskiej konspiracji niepodległościowej na Polesiu sięgają wczesnej jesieni 1939 r.
(pierwsze struktury SZP powstały wówczas w Brześciu i Pińsku). W marcu 1940 r. funkcję
komendanta Okręgu Poleskiego ZWZ powierzono mjr. Aleksandrowi Habiniakowi „Kuźmie”
(poległ w sierpniu 1940 r. w walce z NKWD). Po nim dowództwo Okręgu objął ppor.
Ksawery Sosnowski „Rybak” (aresztowany przez NKWD w czerwcu 1941 r., zaginął).
Działania NKWD w znacznym stopniu rozbiły i zdezorientowały polską konspirację na
Polesiu i w efekcie po zajęciu tego terenu przez Niemców struktury ZWZ trzeba było
budować od nowa.
W 1943 dowództwo okręgu zostało aresztowane przez Gestapo. Odtworzenia struktur podjął
się na polecenie KG AK ppłk Henryk Krajewski "Trzeska". Na czele dwóch kadrowych
oddziałów partyzanckich w połowie maja przedostał się na przez Łuków i Siedlce na Polesie i
rozpoczął odtwarzanie jednostek 30 Dywizji Piechoty w oparciu o miejscowe zasoby.
Do grudnia 1943 r. Okręg Poleski AK wchodził w skład Obszaru Białostockiego AK, zaś po
jego rozwiązaniu stał się jednostką samodzielną, podlegającą bezpośrednio Komendzie
Głównej AK.
W momencie wkroczenia Armii Czerwonej na Polesie Okręg obejmował woj. Poleskie bez
jego północnego skraju (Iwacewicze, Hancewicze, Lenin), przekazanego do Okręgu
Nowogródzkiego AK. W skład Okręgu Poleskiego wchodziły cztery inspektoraty i jedenaście
obwodów.
Przed akcją „Burza” Okręg Poleski AK poniósł duŜe straty, zwłaszcza w 1943 r. i wiosną
1944 r. Spowodowane był one zarówno represjami niemieckimi, antypolskimi działaniami
partyzantki sowieckiej (która zlikwidowała kilka oddziałów partyzanckich AK), jak i terrorem
OUN-UPA w południowej części Polesia. Wiosną 1944 r. Okręg liczył zaledwie ok. 4300
30
Ŝołnierzy, pozostających w większości w konspiracji. Niewielkie zasoby broni były zupełnie
niewystarczające nawet dla wyposaŜenia tak skromnych sił. Oddziały partyzanckie AK były
tu stosunkowo słabe i nie zdołały opanować terenu, tak jak miało to miejsce na
Wileńszczyźnie i częściowo Nowogródczyźnie. W efekcie Okręg Poleski nie był w stanie
przeprowadzić na własnym terenie koncentracji swej podstawowej siły wystawionej do akcji
„Burza" – 30 DP AK, dowodzonej przez ppłk. Henryk Krajewskiego „Leśnego”. Jednostka ta
zbierała się w południowo-wschodniej części Obwodu Bielski Podlaski w Okręgu Białystok
AK (lasy nurzeckie i Puszcza Białowieska). W wyniku wcielenia we własne szeregi
zmobilizowanych miejscowych placówek AK oraz wsparcia przez dwa przydzielone spoza
Okręgu oddziały partyzanckie (por. Czesława Grądzkiego „Łosia”-„Krzemienia” i kpt.
Alfreda Paczkowskiego „Dawida”) osiągnęła stan blisko 1500 Ŝołnierzy, z których
sformowano 82 pp i batalionowy zawiązek 93 pp. Dywizja była jednostką stosunkowo słabą,
jedna czwarta Ŝołnierzy nie posiadała broni. Zgrupowanie 30 DP AK wykonywało akcję
„Burza” poza terenem swego macierzystego okręgu (w końcowym etapie działań podjęło
marsz na pomoc powstaniu warszawskiemu, osiągając w drugiej połowie sierpnia rejon
Otwocka, gdzie 19 sierpnia 1944 r. zostało rozbrojone przez Armię Czerwoną).
Komendanci
• mjr Aleksander Habiniak "Kuźma",
• ppłk Franciszek Józef Faix "Ordyński",
• ppłk Stanisław Dobrski "śuk",
• płk Henryk Krajewski "Leśny", "Trzaska".
•
•
•
•
Inspektorat Zachodni AK(Brześć)
- Obwód Brześć Miasto
- Obwód Brześć Powiat
Inspektorat Środkowy AK (Kobryń) - Obwód Kobryń
- Obwód Kossów Poleski
Inspektorat Wschodni AK(Pińsk) - Obwód Pińsk
- Obwód Drohiczyn Poleski
- Obwód Łuniniec
- Obwód Stolin
Inspektorat Północny AK (PruŜana) - Obwód PróŜana
- Obwód Wysokie Litewskie
W skład okręgu wchodził teŜ Samodzielny Obwód Kamień Koszyrski. Obejmował
rozległe tereny Polesia Wołyńskiego.
Źródła:
31
OKRĘG RADOM-KIELCE ARMII KRAJOWEJ
Okręg Radom-Kielce, kryptonim Jodła, Rolnik, Maliny - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w
Kluczowe informacje
Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK powstał w październiku 1939 r., a w czasie wkraczania
na Kielecczyznę Armii Czerwonej w styczniu 1945 r. składał się z pięciu inspektoratów i
dwunastu obwodów.
Siły okręgu w tym okresie, po scaleniu z BCh i NSZ, szacuje się na ok. 42 tys. osób.
Komendanci
• płk dypl. Leopold Endel-Ragis "Wiesław", "Śląski", "Lipiński";
• p.o. - płk Feliks Jędrychowski "Ostroga";
• płk dypl. Stanisław Dworzak "Daniel", "Przemysław", "Tęcza";
• płk Jan Zientarski "Mieczysław", "Lin".
Struktura organizacyjna w latach 1943-1944
•
•
•
•
•
Inspektorat A Radom
1 Obwód Radom AK (kryptonimy) "Cholewa", "Ogrody", "Agawa" i "Marian"
2 Obwód Kozienice AK "Puszcza", "Krzaki", "JeŜyny", "Bławatek" i "Ludwik"
Inspektorat B Starachowice
3 Obwód IłŜa AK "Strzała", "Lipy", "Baszta", "Cykoria" i "Konrad".
4 Obwód Końskie AK "Strzemię", "BezdroŜa", "Dalia" i "Konrad".
Inspektorat C Sandomierz
5 Obwód Sandomierz AK "Ziarno", "WyŜyny", "Eukaliptus" i "Henryk".
6 Obwód Opatów AK "Strumień", "Fiołek" i "Grzegorz".
Inspektorat D Kielce
7 Obwód Kielce AK "Stal", "Wykopy", "Lipiec", "Geranium" i "Florian".
8 Obwód Busko AK "Letnisko", "Hiacynt", "Edmund", "Śmietana".
9 Obwód Jędrzejów AK "Błota", "Torfowiska", "Łata", "Wrzesień", "Irys" i "Daniel".
Inspektorat E Częstochowa
10 Obwód Włoszczowa AK "Hetman", "Wapno", "Kaktus" i "Cyprian".
11 Obwód Częstochowa AK "Tkalnia", "Lilia", "Listopad" i "Bartosz".
12 Obwód Radomsko AK "Heblarnia", "Rzeki", "Macierzanka" i "Andrzej".
32
Źródła:
Szczegóły
•
•
•
Oddział „Barabasza” Korpusu „Jodła”
Korpus „Jodła” w akcji „Burza”
Wybrane biogramy Ŝołnierzy Korpusu "Jodła"
Oddział „Barabasza” Okręgu „Jodła”2
Na Kielecczyźnie, stanowiącej kolebkę ruchu partyzanckiego, zwarte oddziały leśne Armii
Krajowej, najpotęŜniejszej siły zbrojnej konspiracji, zaczynają pojawiać się w okresie
wczesnego przedwiośnia 1943 r., chociaŜ niektóre z nich juŜ w 1942r.
Jeśli chodzi o oddziały partyzanckie Okręgu „Jodła”, które walczyły najdłuŜej i trwale
wpisały się w dzieje Polski Walczącej,, to jednym z pierwszych był oddział „Barabasza”
(Marian Sołtysiak) , utworzony w lutym 1943 r. w rejonie Bodzentyna.
W maju 1943 r. przy stanie ponad 130 Ŝołnierzy, stał się związkiem 4 p.p. leg. AK.
Armia Krajowa w połowie 1944 r. była największą, zwartą jednostką AK, walczącą w
Obwodzie Kieleckim. Latem 1944 r. udział „Barabasza” przyjął nazwę „Wybranieccy”.
W ciągu 1943 r. oddział „Barabasza” przeprowadził szereg akcji bojowych, likwidacyjnych,
zaopatrzeniowych, uderzających w administrację okupanta.
W pierwszej połowie 1944 r. była to największa, zwarta jednostka AK, walcząca w Obwodzie
Kieleckim.
2
33
W drugiej połowie lipca i pierwszych dniach sierpnia 1944 r., a więc przed koncentracją
Korpusu Kieleckiego Armii Krajowej, oddział „Barabasza liczący juŜ wówczas około 300
dobrze uzbrojonych i ostrzelanych w walkach partyzantów, sprawował kontrolę nad spornym
obszarem w rejonie Daleszyc. „Wybranieccy” stoczyli w tym okresie kilkanaście walk z
Niemcami i własowcami, którzy usiłowali pacyfikować tamtejsze wsie.
WaŜnym wydarzeniem w działalności oddziału był marsz na pomoc powstańcom Warszawy
w okresie „Akcji Burza” i udział w bitwie pod Antoniowem Ŝołnierzy 4 PP Leg. AK Korpusu
„ Jodła” dnia 21 sierpnia 1944 r. W walkach pod Anyoniowem straciło Ŝycie 8 Ŝołnierzy
pułku - straty Niemców oceniono na 150 zabitych i stratę 12 samochodów.
Na cmentarzu partyzanckim w Kielcach, po ekshumacji pochowani są Ŝołnierze
„Wybranieckich, wybudowano i poświęcono tam dnia 20 sierpnia pomnik „Wybranieckich”,
na którym widnieją nazwy miejscowości i daty stoczonych walk przez oddział „Barabasza”
Korpus „Jodła” w akcji „Burza”3
W Okręgu Radomsko-Kieleckim do akcji „Burza” stanął Korpus „Jodła”, w składzie którego
walczyły 2. i 7. Dywizje Piechoty, oraz działający samodzielnie 72. pułk piechoty. W składzie
2. DP dowodzonej przez płk. „Lina” – Antoniego śółkowskiego walczyły:
•
2. pułk piechoty z obwodów sandomierskiego i opatowskiego pod dowództwem majora
„Kruka” – Antoniego Wiktorowskiego. W tym pułku dowódcą I Bat. Był kpt. Eugeniusz
Kaszyński – sławny „Nurt”, którego prochy sprowadzone zostały niedawno z Anglii do
kraju i spoczywają na Wykusie.
•
3. pułk piechoty pod dowództwem kapitana Stanisława Porady PS „Swiątek”. W tym pułku
II batalionem dowodził Antoni Heda PS. „Szary”.
•
4. kielecki pułk piechoty z obwodów kieleckiego i buskiego. To właśnie ten pułk w
niedzielę 21 sierpnia 1944 roku tu w Antoniowie stoczył całodzienny zwycięski bój z
Niemcami. Pułkiem dowodził major „Wyrwa” – Józef Włodarczyk. Szefem Sztabu był por.
„Urban” – Mieczysław Drewicz. Kapelanem pułku był kpt. „Wicher” ks. Henryk Peszko,
adiutantem ppor. „Grzmot” – Bolesław Kamiński.
I Batalion pułku sformowany został w Niwkach Daleszyckich. Jego dowódcą został por.
„Katarzyna” – Maksymilian Lorennz.
W skład batalionu weszły:
- 1. kompania dowodzona przez por. Mariana Sołtysiaka „Barabasza” – znanego dowódcy
oddziału „Wybranieckich”,
- 2. kompania z dowódcą por. Michałem Szrekiem ps. „Zapała”
- 3. kompania , którą dowodził ppor. „Dąb” – Leon Stola.
Batalion 11 sierpnia wyruszył z Daleszyc na koncentrację pułku pod Zagnańsk.
II Batalion sformowany został na Gruchawce pod Kielcami, skąd w nocy z 12/13 sierpnia
wyruszył na koncentrację. Dowódcą batalionu został kpt. „Eustachy” – Władysław Czaja.
W skład batalionu weszły:
- 4. kompania dowodzona przez ppor. „Gryfa” – Pawła Stępnia
- 5. kompania pod dowództwem por. „Obłoka” – Stanisława Masławskiego.
3
34
W skład pułku wchodziła teŜ kompania karabinów maszynowych dowodzona przez ppor.
„Ciosa” – Józefa Piotrowiaka.
Bataliony spotkały się 14 sierpnia. Z nich sformowany został 4 kielecki Pułk Piechoty 15
sierpnia 1944 roku w lasach pod wsią Siodła k/Zagnańska, kapelan pułku ks. kpt. Henryk
Peszek odprawił polową mszę świętą.
16 sierpnia 1944r, zgodnie z rozkazem komendanta Okręgu, pułki Korpusu „Jodła”
ruszyły na pomoc walczącej Warszawie i w nocy z 20/21 sierpnia dotarły pod Antoniów.
Pułk liczył wówczas 653 osoby w tym: 20 oficerów, 11 podchorąŜych, 74 podoficerów, 547
szeregowych i posiadał na uzbrojeniu: 4 ckm, 47 lekkich i ręcznych karabinów
maszynowych, 425 karabinów, 159 pistoletów maszynowych, 6 piatów.
Teren wokół Antoniowa nasycony był znacznie wojskami niemieckimi. Dowodził
nimi kwaterujący w Chlewiskach generał von Friedrich. Załoga w samych Chlewiskach
wynosiła 180-200 ludzi. W Woli Zagrodzkiej 200-300 Ŝołnierzy, w Rzucowie ok. 200 SSmanów, w Borkach 50 Mongołów ok. 1000 Kałmuków. Dysponowali oni taborem liczącym
60 samochodów w tym wozy opancerzone, mieli 15 terenowych motocykli, 7 samochodów
dział 75 mm.
Wywiad niemiecki takŜe pracuje więc Niemcy wiedzą o przesuwaniu się Korpusu na
Nowe Miasto i na tren kierunek samochodami przerzucają własne załogi.
I Batalion zajął rejon na kierunku Woli Zagrodzkiej. W gajówce Łopata stanął ze swoim
plutonem por. „Górnik” – Czesław Łętowski. W rejonie tej gajówki zajęła stanowiska
placówka dowodzona przez kaprala „Braszkę” – Jerzego Matysiaka. Rano 21 sierpnia od
strony Woli Zagrodzkiej kompania Kałmuków natarła na ta placówkę i na czatę „Górnika” w
Gajówce. Kałmucy, zgłaszając gotowość poddania się, podstępnie zastrzelili „Górnika”. Do
ataku na Kałmuków poderwał załogę podchorąŜy „Widzew” – Jerzy Opalski. Kałmucy
wycofali się tracąc 5 ludzi. W godzinach rannych Niemcy i Własowcy kolumną 5
samochodów wjechali do Antoniowa od strony Niekłania. Grupa pchr. „Wichra”,
przygotowywująca we wsi trumnę dla „Górnika” została okrąŜona i musiała przebijać się do
swoich. Doszło do trwającej kilka godzin walki 1. kompanii z Niemcami, w której poległ
„Biber” – Józef Ćwiertniak, zaś „Nurkowiec” - Kurt Podlaska został śmiertelnie ranny.
1. kompania musiała wycofać się w kierunku Woli Zychowej. Na rozkaz dowódcy pułku 2. i
3. kompania na kierunku Huty zorganizowały zasadzkę , w którą wpadło 9 samochodów
Niemców wycofujących się z Antoniowa w kierunku Chlewisk. Rozbito doszczętnie
niemiecki oddział a samochody spalono.
II batalion (4. i 5. kompania) ubezpieczały miejsce walki wzdłuŜ szosy od strony Niekłania
i prostopadle do szosy od strony Furmanowa i Wólki Zychowej, włączając się do walki w
czasie plądrowania przez Niemców Antoniowa. W zwycięskiej walce z Niemcami
uczestniczył cały pułk.
W walkach pod Antoniowem straciło Ŝycie 8 Ŝołnierzy 4. pułku, których nazwiska
i pseudonimy widnieją na tym pomniku.
Niemcy wg ich własnego komunikatu radiowego nadanego 23 sierpnia, straciło w tej
bitwie 77 zabitych (50 Ŝandarmów 27 kałmuków). Faktycznie ich straty były znacznie wyŜsze
– prawdopodobnie stracili 150 zabitych i 12 samochodów. Nasi zdobyli duŜe ilości broni, co
pozwoliło na dozbrojenie pułku.
Dalszy marsz Korpusu z odsieczą do Warszawy stał się praktycznie niemoŜliwy. Za
Pilicą rozciągał się bowiem teren bezleśny, na którym starcia z czołgami, artylerią i
35
samolotami wroga z góry skazywały Korpus na niepowodzenie. Biorąc to pod uwagę podjęto
decyzję o wstrzymaniu dalszego marszu na Warszawę.
Nie ustały jednak walki w ramach akcji „Burza”. Zmieniono jednak kierunek marszu
na południe. Walczył 4. pp 10 września w Zaborowicach i Mniowie 26 września w Radkowie
w lasach włoszczowskich. Walczyły inne pułki i bataliony Korpusu „Jodła” w Dziebałtowie,
Radoszycach, pod MiedzieŜą i Trawnikami, w lasach nadleśnictwa Dyminy, pod Zakrzowem
i w wielu innych miejscach. Walki te wiązały znaczne siły niemieckie, które nie mogły
uczestniczyć w tłumieniu Powstania Warszawskiego. Była to, więc niewątpliwa pomoc
walczącej Warszawie.
WYBRANE BIOGRAMY śOŁNIERZY OKRĘGU „JODŁA”4
Śp. por. Belniak Maria Bronisława „śmija”
Ur. 20 sierpnia 1901 r. w Sosnowcu
Okres słuŜby w ZWZ-AK: od 1941 r. do 1945r.
Obwód Kielce
Od początku działalności konspiracyjnej była współredaktorem pism
podziemnych: „śołnierz Wolności”, a później „Wiadomości Polskie”
redagowanych w jej mieszkaniu przy ul. Seminaryjskiej, w Kielcach. W
latach 1942-43 ukrywała naczelnego redaktora tych pism, jak równieŜ szefa
Biura Informacji i Propagandy na Okręg Radomsko-Kielecki kpt. Stefana
Klączyńskiego – „Pułkownika”, „Jarosława”. Prowadziła kolportaŜ prasy
podziemnej, była kurierem. W czasie akcji „Burza” udzielała schronienia
partyzantom. Po wojnie była represjonowana, pozbawiona pracy jako „wróg
klasowy”.
Odznaczona: KrzyŜem Armii Krajowej (Londyn) i odznaką Weterana Walk o Niepodległość.
Mjr Bieganik Zbigniew „Polan”
Ur. 10 maja 1925 r. w Kielcach
Okres słuŜby w ZWZ-AK od 1942 r. do 1945 r.
Obwód Jędrzejów
Był Ŝołnierzem placówki Nagłowice, prowadził działalność wywiadowczą:
opis sytuacji w terenie, dostarczanie meldunków, wystawianie fałszywych
kennkart i innych zaświadczeń. Odbył szkolenie wojskowe. W kwietniu
1944 r. zostaje skierowany do oddziału partyzanckiego „Spaleni” (dow.
ppor. Stefan Rajski – „Zryw”), w którym przebywał do 17 stycznia 1945 r. i
brał udział we wszystkich akcjach tego oddziału. Uczestniczył równieŜ w
akcji „Burza” w rejonie Wodzisławia do Niwek Daleszyckich i powrót w
rejon Węgleszyna. Po wojnie wstąpił w szeregi WP ale był represjonowany i
w 1952 r. podczas „czystki” zwolniony do cywila. Aktualnie jest członkiem Rady Naczelnej ŚZś AK
i Ogólnokrajowego Środowiska ś AK Korpusu „Jodła” w Warszawie.
Odznaczenia: KrzyŜ Armii Krajowej ,KrzyŜ Partyzancki, Medal Wojska 2x, odznaka „Burzy” i
Weterana Walko o Niepodległość.
4
36
Ppłk Dziubiński Jerzy „Saper”
Ur. 25 listopada 1927 r. w Wojtynowie
Okres słuŜby w AK od 1942 r. do 1945 r.
Obwód IłŜa
Był łącznikiem dowódcy kompanii st. sierŜ/ppor Jana Chrzanowskiego -Burzy”.
W okresie koncentracji Ŝołnierzem w plutonie AK ppor. Józefa Madeja „Jerzego”. Brał udział w uwolnieniu więźniów z kamieniołomów w Gostkowie w
1943 r., a takŜe rozbiciu więzienia w Kielcach 5 sierpnia 1945 r. pod
dowództwem Antoniego Hedy – „Szarego”.
Odznaczenia: KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Partyzancki.
Śp. płk dypl. ENDEL-RAGIS Leopold „Leopold”, „Ślaski”, „Lipiński”,
„Wiesław”
Ur. 11 lutego 1894 r. w śółkwi
Okres słuŜby w SZP-ZWZ-AK: od 1939 r. do 1943 r.
Obwód Kielce, Warszawa
Od 1914r. w Legionach. Bierze udział w wojnie 1920 r. Następnie kończy WyŜszą
Szkołę Wojenną uzyskując tytuł oficera Sztabu Generalnego. W 1939r. obejmuje
stanowisko dowódcy 22 DP Górskiej, której szlak bojowy wiódł przez nad- wiślańskie tereny
Ponidzia. Dnia 15 października 1939r. gen Michał Karaszewicz-Tokarzewski mianuje go pierwszym
komendantem Okręgu Radomsko-Kieleckiego SZP-ZWZ na którym to stanowisku pracuje do grudnia
1941r. budując solidne fundamenty radomsko-kieleckiej partyzantki. Później obejmuje stanowisko
Inspektora Komendy Głównej AK w Warszawie. Umiera w Warszawie (z odniesionych ran) 19
lutego 1943r. i pochowany pod fikcyjnym nazwiskiem Maćkowiak.
Odznaczenia: KrzyŜ Virtuti Militari, KrzyŜ Niepodległości, Polonia Restituta, dwukrotnie KrzyŜ
Walecznych oraz Złoty i Srebrny KrzyŜ Zasługi.
Śp.Fałek Zenon „Jarzębiak”
Ur. 21 stycznia 1923 r. w Piotrkowie Trybunalskim
Okres słuŜby w AK od 1944 r. do 1945 r.
Obwód IłŜa
Zbierał informacje o ruchach niem. wojsk, był kolporterem prasy, zdobywał
broń. Następnie wstąpił do oddziału ppor. „Wrzosa” i brał udział w licznych
walkach i potyczkach z Niemcami. Pod koniec września 1944 r. oddział wszedł
w skład tworzącego się Pułku IłŜeckiego i stoczył cięŜką walkę na Piotrowym
Polu.
Śp. gen. bryg. Heda Antoni „Szary”
Ur. 11 października 1916r. w Małomierzycach
Okres słuŜby w OB-ZWZ-AK-„Nie”- WiN od 1940 r. do 1948 r.
Obwód IłŜa
Po zakończeniu kampanii wrześniowej nawiązuje kontakt z organizacją „Orła
Białego”, a po zaprzysięŜeniu w ZWZ otrzymuje zadanie utworzenia siatki
konspiracyjnej na obszarze: IłŜa – Starachowice. Następnie z powodu masowych
aresztowań udaje się na Wschód, niestety zostaje aresztowany przez
bolszewików, osadzony w więzieniu, a po nadejściu Niemców 22 czerwca
37
1941r. dostaje się do Stalagu 107k/Terespola. W grudniu 1941r. udaje mu się zbiec, wraca do
Małomierzyc i obejmuje Podobwód IłŜa – „Dolina”.
Jako komendant organizuje: szkolenie podchorąŜych i podoficerów.
W czerwcu 1943r. otrzymuje rozkaz zidentyfikowania podejrzanego o kolaborację z Niemcami
„Motora”, który był w oddziale „Ponurego”. W tym teŜ czasie oddział dowodzony przez Antoniego
Hedę – „Szarego” rozbija w Starachowicach więzienie uwalniając aresztowanych Ŝołnierzy AK,
zdobywa broń i amunicję, później z uwolnionych tworzy odział partyzancki.
WaŜniejsze akcje: rozbicie kasy w zakładach Goeringa i zdobycie 2 i pół mln. zł, rozbrojenie
Forstschutzu w Marcelach, rozbicie więzienia w Końskich, opanowanie Sienna, akcja KońskieStąporków, zdobycie z pociągu 35 wozów amunicji, w czasie Akcji „Burza” walki pod Radoszycami,
Miedzierzą, Trawnikami, Rykoszynem, Szewcami i koło Przysuchy. Z 4/5 sierpnia 1945r. Heda
rozbija więzienie NKWD w Kielcach uwalniając ponad 600 Ŝołnierzy i oficerów AK, w tym d-cę 2
Dyw. Leg. płk. „Lina”.
Po wojnie jest represjonowany przez NKWD, aresztowany (przesłuchuje go RóŜański – prawdziwe
nazwisko Goldberg) i skazany na karę śmierci. Siedzi w więzieniach w Kielcach, Warszawie, Rawiczu
i Wronkach. W 1956 r. opuszcza więzienie ale z zakazem osiedlenia się na Kielecczyźnie.
W 1981r. zakłada w Gdańsku „Solidarność” Ŝołnierzy AK i zostaje jej przewodniczącym, 13 grudnia
internowany w Białołęce. W 1992r. zakłada Światową Federację Polskich Kombatantów i jej organ
prasowy „Westerplatte”.
Odznaczenia: dwukrotnie KrzyŜ Virtuti Militari, KrzyŜ Walecznych.
Śp. mjr Kaszyński Eugeniusz-Gedymin - „Nurt”
Ur.22 sierpnia 1909 r. w Łodzi
Okres słuŜby od 1942 r. do 1945 r.
Obwód Kielce
Brał udział w wojnie obronnej w 1939 r, następnie przedostaje się do Francji i
W.Brytanii a po przeszkoleniu jako „cichociemny” skacze ze spadochronem w
okolicach Kielc z1 na 2 października 1942 r. Zostaje zastępcą dowódcy
KEDYWU Okręgu Radomsko-Kieleckiego, organizuje dywersję. Sam bierze
udział w wielu akcjach.
Od czerwca 1943r. dowódca zgrupowania partyzanckiego „Ponury”-„Nurt”.
Jest współorganizatorem I batalionu 2 pp. Legionów AK, a w końcowej fazie
akcji „Burza” dowódcą 2 pułku piechoty Legionów.
Odznaczenia: Order Wojenny Virtuti Militari, KrzyŜ Walecznych.
Por./kpr Kreid Władysław „Sewer”
Ur. 24 lutego 1922 r. w Orłowie
Okres słuŜby w AK: od 1942 r. do 1945 r.
Obwód IłŜa
Od sierpnia 1943 r. do marca 1944 r. prowadził punkt kolportaŜu prasy podziemnej. W
okresie od czerwca do października 1944 r. słuŜył w oddziale partyzanckim „Szarego”.
W tym czasie brał udział wraz z oddziałem w wielu akcjach zbrojnych m.in. pod
Wólką Plebańską, Radoszycami i Szewcami. W październiku 1944 r. przeszedł na
„zimową melinę”. W oddziale awansowany do stopnia kaprala.
Odznaczenia:KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Partyzancki, odznaki: Weteran Walk o Niepodległość,
śołniera „Jodły” i akcji „Burza”.
38
Por. KUBICKI Kazimierz „Lew”
Ur. 15 lutego 1917 r. w Łagiewnikach
Obwód Busko
Stworzył struktury organizacyjne Obwodu Busko, następnie był członkiem Komendy
Obwodu Busko. Rozkazem Komendanta Okręgu AK Kielce dnia 15 sierpnia 1943 r.
awansowany do stopnia porucznika wojsk inŜynieryjnych.
Kpt. Malinowski Leon „Malina”
Ur. 1 listopada 1926 r. w Koliszowach
Obwód Końskie
Pełnił funkcję łącznika pomiędzy komendą placówki a komendą podobwodu „San”.
Przewoził meldunki i rozkazy, był kolporterem. Wykonywał działania wywiadowcze:
sporządzał szkice umocnień niemieckich, prowadził obserwacje ruchów wojsk
nieprzyjacielskich. W okresie akcji „Burza” pozostawał w stałej dyspozycji
komendanta placówki. Odbył przeszkolenie wojskowe. W 1947 r. został aresztowany
przez UB w Łodzi i tam więziony.
Odznaczenia: odznaki Akcji „Burza”, Weterana Walk o Niepodległość.
Kpt. Mieruszyński Stanisław „Lawina”
Ur. 9 września 1927 r. w Piersku
Okres słuŜby w ZWZ-AK: od 1942 r. do 1945 r.
Obwód Kozienice
W lutym 1943 r. został skierowany do KEDYW-u. Brał udział w akcjach
sabotaŜowych m.in. niszczeniu dokumentów w urzędach gminnych, rekwirowaniu
kontyngentów w młynach, likwidacji bimbrowni i wymierzaniu kar chłosty
kolaborantom. Uczestniczył w przyjmowaniu zrzutów lotniczych i transporcie broni do
wyznaczonych miejsc. Podczas planu „Burza”, w sierpniu 1944 r. został wcielony do 172 pp. AK i
słuŜył w ochronie radiostacji. Następnie na terenie placówki macierzystej pełnił funkcję wywiadowcy.
Ukończył Konspiracyjną Szkołę PodchorąŜych w stopniu kaprala podchorąŜego. Na początku stycznia
1945 r. aresztowany przez Ŝandarmerię niemiecką ucieka z transportu i ukrywa się do czasu
wkroczenia Sowietów.
Odznaczenia: KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Partyzancki, Medal Wojska (trzykrotnie), Odznaka
Weterana Walk o Niepodległość, oraz odznaki śołnierza AK, Okręgu Radomsko-Kieleckiego,
Korpusu „Jodła”.
Płk Myśliński Henryk „Mars”
Ur. 7 września 1924 r. w Jarocinie
Obwód Busko
Przydział organizacyjny: od lutego 1942 r. do października 1943 r. w podobwodzie
Busko-„Bór”, a od października 1943 r. do grudnia 1944 r. w grupie dywersyjnej por.
„Wichra” – Pawła Raszyka w podobwodzie Stopnica-„Storczyk”.
Udział w akcjach: sabotaŜ gospodarczy, kolportaŜ prasy konspiracyjnej, udział w
39
przejęciu i ubezpieczaniu zrzutów broni, w Świniarach, Błotnowoli, Dąbrowie i Ksanach. Bezpośredni
udział w walkach zbrojnych w Zagajowie i Wygodzie Kozińskiej oraz w koncentracji grup
dywersyjnych w Busku i Janinie.
Ukończył Konspiracyjną Szkołę PodchorąŜych i rozkazem Komendanta Obwodu Busko ppłka
Ćmakowskiego został mianowany na kaprala podchorąŜego.
Śp. SierŜ. podchor. Rostafiński Jerzy „Jur”
Ur. 15 lipca 1919 r. w Granicy
Obwód Busko
Pełnione funkcje: od maja 1940 r. do kwietnia 1943 r. pracuje w wywiadzie Obwodu
Busko, następnie w grupie dywersyjnej por. „Wichra” – Pawła Raszyka, gdzie pełni
funkcję dowódcy zwiadu konnego w sile plutonu.
Udział w akcjach: likwidacja posterunku Ŝandarmerii w Nowym Korczynie, w dniach
13-14 lipca 1944 r. oraz organizacja i ochrona zrzutów broni na terenie Obwodu Busko.
Szkolenie: Konspiracyjna Szkoła PodchorąŜych w latach 1943-1944 pod komendą ppłk „Srogiego” –
Wacława Ćmakowskiego.
Kpt. Schmeidl Zdzisław „Kula”
Ur. 8 lipca 1927 r. w Kielcach.
Obwód Kielce
Gdy wybuchła II wojna światowa miał ukończone 12 lat i 7 klas szkoły podstawowej.
JuŜ w pierwszych dniach września, po wkroczeniu Niemców do Kielc, otrzymał od
starszego brata Zygmunta ps. „Józef” zadanie obserwacji i liczenia idących na
Sandomierz wojsk niemieckich – oddziałów, armat, samochodów, za co zresztą
otrzymałem po wojnie medal: „Za udział w Wojnie Obronnej 1939 r.”
W grudniu 1942 r. złoŜył przyrzeczenie i został członkiem Szarych Szeregów w grupie szturmowej
„Orły”, w Kielcach., przyjmując pseudonim „Kula”. Kolportował prasę podziemną, brał udział w
małym sabotaŜu, śledzeniu ruchów wojsk niemieckich i zdobywaniu broni, Organizował punkty
kontaktowe i czuwał nad ich bezpieczeństwem. Współdziałał w przechowywaniu broni zdobytej na
Niemcach.
Jednocześnie uczęszczał na tzw. tajne komplety.
W 1949 r. zdał maturę w Gimnazjum i Liceum św. Stanisława Kostki w Kielcach, uzyskując
świadectwo dojrzałości.
W 1954 r. ukończył studia wyŜsze, uzyskując stopień mgr inŜ. budownictwa lądowego.
Pracował kolejno: w Biurze Projektów „Metroprojekt”, w Hydrobudowie 10 w Solinie, w
Hydrobudowie 6 w Warszawie oraz w Energopolu 3. (dawna Hydrobudowa – 1 ) w Nowym Dworze
Mazowieckim.
W 1991 r. wstąpił do ŚZśAK, początkowo w Okręgu Warszawa a od 16 kwietnia 2002 r., po
przekształceniu naleŜy do Ogólnokrajowego Środowiska śołnierzy Armii Krajowej Korpusu „Jodła”
na prawach Okręgu (decyzja Zarządu Głównego ŚZśAK)
W obecnym Środowisku „Jodłą” pełnił kolejno następujące funkcje: przewodniczący Komisji
Socjalno-Bytowej, przewodniczący Komitetu Budowy Kwatery Cmentarnej „Jodły” na Komunalnym
Cmentarzu Północnym w Warszawie od listopada 2003 r. Po śmierci pierwszego długoletniego
Prezesa kol. Aleksandra Siwka pełni do chwili obecnej funkcję Prezesa naszego Środowiska.
40
Odznaczenia: medal za udział w wojnie obronnej 1939, KrzyŜ Armii Krajowej, odznaki: Weterana
Walk o Niepodległość, Burzy i honor. śołnierza AK, Korpusu „Jodła”.
Śp. Kpt. Siwek Jan Aleksander „Bonar”
Ur. 28 marca 1927 r. w Kielcach
Okres słuŜby Szare Szeregi-PN-AK: od 1940 r. do 1945 r.
Obwód Kielce
Działalność konspiracyjną rozpoczął w 1940 r. w Szarych Szeregach, a następnie w PN
pod ps. „Bonar”, „772A” przy Komendzie Okręgu V PN „Opoka”, w Kielcach, w
ochronie i łączności ze skrzynkami kontaktowymi. Następnie działał w kolportaŜu
prasy podziemnej, akcjach „śegota” (pomoc śydom) i tzw. małym sabotaŜu. Od maja 1942 r. był w
Komendzie Obwodu AK w Kielcach, a od czerwca 1944 r. w plutonie KEDYWU Podobwodu AK
Kielce-miasto. 2 sierpnia 1944 r. zostaje aresztowany przez gestapo ale udaje mu się uciec z transportu
do Oświęcimia. Od października 1944 r. do stycznia 1945 r. jest w wywiadzie wojskowym.
Począwszy od 1989 r. kpt. Siwek był aktywnym działaczem ŚZś AK oraz współzałoŜycielem
Warszawskiego Środowiska „Jodła” i czterokrotnym jego prezesem.
Odbyte szkolenie: Szkoła Podoficerska i kurs podchorąŜych
Odznaczenia: KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, odznaka „Jodły” i
Weterana Walk o Niepodległość.
Śp. Por. Sołtysiak Marian „Barabasz”
Ur. 1 lutego 1918 r. w Gnojnie
Obwód Kielce
Po zakończeniu kampanii wrześniowej bardzo wcześnie, bo juŜ we wrześniu
1939 r. zaangaŜował się w działalność konspiracyjną. Stworzył słynny,
partyzancki oddział „Wybranieccy”, w którym wychowało się nie tylko wielu
dobrych Ŝołnierzy, ale i dowódców sekcji, plutonów oraz który stoczył wiele
bitew i potyczek z Niemcami. Po wojnie był represjonowany przez UB, a w
1949 r. aresztowany i skazany na 7 lat więzienia.
Śp. Ppor. Stradowski Czesław „Koral”
Ur. 14 sierpnia 1919 r. we Włoszczowicach
Obwód Busko
Pełnione funkcje: Komendant Placówki Błotnowola gmina Pawłów. Tam organizował
przyjęcie i ochronę zrzutów broni oraz jej transport do miejsca przeznaczenia.
Szkolenie: ukończył Konspiracyjną Szkołę PodchorąŜych w latach 1943-1944, w
Obwodzie Busko-„Borsuk” i rozkazem Komendanta Obwodu Busko ppłk „Srogiego” – Wacława
Ćmakowskiego, z dnia 6 sierpnia 1944 r. został mianowany sierŜantem podchorąŜym.
41
Ppłk Szrajber Jerzy „Mietek”
Ur. 10 stycznia 1924 r. w Częstochowie
Okres słuŜby w AK: od 1942r. do 1945 r.
Obwód Częstochowa
W latach 1942/44 był łącznikiem grupy PZW na terenie fabryki „ENRO” w
Częstochowie. W drugiej połowie 1944 r. pełnił słuŜbę w 6, 7 i 8 kompanii III
batalionu 2 pp. Leg. AK. Uczestniczył w akcji „Burza”, brał udział w bitwach
i potyczkach z Niemcami na przyczółku Baranowskim oraz Radkowie i Koprzywnicy,
u „Misia” - Witolda Józefowskiego.
Odznaczenia: KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Partyzancki, Medal Wojska, odznaki: Burzy i Weterana
Walk o Niepodległość.
Śp.dr Suliga Jan „Ziemomysł”, „Antek”, „Ksenia”
Ur. 5 kwietnia 1925 r. w Złotej Wodzie
Okres słuŜby Szare Szeregi – AK od 1941 r. do 1945 r.
Obwód Kielce
Był w Szarych Szeregach, uczestniczył w małym sabotaŜu oraz akcji „N”. Podczas
akcji „Burza” dowodził harcerską druŜyną. Ukończył kurs podharcmistrzowski i
podchorąŜych AK.
Odznaczenia : KrzyŜ Walecznych, KrzyŜ Armii Krajowej, za zasługi dla ZHP.
Kpr. pchor. WALAS Stefan-Zbigniew „Bystry”
Ur. 3 września 1923 r. w Busku
Obwód Busko
Pełnione funkcje: od grudnia 1940 r. do września 1944 r. goniec w Obwodzie Busko,
współpraca z wydawnictwami konspiracyjnymi: „Reduta”, „W Jedności Siła” i „Biuletyn
Informacyjny”, a takŜe wystawianie fałszywych kenkart.
Udział w akcjach: ochrona zrzutów broni w rejonie Hołudzy i Szczerbakowa.
Szkolenie: ukończył Konspiracyjną Szkołę PodchorąŜych w latach 1943/1944 w Obwodzie Busko i
rozkazem komendanta ppłk „Srogiego” – Wacława Ćmakowskiego z dnia 6.VIII 1944 r. został
mianowany na kaprala podchorąŜego.
Śp. Płk Wolski Mieczysław-Marian „Radek”
Ur. 28 maja 1906 r. w Radomsku
Obwód Radomsko, Kielce, Częstochowa
Absolwent Korpusu Kadetów w Modlinie, Oficerskiej Szkoły InŜynierii i Saperów oraz
Kursu Intendentury WyŜszej Szkoły Wojennej.
W maju 1940 r. w stopniu kapitana, po zakończeniu kampanii wrześniowej Marian
Wolski wraca do rodzinnego Radomska i nawiązuje kontakt z komendą ZWZ
przyjmując pseudonim „Radek”. Pełni funkcje terenowego inspektora, a w 1941 r. wchodzi w skład
Inspektoratu Częstochowskiego. W połowie 1942 r. skierowany zostaje do dyspozycji Okręgu, gdzie
wspólnie z kpt. „Obuchem” – Włodzimierzem Tolko organizują referaty kwater- mistrzowskie. Na
42
przełomie lat 1943/44 (najtrudniejszym okresie) zabezpiecza finansowo i Ŝywnościowo licznie
powstające oddziały partyzanckie na terenie Gór Świętokrzyskich. Awansuje do stopnia majora, a
następnie podpułkownika.
Przygotowanie do planu „Burza” i formowanie oddziałów Korpusu AK „Jodła” wymagało wiele
wszechstronnych działań bowiem walki trwały kilka miesięcy. Po rozwiązaniu w styczniu 1945 r.
Armii Krajowej na zlecenie Komendy przystępuje do likwidacji spraw kwatermistrzowskich na terenie
Radomia, Kielc i Częstochowy. W kwietniu 1945 r. zostaje aresztowany przez UB i skazany przez
Wojskowy Sąd Okręgowy na karę śmierci oraz degradację do stopnia szeregowca i przepadek mienia.
Wkrótce jednak w brawurowym ataku zorganizowanym przez kpt. „Szarego” – Antoniego Hedę jest
odbity z więzienia. Niestety powtórnie go aresztują i kierują do pracy w kopalni. Dopiero w 1991 r.
uznano wyrok za całkowicie niewaŜny, przywrócono mu wszystkie stopnie i honory awansując na
pułkownika.
Pułkownik Wolski „Radek” był razem z płk Borzobohatym współzałoŜycielem Światowego Związku
śołnierzy AK i Warszawskiego Środowiska „Jodły”, a takŜe inicjatorem wydawania „Zeszytów
Kombatanckich”.
Odznaczenia: KrzyŜ Virtuti Militari, KrzyŜ Walecznych, KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Zasługi z
Mieczami i Medal Wojska 4x.
Śp. gen. bryg. Zientarski Jan „Ein”, „Mieczysław”
Ur. 24 października 1984r. w Niegardowie
Komendant Okręgu Radomsko-Kieleckiego i Korpusu „Jodła”.
W wojsku od 1912r. Legionista. Brał udział w wojnie obronnej Polski, w 1939r. jako
dowódca piechoty dywizyjnej 10 Dywizji Piechoty strzelców kaniowskich.
Odznaczenia: KrzyŜ Virtuti Militari, KrzyŜ Walecznych – czterokrotnie, Złoty KrzyŜ
Zasługi z Mieczami.
Kpt. świnis Maciej „śmijka”
Ur. 29 lipca 1926 r. w Bortkuszkach
Okres słuŜby w PN-ZWZ-AK-WiN: od 1942 r. do 1945 r.
Obwód: IłŜa, Opatów, Sandomierz
W marcu 1942r. wstąpił do organizacji konspiracyjnej „Polska Niepodległa”
gdzie słuŜył jako łącznik w referacie prasowym pod komendą
„Spadochroniarza” – Jana Czapskiego. W kwietniu 1944r. został wcielony do
oddziału partyzanckiego majora „Nurta” – Eugeniusza Kaszyńskiego.
Uczestniczył w akcji „Burza”, w szeregach I batalionu 2 pp. Leg. AK. Brał
udział w wielu walkach i akcjach zbrojnych m.in. pod Dziebałtowem,
Miedzierzą i na przyczółku Sandomiersko-Baranowskim. Skierowany na melinę
przebywał tam aŜ do wkroczenia Armii Czerwonej. W styczniu 1945r. podjął
działalność w organizacji WiN. W okresie od kwietnia do października 1945r. przebywał w więzieniu
w Kielcach, skąd został zwolniony w cięŜkim stanie zdrowia i skierowany na leczenie do szpitala.
Odznaczenia: KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Partyzancki oraz odznaki Korpusu „Jodła”, Zgrupowania
Partyzanckiego „Ponury-Nurt”, 2 pp. Leg. AK, Akcji „Burza”, Weterana Walk o i Niepodległość,
Polska Niepodległa, za pracę społeczną w ŚZś AK, 50-lecia WiN.
43
OKRĘG ŚLĄSK ARMII KRAJOWEJ
Okręg Śląsk, kryptonim "Kilof", "Komin", "Kuźnia, "Serce", "Chodnik" - okręg wojskowy Sił
Komendanci
• ppor. Józef Korol "Hajducki", "Starosta"
• ppor. Józef Szmechta "Hutnik"
• ppłk Henryk Kowalówka "Topola"
• ppłk dypl. Paweł Zagórowski "Maciej"
• mjr dypl.(od maja 1944 ppłk dypl.) Zygmunt Walter-Janke "Zygmunt"
Organizacja okręgu
•
•
•
•
•
Inspektorat Katowice AK "Huta" - Obwód Katowice Miasto
- Obwód Katowice Powiat
- Obwód Chorzów
- Obwód Zewnętrzny Bytom
- Obwód Zewnętrzny Gliwice
- Obwód Zewnętrzny Zabrze
Rozbity w marcu 1944, nieodtworzony
Inspektorat Sosnowiec AK "Przemysł" z Podinspektoratem Zawiercie - Obwód
Sosnowiec
- Obwód Będzin
- Obwód Olkusz
- Obwód Chrzanów
Inspektorat Bielsko AK "Tkalnia", "Bagno" - Obwód Bielsko
- Obwód Wadowice
- Obwód Oświęcim
- Obwód śywiec
Inspektorat Rybnik AK "śyrafa", "Rokita", "Kościół", "Plebania" z Podinspektoratem
Cieszyn i Zaolzie - Obwód Rybnik
- Obwód Pszczyna - Obwód Wodzisław Śląski
- Obwód Zewnętrzny Racibórz-Koźle
Inspektorat Północ AK - Obwód Tarnowskie Góry
- Obwód Lubliniec (od stycznia 1945 w Inspektoracie Częstochowa)
- Obwód Blachownia (Kłobuck-Krzepice)
- Obwód Zawiercie
44
Źródła:
OKRĘG WARSZAWA ARMII KRAJOWEJ
Okręg Warszawa, kryptonim "40", "XX", "Wydra". "Drapacz", "Prom" - jednostka
terytorialno-organizacyjna Armii Krajowej obejmująca teren Warszawy i powiatu
warszawskiego.
SłuŜba Zwycięstwu Polski powstała w Warszawie 25 września 1939 r. W ramach ZWZ-AK
Warszawa (wraz z powiatem) tworzyła Okręg Warszawa Miasto krypt „Wydra”, „Drapacz”
(w sierpniu i wrześniu 1944 r. zmobilizowane siły tej struktury konspiracyjnej tworzyły
Warszawski Korpus AK), a woj. warszawskie znalazło się w Obszarze Warszawskim ZWZAK krypt. „Folwark”.
45
Komendanci
• Henryk Józewski "Olgierd" (do stycznia 1940),
• ppłk./płk. Zdzisław Zajączkowski "Grzywa", "Cieślak" (do marca 1941),
• płk./gen. Antoni Chruściel "Monter", "Nurt" (kwiecień 1941 - październik 1944)
Okręg początkowo dzielił się sześć obwodów. W styczniu 1942 w wyniku studium powstania
powszechnego, z powiatu warszawskiego wyłączono samodzielny rejon Okęcie, włączając go
w skład okręgu. Z tego samego powodu w połowie 1942 w skład okręgu włączono powiat
warszawski.
•
Obwód I - Śródmieście, Stare Miasto
o Rejon 1 (Stare Miasto, Powiśle, Muranów) kryptonim "XXI-11" - I
Zgrupowanie - dowódca por. Franciszek Edward Sobecki "Bończa";
(kompanie 101, 102, 103)
- II Zgrupowanie - dowódca kpt. Ludwik Gawrych "Gustaw"; (cztery
kompanie)
- III Zgrupowanie - dowódca por. rez. Juliusz Szawdyn "Konrad"; (trzy
kompanie)
- VIII Zgrupowanie - dowódca kpt. rez. Cyprian Odorkiewicz "Krybar"; (trzy
kompanie oraz pluton saperów 119 i pluton broni specjalnej 1105);
- I Batalion WSOP - dowódca por. rez. Tadeusz Okolski "Dzik"; (11, 12, 13,
14 kompania)
- Odwód komendanta Rejonu - 104 Kompania - dowódca por. Kazimierz
Puczyński "Wroński";
o Rejon 2 (Śródmieście południowo-wschodnie) kryptonim "XXI-12" - V
Zgrupowanie - dowódca por. Roman RoŜałowski "Siekiera"; (5 kompanii)
- VII Zgrupowanie - dowódca rtm. Czesław Grudziński "Ruczaj"; (4
kompanie)
- I Dywizjon "Jeleń" 7 pułku ułanów lubelskich AK - dowódca rtm. Lech
Głuchowski "JeŜycki"; (dwa szwadrony)
- II Batalion WSOP - dowódca kpt. Zygmunt Netzer "Kryska Mikołaj"; (21,
22, 23 i 24 kompania)
o Rejon 3 (Śródmieście południowo-zachodnie) kryptonim "XXI-13" - IV
Zgrupowanie - dowódca por. rez. Kazimierz Czapla "Gurt"; (cztery kompanie
oraz 33, 34 i 35 kompanie WSOP);
- VI Zgrupowanie 3 batalion pancerny AK - dowódca kpt. rez. Stefan
Golędzinowski "Golski"; (pięć kompanii)
-VI Zgrupowanie WSOP - dowódca ppor. Erwin Brenneisen "Bełt Antoni";
(31 i 32 kompanie);
o Rejon 4 (Śródmieście północno-zachodnie) kryptonim "XXI-41" - IX
Zgrupowanie - Batalion im. "Jana Kilińskiego" - dowódca rtm. Henryk
Roycewicz "Leliwa" (cztery kompanie). Podporządkowano mu IX
Zgrupowanie WSOP - dowódca por. rez. Roman Alojzy Wyczółkowski
"Romański Andrzej" (41 i 42 kompania);
- X Zgrupowanie - Batalion im. "Jana Kilińskiego" - dowódca por. rez. Leon
Gajdowski "Ostoja". (trzy kompanie) Podporządkowano mu X Zgrupowanie
WSOP - dowódca ppor. rez. Stefan Gostomski "Boruta" (43 i 44 kompania);
- XI Zgrupowanie - Batalion "Chrobry" - dowódca kpt. Gustaw Billewicz
46
•
"Sosna". (cztery kompanie); Podporządkowano mu XI Zgrupowanie WSOP dowódca por. Władysław Orłowski "Lubicz" (45 kompania i 47 kompania
uŜyteczności publicznej) ;
- XII Zgrupowanie - Batalion "Łukasiński" - dowódca mjr Olgierd OstkiewiczRudnicki "Sienkiewicz". (pięć kompanii);
- Dywizjon "1806" 1 Pułku Strzelców Konnych AK - dowódca rtm. Czesław
Nowacki "Nowak". (pięć plutonów oraz dwa plutony szwadronu 5 Pułku
Ułanów);
- Zgrupowanie - Batalion "Czarnecki" - dowódca kpt. Lucjan GiŜyński
"Gozdawa" (cztery kompanie);
- Pułk NSZ im. Sikorskiego "Sikora" (scalony z AK - trzy bataliony
szkieletowe) - dowódca mjr Leon Nowakowski "Lig Tadeusz".
Obwód II - śoliborz, Marymont, Bielany
o Rejon I śoliborz kryptonim "XXII-21"- dowódca kpt. Marian Kamiński ps.
"śaglowiec", "Ster", "Jur"; - I Zgrupowanie - dowódca por. rez. Eugeniusz
Muszyński "Paweł" (plutony 201 i 210);
- II Zgrupowanie - dowódca chor. Michał Hurła "Vis" (plutony 203 i 205);
- III Zgrupowanie - dowódca ppor. rez. pi ech. Jan Marczewski "Cap" (plutony
207 i 209);
- IV Zgrupowanie - dowódca por. rez. Stanisław Witomski "Jacek"- nie stawił
się (plutony 206, 208, 202, 204);
- Zgrupowanie WSOP - dowódca kpt. Nikita Szleńczak-Jurczenko "Sokół
Andrzej" (plutony 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286);
o Rejon II Marymont kryptonim "XXII-22" - dowódca rtm. Adam Rzeszotarski
ps. "śmija", "Junosza", "Sum"; - 1 kompania - dowódca por. Kazimierz
Nowak "Andrzej" (plutony 225, 238, 244);
- Plutony 224, 251, 252, 253;
- Zgrupowanie WSOP - dowódca NN (plutony 288, 289, 290).
o Rejon III Bielany' kryptonim "XXII-23" - dowódca kpt. Marian Masternak ps.
"Zwoliński" (do 1943) - następnie mjr Władysław Nowakowski ps. "Serb",
"śubr"; - I Zgrupowanie - dowódca ppor. Stanisław Rudowicz "Brzoza" - zg. 1
sierpnia 1944; (plutony 211, 213, 214);
- II Zgrupowanie - dowódca ppor. rez. Jerzy Terczyński "StarŜa" (plutony 212,
237, 239);
- III Zgrupowanie - dowódca ppor. cz. woj. Jerzy Zdrodowski "Kwarciany"
(plutony 247, 248, 249, 250);
- IV Zgrupowanie - dowódca por. Marian Redwan "Ojciec Marian" (plutony
255, 256);
- Zgrupowanie WSOP - dowódca sierŜ. Aleksander Nurowski "Łysy" (plutony
291, 292).
o Rejon IV Powązki' kryptonim "XXII-24" - dowódca kpt. Kazimierz Nowacki
ps. "Szkodnik", "śyrafa"; - I Zgrupowanie (IV Batalion OW PPS im.
Jarosława Dąbrowskiego) - dowódca ppor. Roman Dąbrowski "Stary" (plutony
218, 221, 219/I, 219/II, 220);
- II Zgrupowanie - dowódca kpt. "Władysław" NN; (plutony 215, 216, 217,
245, 246, 240, 241, 242)
- Kompania WSOP - dowódca por. rez. sap. Czesław NN "Kmita" (plutony
294, 295, 296, 297);
- Plutony 222 i 223.
Stan osobowy Obwodu na początku 1944 wynosił ok. 2000 Ŝołnierzy.
47
•
•
•
Obwód III - Wola
o Rejon I - Górce - Babice - Boernerowo, kryptonim "XXIII-3", dowódca - por.
Stanisław Gabryszewski "Ballo", "Wieczorek", zastępca por.Mirosław
Wysocki "Maryś"; - 1. kompania - dowódca por. Kazimierz Wierzbicki
"Stanisław";
- 2. kompania – dowódca por. Kazimierz Młodnicki "Mat";
Ponadto w w skład rejonu weszły 5 innych plutonów.
Oddziały rejonu posiadały w magazynach na Ulrychowie 2 ckm, 11 rkm, 12
pistoletów maszynowych, 85 kb i ok. 150 rewolwerów.
o Rejon II Koło, kryptonim "XXIII-32"; dowódca por./kpt. Wacław Stykowski
"Hal", zastępca por.rez. Stanisław Lubański "Wit" (11 plutonów); - I
Zgrupowanie (1. kompania) - dowódca ppor. Władysław Kulasek "Jaśmin";
- II Zgrupowanie (2. kompania) – dowódca ppor. Aleksander Połoński
"Gromada"
- III Zgrupowanie (3. kompania) – dowódca ppor. Romuald Podwysocki
"Ostoja";
- IV Zgrupowanie (4. kompania) – dowódca ppor. Herman Głowacki "Prus";
o Rejon III Czyste, kryptonim "XXIII-33" – dowódca kpt. Stanisław Stefaniak
"Stefan" (22 plutony). - Zgrupowanie - III Batalion OW PPS im. Stefana
Okrzei dowódca kpt. Karol Kryński "Waga"
- Kompania - dowódca por. Stanisław Bilewicz "As"
- Prawdopodobnie plutony 346, 347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 355,
356, 357, 358 i 359.
Obwód IV - Ochota
o Rejon I (Ochota,Szczęśliwice) kryptonim "XXIV-41"– dowódca kpt. Tadeusz
Jasiński "Zych"; - I Zgrupowanie - dowódca kpt. Michał
Pankiewicz"Wacław";
- II Zgrupowanie - dowódca por. Witold Daab "Stefan" (późniejszy Batalion
Odwet);
- III Zgrupowanie - dowódca ppor. Tadeusz Kotecki "Kalina" (plutony
404,405,406 i pluton bez nr);
o Rejon II (Narutowicza, Wawelska, Filtrowa) kryptonim "XXIV-42" –
dowódca kpt. Eugeniusz Kosiacki "Korczak"; - I Zgrupowanie (II Batalion
OW PPS) - dowódca plut. pchor. Jan Kołtuniak "Kielecki" (plutony 431, 432);
- II Zgrupowanie - dowódca ppor. Jerzy Gołembiewski "Stach" (plutony 435,
436, 437);
- III Zgrupowanie - dowódca por. Stanisław Junk "Brzoza" (plutony 433, 434);
o Rejon III (ul. Barska, Dworzec Zachodni) kryptonim "XXIV-43" – dowódca
por. Andrzej Chyczewski "Gustaw". - I Zgrupowanie - dowódca ppor. rez.
Czesław Łapiński "Brzeski" (plutony 407, 451, 453);
- II Zgrupowanie - dowódca ppor. rez. Jan Matraś "Janek" (plutony 414, 415,
420).
Stan liczbowy obwodu wynosił ok. 1500 Ŝołnierzy. W skład obwodu
wchodziła teŜ Wojskowa SłuŜba Kobiet licząca ok. 400 osób w oddziałach
sanitarnych i łączności.
Obwód V - Mokotów
o Rejon 1 (ul. Podchorązych, SzwoleŜerów) kryptonim "XXV-51" - dowódca
rtm. Stefan Smolicz "Wrak"; - I Zgrupowanie - 1 Pułk SzwoleŜerów AK dowódca rtm. Stefan Smolicz "Wrak";
48
•
•
- II Zgrupowanie ,,1703" - l Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. J. Bema dowódca kpt. art. Wiktor Olszewski "Olcha";
o Rejon 2 (Sielce, Siekierki) kryptonim "XXV-52" - dowódca kpt.Ryszard
Degórski "Brzoza"; - I Zgrupowanie (I Batalion OW PPS) - dowódca ppor.
Wacław Kossowicz "Jarząbek";
- II Zgrupowanie - dowódca kpt. piech. Czesław Szymanowski "Korwin";
o Rejon 3 (pl. Unii Lubelskiej ul. Bagatela) kryptonim "XXV-53" - dowódca
kpt. Leon Światopełek-Mirski "Tomasz Łucznik"; - 1 Kompania - dowódca
por. rez. mar. woj. Kazimierz Niewęgłowski "Borowy";
- 2 Kompania - dowódca por. rez. Wojciech Ochalski "Wojciech";
- 3 Kompania - dowódca NN
o Rejon 4 (Pole Mokotowskie) kryptonim "XXV-54"- kpt. Zygmunt Karol
Peitler "Zygmunt"; - I Zgrupowanie
- II Zgrupowanie (II batalion szturmowy "Odwet") - dowódca - ppor. Juliusz
Sobolewski "Roman";
- Grupa artyleryjska ,,548" - "Granat" - dowódca kpt. art. Józef Szyszko
"Bachmat";
o Rejon 5 (Sadyba i wieś Czerniaków) "Oaza" - dowódca por. Melchior Czesław
Szczubełek "Jaszczur"; - Zgrupowanie (Batalion "OAZA") - rtm. st. spocz.
Emil Alfons Vacqueret
o Rejon 6 (południowa część Górnego Mokotowa z Rakowcem, SłuŜewcem i
Ursynowem) Pułk "Baszta" - dowódca ppłk. Stanisław Kamiński "Daniel".
Obwód VI - Praga
o I rejon: Nowe Bródno - Pelcowizna - dowódca kpt. Zygmunt Pawlik ps.
"Antoni".
o II rejon: Bródno - Targówek - Targówek Fabryczny - dowódca kpt. Kazimierz
Lichodziejowski ps. "Tara".
o III rejon: Grochów - Saska Kępa - dowódca rtm. Tadeusz Schollenderger ps.
"Rakowski".
o IV rejon: Michałów - dowódca mjr. Henryk Bełdycki ps. "Stefan".
o V rejon: Praga Centralna - dowódca kpt. Zygmunt Bobrowski ps. "Ludwik".
Obwód VII - Powiat Warszawski
o Rejon I - "Marianowo- Brzozów" - Legionowo - dowódca mjr Roman
Kłoczkowski ps. "Grosz";
o Rejon II - "Celków" - Marki - dowódca mjr Henryk Okińczyc ps. "Bill";
o Rejon III - "Dęby" - Rembertów;
o Rejon IV - "Fromczyn" - Otwock;
o Rejon V - "Gątyń" - Piaseczno - dowódca kpt. Marian Bródka-Kęsicki ps.
"Grzegorz"
o Rejon VI - "Helenów" - Pruszków;
o Rejon VII - "Jelsk- Jaworzyn" - OŜarów - dowódca mjr Edmund Grunwald ps.
"Jarema";
o Rejon VIII - "Łęgów"- Młociny - dowódca kpt. Józef Krzyczkowski ps.
"Szymon";
o Rejon IX- "Lubicz"- Warszawa.
Wiosną 1944 w obwodzie było zorganizowanych 176 plutonów liniowych,
specjalistycznych i słuŜb pomocniczych w liczbie ok. 10 tys. ludzi.
49
•
VIII samodzielny rejon Okęcie 7 Pułk Piechoty Legionów "Garłuch"
Stan liczebny
W marcu 1943 w okręgu funkcjonowało 355 plutonów pełnych i 116 szkieletowych. Według
meldunku Komendanta Głównego AK, w stosunku do września 1942, nastąpiło zwiększenie
stanów o 188 plutonów wskutek uzupełnienia stanów plutonów szkieletowych oraz wcielenie
oddziałów Polskiej Organizacji Zbrojnej.
Według obliczeń Jerzego Kirchmayera stan ewidencyjny AK na terenie okręgu
warszawskiego w lutym 1944 wynosił ok. 50.000 Ŝołnierzy w tym Kedyw Komendy Głównej
(ok. 2400 Ŝołnierzy). W okręgu według tych samych danych funkcjonowało 800 plutonów
(647 pełnych plutonów oraz 153 plutony "szkieletowe") w tym 198 plutonów Wojskowej
SłuŜby Ochrony Powstania. Stan bojowy oddziałów okręgu wynosił w ciągu całego
powstania od 25.000 do 28.000 Ŝołnierzy. O godzinie "W" do walki przystąpiło ok. 2500
uzbrojonych powstańców.
Źródła:
50
OKRĘG WILNO ARMII KRAJOWEJ
Okręg Wilno, kryptonim "Miód", "Wiano" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w Kraju (SłuŜby
Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje
Pierwsze organizacje konspiracyjne na Wileńszczyźnie powstały juŜ 17 września 1939 r. Na
przełomie listopada i grudnia 1939 r. ekipa oficerów SZP przysłanych z Warszawy, z ppłk.
Nikodemem Sulikiem na czele, doprowadziła do zjednoczenia rozproszonych inicjatyw. 6
stycznia 1940 r. płk Stefan Rowecki „Grabica” mianował komendantem Okręgu Wileńskiego
ZWZ ppłk. Adama Obtułowicza. Pomimo kolejnych zmian okupantów – Wileńszczyzna była
kolejno okupowana przez Sowietów (wrzesień – październik 1939 r.), Litwinów (październik
1939 r. – czerwiec 1940 r.), Sowietów (czerwiec 1940 r. – czerwiec 1941 r.) i Niemców
(czerwiec 1941 r. – lipiec 1941 r.) – Okręg Wileński ZWZ-AK zachował ciągłość
organizacyjną. Przez cały okres swej działalności podlegał bezpośrednio Komendzie Głównej
AK.
W momencie wkroczenia Armii Czerwonej na Wileńszczyznę Okręg Wileński AK
obejmował woj. Wileńskie wraz z częścią pow. WołoŜyn z woj. Nowogrodzkiego
(przekazaną w początkach 1943 r.) oraz część obszaru przedwojennego państwa litewskiego;
dzielił się na trzy inspektoraty leŜące w obrębie granic RP oraz inspektorat (zwany teŜ
podokręgiem) zorganizowany na terenie Republiki Litewskiej. W skład inspektoratów
wchodziło w sumie 17 obwodów (dwa z nich były niezbyt trafnie określane jako
podinspektoraty) oraz złoŜony z pięciu dzielnic (obwodów) miejskich Garnizon Miasta
Wilna.
Przed uderzeniem na Wilno oddziały partyzanckie Okręgu Wileńskiego AK liczyły blisko 6
tys. śołnierzy, bez rezerw konspiracyjnych, skupiających zapewne kilka tysięcy ludzi
(niektórzy badacze określają, Ŝe w czasie operacji „Ostra Brama” stan oddziałów polowych
Okręgu w wyniku masowego napływu ochotników spośród ludności niezorganizowanej
wzrósł blisko dwukrotni). Po 17 lipca 1944 r. ponad 6 tys. śołnierzy (z okręgów Wileńskiego
i Nowogródzkiego) zostało rozbrojonych i przez obóz w Miednikach wywiezionych w głąb
ZSRR. Dalszy ubytek w szeregach powodowały masowe aresztowania prowadzone przez
NKWD, a od zimy 1945 r. takŜe wyjazdy członków organizacji w transportach
repatriacyjnych oraz w transportach wojskowych do armii Berlinga, wysłanych przez
miejscowy Wydział Wojskowy ZPP. W efekcie w połowie 1945 r. liczebność organizacji
znacznie się zmniejszyła – moŜna ocenić ją na kilka tysięcy ludzi (1 tys. Ŝołnierzy AK i 2 tys.
ukrywających się osób niezorganizowanych oraz ok. 400 ludzi w oddziałach leśnych).
Komendanci
• ppłk Nikodem Sulik "Jodko",
• mjr/ppłk Aleksander KrzyŜanowski "Wilk".
51
Struktura organizacyjna w czerwcu 1942
Wprowadzono inspektoraty, które dzieliły się na obwody, które pokrywały się z powiatami
według podziału administracyjnego sprzed 1939.
•
•
•
•
•
•
Inspektorat "A" - mjr Antoni Olechnowicz
- Podinspektorat Północny - kpt. Emanuel Protesch "Emka"
- Podinspektorat Południowy - kpt. Jerzy Bronikowski "Dzik"
- Garnizon Wilno
Inspektorat "B" - mjr Mieczysław Potocki
- Obwód Swięciański
- Obwód Brasławski
Inspektorat "C" - mjr Stefan Świechowski
- Obwód Postawski
- Obwód Dziśnieński
Inspektorat "BC" - mjr Mieczysław Potocki
Inspektorat "E" - dr Stanisław May
- Obwód Kowieński - Mieczysław Turkiewicz ps. "Szofer"
- Obwód Kiejdański - chor. Franciszek Madoński ps. "Pochmurny"
- Obwód Szawielski - Teodor Nagurski ps. "Michał"
Inspektorat "F" - mjr Czesław Dębicki
- Obwód Oszmiański "Oset" - ppor. Tadeusz Czernik "Cis"
- Obwód Mołodeczański "Mleko" - por. Władysław Burak "Gajewski"
- Obwód Wilejski
Zgrupowania partyzanckie
•
•
•
Zgrupowanie nr 1 Okręgu Wilno AK - mjr Antoni Olechnowicz "Pohorecki"
- 2 Wileńska Brygada AK - por. Wiktor Korycki "Kaziuk"
- 3 Wileńska Brygada AK - kpt. Gracjan Fróg "Szczerbiec"
- 5 Wileńska Brygada AK - mjr Zygmunt Szendzielarz "Łupaszko"
- 7 Wileńska Brygada AK - por. Wilhelm Tupikowski "Wilhelm"
Zgrupowanie nr 2 Okręgu Wilno AK - mjr Mieczysław Potocki "Węgielny"
- 1 Wileńska Brygada AK - por. Czesław Grombczewski "Jurand"
- 4 Wileńska Brygada AK "Narocz" - por. Longin Wojciechowski "Ronin"
- 23 Brasławska Brygada AK - por. Witold Kisiel "Światłodycz"
- 24 Brygada AK "Dryświaty" - por. Kazimierz Krauze "Wawrzecki"
- 36 Brygada AK "śejmiana" - por. Witold Kiewlicz "Wujek"
- Wileńska Brygada AK "Gozdawa"
- Oddział Rozpoznawczy - por. Borys Sztark "Ptasznik"
Zgrupowanie nr 3 Okręgu Wilno AK - mjr Czesław Dębicki "Jarema"
- 8 Oszmiańska Brygada AK - por. Witold Turonek "Tur"
- 9 Oszmiańska Brygada AK - chor. Jan Kolenda "Mały"
- 10 Oszmiańska Brygada AK
- 12 Oszmiańska Brygada AK - por. Hieronim Romanowski "Cerber"
- 13 Mołodeczańska Brygada AK - por. Adam Walczak "Nietoperz"
WaŜniejsze akcje bojowe oddziałów partyzanckich
• Gieladnia, 15 kwietnia 1943 - Chrzest bojowy OP "Kmicica". Oddział dokonał ataku na
stację kolejową i magazyny. Zniszczono urządzenia stacyjne, zdobyto broń i amunicję.
52
• Duniłowicze, 1/2 sierpnia 1943 - OP "Kmicica" zlikwidował posterunek niemiecki. Straty
nieprzyjaciela: kilku zabitych. Zdobyto: kilka sztuk kb i pm z zapasem amunicji oraz
Ŝywność.
• Male, 7 sierpnia 1943 - Pierwsze starcie oddziału partyzanckiego na terenie Inspektoratu F.
OP "Świta" stoczył potyczkę z Niemcami i policją litewską. Zginął dowódca oddziału "Świt"
Tadeusz Borowiński.
• śodziszki, 14/15 sierpnia 1943 - OP "Kmicica" zlikwidował załogę miasteczka Stanowiło
ją ok. 50 Ŝandarmów niemieckich i 80 policjantów litewskich. Zdobyto broń, amunicję,
umundurowanie i Ŝywność.
• Zanarocze-Hatowicze, 26 sierpnia 1943 - partyzanci sowieccy z oddziału Markowa
podstępnie opanowali bazę OP "Kmicica" w Zanaroczu i rozbroili polskich partyzantów.
Rozstrzelano "Kmicica", 56 polskich partyzantów i 20 członków konspiracji terenowej.
• Madziuny, 28 sierpnia 1943 - OP "śuka" spalił most na Mereczance, powodując zakłócenia
ruchu kołowego na szosie Wilno-Grodno
• Chojeckowszczyzna, 12 września 1943 - DruŜyna "Maksa" ostrzelała bandę rabunkową. W
związku z brakiem amunicji partyzanci wycofali się. Przeciwnik poniósł duŜe straty
• Sorok-Tatary, 19-24 września 1943 - Zlikwidowano kilka małych band rabunkowych i
kolaborantów z Niemcami i Litwinami.
• Popiszki, 17 X 1943 - OP "Szczepcia" wpadł w zasadzkę przygotowaną przez Łotyszów. W
walce zginęli "Lipniak" i "Hardy". Łotysze stracili 4 zabitych i kilku rannych. Rozproszony
polski oddział wycofał się do bazy.
• Worniany, 5 listopada 1943 - OP "Górala" rozbił więzienie, uwolnił śydów i miejscowych
rolników. W urzędzie gminy zniszczył dokumentację.
• Turgiele i Taboryszki, 28/29 XII 1943 - 3 i 6 Brygada zajęła obie miejscowości, rozbrojono
posterunki policji litewskiej, zniszczono dokumenty kontyngentowe i osobowe, nakazano
policjantom i urzędnikom litewskim opuszczenie miejscowości w ciągu doby, co zostało
wykonane. Zdobyto: 30 kb, 2 rkm, pistolety, zapas amunicji i granaty.
• Lasy Stoickie, 31 XII 1943 - 6 Brygada przeczesała lasy. Zlikwidowała dwa bunkry bandy
rabunkowej. W bunkrach znaleziono rzeczy skradzione okolicznej ludności. Straty bandy: 2
zabitych. Zdobyto: 4 kb, 1 pm.
• Zabrzezie, III 1944 - OP "Małego" dokonana nieudanego zamachu na konfidenta Gestapo.
W czasie wymiany strzałów poległ "Mały" (Andrzej Kutzner vel Kucner).
• Mikuliszki, 8 I 1944 - 3 i 6 Brygada walczyły skutecznie z atakującym je oddziałem
litewskiej policji i niemieckiej Ŝandarmerii. Broniące się oddziały 3 Brygady wsparła
kwaterująca w Łapiejkach 6 Brygada z pobliskich. Straty nieprzyjaciela: 25 zabitych.
Zdobyto: 25 kb, 1 lkm, 4 pm. Straty własne: 5 poległych, wśród nich por. Piotr. Motylewicz
"Szczepcio".
• Bodziszki, 16 I 1944 - 5 Brygada rozbiła atakujący kolumnę partyzantów oddział
niemiecki. Straty nieprzyjaciela: 7 zabitych. Zdobyto: działko 27 mm, 2 cięŜarówki z
amunicją.
• Rudomino, 17/18 I 1944 - Brygady 6. i 3. pod dowództwem por. Adama Boryczki "Tońki"
zaatakowały Rudomino. Rozbito posterunek policji litewskiej, pocztę i urząd gminy. Do
niewoli wzięto 15 policjantów. Zdobyto 14 kb, 2 lkm i amunicję. Policjantom i urzędnikom
polecono opuścić miasteczko.
• Polany, 21 I 1944 - 3 i 6 Brygada bez walki zajęły miejscowość. Litewscy policjanci i
urzędnicy uciekli. Zniszczono dokumenty kontyngentowe i osobowe.
• Worziany, 31 I 1944 - 5 Brygada stoczyła zwycięską walkę z ekspedycyjnym oddziałem
niemieckim w sile ok. 200 ludzi. Po całodziennej walce atak odparto. Straty własne: 20
poległych.
53
• Radziusze-Lozowe, 2 II 1944 - Stacjonująca tu po krwawym boju z Niemcami 5 Brygada
została podstępnie zaatakowana przez oddział partyzantki sowieckiej. Odpierając skutecznie
ataki, wycofano się za rz. Streczankę. Rosjanie ponieśli duŜe straty. Straty własne: 1 partyzant
utonął podczas przeprawy przez rzekę.
• Bołtupie, 9/10 II 1944 - Oddział partyzancki "Tura" uderzył na 20-osobowy posterunek
policji litewskiej. Litwini nie wytrzymali uderzenia i wycofali się do Oszmiany.
• Majralice, 4 III 1944 - Plutony "Rakoczego" z 5 Brygady i pluton "Mścisława" z
"Błyskawicy" oraz druŜyna doraźnie zmobilizowana z placówki AK w Podbrzeziu wspólnie
zaatakowały kwatery bandy rabunkowej "Borodacza". Po krótkiej walce bandę zlikwidowano.
Zdobycz: 15 kb, 2 rkm, 10 pm, 5 pistoletów, zapas amunicji.
• Bękarty(Jaszuny), 2 III 1944 - 6 Brygada zdobyła magazyn Luftwaffe. Zdobyto ok. 50 tys.
sztuk amunicji karabinowej - zapalającej, przeciwpancernej oraz rakiety i materiały
wybuchowe.
• Kiejdzie, 3/4 III - Wydzielony oddział 6 Brygady zaatakował posterunek niemiecki
ochraniający magazyny zboŜa. W krótkiej walce Niemców pokonano. Zdobycz: 2 rkm, 1 pm,
duŜo amunicji, granaty oraz koce, buty itp. ZboŜe z magazynu rozdano rolnikom. Wziętych
do niewoli Niemców zwolniono. Straty własne: 1 zabity (d-ca druŜyny "Polza"), 5 rannych.
• Dubinki, 4 III - OP "Błyskawica" rozbił posterunek policji litewskiej. Straty przeciwnika: 1
zabity, 1 ranny, 2 jeńców. Zdobycz: 30 kb, 2 rkm, 5 pm, amunicja. Budynek posterunku
spalono.
• Szumsk, 12 III - 6 Brygada rozbroiła posterunek złoŜony z policjantów litewskich i
Ŝołnierzy organizacji Todt. Zdobycz: 1 ckm, 2 rkm, karabiny, amunicja.
• Miedniki Królewskie, 8/9 III - Wydzielony oddział 6 Brygady pod dowództwem
"Zygmunta" zaatakował i zdobył niemiecki posterunek (ok 30 Ŝołnierzy). Niemców
rozbrojono i zwolniono. Zdobycz: 30 kb, 1 ckm, 1 rkm, 4 pm, 6 pistoletów, amunicja,
granaty.
• GrauŜyszki, 12/13 III - 3 Brygada zaatakowała i po krótkiej walce z załogą litewską zajęła
GrauŜyszki. 28 Litwinów rozbrojono, 1 Litwin zabity. Zdobycz: 27 kb, 2 lkm, 1 pm, 3
pistolety, 85 granatów, 1300 naboi.
• Krewo, 15 III 1944 - OP III "Tura" i OP VI "Nietoperza" zdobył miasteczko, rozbił
posterunek policji litewskiej. Straty nieprzyjaciela: 2 zabitych, kilku rannych. Jeńców
zwolniono. Zdobycz: 25 kb, 3 rkm, 1 pm, 30 granatów, 6 tys. sztuk amunicji.
• Dziewieniszki, 16 III 1944 - 6 batalion "Pala" (16 kompania) pod dowództwem "Zbroi"
zdobyła miasteczko, likwidując administrację litewską.
• Nowe Troki, 29/30 III 1944 - 3 Brygada czasowo opanowała miasto. Zdobyto broń,
Ŝywność, pieniądze. Zniszczono dokumentację Arbeitsamtu. Straty własne: l partyzant poległ.
Akcję ubezpieczała 7 Brygada.
• Ostrowiec, 30/31/1 IV 1944 - Wydzielony oddział 6 Brygady pod dowództwem "Tońki"
zaatakował miasteczko, którego broniła załoga złoŜona z 80 Ŝołnierzy Wehrmachtu, 150 ludzi
z OT, 20 straŜników holenderskich z ochrony majątku, 15 policjantów litewskich. Po
dwugodzinnej walce główne siły przeciwnika wycofały się w kierunku Gudogaj. Straty
nieprzyjaciela: 2 zabitych, 6 rannych. Zdobycz: 100 kb, 5 rkm, 1 ckm, 1 granatnik, granaty,
amunicja, 1 motocykl, 10 rowerów, umundurowanie, wyposaŜenie, dokumentacja. Straty
własne: 1 zabity, 9 rannych, wśród nich cięŜko ranny "Tońko".
• Pohulanka, 24 IV - 5 i 4 Brygada opanowała pociąg słuŜbowy po krótkiej wymianie
strzałów. Straty nieprzyjaciela: kilku zabitych i rannych. Straty własne: 1 partyzant ranny.
Niemcom zabrano broń i inne materiały wojskowe.
54
• Worniany, 21 IV - Plan dowódcy 6 Brygady opanowania miasteczka nie powiódł się, nie
zdołano rozbić posterunku policji litewskiej. W urzędzie gminnym i na poczcie zniszczono
dokumenty. Zdobyto Ŝywność.
• Osienniki, 25 IV - Wzmocniony pluton "Kruka" z 6 Brygady rozbroił oddział
Holzkomando złoŜony z 11 Niemców, 22 własowców, 32 radzieckich jeńców wojennych.
Straty przeciwnika: zabitych 3 Niemców, rannych 3 Niemców, 4 własowców i 2 jeńców.
Zdobyto: 14 kb, 3 km, amunicję, 2 wozy, 6 koni. Straty własne: 6 rannych.
• Bołosza, 28 IV - 5 Brygada zaatakowała niemiecki oddział rekwirujący bydło i trzodę
chlewną. Straty nieprzyjaciela: kilkunastu zabitych i rannych. Zdobyto: 20 kb, 1 ckm, 3 rkm,
amunicję, granaty, 2 samochody cięŜarowe. Straty własne: 1 zabity, 3 rannych. Dowodził
"Węgielny"("Łupaszko" w tym czasie więziony był przez Niemców).
• Opsa, 3 V - 23 Brygada zorganizowała ucieczkę załogi posterunku białoruskiej policji
pomocniczej Zabrali ze sobą: 100 kb, 1 ckm, 5 lkm i wstąpili do 23 Brygady. Organizator
ucieczki plut. Pupkiewicz.
• Sieńkowszczyzna, 7 V - 8, 13 i 9 Brygada rozbiły litewski oddział Plechaviciusa. Straty
nieprzyjaciela: 30 zabitych, 11 zaginionych, kilkunastu rannych. Zdobyto znaczną ilość broni
i wyposaŜenia.
• Koniawa, 8 V - Batalion litewskiej formacji Plechaviciusa zaatakował w nocy z 12 na 13
maja 6 Brygadę. Bój trwał cały dzień bez rozstrzygnięcia. Straty nieprzyjaciela: 12 zabitych,
8 zaginionych. Straty własne: 9 zabitych, kilkunastu rannych. Dwaj partyzanci dostali się do
niewoli, zostali przez mieszkańców litewskiej wsi wrzuceni do studni i ukamienowani.
• Murowana Oszmianka i Tołminowo, 12/13 V 1944 - Brygady 3, 8, 9, 12 uderzyły na
Murowaną Oszmiankę bronioną przez dwie kompanie wojska Plechaviciusa. W tym samym
czasie wieś Tołminowo bronioną przez jedną kompanię Litwinów zdobyła 13 Brygada przy
współdziałaniu z 9 Brygadą. Straty nieprzyjaciela: Murowana Oszmianka 23 zabitych,
Tołminowo 2 zabitych, 3 rannych. Straty własne; poległo 11 partyzantów.
• Koleśniki, 21 V - Siłami plutonu 6 Brygady zaatakowano jeden samochód osobowy i dwa
cięŜarowe przewoŜące niemiecką Ŝandarmerię i litewską policję. Straty nieprzyjaciela: 6
Niemców i 15 Litwinów zabitych, 11 Niemców i 8 Litwinów rannych oraz 4 Litwinów
zaginionych. Zdobyto: kilkadziesiąt kb, 2 rkm, 2 pm, kilkanaście pistoletów, granaty,
amunicję. Straty własne: 2 zabitych, 8 rannych.
• Nowe Daugieliszki, 21 V - 23 Brygada Brasławska i 24 Brygada "Dryświaty" po krótkiej
nocnej walce opanowały miasteczko. Straty nieprzyjaciela: 2 zabitych, 3 rannych. Zdobyto:
16 kb, 2 rkm, 6 pistoletów, kilka min ppanc, granaty, amunicję, materiały sanitarne,
papierosy, Ŝywność. W urzędzie gminnym zniszczono dokumenty kontyngentowe. Jeńców po
pouczeniu zwolniono.
• Wielkopole, 30 V - Na stacji Czarny Bór 7 Brygada opanowała pociąg towarowo-osobowy
z Wilna, którym następnie 30 partyzantów przejechało przez most na rzece Rudomince i
zaatakowało bunkier strzegący mostu. Nie udało się zaskoczyć przeciwnika. Straty
nieprzyjaciela: 4 zabitych, 5 rannych, reszta załogi wycofała się. Straty własne: 2 zabitych, 1
ranny. Zdobyto 1 ckm. Wobec zbliŜania się pociągu pancernego z odsieczą, partyzanci
wycofali się.
• Janiszki, po 15 V 1944 - 5 i 4 Brygada zaatakowała i zdobyła miejscowość. Akcję
rozpoczęto szarŜą kawalerii na bunkry, do których wrzucono granaty. W ślad za kawalerią
uderzyła kompania szturmowa 5 Brygady. Załoga litewska poddała się.
• Łokciany, 21 VI - 4 i 23 Brygada wykoleiła i zaatakowała pociąg towarowy transportujący
zarekwirowane bydło i inne mienie. Straty nieprzyjaciela: kilku zabitych i rannych. Straty
własne: poległ dowódca 23 Brygady por. "Ostroga" (Marian Kisielewicz). Zdobyto: 20 kb, 2
55
rkm, granaty, amunicję, kilka pistoletów, rakietnicę, duŜo sprzętu łączności i saperskiego,
ponadto 40 szt. bydła rogatego.
• Postawy, 27 VI 1944 - 4 Brygada na linii kolejowej Nowe Święciany - Postawy zniszczyła
4 mosty.
• Rudomino, 29 VI - 3 Brygada toczyła bój spotkaniowy z oddziałem Luftwaffe w okolicach
Rudomina. Straty nieprzyjaciela: 3 rannych. Zdobyto: samochód cięŜarowy, działko p.panc.,
3 ckm, 9 pm.
• Szakieny, 2 VII - 23 i 4 Brygada na szosie Święciany - Podbrodzie urządziły zasadzkę na
kolumnę 15 samochodów, którymi ewakuowała się z Głębokiego niemiecka administracja
wojskowa i cywilna. Straty nieprzyjaciela: 5 zabitych, 2 rannych. Straty własne: 2 rannych.
Zdobyto: 12 samochodów, 1 motocykl, 2 km, kilkanaście kb, 10 pistoletów, amunicję, sprzęt
kancelaryjny i inne.
• Soły-Kiena, 3 VII - 4 i 23 Brygada na linii kolejowej Soły - Kiena wysadziły pociąg
zaporowy i zniszczyły drezynę. Straty nieprzyjaciela: 3 zabitych, 12 rannych.
• Szwajcary, 7 VI1 1944 - 6 i 12 Brygada rozbroiła eskortę złoŜoną ze 120 Ŝołnierzy
niemieckich konwojującą ok. 3 tys. jeńców sowieckich, włoskich i jugosłowiańskich ze
Stalagu 352 w Mińsku. Uwolniono jeńców, zdobyto duŜo broni.
• Wilno, 7-13 VII 1944 - I i III Zgrupowanie oraz Garnizon Wilno walczy o miasto w
ramach operacji
• Ostra Brama, IX 1944- VIII 1945 - MłodzieŜ z rozwiązanych oddziałów Armii Krajowej
Ziemi Wileńskiej (Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego), zagroŜona aresztowaniami,
zsyłką do ZSRR, deportacją lub poborem do Armii Czerwonej, organizuje się w partyzanckie
oddziały samoobrony.
Źródła:
OKRĘG WOŁYŃ ARMII KRAJOWEJ
Okręg Wołyń, kryptonim "Hreczka", "Konopie" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w Kraju
(SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje
Pierwsze inicjatywy konspiracyjne na Wołyniu pojawiły się juŜ 17 września 1939 r.,
natomiast siatki ZWZ zaczęły powstawać w lutym 1940 r. Organizowali je równolegle i
niezaleŜnie od siebie działający z polecenia gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego płk
Tadeusz Majewski „Śmigiel” oraz reprezentujący lwowski ZWZ-1 por. Kazimierz Jaźwiński
„Blaks”. Obaj występowali jako komendanci Okręgu Wołyńskiego ZWZ. Wiosną 1940 r.
obie siatki ZWZ zostały rozbite przez NKWD, a zdecydowanie większość członków
aresztowana. Spowodowało to konieczność odbudowy konspiracji od podstaw po wkroczeniu
56
na te tereny Niemców. W latach 1939-1942 Okręg Wołyński ZWZ-AK wchodził w skład
Obszaru Lwowskiego. 27 maja 1942 r. podporządkowany został bezpośrednio Komendzie
Głównej AK. W końcu 1943 r. siatki AK działały juŜ na terytorium całego Wołynia.
Podczas Akcji "Burza" z sił Okręgu utworzono 27 Wołyńską Dywizję Piechoty AK.
Bezpośrednio przed wkroczeniem na Wołyń Sowietów w skład Okręgu Wołyńskiego AK
wchodziły cztery inspektoraty złoŜone z trzynastu obwodów oraz jeden samodzielny ośrodek.
W tym okresie Okręg Wołyński liczył ok. 15 tys. członków.
W nocy z 3 na 4 stycznia 1944 r. Armia Czerwona przekroczyła na Wołyniu granicę polskosowiecką. Wołyńskie oddziały AK przystąpiły do realizacji akcji „Burza”, która na tym
terenie trwała do lipca 1944 r. Główny cięŜar walk z Niemcami i Ukraińcami spoczął na
powstałej w lutym 1944 r. 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, która liczyła 7,5 tys.
Ŝołnierzy. Do maja 1944 r. jednostka ta biła się na Wołyniu, a następnie jej pododdziały
przeszły na Polesie i Lubelszczyznę.
Komendanci
• mjr Brunon Rolke "Aspik" (luty 1942 - lipiec 1942)
• p.o. komendanta por. Józef Guźniczak "Fiedia" (lipiec 1942 - wrzesień 1942)
• płk Kazimierz Bąbiński "Luboń" (lipiec 1942 - luty 1944)
•
•
•
•
•
Inspektorat Rejonowy Kowel "Kuźnia" - Obwód Kowel-Miasto AK "Klin"
- Obwód Kowel-Teren AK
- Obwód Luboml AK "Kowadło"
Inspektorat Rejonowy Łuck "Łuna" - Obwód Łuck AK "Łan"
- Obwód Kiwerce AK "Łąka"
- Obwód Horochów AK "Łom"
- Obwód Włodzimierz Wołyński AK "Ława"
Inspektorat Rejonowy Równe "Browar" - Obwód Równe AK "Błysk"
- Obwód Zdołbunów AK "Brzeg"
- Obwód Kostopol AK "Bór"
Inspektorat Rejonowy Dubno "Dąbrowa" - Obwód Dubno AK "Dźwig"
- Odcinek Dubno
- Obwód Krzemieniec AK "Dzwon"
Samodzielny Obwód Sarny AK "Staw"
57
Źródła:
OBSZAR WARSZAWSKI
PODOKRĘG WSCHODNI OBSZARU WARSZAWSKIEGO ARMII
KRAJOWEJ
Podokręg Wschodni, kryptonim "Struga", "Krynica" i "Gorzelnia" - struktura terenowa Sił
58
Komendant
• płk Hieronim Suszczyński "Szeliga"
•
•
•
Inspektorat Siedlce AK
- Obwód Siedlce AK
- Obwód Sokołów Podlaski AK
Burza w inspektoracie
1 batalion pułku mjr Mariana Zawarczyńskiego "Ziemowita" atakował Niemców na
drogach Siedlce-Międzyrzec Podlaski, Siedlce-Łuków, Siedlce-Łosice, Siedlce-Mińsk
Mazowiecki. Plutony AK i BCh ośrodka Łosice broniły miejscowości i ostrzelały
saperów usiłujących wysadzić most na rzece Toczna. Pod Wojnowem obroniono
wiadukt kolejowy. W Krześlinie zdobyto magazyn uzbrojenia TODT. Działając
wspólnie z oddziałami sowieckimi opanowano Wyczółki i Zbuczyn. Nie dopuszczono
do teŜ pacyfikacji Wiśniewa.
W Siedlcach działał oddział ppor. Czesława Dylewicza "Krukowskiego". Bronił on
przed wysadzeniem katedrę, elekrownię i mosty. Nie dopuścił do wysłania 16
parowozów do Warszawy. Przy wsparciu czołgów sowieckich uderzył na oddziały
niemieckie maszerujące szosa sokołowską. W szpitalu miejskim uratowano Ŝycie
kilkudziesięciu rannym Ŝołnierzom Armii Czerwonej.
Inspektorat Węgrów AK
- Obwód Węgrów AK
- Obwód Ostrów Mazowiecka AK
Inspektorat Radzymin AK
- Obwód Radzymin AK - "Rajski Ptak" - jednostka terytorialna Związku Walki
Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej. Operowała na terenie powiatu radzymińskiego
a takŜe gminy: Somianka, Pniewo, Wyszków i Łochów. Nosiła kryptonimy "Raróg",
"Rajski Ptak" i "Burak". Najbardziej upowszechnioną nazwą obwodu jest "Rajski
Ptak", która widnieje na sztandarach kół Światowego Związku śołnierzy AK z terenu
byłego obwodu. NajwaŜniejszą władzą wojskową Obwodu AK "Rajski Ptak" była
Komenda Obwodu. W obwodzie utworzono 3 Ośrodki, w kaŜdym z nich
zorganizowano Komendy. KaŜdy Ośrodek składał się z 5-6 Placówek, które były
najmniejszymi jednostkami organizacyjno-gospodarczymi. Placówka swoim
zasięgiem obejmowała gminę lub niewielkie miasto. W Obwodzie powstało 17 takich
Placówek.
- Obwód Garwolin AK - "Gołąb"
Obwód obejmował powiat garwoliński. Jego organizatorami byli: kpt. Czesław
Benicki ps. "Komar" i chor. Narcyz Witczak-Witaczyński ps. "Kościesza" z 1 psk.
Komendanci obwodu:
por. Zygmunt śebracki ps. "śeliwa" (1939-1942)
mjr. Władysław Szkuta ps. "Marcin", "Helena" (1942-1944)
- Obwód Mińsk Mazowiecki AK
Burza w podokręgu
26 lipca komendant obszaru warszawskiego gen. Albin Skroczyński - "Łaszcz" wydał rozkaz
dowódcom podokręgów do realizacji akcji "Burzy". W rzeczywistości trwała ona od kilku
dni. Dodatkowe zadania dotyczyły wsparcia powstania warszawskiego poprzez blokowanie
jednostek niemieckich podąŜających do stolicy.
59
W podokręgu wschodnim planowano wystawienie Grupy Operacyjnej "Wschód" w składzie 8
Dywizji Piechoty AK i Mazowieckiej Brygady Kawalerii AK. Dowództwo objał płk
Hieronim Suszyński "Szeliga". Sztab ulokował się w obwodzie mińskim, gdzie miała nastąpić
koncentracja wszystkich zmobilizowanych oddziałów.
1 batalion pułku mjr Mariana Zawarczyńskiego "Ziemowita" atakował Niemców na drogach
Siedlce-Międzyrzec Podlaski, Siedlce-Łuków, Siedlce-Łosice, Siedlce-Mińsk Mazowiecki.
Plutony AK i BCh ośrodka Łosice broniły miejscowości i ostrzelały saperów usiłujących
wysadzić most na rzece Toczna. Pod Wojnowem obroniono wiadukt kolejowy. W Krześlinie
zdobyto magazyn uzbrojenia TODT. Działając wspólnie z oddziałami sowieckimi opanowano
Wyczółki i Zbuczyn.
2 batalion 22 pp AK mjr Jerzego Sasina "Kopki" sformował się w lasach rucheńskich,
repkowskich i Puszczy Sterdyńskiej. Zgrupowanie partyzanckie w lasach repkowskich swoją
działalność ograniczyło do kilku potyczek. Zgrupowanie mjr. Czesława Majewskiego
"Morro" w Puszczy Sterdyńskiej walczyło do 6 sierpnia. Wspólnie z 23 pułkiem ułanów
rozbito pod Dzierzbami kolumnę samochodową, a pod Jagodnikiem niemiecką kompanię
saperów.
60
Źródła:
PODOKRĘG ZACHODNI OBSZARU WARSZAWSKIEGO ARMII
KRAJOWEJ
Podokręg Zachodni, kryptonim "Hallerowo", "Hajduki" i "Cukrownia" - struktura terenowa
Sił Zbrojnych w Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii
Krajowej).
Komendant
• płk Franciszek Jachieć "Roman"
•
•
Inspektorat Skierniewice AK
- Obwód Skierniewice AK
- Obwód Łowicz AK
Obwód wchodził początkowo w skład Inspektoratu Rejonowego Skierniewice ZWZ i
podlegał Komendzie Okręgu Łódź ZWZ. W lipcu 1940 został przekazany do
Podokręgu Zachodniego „Hallerowo” Okręgu Warszawa–Województwo ZWZ.
Komendanci
Stefan Grzybowski ps. "Grzyb" - od grudnia 1939 do (najpierw jako dowódca
powiatowy SZP, potem jako komendant Obwodu Łowicz ZWZ)
kpt. sł. st. Jan Borowski ps. "Janusz", "Paweł" - od października 1940 (komendant
Obwodu Łowicz ZWZ)
Inspektorat Sochaczew AK - Obwód Sochaczew AK
- Obwód Błonie AK
- Obwód Grójec AK
Nosił kryptonim "Głuszec". Zaszyfrowane rozkazy i meldunki przenosiła młodzieŜ
naleŜąca do Szarych Szeregów. BieŜącą walkę, dywersję oraz wyroki śmierci na
Niemcach i kolaborantach wykonywały Sekcje Specjalne AK, czyli tzw. Kedyw. W
połowie marca 1944 aresztowany został szef kontrwywiadu Obwodu Grójec kpt.
61
Maciej Gabała ps. "Marek". 27 marca 1944 miała miejsce największa akcja zbrojna
zorganizowana przez AK na terenie Grójca, mianowicie uwolnienie więźniów
Gestapo z budynku "Caritas", w tym kaŜe Macieja Gabały. śaden z AK-owców nie
zginął. Jeden z więźniów zmarł w kilka dni potem na skutek wcześniejszego pobicia
przez Niemców podczas śledztwa. Komendantem Obwodu Grójec AK był wówczas
kpt. Dionizy Rusek ps. "Halny" i "Grań". W odwecie za akcję Obwodu Grójec AK
Niemcy rozstrzelali w Warszawie 20 zakładników. Planowali równieŜ rozstrzelać 50
Polaków na terenie powiatu grójeckiego, jednak tym planom sprzeciwił się starosta
Werner Zimmermann. W połowie stycznia 1945 Grójec został "wyzwolony", a
oddziały Armii Krajowej rozwiązane.
Burza w podokręgu
26 lipca 1944 komendant obszaru warszawskiego gen. Albin Skroczyński - "Łaszcz" wydał
rozkaz dowódcom podokręgów do realizacji "Burzy". W rzeczywistości trwała ona od kilku
Z uwagi na duŜe zagęszczenie wojskiem nieprzyjaciela, podokręg zachodni takŜe nie miał
moŜliwości prowadzenia szerszej działalności bojowej. Wykonano kilka akcji dywersyjnych
na linii kolejowej Warszawa – Skierniewice. Na bazie zgrupowania stołpeckiego
zorganizowano pułk "Palmiry-Młociny". Wykrwawił się on 21 i 22 sierpnia w ataku na
Dworzec Gdański. Od 30 sierpnia do l września brał udział w walkach obronnych pod
Pociechą. 2 i 3 września walczył z oddziałami RONA w Truskawcu i Marianowie. Pułk został
rozbity 29 września w bitwie pod Jaktorowem.
Do zgrupowania ppłk. Mieczysława Sokołowskiego "Grzymały" w lasach chojnowskich
dołączyła kompania obwodu grójeckiego. W nocy z 18 na 19 sierpnia uderzała na Wilanów.
Pozostałe oddziały odtwarzające 18 pułk piechoty z uwagi na pogarszające się warunki
zostały zdemobilizowane. Próby utworzenia zgrupowania oddziałów obwodu błońskiego w
lasach Ŝyrardowskich takŜe nie powiodły się. Operowały tam jedynie dwa oddziały leśne. W
obwodzie łowickim oddział ppor. Stanisława Borowskiego "Maszynisty" w czasie marszu na
Warszawę uległ rozbiciu.
Pod koniec sierpnia przestały obowiązywać w podokręgu zachodnim zadania wynikające z
planu "Burzy". Inspektoratom zlecono dostarczanie środków walki, amunicji i Ŝywności do
Puszczy Kampinoskiej i lasów chojnowskich.
62
Źródła:
63
PODOKRĘG PÓŁNOCNY OBSZARU WARSZAWSKIEGO ARMII
KRAJOWEJ
Podokręg Północny, kryptonim "Olsztyn", "Tuchola", "Królewiec" i "Garbarnia" - struktura
terenowa Sił Zbrojnych w Kraju (SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii
Krajowej).
Komendant
• ppłk Zygmunt Marszewski "Kazimierz".
•
•
•
•
Inspektorat Płock AK - Obwód Płock Miasto AK
- Obwód Płock Powiat AK
- Obwód Sierpc AK
Inspektorat Płońsk AK - Obwód Płońsk AK
- Obwód Pułtusk AK
Inspektorat Ciechanów AK - Obwód Ciechanów AK
- Obwód Mława Działdowo AK
Inspektorat Przasnysz AK - Obwód Przasnysz AK
- Obwód Maków Mazowiecki AK
Burza w podokręgu
26 lipca 1944 komendant obszaru warszawskiego gen. Albin Skroczyński - "Łaszcz" wydał
rozkaz dowódcom podokręgów do realizacji "Burzy". W rzeczywistości trwała ona od kilku
W podokręgu północnym zorganizowano dziewięć oddziałów partyzanckich. Organizowano
niewielkie akcje bojowe na linii kolejowej Działdowo-Modlin. Jednostki podokręgu nie były
w stanie prowadzić większej dywersji i atakować oddziałów niemieckich maszerujących na
Warszawę. Planowano przerzucić je do Puszczy Kampinoskiej. Plan nie został jednak
zrealizowany.
64
Źródła:
65
OBSZAR POŁUDNIOWO-WSCHODNI
OKRĘG LWÓW ARMII KRAJOWEJ
Okręg Lwów, kryptonim "Dukat", "Lira", "Promień" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w
Komendanci
• ppłk Władysław Smereczyński (październik 1941 - 17 grudnia 1942), aresztowany
• p.o. komendanta ppłk Adolf Galinowski (grudzień 1942 - marzec 1943)
• płk Ludwik CzyŜewski (15 marca 1943 - 16 lutego 1944)
• ppłk dypl. Stefan Czerwiński ps. "Stefan"(16 lutego 1944 - 31 lipca 1944)
Kluczowe informacje
2 września 1939 r. gen. Marian Januszajtis rozpoczął tworzenie obejmującej Galicję i Wołyń
Polskiej Organizacji Walki o Wolność, która następnie stała się podstawą Obszaru Lwoskiego
ZWZ. Na przełomie 1939 i 1940 r. doszło do rozłamu, w którego wyniku w latach 1940-1941
istniały równolegle dwie wrogo nastawione wobec siebie organizacje: ZWZ-1 i ZWZ-2. W
połowie 1939 r. NKWD zdołało głęboko spenetrować obie siatki, a nawet obsadzić
najwaŜniejsze funkcje w sztabie Obszaru Lwowskiego ZWZ-1 swoimi współpracownikami.
Działaniom tym towarzyszyła likwidacja niemal całej siatki terenowej ZWZ. Pod koniec
grudnia 1942 gestapo rozbiło komendę Okręgu Lwowskiego. W połowie marca 1943
skierowano z Łodzi płk. Ludwika CzyŜewskiego "Juliana", "Franciszka", który objął
stanowisko komendanta.
Do końca 1943 r. siatka AK działała juŜ w całej Galicji. Na przełomie 1943 i 1944 r. w skład
Obszaru Lwowskiego AK wchodziły trzy okręgi, zorganizowane w 14 inspektoratów i 45
obwodów. Stan organizacyjny wynosił ok. 28 tys. członków (Okręg Lwowski – ok. 12 tys.,
Okręg Tarnopolski – ok. 12 tys., Okręg Stanisławowski – ok. 4 tys.) Specyfiką pracy
podziemnej na tym terenie było narastające z czasem zagroŜenie ze strony podziemia
ukraińskiego. Wiosną 1943 r. oddziały UPA rozpoczęły się na Wołyniu tzw. Antypolską
akcję, która w 1944 r. objęła cały Obszar Lwowski AK. Jej celem było usunięcie Polaków z
terenów, które OUN uznawało za „etnicznie ukraińskie”. Polskie podziemie, do momentu
rozpoczęcia akcji „Burza’, zostało zmuszone do zaangaŜowania powaŜnych sił (w przypadku
Wołynia niemal wszystkich), do obrony polskiej ludności cywilnej. Pod koniec 1943 okręg
liczył około 15 300 ludzi w sztabach i jednostkach liniowych. Oddziały AK okręgu miały w
ramach "Burzy" utworzyć jednostki naleŜące do 5 Lwowskiej Dywizji Piechoty, stacjonującej
przed wojną w mieście.
W Galicji na początku marca 1944 r. jako pierwsze do akcji „Burza” przystąpiły oddziały
zbrojne Okręgu Tarnopolskiego. Brały one m.in. udział w walkach o Tarnopol, Kołomyję,
Mikulińce, wspomagały teŜ Armię Czerwoną w bitwie pod Brodami. Największe siły AK
zostały zgrupowane w okolicach Lwowa i między 22 a 27 lipca 1944 r. razem z oddziałami
Armii Czerwonej wypierały Niemców z tego miasta.
66
31 lipca 1944 r. podczas wspólnej odprawy Sowieci uwięzili komendanta Obszaru
Lwowskiego gen. Filipkowskiego oraz dwudziestu wyŜszych dowódców AK. Następnie
rozpoczęły się masowe aresztowania akowców. Prace organizacyjne zostały całkowicie
zamroŜone.
Struktura okręgu
•
•
•
•
•
•
•
Inspektorat Lwów-miasto: Dzielnica Śródmieście, Dzielnica Północna, Dzielnica
Południowa, Dzielnica Wschodnia, Dzielnica Zachodnia
Inspektorat Lwów-powiat, Inspektorat Północny - siedziba: Kamionka Strumiłowa,
Obwód Kamionka Strumiłowa AK, Obwód Radziechów AK, Obwód Sokal AK
Inspektorat Wschodni AK: Obwód Krasne, Obwód Brody, Obwód Przemyślany
Inspektorat Południowy-Bóbrka: Obwód Bóbrka AK, Obwód Siemianówka AK,
Obwód Przemyślany AK
Inspektorat Północo-Zachodni - siedziba Rawa Ruska, Obwód Rawa Ruska AK,
Obwód śółkiew AK, Obwód Lubaczów AK
Inspektorat Zachodni: Obwód Gródek Jagielloński AK, Obówd Mościska AK, Obwód
Jaworów AK, Obwód Rudki-Komarno AK
Inspektorat Południowo-Zachodni: Obwód Drohobycz-Borysław AK, Obwód StryjSkole AK, Obwód Sambor AK
Oddziały leśne
• 19 pułk piechoty (4 kompanie), Inspektorat Północno-Zachodni
• 26 pułk piechoty (7 kompanii), Inspektorat Zachodni
• 40 pułk piechoty (5 kompanii), Inspektorat Południowy
• 14 pułk ułanów (4 szwadrony), Dzielnica Wschodnia
• Oddział leśny Kedywu "Szary" (3 kompanie)
67
Źródła:
OKRĘG STANISŁAWÓW ARMII KRAJOWEJ
Okręg Stanisławów, kryptonim "Kawon", "Karaś", "Struga", "Światła" - okręg wojskowy Sił
Komendanci
• por. Jan Wyszyński "Roman Leszczyński" (komendant Okręgu ZWZ-2 Stanisławów do
marca 1940)[6]
• ppłk Jan Rogowski "Włodzimierz" (20 stycznia 1942 - 10 listopada 1942)
• 11 listopada 1942 - 15 stycznia 1943, vacat
• kpt. Władysław Herman "śuraw" ( 15 stycznia 1943 - 31 lipca 1944)
Okręg rozwijał się w trudnych warunkach geopolitycznych. Jego inspektoraty, połoŜone nad
granicą, inwigilowane były przez NKWD i inne słuŜby specjalne ZSRR. W 1942 i ponownie
w 1943 Niemcy rozbili sztab okręgu, aresztując jego kadrę. Do organizowania nowego sztabu
KG AK delegowała z Warszawy nowych oficerów.
W planach operacyjnych Obszaru Lwowskiego AK do jego zadań zaliczano unieruchomienie
przez przynajmniej trzy dni węzłów kolejowych w Stanisławowie i Chodorowie,
telekomunikacji oraz ruchu na szosach Podkarpacia. Rozpatrywano teŜ opanowanie
Stanisławowa. Okręg otrzymał równieŜ zadanie osłony ludności polskiej przed nasilającymi
się o pogromami Polaków ze strony UPA.
Na początku marca 1944 okręg stanisławowski liczył ponad 5 tys. ludzi w szeregach AK oraz
około 2 tys. osób cywilnych w szeregach samoobrony, uzbrojonych 300 karabinów i 2000
granatów. Zorganizowany był w 90 plutonów pełnych i 16 szkieletowych.
10 marca 1944 komendant okręgu kpt. Herman wydał rozkaz operacyjny do "Burzy".
•
•
Inspektorat Stanisławów AK - Obwód Stanisławów Powiat
- Obwód Tłumacz
- Obwód Rohatyn
Inspektorat Kołomyja AK - Obwód Kosów-Kołomyja
- Obwód Horodenka-Śniatyn
- Obwód Nadwórna
Akcja Burza w Inspektoracie rozpoczęła się w marcu 1944. Walczyło ok. 900
zaprzysięŜonych Ŝołnierzy podziemia w tym ok. 500 członków samoobrony.
68
•
•
Inspektorat Stryj AK - Obwód Stryj
- Obwód śydaczów
- Obwód Dolina
- Obwód Kałusz
Samodzielny Obwód Stanisławów-Miasto
30 czerwca 1944 komenda Obszaru Lwów swoim rozkazem dokonała reorganizacji
wprowadzając trzy podokręgi.
Źródła:
69
OKRĘG TARNOPOL ARMII KRAJOWEJ
Okręg Tarnopol, kryptonim "Komar", "Tarcza", "Ton" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w
Komendanci
• p.o. kpt Mieczysław Widajewicz "Czerma",
• ppłk/płk Franciszek Studziński "Radwan",
• płk Jan Majewski "Szmigiel",
• płk Bruno Rolke "As",
• płk dypl. Kazimierz Bębiński "Luboń",
• ppłk Jan Kiwerski "Oliwa",
• mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter "śegota",
• płk Jan Kotowicz "Twardy".
• kpt. Franciszek Garwol (komendant podokręgu)
Okręg Tarnopolski AK obejmował tereny przedwojennego województwa tarnopolskiego.
Przez jego tereny przebiegała strategiczna linia kolejowa Lwów-Tarnopol-Kijów, którą
zaopatrywano Grupę Armii "Północna Ukraina". Podobne znaczenie miały magistrale
drogowe. KaŜda dywersja w systemie komunikacji była dotkliwym ciosem dla armii
niemieckiej.
Wiosną 1943 w okręgu funkcjonowały 222 plutony. Łącznie siły okręgu to ok. 11100
Ŝołnierzy, w tym 72 oficerów, 134 podchorąŜych i 1930 podoficerów.
W 1943 komenda okręgu prowadziła intensywne przygotowania do "Burzy", trafnie
prognozując, Ŝe na początku 1944 Rosjanie wkroczą na teren okręgu. Znaczna część sił
znajdowała się pod bronią w terenie, osłaniając skupiska ludności polskiej przed atakami
UPA.
Organizacja okręgu
•
•
Inspektorat Tarnopol AK - Obwód Tarnopol
- Obwód ZbaraŜ
- Obwód Trembowola
- Obwód Skałat
Inspektorat Złoczów AK - Obwód Złoczów
- Obwód Brody
- Obwód Zborów
- Obwód Busk (Kamionka)
W końcu 1943 stan osobowy Inspektoratu osiągnął liczbę około 3200 ludzi
zorganizowanych w 20 kompanii i pięć samodzielnych plutonów. W ośrodku
"Kedywu" działało 13 bojowych oddziałów dyspozycyjnych, to jest 52 patrole, kaŜdy
w składzie dowódca i pięciu Ŝołnierzy.
70
•
•
W ramach Akcji Burza odtwarzał 52 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych pod
dowództwem por. Michała Horvatha "Kmicica".
Inspektorat BrzeŜany AK - Obwód BrzeŜany
- Obwód Podhajce
W ramach Akcji Burza odtwarzał 51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych pod
dowództwem por. Antoniego Fanderowskiego "Wana". Liczył ok. 700 Ŝołnierzy.
Inspektorat Czortków AK - Obwód Czortków
- Obwód Buczacz
- Obwód Borszczów
- Obwód Zaleszczyki
- Obwód Kopczyńce
30 czerwca 1944 komenda Obszaru Lwów swoim rozkazem dokonała reorganizacji
wprowadzajac trzy podokręgi. Powstał Podokręg Tarnopol AK. Dowództwo podokręgu
przeniosło się do Lwowa.
Źródła:
71
OBSZAR ZACHODNI
OKRĘG POMORZE ARMII KRAJOWEJ
Okręg Pomorze, kryptonim "Borówki", "Pomnik" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w Kraju
(SłuŜby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje
Zręby Okręgu Pomorze stworzył w październiku 1939 r. emisariusz Dowództwa Głównego
SZP płk Tadeusz Majewski „Śmigiel”. Do stycznia 1940 r. organizacja funkcjonowała pod
nazwą SZP w woj. pomorskim, następnie jako Okręg Pomorze ZWZ, od lutego 1942 r. AK.
Od wiosny 1941 r. wszedł on wspólnie z Okręgiem Poznań w skład Obszaru Zachodniego
ZWZ. Okręg pokrywał się z terytorium przedwojennego woj. pomorskiego i Wolnego Miasta
Gdańsk, podlegały mu takŜe dwa podokręgi eksterytorialne: Szczecin i Królewiec.
W drugiej połowie 1943 r. Okręg liczył 18 tys. Ŝołnierzy. Na przełomie 1944 i 1945 r. w jego
skład wchodziły podokręgi Północno-Zachodni i Południowo-Wschodni, złoŜone z ośmiu
inspektoratów dzielących się na 25 obwodów.
Komendanci
• mjr Józef Ratajczak "Karolczuk",
• p.o. kpt Józef Chyliński "Kamień",
• płk Rudolf Ostrihansky "Aureliusz",
• płk Janusz Pałubicki "Piorun", "Janusz" .
Podokręg Południowo-Wschodni
•
•
•
•
•
Inspektorat Toruń AK - Obwód Toruń Powiat
- Obwód Toruń Miasto
- Obwód Inowrocław
Inspektorat Włocławek AK - Obwód Włocławek
- Obwód Nieszawa
- Obwód Rypin
- Obwód Lipno
Inspektorat Grudziądz AK - Obwód Grudziądz
- Obwód Chełmno
- Obwód Wąbrzeźno
Inspektorat Brodnica AK - Obwód Brodnica
- Obwód Nowe Miasto Lubawskie
Podokręg Połnocno-Zachodni
Inspektorat Chojnice AK - Obwód Chojnice
- Obwód Tuchola
- Obwód Sępólno Krajeńskie
72
•
•
•
•
•
Inspektorat Gdynia AK - Obwód Gdynia Port i Miasto
- Obwód WybrzeŜe
- Obwód Kartuzy
Inspektorat Gdańsk Wolne Miasto AK (struktura szkieletowa)
Inspektorat Gdańsk Miasto AK
Inspektorat Tczew AK - Obwód Tczew
- Obwód Starogard Gdański
- Obwód Kościerzyna
Inspektorat Bydgoszcz AK - Obwód Bydgoszcz Miasto
- Obwód Bydgoszcz Powiat
- Obwód Szubin
- Obwód Wyrzysk - Na przełomie 1944/1945 Obwód Wyrzyski liczył ponad 900
zakonspirowanych członków. Działali w niezwykle trudnych warunkach, bez terenów
leśnych i w otoczeniu wielu Niemców, a jednak prowadzili akcję sabotaŜową i
ograniczoną dywersyjną. Z końcem lipca 1944 r. na zrzutowisku w JadwiŜynie
przyjęto kuriera z Londynu Jana Nowaka-Jeziorańskiego, którego następnie
odstawiono do Warszawy. Opiekowano się równieŜ skoczkami radzieckimi. W
styczniu 1945 członkowie AK wspierali oswobodzenie Nakła i kierowali wojska
radzieckie na niemieckie pozycje. Wielu z nich za konspiracyjną działalność trafiło
później do więzień, między innymi, w Potulicach. - Obwód Świecie
- Grupa AK w Pile
Okręgowi Pomorze AK podlegały teŜ dwa podokregi eksterytorialne: Szczecin i
Królewiec.
73
Źródła:
OKRĘG POZNAŃ ARMII KRAJOWEJ
Okręg Poznań, kryptonim "Pałac", "Parcela", "Letnisko" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w
Okręg Poznań ZWZ-AK został powołany rozkazem płk. Stefana Roweckiego „Grabicy” z 6
czerwca 1940 r. jako kontynuacja Komitetu ZWZ w Poznaniu. W połowie 1943 r. w okresie
największego rozwoju, siatka Okręgu Poznań ZWZ-AK liczyła ponad 10 tys. Ŝołnierzy.
Struktura terytorialna Okręgu uległa częstym zmianom na skutek aresztowań, zrywania
kontaktów organizacyjnych i odbudowy lokalnych siatek.
Komendanci
• ppłk Rudolf Ostrihansky ps. "Ludwik"
• p.o. kpt/mjr Wacław Kotecki ps. "Wawrzyn"
• mjr Glinka ps. "Rówiec"
• p.o. por. Tadeusz Janowski ps. "Wojnar"
• por./kpt Jan Kamiński ps. "Czarny"
• płk Henryk Kowalówka ps. "Dziedzic" (II 1942 - I 1944)
• ppłk Andrzej Rzewuski "Przemysław" (1945)
Struktura organizacyjna w 1944/1945
•
•
•
•
Inspektorat Poznań AK - Obwód Północ
- Obwód Zachód
- Obwód Wschód
- Samodzielny Obwód Poznań Powiat
Inspektorat Ostrów Wielkopolski AK - Obwód Ostrów Wielkopolski Powiat
- Obwód Ostrów Wielkopolski Miasto
- Obwód Kalisz
Inspektorat Krotoszyn AK - Obwód Krotoszyn
- Obwód Gostyń (struktura szkieletowa)
- Obwód Rawicz (struktura szkieletowa)
Inspektorat Zachód AK - Obwód Nowy Tomyśl (struktura szkieletowa)
- Obwód Międzychód (struktura szkieletowa)
- Obwód Czarnków
- Obwód Wągrowiec (struktura szkieletowa)
- Obwód Oborniki (struktura szkieletowa)
74
•
•
•
•
•
•
•
•
- Obwód ChodzieŜ (struktura szkieletowa)
- Obwód Szamotuły (struktura szkieletowa)
Inspektorat Jarocin AK - Obwód Jarocin
- Obwód Pleszew
Inspektorat Leszno AK - Obwód Leszno
- Obwód Kościan
- Obwód Wolsztyn (struktura szkieletowa)
Działał do lipca 1944, następnie rozbity. W 1945 odtworzony w ramach WSGO
"Warta".
Inspektorat Środa AK - Obwód Środa (struktura szkieletowa)
- Obwód Śrem (struktura szkieletowa)
- Samodzielny Obwód Środa (struktura szkieletowa)
Inspektorat Gniezno AK
Inspektorat Konin-Turek AK - Obwód Turek
- Obwód Konin
- Obwód Koło
Samodzielny Obwód Września (struktura szkieletowa)
Samodzielny Obwód Mogilno (struktura szkieletowa)
Samodzielny Obwód Zewnętrzny Reduta
Źródła:
[1] Atlas Polskiego Państwa Niepodległościowego, Instytut Pamięci
Narodowej, Warszawa - Lublin 2007
75
CZĘŚĆ 3
ŚWIATOWY ZWIĄZEK
śOŁNIERZY
ARMII KRAJOWEJ
76
1. WYBRANE INFORMACJE
INFORMACJE WSTĘPNE
Światowy Związek śołnierzy Armii Krajowej załoŜono na I Walnym Zjeździe w dn. 14-15
marca 1990 r. z połączenia Stowarzyszenia śołnierzy Armii Krajowej, Związku śołnierzy
Armii Krajowej oraz organizacji kombatanckich na obczyźnie.
Obecnie Związek jest największym w kraju stowarzyszeniem kombatanckim zrzeszającym
byłych Ŝołnierzy Armii Krajowej oraz członków organizacji niepodległościowych, które
kontynuowały tę walkę po rozwiązaniu AK. Przyjmuje takŜe jako członków nadzwyczajnych
- osoby wyznające ideały AK i działające na rzecz ich utrwalenia w społeczeństwie polskim.
Światowy Związek śołnierzy Armii Krajowej wraz ze Związkiem Inwalidów Wojennych
oraz Związkiem Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych naleŜy do Światowej
Federacji Kombatantów.
Głównym celem organizacji jest obrona godności imienia i pamięci Ŝołnierzy AK. Na
początku lat dziewięćdziesiątych XX w., po zorganizowaniu środowisk, kół i okręgów
Związek liczył ponad 80 tys. członków, w roku 2008 – ok. 35 tys.
W chwili obecnej (sierpień 2010 r.) członkami Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej jest ok. 15 tysięcy osób ze staŜem Ŝołnierskim w szeregach Armii Krajowej , a
ponadto są jeszcze członkowie związku z naboru powojennego. Członkowie nadzwyczajni to
około 7 tysięcy osób. Związek utrzymuje kontakt z 80. kombatantami AK Ŝyjącymi na
Litwie, Białorusi i Ukrainie.
Struktury Związku tworzy 36 okręgów, w których pracuje 559 kół. Wśród okręgów jest pięć
„bez ziemi”: Wileński, Poleski, Nowogródzki, Wołyński i Lwowski.
77
NajwyŜszą władzą Związku jest Zjazd Delegatów, a w okresach między zjazdowych władzę
sprawują Rada Naczelna i Zarząd Główny oraz Główna Komisja Rewizyjna i Główny Sąd
KoleŜeński. Członkowie tych ciał są wybierani przez kolejny Zjazd Delegatów na okres
trzyletni.
Operacyjnie działalnością Związku kieruje Prezes Zarządu Głównego, oraz 13 osobowe
Prezydium Zarządu Głównego. Raz na trzy miesiące zbiera się Zarząd Główny, którego
członkami, prócz wyŜej wymienionych, są prezesi istniejących Okręgów Związku. Rada
Naczelna zbiera się w okresach kwartalnych i sprawuje statutowy nadzór nad działalnością
ZG.
Okręgi mają własne zarządy i działają autonomicznie na swoim terenie, Zarząd Główny
jedynie koordynuje ich pracę.
ZADANIA PROGRAMOWE
Światowy Związek śołnierzy Armii Krajowej mimo postępującego kurczenia się zasobów
kadrowych realizuje szereg zadań programowych. Do nich przede wszystkim naleŜy zaliczyć:
1. Dbałość o przyszłość Polski, jej rozwój i bezpieczeństwo. Stwierdzono podstawowe
braki w wychowaniu młodego pokolenia, w poczuciu toŜsamości narodowej w wiedzy
o prawdziwej i pełnej historii Polski - kraju w którym mieszkają. Dowodem tego była
alarmująca informacja w ostatnich dniach, Ŝe w badaniach przeprowadzonych z okazji
78
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
rocznicy napaści sowieckiej na Polskę 17 września 1939 r połowa zapytywanych nic
nie potrafiła na ten temat powiedzieć. W tej tak waŜnej sprawie dotyczącej
prawdziwej i pełnej historii Związek :
Rozpoczął i prowadzi wspólnie z Oficyną wydawniczą RYTM działalność – serie
popularno-naukową małego formatu tzw. kieszonkowych pt. Dowódcy Armii
Krajowej, słynne akcje i bitwy, dotychczas ukazało się 8 tytułów, a następne w
przygotowaniu. KsiąŜeczki te zdobyły duŜą popularność i są czytane przez młodych
oficerów (współpraca z MON), nauczycieli historii i młodzieŜ.
Zorganizował i uruchomił wspólnie z Fundacją PPP Księgarnię Warszawską
posiadającą największy wybór o tematyce historycznej w Warszawie, a nawet w
Polsce.
Wydaje co miesiąc od prawie 20 lat Biuletyn Informacyjny jako kontynuację z okresu
wojny i okupacji. Pismo to znajduje odbiorców w kraju i zagranicą. Miara wartości
pisma jest przyznanie przez Ministerstwo Obrony Narodowej prestiŜowej nagrody –
„Odznaki Honorowej i Medalu Pamiątkowego Kustosza Tradycji, Sławy i Chwały
OręŜa Polskiego”.
Co miesiąc wydaje tzw. Wiadomości przeznaczone specjalnie dla członków i
sympatyków naszej organizacji w postaci miesięcznik Biuletyn Informacyjny AK.
Kontynuuje i rozszerza działalność tzw. Klubów Historycznych im. gen. S.
Roweckiego „Grota” i Armii Krajowej których w kraju działa aktualnie około 30.
Kluby te gromadzą młodzieŜ a szczególnie społeczeństwo zainteresowane historią
ostatnich zdarzeń łącznie z wojną w Polsce.
Przeprowadza liczne sesje historyczne, zarówno w terenie jak i w Warszawie, a takŜe
za granią. Znaczna z nich cześć jest upamiętniona wydawnictwami tzw. posesyjnymi.
Obejmujące poza referatami szeroką dyskusję.
Upamiętnia dzieje i etos Armii Krajowej poprzez renowację i budowę nowych
pomników, tablic pamiątkowych w całym kraju przy współpracy i pomocą Rady
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
Opiekuje się i utrzymuje stałe kontakty z ponad 500 szkołami noszącymi imię Armii
Krajowej przesyłając im publikację oraz współpracując z nauczycielami w ramach
spotkań z młodzieŜą.
W wyŜej wymienionych działaniach Związek współpracuje i otrzymuje znaczącą pomoc z
Instytutu Pamięci Narodowej.
Do innych działań Związku naleŜy zaliczyć:
1. Powołanie Fundacji Filmowej Armii Krajowej, która w ciągu kilkunastu lat
zainicjowała i doprowadziła do realizacji 20 filmów o tematyce historycznej z
najnowszych dziejów Polski w szczególności o Armii Krajowej.
2. Powołanie Fundacji Polskiego Państwa Podziemnego z myślą o wspieraniu działań
Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej, która w krótkim czasie osiągnęła
znaczne efekty.
3. Szczególną troską związku jest zapewnienie swoim członkom pomocy socjalnej i
opieki medycznej, których znaczna część znajduje się w trudnych warunkach
bytowych i są cięŜko chorzy. W tej dziedzinie udało się, po usilnych staraniach
uzyskać znaczące wsparcie ze strony urzędów i instytucji rządowych i
pozarządowych.
79
W naszych działaniach naleŜy podkreślić współprace i zrozumienie od najwyŜszych władz –
Prezydenta RP, Kancelarii Prezydenta, Ministerstwa Obrony Narodowej, Biuro
Bezpieczeństwa Narodowego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Narodowego
Centrum Kultury oraz Instytutu Pamięci Narodowej. Pozwala to nam na realizację szerokich
programów związanych z dbałości o przyszłość i bezpieczeństwo Polski.
PREZESI ŚWIATOWEGO ZWIĄZKU śOŁNIERZY ARMII
KRAJOWEJ
Zdjęcie
Stopień
Imię i nazwisko
Pseudonim
Okres pełnienia
funkcji
gen.
bryg.
Wojciech
Borzobohaty
Jelita, Wojan
14.03.1990 10.01.1991
gen.
bryg.
Aleksander
Tyszkiewicz
Góral
1991 - 17.02.1995
gen.
bryg.
Stanisław
Karolkiewicz
Szczęsny, Rylski,
Christowski
1995 - 18.07.2005
płk
Czesław Cywiński Skowronek, Ryszard
19.07.2005 10.04. 2010
por.
Stanisław Oleksiak Kozic
15.05.2010 -
80
Wojciech Borzobohaty
Wojciech Borzobohaty (ur. 19 lipca 1908 r. w Wilnie, zm. 10 stycznia 1991 w Warszawie),
generał brygady, kombatant, od 1926 Ŝołnierz Wojska Polskiego, Armii Krajowej ps. „Jelita”,
„Wojan”, pierwszy prezes Zarządu Głównego Światowego Związku śołnierzy AK.
Syn Konstantego Franciszka herbu Jelita (1863-1927) i Marii Dominiki Szrejber (1873-1942).
Miał dziewięcioro rodzeństwa m.in. brata Adama Borzobohatego i siostrę Kazimierę
Radziszewską.
Absolwent podchorąŜówki artylerii w Toruniu w 1930. SłuŜbę liniową pełnił w 3. pac w
Wilnie. W latach 1937-1939 studiował w WyŜszej Szkole Wojennej w Warszawie. Jako
kapitan dyplomowany, uczestniczy w wojnie 1939 roku, w sztabach Grupy Operacyjnej
generała Skwarczyńskiego, a następnie w Dowództwie Armii generała Piskora pełni funkcję
oficera operacyjnego. Przemierza z nimi w cięŜkich walkach szlak bojowy wiodący przez całą
kielecczyznę, aŜ za Wisłę. W boju pod IłŜą zostaje ranny. Wojna dla Jego współtowarzyszy
broni zakończyła się 20 września pod Tomaszowem Lubelskim rozwiązaniem jednostki. On
jednak nie poszedł do niewoli. Po przedarciu się do oblęŜonej Warszawy, 27 września
natychmiast wchodzi do roboty konspiracyjnej. Pod pseudonimem "Jelita", w szeregach
SłuŜby Zwycięstwu Polski, a następnie w Związku Walki Zbrojnej i w Armii Krajowej, pełni
odpowiedzialną funkcję szefa wydziału III operacyjnego Komendy Warszawa-Miasto, a
potem Obszaru Warszawskiego.
W listopadzie 1943 r. Komendant Główny Armii Krajowej gen. Bór, kieruje majora
Borzobchatego na szefa sztabu Okręgu Radomsko-Kieleckiego. "Wojan", bo taki miał juŜ
wówczas pseudonim, wraca na znane sobie z września 1939 r. szlaki bojowe. Wraca w region
stanowiący potęŜny bastion walki z okupantem. Na kielecczyźnie zastaje Go teŜ akcja Burza.
Wraz z całym Korpusem Kieleckim Armii Krajowej, na stanowisku szefa sztabu i zastępcy
dowódcy Korpusu, wychodzi z konspiracji w pole, gdzie w otwartych walkach pozostaje do
października 1944 r. We wrześniu został awansowany do stopnia podpułkownika.
W styczniu 1945 r. przeŜywa wraz ze wszystkimi gorycz rozwiązania Armii Krajowej. Po
powołaniu przez Londyn tajnej organizacji: Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, staje znowu do
walki o niepodległość. Pełni funkcje szefa sztabu płk. Rzepeckiego w Delegaturze. Był to juŜ
ostatni etap Jego walki z bronią w ręku. W czerwcu 1945 r. zostaje w Warszawie aresztowany
i cięŜko raniony w czasie próby ucieczki. Skazany na karę śmierci, a po ułaskawieniu
więziony na Rakowieckiej, w Rawiczu i we Wronkach do końca 1953 r. w pełni
zrehabilitowany został decyzją Sądu NajwyŜszego PRL z 14 maja 1965.
Z mocno nadszarpniętym zdrowiem, w trudnych warunkach, musiał zarabiać na Ŝycie
rodziny, pracując cięŜko fizycznie.
81
Po 1956 r., wykorzystując chwilowe zmiany, stara się o przywrócenie godności ludziom i
sprawiedliwą ocenę Armii Krajowej.AngaŜuje się w weryfikację stopni i odznaczeń Ŝołnierzy
Okręgu Radomsko-Kieleckiego. Zbiera materiały by w następnych latach wydać pierwszą w
Polsce monografię okręgu akowskiego o tytule JODŁA. W niełatwych warunkach tamtego
okresu utrzymuje bliskie kontakty z jawnymi, choć nieformalnymi środowiskami Ŝołnierzy
swojego Okręgu.
A kiedy wreszcie zaświtała nadzieja wolności, przystępuje do zrzeszania, juŜ oficjalnie,
wszystkich Ŝołnierzy Armii Krajowej. Był to okres niezwykłej aktywności Pułkownika. To
właśnie pod Jego przewodnictwem dokonany został waŜny akt zjednoczenia się dwu
największych organizacji akowskich. To On osobiście zacieśniał kontakty ze środowiskami
AK zagranicą. Zabiegał o dobre imię i pozycję Związku i miał jeszcze wiele planów i
inicjatyw do realizacji. Był przy tym człowiekiem niezwykle skromnym i kiedy
niejednokrotnie padały propozycje wystąpienia o naleŜny mu awans, odrzucał je, czekając na
uregulowanie tych spraw dla całej rzeszy Ŝołnierzy Armii Krajowej. Pomimo dolegliwości
swojego wieku, nie oszczędzał siebie, czuł się stale na posterunku i na nim teŜ zastała Go
śmierć.
Zmarł w przeddzień wyjazdu do Francji, gdzie miał realizować waŜną inicjatywę współpracy
Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej z kombatantami francuskimi.
W 45 lat po zakończeniu czynnej słuŜby, pułkownik dyplomowany Wojciech Borzobohaty,
doczekał się moralnego zadośćuczynienia u Władz Wolnej Rzeczypospolitej. Decyzją
Prezydenta został dziś, pośmiertnie odznaczony KrzyŜem Komandorskim Orderu Odrodzenia
Polski, a rozkazem Ministra Obrony Narodowej awansowany do stopnia generała brygady.
Przy trumnie stanęły poczty sztandarowe. Prezentowała bron kompania honorowa WP.
Wygłosił kazanie ksiądz biskup. Obecni byli generałowie, wyŜsi urzędnicy państwowi.
Przybyły tysiące Jego podkomendnych.
Jak wiele czasu musiało upłynąć, by Ojczyzna pochyliła się z uznaniem nad swoim wiernym
Synem. śonaty z Danutą Zofią Pulwarską (sierŜ. PSZ Virtuti Military V kl. 1939-1945), syn
Wojciech.
Źródła:
Materiały Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_Borzobohaty
http://portalwiedzy.onet.pl/124,,,,borzobohaty_wojciech,haslo.html
Aleksander Tyszkiewicz
Aleksander Tyszkiewicz, Przewodniczący Rady Porozumienia śołnierzy Armii Krajowej,
pierwszy Prezes Zarządu Głównego Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej,
Przewodniczący Rady Kombatantów przy Prezydencie RP
Urodził się 3 marca 1919 r. w Warszawie. Ojciec - Ŝołnierz wojny 1920 r., trzykrotnie
odznaczony KrzyŜem Walecznych, w okresie międzywojennym i w czasie obrony Warszawy
naleŜał do grona najbliŜszych współpracowników Prezydenta Stefana Starzyńskiego. Matka,
w czasie okupacji opiekunka więźniów, Ŝołnierz AK, w Powstaniu Warszawskim pełniła
słuŜbę jako sanitariuszka.
Aleksander w 1937 roku ukończył Gimnazjum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej) przy ul.
82
Klonowej. Po maturze zostajje przyjęty do Szkoły PodchorąŜych Rezerwy Kawalerii w
Grudziądzu a następnie, jako oficer rezerwy, słuŜy w 1 Pułku SzwoleŜerów Józefa
Piłsudskiego - najbardziej elitarnej jednostce wojskowej II Rzeczypospolitej.
W 1939 roku utworzony zostaje w okolicach Garwolina drugi rzut Pułku. Dywizjon
SzwoleŜerów, w którym dowódcą plutonu jest ppor. Aleksander Tyszkiewicz, wraz z
Warszawskim Pułkiem Ułanów, wchodzą w skład Warszawskiej Brygady Kawalerii.
SzwoleŜerowie toczą zacięty bój pod Krasnobrodem, torując sobie drogę na Zamość. Ponoszą
powaŜne straty w zabitych i rannych walcząc z obu najeźdźcami.
W październiku 1939 r. Pułk przechodzi do walki konspiracyjnej. Aleksander Tyszkiewicz,
jako Ŝołnierz ZWZ-AK, przybiera pseudonim "Góral" ku upamiętnieniu poległego kolegi
noszącego takie nazwisko. W 1 Pułku SzwoleŜerów, wchodzącym w skład V Obwodu
Warszawa-Mokotów Rejon I pełni kolejno funkcje dowódcy plutonu kadrowego, a następnie
dowódcy szwadronu. Powstanie Warszawskie Pułk rozpoczyna natarciem na koszary
szwoleŜerów. Po załamaniu się natarcia dowódca Pułku ze szwadronami 3, 4 CKM wycofał
się do Lasów Chojnowskich, natomiast szwadrony 1 i 2 jako Dywizjon pod dowództwem por.
Aleksandra Tyszkiewicza przebiły sie na Górny Mokotów gdzie w rejonie ulic Belgijskiej,
Puławskiej, Konduktorskiej i Dolnej utrzymały swoje pozycje aŜ do kapitulacji Powstania.
Za walkę w szeregach AK Aleksander Tyszkiewicz otrzymał KrzyŜ Virtuti Militari oraz
szereg innych odznaczeń bojowych.
W czasie okupacji ukończył Tajne Studia Politechniczne, uzyskując tytuł inŜyniera
mechanika. Po wojnie pracuje w Bytomskich Zakładach Budowy Maszyn, jest konstruktorem
w Centralnym Biurze Konstrukcji Maszyn, pełni funkcję Głównego technologa w Zakładach
Ursus i projektanta w Biurze Projektów WyposaŜenia Odlewni. Przez 5 lat wykłada na
Politechnice w Annaba w Algierii.
Jest współorganizatorem Światowego Związku śołnierzy AK, w którym pełni funkcje
Prezesa Zarządu Okręgu Warszawa oraz Wiceprezesa Zarządu Głównego a następnie Prezesa
Zarządu Głównego ŚZśAK. Jest współtwórcą i Przewodniczącym Porozumienia Organizacji
śołnierzy AK. Wchodzi w skład Rady Kombatantów przy Szefie Urzędu do Spraw
Kombatantów i osób Represjonowanych kierując jej- pracami jako z-ca przewodniczącego. W
1994 r. Prezydent RP Lech Wałęsa powołuje do Ŝycia Społeczną Radę Kombatantów przy
Prezydencie RP, powierzając płk Aleksandrowi Tyszkiewiczowi funkcję przewodniczącego.
Zmarł nagle 17 lutego 1995 r.
Stanisław Karolkiewicz
Stanisław Karolkiewicz ps. Szczęsny, Rylski, Christowski (ur. 21 sierpnia 1918 w
Tworkowicach, zm. 22 stycznia 2009 w Warszawie) – Ŝołnierz Armii Krajowej, generał
brygady Wojska Polskiego, działacz WiNu, współzałoŜyciel i prezes Światowego Związku
śołnierzy AK.
Dzieciństwo i młodość
Urodził się 21 sierpnia 1918 w Tworkowicach k. Ciechanowca, syn Aleksandra i Zofii z
domu Mirkowicz. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Drohiczynie. Przed wojną ukończył
gimnazjum. Działał w harcerstwie. Latem 1939 wstąpił do Ochotniczych Hufców Obrony w
Mikołowie.
83
II wojna światowa
Brał udział w kampanii wrześniowej 1939. Po powrocie na Podlasie od jesieni 1939 działa w
antysowieckiej partyzantce. Był m.in. dowódcą kompanii w 77. Pułku Piechoty AK oraz
dowódcą grupy w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”, uczestniczył w wielu akcjach
bojowych i operacji „Ostra Brama”. Ujęty przez NKWD był więziony w Białymstoku i w
Twierdzy Brześć. Wolność odzyskał w czerwcu 1941 po wybuchu wojny niemieckosowieckiej. Podczas okupacji niemieckiej utworzył w Ciechanowcu druŜynę dywersyjną,
którą szkolił, przekształconą później w pluton w organizacji Konfederacja Narodu. śołnierz
Uderzeniowych Batalionów Kadrowych. W UBK ukończył kurs PodchorąŜych Rezerwy
Piechoty i mianowany ppor. Był d-cą pododdziału w oddziale VIII UBK dowodzonym przez
R. Reiffa „Jacka”, działającym na terenie Białostocczyzny, Podlasia. Do jesieni 1943
uczestniczył w wielu akcjach zbrojnych przeciwko siłom okupanta niemieckiego. Brał udział
w akcjach odwetowych przeprowadzanych na terenie Prus Wschodnich i Litwy Kowieńskiej,
gdzie oddział AK rozbroił posterunki niemieckiej policji i Ŝandarmerii. W październiku 1943
przybył z oddziałem UBK na teren Nowogródczyzny, gdzie został skierowany przez KG AK.
Do stycznia 1944 oddział UBK w sile kompanii pod dowództwem „Szczęsnego” operował na
terenach nadniemeńskich, później wszedł w skład III batalionu 77 pp UBK. Dowodził
wówczas 1 kompanią. Uczestniczy w wielu akcjach zbrojnych prowadzonych przeciwko
Niemcom. Bierze udział w działaniach prowadzonych w ramach „Operacji Wileńskiej AK”.
Po zajęciu Wileńszczyzny i Nowogródczyzny przez Sowietów w sierpniu 1944 powraca z
grupą swoich Ŝołnierzy w rodzinne strony na Podlasie, gdzie działa w strukturach AK na
terenie Obwodu AK Bielsk Podlaski.
Okres powojenny
Po zakończeniu wojny zamieszkał w Warszawie i podjął studia na Wydziale Prawa
Uniwersytetu Warszawskiego. W październiku 1945 został zwerbowany przez kpt. Henryka
śuka „Onufrego” do pracy konspiracyjnej w nowo zorganizowanej ekspozyturze
wywiadowczej „Port”, „Liceum”. Był kierownikiem komórki kontrwywiadowczej WiNu w
Warszawie krypt. „Cyrk” podległej komórce „Liceum”. Gromadził tajne dokumenty MON i
MBP w tym Departamentu Więziennictwa. Przed aresztowaniem mieszkał przy ul.
Grochowskiej 5 w Warszawie. Zatrzymany przez UB 28 lutego 1946 w Warszawie wraz z
zoną. 7 marca 1946 Naczelna Prokuratura Wojskowa w Warszawie wydała rozkaz jego
tymczasowego aresztowania. Po aresztowaniu więziony w więzieniu mokotowskim i poddany
brutalnemu śledztwu. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego Warszawa z dnia 18 lipca
1947, sygn. akt Sr. 966/47 został skazany na karę 13 lat więzienia z art. 7 Dekretu z dnia 16
czerwca 1946. Po procesie więziony na Rakowieckiej, skąd został przetransportowany do
Centralnego Więzienia Karnego we Wronkach i tu osadzony 23 września 1948. Początek
wykonania kary 28 lutego 1946, upływ kary 28 lutego 1959. Na przełomie 1947 i 1948 r.
spędził kilka miesięcy w jednej celi z Władysławem Bartoszewskim. W więzieniu
wronieckim szykanowany przez personel więzienny. Jego postawa w więzieniu spowodowała
późniejsze podejrzenia o współpracę z SB - wyrok sądu w sprawie. 29 czerwca 1954
przetransportowany do ZK w Sieradzu. Po zmianie wyroku przez NajwyŜszy Sąd Wojskowy
w Warszawie w dniu 23 kwietnia 1954 zostaje zwolniony następnego dnia z aresztu. Powraca
do Warszawy. Pracował w ZZG. W 1986 utworzył i kierował Fundacją Ochrony Zabytków,
która zajmowała się m.in. upamiętnianiem miejsc walki partyzanckiej, opieką grobów
poległych Ŝołnierzy konspiracji oraz przywracaniem śladów polskiej kultury na Kresach
Wschodnich m.in. w śółkwi pod Lwowem. W 1989 był współzałoŜycielem Światowego
Związku śołnierzy Armii Krajowej. W latach 1995-2005 pełnił funkcję prezesa Zarządu
Okręgu ŚZśAK Nowogródek z siedzibą w Warszawie. W 1996 pełnił jako p. o. funkcję
84
prezesa Zarządu głównego ŚZśAK, potem wybrany prezesem. Od 2001 r. był
przewodniczącym Federacji Stowarzyszeń Weteranów Walk o Niepodległość
Rzeczypospolitej Polskiej oraz członkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
Pozostawał jednak w dystansie do ZBoWiDu.
Upamiętnienie
Odznaczony KrzyŜem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, dwukrotnie KrzyŜem
Walecznych i Złotym KrzyŜem Zasługi z Mieczami. Awansowany do stopnia podpułkownika
Wojska Polskiego, następnie pułkownika i w maju 2006 z rąk Prezydenta RP Lecha
Kaczyńskiego do stopnia generała brygady. Pogrzeb z honorami wojskowymi odbył się 29
stycznia 2009 r. na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, gdzie został złoŜony w kw. 66.
Źrodła:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Karolkiewicz
http://www.wprost.pl/ar/151973/Pogrzeb-Stanislawa-Karolkiewicza
http://info.wiara.pl/doc/471294.Gen-Karolkiewicz-znieslawiony-sprawa-warunkowoumorzona
Czesław Justyn Cywiński
Czesław Justyn Cywiński (ur. 10 marca 1926 w Wilnie, zm. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku)
Kombatant, Ŝołnierz AK, podpułkownik WP (pośmiertnie awansowany do stopnia
pułkownika), inŜynier, prezes Zarządu Głównego Światowego Związku śołnierzy AK,
współinicjator wielu akcji upamiętniających działalność AK w całym kraju.
Podejmował działania prowadzące do kształtowania postaw patriotycznych, poprzez
wydawnictwa, sesje historyczne, zakładanie klubów historycznych i produkcje filmów
dokumentalnych o tematyce walk o niepodległość, jak równieŜ w zakresie zapewnienia opieki
socjalnej i medycznej weteranom AK.
śyciorys
Działalność niepodległościową podczas II wojny światowej rozpoczął jako gimnazjalista w
organizacji wileńskiej Związku Wolnych Polaków. Pełnił tam role wywiadowcze. Następnie
w 1 Wileńskiej Brygadzie AK Juranda. Uczestnik operacji Ostra Brama. Aresztowany w 1944
r. przez wkraczających na ziemie polskie Sowietów. Zakończył wojnę w stopniu kaprala
podchorąŜego. Wywieziony do łagru, gdzie spędził 2 lata. Po powrocie do kraju ukończył
politechnikę i został inŜynierem budownictwa. Był honorowym obywatelem miasta
Warszawy oraz członkiem Rady Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Zginął 10
kwietnia 2010 w katastrofie lotniczej w Smoleńsku - otrzymane kondolencje. Decyzją
Ministra ON Nr 353/KADR z dnia 15 kwietnia 2010 został pośmiertnie awansowany do
stopnia pułkownika. 27 kwietnia został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
w Warszawie - zdjęcia.
Odznaczenia
KrzyŜ Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2010; pośmiertnie)
KrzyŜ Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2009)
KrzyŜ Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2006)
KrzyŜ Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2004)
KrzyŜ Walecznych
Srebrny KrzyŜ Zasługi (1972)
KrzyŜ Partyzancki (1994)
Złoty Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju” (2006)
85
WyróŜnienia i nagrody
Złota Odznaka ZasłuŜony dla Budownictwa
Nagroda Pierwszego Stopnia Ministra Budownictwa za wybitne osiągnięcia w projektowaniu
(czterokrotnie)
Stanisław Oleksiak
Stanisław Oleksiak (ur. 1924 r.), prezes Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej.
śołnierz Nowogródzkiego Okręgu AK. Wziął udział w operacji „Ostra Brama”. Po wojnie
działał w podziemiu niepodległościowym. Więziony w latach stalinowskich. Kawaler Orderu
Virtuti Militari V kl.
Spokojne dzieciństwo i wczesna młodość spędzona na podlaskiej wsi w Przeździatce.
Wybuch wojny 1939 roku gmatwa – jak wszystkim w Polsce – Ŝyciowe plany, które układały
się bardzo prosto: szkoła średnia – w 1939 roku zdał do drugiej klasy gimnazjum kupieckiego
w Siedlcach – potem Szkoła Główna Handlowa i szeroko otwarty świat. Szansa nauki
wykorzystana została na tyle, na ile pozwalał reŜim okupacyjny. Szkoła Handlowa I-szego a
potem II-giego stopnia o oficjalnym programie ściśle zawodowym uzupełniona była na
tajnych kompletach z zakresu szkoły średniej. Mieszka na stancji w Siedlcach, ale do domu
wyrywa się, jak tylko jest ku temu okazja. Oddycha tam atmosferą pracy niepodległościowej
bowiem dwaj starsi bracia Henryk – „Wichura” i Marian – „Sęp” po powrocie z kampanii
wrześniowej wkrótce włączyli się do działalności konspiracyjnej. Wykonuje róŜne drobne
zadania – ale dla niego niesłychanie waŜne – dostępne dla młodego chłopca. Był w
konspiracji! PrzewoŜenie meldunków, tekstów nasłuchów radiowych; w domu był
zakonspirowany odbiornik radiowy, dzięki któremu odbierane były audycje radia
francuskiego w Tuluzie w języku polskim. Teksty te drukowane były w pierwszym piśmie
konspiracyjnym „Przedświt” w Obwodzie AK „Sęp-Proso” Sokołów Podlaski. W 1942 roku
matura i juŜ nic – poza troską matczyną – nie stało na przezkodzie, by oddać się w pełni
robocie w podziemiu. Z chwilą powołania w Obwodzie „Sęp-Proso” Kedywu – wcielenie w
jego szeregi i niezapomniany nigdy moment Ŝołnierskiej przysięgi.
Pseudonim „Kozic” oddaje poniekąd nastrój ducha 18-letniego młodzieńca, ale jest zarazem
częścią herbu rodu Matki, podlaskiej szlachcianki, unitki.
Niezapomniane teŜ doznania płynące z dotyku zimnej stali, pierwsze zachłyśnięcie się
zapachem prochu. Udział w akcjach dywersyjnych, z których najbardziej bogate w przeŜycia
– to spalenie Urzędu Pracy - arbeitsamtu w Sokołowie.
>br> Latem 1943 roku wymarsz z oddziałem partyzanckim Konfederacji Narodu na Ziemię
Białostocką i dalej, za Niemen. Tam słuŜba w 1-szej kompanii III bat. UBK 77 pp Armii
Krajowej. Kompanią dowodził por. „Szczęsny” – Stanisław Karolkiewicz, zaś d-cą batalionu
był por „Sablewski” – Bolesław Piasecki.
JuŜ nie konspiracja a otwarta walka z okupantem; upojenie zwycięskimi bojami i satysfakcja
operowania w wyzwolonym terenie, w lokalnej wolnej Polsce. Akcja „Burza” w Okręgach
Nowogródzkim i Wileńskim i jej kulminacyjny moment – operacja „Ostra Brama”
/wyzwolenie Wilna/ kończy w zasadzie Ŝołnierską słuŜbę – młodzieńczą przygodę. Armia
Czerwona otacza, rozbija i rozbraja jednostki Armii Krajowej. Gorycz, zawód, poczucie
bezradności ale i chęć odwetu – te doznania dominują. Idą transporty do łagrów, do Kaługi.
„Kozic” szczęśliwie unika aresztowania. Po rozformowaniu III bat. W Puszczy Rudnickiej
„Kozic” wraz z grupą kolegów postanawia wracać na rodzinne Podlasie. Tam zostaje
86
skierowany przez swego dowódcę kompanii, por. „Szczęsnego” do dyspozycji komendanta
Obwodu Bielsk Podlaski „Koryckiego”, który powierza mu dowództwo specjalnego oddziału
dyspozycyjnego komendy. Formowanie oddziału pierwsze walki z UB i NKWD. 4
października 1944 r. powaŜnie ranny w potyczce z UB we wsi Perlejewo. Przebywa na
leczeniu w szpitalu siedleckim, pod opieką niezapomnianej siostry Stanisławy – szarytki.
Zostaje zadenuncjowany. Aresztowany przez UB przechodzi śledztwo w gmachu przy ul. 1
Maja w Siedlcach, następnie więzienie, rozprawa „kiblowa” przed Wojskowym Sądem
Rejonowym. Więzienie opuszcza w czerwcu 1945 roku. W lipcu tegoŜ roku jest juŜ w
Warszawie, gdzie słuŜy pod dowództwem „Szczęsnego” w jednostce osłonowej komórki
wywiadu „Pralnia II” pracującej dla Dowództwa Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Następuje ponowne aresztowanie. Wojskowy Sąd Rejonowy orzeka 10 lat pozbawienia
wolności. Więzienie na ul. Rakowieckiej, we Wronkach, katorŜnicza praca w kopalniach
węgla w Sierszy Wodnej i Brzeszczach przez 2 lata. Na wolność wychodzi „warunkowo” –
pracą w kopalni na ten „warunek” zasłuŜył – krótko przed BoŜym Narodzeniem 1954 r.
Wraca do Warszawy, do Matki. Spotyka Ją na ulicy w drodze z dworca. Niezwykły to traf i
pełne radosnej ciszy było to spotkanie. Przystępuje natychmiast do pracy, którą otrzymuje
dzięki przyjaciołom i przełoŜonym z czasów partyzanckich w bazie gospodarczej
Stowarzyszenia PAX.
Baza gospodarcza Stowarzyszenia PAX była swoistym azylem dla wielu Ŝołnierzy Polski
Walczącej – Armii Krajowej, NSZ-tu, zarówno uczestników konspiracji cywilnej jak i
wojskowej czasu okupacji niemieckiej i okresu walki z reŜimem komunistycznym.
Zatrudnienie w niej znalazło - bo taka była w tym względzie polityka Bolesława Piaseckiego,
Prezesa Stowarzyszenia PAX – zatrudniać ludzi o takiej „zaszarganej” przeszłości. MoŜna tu
wymienić - i trzeba – wyŜszych oficerów i dowódców jak np. płk Wojciech Borzobohaty,
Szef Sztabu Okręgu Kieleckiego AK, załoŜyciel Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej, płk Jan Zientarski, Komendant tego Okręgu, ostatni d-ca 27 Wołyński Dywizji AK
mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter "śegota", płk Henryk Krajewski „Trzaska”, d-ca 30
Poleskiej Dywizji AK, Jerzy Rutkowski „Michał Kmita”, szef Tajnych Wojskowych
Zakładów Wydawniczych i wielu, wielu innych.
Rozpoczyna takŜe wcale nie łatwy dla niego okres adaptacji do Ŝycia na tzw. „wolności”.
Odczuwa nieodpartą potrzebę „wyrównania” dystansu w stosunku do tych, którzy nie mieli
„przerw w Ŝyciorysie”. Trzeba było ponownie robić maturę a następnie studia. Na wydziale
Prawa Uniwersytetu Warszawskiego uzyskuje tytuł magistra. Towarzyszy temu uczucie
ogromnej ulgi, satysfakcji z pokonania wielu trudności.
Jesienią 1955 roku zawiera związek małŜeński, co pozwala mu zamieszkać w Warszawie, gdyŜ z racji działalności przeciw władzy komunistycznej - takiego prawa nie miał.
śona Zdzisława, własny kąt, Matka w domu, stabilizacja – do tego tęsknił przez długie dni i
noce w więziennej celi. W krótkim czasie dzieci: Maria – 1956 r. i Zofia – 1957 r. Na
przestrzeni lat 1980-1987 pięcioro wnucząt powiększa rodzinę.
Po pięciu latach pracy w Instytucie Wydawniczym PAX przeniesiony w 1960 r. do „IncoVeritas” gdzie pracuje na róŜnych stanowiskach do roku 1993. Pracę kończy i odchodzi na
emeryturę ze stanowiska Dyrektora Zakładu Chemii Budowlanej „Inco”, przodującej
wówczas jednostki koncernu. Emerytura to nie okres wypoczynku ale intensywnego
zaangaŜowania w pracę społeczną. W szeregi Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej wstąpił na początku działalności Związku z chwilą uformowania Koła Sokołów
87
Podlaski „Sęp-Proso” – wchodzącego w skład Okręgu Warszawa-Wschód „BiałowieŜa”.
Od kwietnia 1993 r. pełni juŜ funkcję Skarbnika w Zarządzie Głównym ŚZśAK. Na Zjeździe
Delegatów ŚZśAK w kwietniu 1996 r. wybrany zostaje Wiceprezesem Zarządu Głównego
ŚZśAK.
Wykonując Uchwały IV Zjazdu Delegatów ŚZśAK, organizuje szereg konferencji i sesji
popularno-naukowych, przykładowo „Woja domowa czy okupacja”, „Patriotyzm Polski – jaki
jest, jaki winien być”, „Proces moskiewski”, „Generał Nil”, „Polskie Państwo Podziemne” –
których dorobek wydany został w formie ksiąŜkowej w wersji polsko-angielskiej, przy
pomocy i wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz przekazany do wszystkich
placówek dyplomatycznych Polski i do polskich organizacji kombatanckich na świecie.
Choroba sprawiła, Ŝe w latach 1999-2005 przeszedł „w stan spoczynku”, by ponownie wrócić
do pracy związkowej w kadencji 2005-2008. Jednak róŜnice w poglądach na sposoby
realizacji celów i bieŜącej polityki kadrowej sprawiły, Ŝe zrezygnował z funkcji Wiceprezesa
ZG i wycofał się z działalności związkowej na szczeblu centralnym koncentrując się na pracy
w swoim macierzystym Obwodzie „Sęp-Proso” – Sokołów Podlaski, gdzie w ostatnim 10leciu ub. wieku inicjował powstanie szeregu upamiętnień czynu niepodległościowego, z
których wymienić naleŜy Pomnik Niepodległości zaprojektowany przez prof. Jerzego Kalinę.
Jest inwalidą wojennym III grupy. Kawaler Orderu Wojennego Virtuti Militari i KrzyŜa
Walecznych. Posiada takŜe inne odznaczenia państwowe i wojskowe. W grudniu 2009 r.
Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przyznała Kol. Stanisławowi Oleksiakowi Złoty
Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej.
15 maja 2010 r. decyzją IX Zjazdu Delegatów ŚZśAK – Nadzwyczajnego zostaje wybrany
na Prezesa Zarządu Głównego Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej.
2. INFORMACJE NORMATYWNE
•
•
•
•
•
•
Statut
Regulamin przyjęcia w poczet członków
Członkowie Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
Uprawnienia członków Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
Odznaczenia i mianowania
Pomoc socjalna dla członków Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
Zamieszczone w portalu
88
3. INFORMACJE ORGANIZACYJNE
WŁADZE
RADA NACZELNA
•
Bieganik Zbigniew
•
•
•
•
•
•
Filipkowski Tadeusz
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 05.05.1932r
PRZYNALEZNOŚĆ AK: Okręg Warszawa
PSEUDONIMY: Filip, Krzycki
STOPIEŃ: podpułkownik
śYCIORYS: Czerwiec 2010 - Rzecznik Prasowy ŚZśAK
2001 - 2008 Rzecznik Prasowy ŚZśAK
1993 - 1999 Rzecznik Prasowy ŚZśAK
1991 - 1993 Redaktor "Biuletynu Informacyjnego"
1972 - 1981 Redakcja Ilustrowanego Magazynu Turystycznego Światowid z-ca
redaktora naczelnego
1964 - 1972 Centralna Agencja Fotograficzna - redaktor prowadzący
1963 - 1968 - Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej - zast. kier. działu
informacji zagranicznej
1962 - 1963 Redakcja "Wiedza i śycie" - kierownik działu
1957 - 1962 Redakcja "Na Przełaj" - publicysta
1950 - 1957 Filmowa Agencja Wydawnicza - redaktor
1952 - 1956 Studia polonistyka na Wydziale Filologii UW
1943 - 1944 Szare Szeregi - Zawisza
PRZYDZIAŁ DO ODDZIAŁÓW:
- 9 Zawiszacka DruŜyna Harcerzy Rój Dzikie Pola blok Zamek
UDZIAŁ W AKCJACH:
- 1944 Eskortowanie
- IX,1943-1944 Mały sabotaŜ, kolportaŜ, eskortowanie
ODZNACZENIA: KrzyŜ Komandorski, Oficerski i Kawalerski OOP, Złoty i Srebrny
KrzyŜ Zasługi, KrzyŜ AK, Medal za Warszawę, Srebrny Medal za Zasługi dla
Obronności, Krzyz za Zasługi dla ZHP, Za Zasługi dla PCK, "Pro Memoria" i inne.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Gospodarek Miron
Hozakowski Bolesław
Jóźwicki Jerzy
Józefowski Henryk
Kurc Andrzej
Lewenstein Krystyn
Michalski Tadeusz - Prezes
Mogiła-Lisowski Zygmunt
Olesiak Zbigniew - Wiceprezes
Paszyński Janusz
Pęczalski Zbigniew
Ratajski Wiesław - Wiceprezes
Targowski Wojciech
89
•
•
Ujma Bogusław - Wiceprezes
śukowski Leszek
PREZYDIUM ZARZĄDU GŁÓWNEGO
•
Bieniaszewski Antoni
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 23 grudnia 1919 r. w Kemerowie koło Tomska na
Syberii
PRZYNALEZNOŚĆ AK: Batalion "Kiliński"
PSEUDONIMY: Antek
STOPIEŃ: podpułkownik
śYCIORYS:
- w maju 1938 r. uzyskał Świadectwo Dojrzałości (matura) w Państwowym
Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie
- po maturze ochotniczo zgłosił się do słuŜby wojskowej w Szkole PodchorąŜych
Rezerwy Artylerii Przeciwlotniczej w Trauguttowie k. Brześcia nad Bugiem, którą
ukończył w maju 1939 r. w stopniu plutonowego podchorąŜego rezerwy i dostał
przydział do 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej w Warszawie
- w okresie okupacji ukończył Wydział Elektryczny Szkoły Wawelberga i Rotwanda
w Warszawie
- po kapitulacji Powstania więziony w obozach jenieckich kolejno w Muhlberg,
Altengrabow, Sandbostel i Lubece, gdzie został oswobodzony 2 maja 1945 r. - maj
1944 - lipiec 1946 Zespół Oficera Kontaktowego nr 41 majora Michalskiego I Polskiej
Dywizji Pancernej gen. Maczka - Po powrocie do Polski w lipcu 1946 r. pracował
początkowo przez dwa lata w przemyśle włókienniczym w Łodzi, następnie jako
Główny Energetyk Zakładów Wytwórczych Lamp Elektrycznych im. RóŜy
Luksemburg w Warszawie, w podległym Dziale było zatrudnionych 220
pracowników, w tym 5 inŜynierów
- 1 kwietnia 1980 r., po 26 latach pracy przeszedł na emeryturę.
- W Światowym Związku śołnierzy Armii Krajowej przez dziewiętnaście lat pełnił
funkcję Prezesa Środowiska Batalionu „Kiliński” (obecnie Honorowy Prezes
Ogólnokrajowego Środowiska Batalionu „Kiliński”). Od 1992 r. pełni funkcję
przewodniczącego Komisji d.s. Uroczystości i Sztandarów Związku. Od dwóch lat jest
członkiem Prezydium Zarządu Głównego SZZAK.
- wrzesień 1939 r. 5 pluton Grupy Obrony Mostów, dowodzonej przez kpt.
Jezierskiego
- 2 stycznia 1940 r. zaprzysięŜony w tajnej Organizacji Wojskowej (TOW), po
krótkim przeszkoleniu z zakresu konspiracji został dowódcą grupy dywersyjnej
- w Powstaniu Warszawskim dowódca I plutonu kompanii Kedyw Kolegium C.
stanowiącej odwód Dowódcy Obwodu Śródmieście płk. „Radwana” (Edward Pfeifer),
•
•
•
•
•
90
•
•
3 sierpnia 1944 r. kompania ta została włączona do Batalionu „Kiliński” jako jego 8
kompania
UDZIAŁ W AKCJACH:
- wrzesień 1939 r. przelicznikowy przeciwlotniczego działa z którego zostały
zestrzelone 2 samoloty i trafiono 12 dalszych
- od 1940 r. dowodził grupą dywersyjną, która niszczyła środki transportowe wroga,
tak drogowe jak i kolejowe, paliła magazyny niemieckie w Warszawie i w promieniu
50 kilometrów
- podczas Powstania dowodzony pluton bronił barykady - przejścia przez Aleje
Jerozolimskie między Kruczą i Marszałkowską, północną i południową części
Warszawy, na wysokości dzisiejszego domu towarowego „Smyk” - stanowiącej
jedyną zaporę uniemoŜliwiającą Niemcom korzystanie z tej arterii. Zadanie to było
wykonane i poczynając od 5 sierpnia 1944 r. do końca Powstania, mimo codziennych
ataków i bombardowań barykady, Ŝaden pojazd niemiecki nie przejechał Alejami
ODZNACZENIA: Order Wojenny Virtuti Militari V klasy, KrzyŜ Komandorski
Orderu Odrodzenie Polski, KrzyŜ Oficerski Orderu Odrodzenie Polski, KrzyŜ
Kawalerski Orderu Odrodzenie Polski, KrzyŜ Armii Krajowej, Warszawski KrzyŜ
Powstańczy, KrzyŜ Partyzancki, 4-krotnie Medal Wojska, Medal za 1939 r., Medal
Pro Memoria, Medal za Warszawę, Srebrny Medal za Zasługi dla Obronności Kraju,
Brązowy Medal za Zasługi dla Obronności, Kraju, Złoty Medal Opiekuna Miejsc
Pamięci Narodowej, Złota Odznaka Honorowa dla Warszawy, Złota Odznaka
ZasłuŜonego SZZAK, Odznaka Honorowa za Zasługi dla SZZAK, Odznaka
WyróŜnienie SZśAK, Odznaka Akcji Burza, Odznaka Weterana Walk o
Niepodległość, Odznaka Batalionu „Kiliński"
•
Bohdanowicz Janusz
•
•
•
•
•
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 24.06.1922r. Wilno
PRZYNALEZNOŚĆ AK: Okręg Wileński
PSEUDONIMY: Czortek
STOPIEŃ: sierŜant
ZYCIORYS:
- 1939 - 1941 Koło Ŝołnierzy 5 Pułku Piechoty Legionów - Łącznik
- 15.10.1942 zaprzysięŜony w plutonie kpt. A. Downarowicza ps. "Burza" - Garnizon
m. Wilna dzielnica Kalwaryjska
UDZIAŁ W AKCJACH: W czasie słuŜby od 1944 r. brał udział we wszystkich
akcjach bojowych Brygady.
ODZNACZENIA: KrzyŜ Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyz Oficerski
Orderu Odrodzenia Polski, KrzyŜ Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Srebrny
KrzyŜ Zasługi, KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Partyzancki, Medal Wojska, KrzyŜ
Armii Krajowej, KrzyŜ Partyzancki, Medal Wojska, KrzyŜ Zesłąńców Sybiru, KrzyŜ
•
•
91
Armii Krajowej, Brązowy Medal za zasługi dla obronności kraju, Odznaka "Za wkład
pracy społecznej dla ŚZśAK", Medal "Pro Memoria", Odznaka weterana walk o
niepodległość, Honorowa odznaka Ŝołnierza Armii Krajowej okręgów "Wiano" i
"Nów"
•
Kurek Piotr
•
Kwiatkowski Edward - Skarbnik
•
•
•
•
•
•
•
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 06.08.1932 Budy Zaklasztorne
PRZYNALEZNOŚĆ AK:
PSEUDONIMY: Kajtek, Kwiatek
STOPIEŃ: porucznik
śYCIORYS:
UDZIAŁ W AKCJACH:
ODZNACZENIA: KrzyŜ Armii Krajowej, KrzyŜ Kawalerski Orderu Odrodzenia,
Odznaka Weterana Walk o Niepodległość, Patent Weterana Walk o Niepodległość,
Akcja "Burza" pod patronatem Prezydenta RP, Srebrny KrzyŜ Zasługi dla ZHP,
Rozeta z Mieczami do KrzyŜa za Zasługo dla ZHP, Pro Medmoria U.ds. Komb.i O.
R., Za Zasługi dla Miesta Stołecznego Warszawy (Syrenka)
•
Okoń Janusz - Sekretarz
•
•
•
•
•
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 07.10.1932r. Warszawa
PRZYNALEZNOŚĆ AK:
PSEUDONIMY: Pchełka
STOPIEŃ: kapitan
śYCIORYS:
- Dywizjon 1 Pułku Szwolerzerów J. Piłsudskiego pod dow. por. Aleksandra
Tyszkiewicza ps. "Góral" Łącznik w poczcie dowódcy dywizjonu
UDZIAŁ W AKCJACH:
- sierpień 1944 Udział w walkach powstańczych na Mokotowie w obszarze ulic:
Puławska, Belgijska, Dolna, Belwederska
•
92
•
ODZNACZENIA: KrzyŜ Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, KrzyŜ Armii Krajowej,
Warszawski KrzyŜ Powstańczy, KrzyŜ Partyzancki i inne
•
Oleksiak Stanisław - Prezes Zarządu
•
Pusłowski Zbigniew - Wiceprezes
•
•
•
•
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 11.02.1931 r. Truszczyzna
PRZYNALEZNOŚĆ AK: "JODŁA"
PSEUDONIMY: Biały
STOPIEŃ: porucznik
PRZYDZIAŁ DO ODDZIAŁÓW: Szare Szeregi w Kielcach – eksperymentalny
zastęp prowadzony przez Jana Suligę ps. Ziemomysł
UDZIAŁ W AKCJACH: Szare Szeregi: Przenoszenie wiadomości i meldunków,
rozlepianie ulotek na ścianach, osłanianie od strony ul. Pierackiego akcji malowania
kotwicy na wieŜy przy Katedrze Kieleckiej, wywiad – obserwacje meteorologiczne i
ruchu wojsk
śYCIORYS:
o 1940-1945 nauka na tajnych kompletach w Kielcach
o 1946-1951 gimnazjum i liceum w Jeleniej Górze, matura
o 1951-1955 praca w centralnej Agencji Fotograficznej w Warszawie oraz w
Przedsiębiorstwie Robót Telekomunikacyjnch w Warszawie - pomoc montera
o 1955-1960 studia na Wydziale Łączności/Elektroniki Politechniki
Warszawskiej
o 1960-1971 praca naukowo-dydaktyczna w Katedrze Elektroakustyki
Politechniki Warszawaskiej
o 1965-1972 starszy projektant w Biurze Projektowo-Technologicznym
Przemysłu Motoryzacyjnego "Motoprojekt" (hamownie silników, budowa
zakładów Fiata 126P)
o 1972-1990 starszy projektant, kierownik pracowni w Centralnym Ośrodku
Badawczo Projektowym Budownictwa Przemysłowego "Bistyp"
o 1990-2001 główny specjalista w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy
o od 2001 emerytura, biegły sądowy
DZIAŁALNOŚĆ w ŚZśAK:
o Przewodniczący komisji rewizyjnej Korpusu Jodła w Warszawie
o Członek prezydium Zarządu Głównego ŚZśAK
o Sekretarz Rady Fundacji Polskiego Państwa Podziemnego
o Wiceprezes Zarządu Głównego ŚZśAK
ODZNACZENIA: KrzyŜ Armii Krajowej, Odznaka Ŝołnierzy AK b. Okręgu
Radomsko-Kieleckiego, Odznaka pamiątkowa „Akcji Burza”, Odznaka weterana walk
o niepodległość, Srebrny krzyŜ zasługi dla ZHP z rozetą-mieczami, Honorowa
odznaka Ŝołnierza AK korpusu Jodła
•
•
•
•
93
•
Szrajber Bartłomiej
•
Wiszowaty Eugeniusz - Wiceprezes
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 18.08.1922r., wieś Dręstwo, pow. Szczuczyn
Białostocki.
PRZYNALEZNOŚĆ AK: Okręg Warszawa Powiat
PSEUDONIMY: Skiba
STOPIEŃ: kapitan
śYCIORYS:
- II-V 1945.- Liceum Ogólnokształcące im. M.Kopernika w Grajewie.
- VI 1945. -wyjazd do Warszawy, dla uniknięcia inwigilacji i kontynuacji kształcenia.
- 1945- 1951- studia wieczorowe i zaoczne, zawodowe techniczne i ekonomiczne.
(Szkoła InŜynierska im. H.Wawelberga i S. Rotwanda, oraz Szkoła Główna Handlowa
w Warszawie).
- 1947 - 1948 - Państwowe Zakłady InŜynierii - Ursus
- 1947 - 1965 - Spółdzielczość Pracy - Prezes Spółdzielni Pracy „Radość", następnie
„Tłoczywo" Warszawa
- 1965 - 1967- Biuro Obrotu Maszynami i Surowcami Warszawa – dyrektor
- 1967 - 1968 - Komitet Drobnej Wytwórczości - doradca pełnomocnika Rządu ds.
Surowców Wtórnych.
- 1968 - 1980 - Komisja Planowania przy Radzie Ministrów - starszy radca Współautor wydawnictw ekonomiczno - prawnych z zakresu gospodarki materiałowej
dla Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.
- W 1980 r. wybrany Przewodniczącym Rady Zakładowej, jako bezpartyjny kandydat
zgłoszony przez Komitet Odnowy w K.P. przy RM.
- Od 13 grudnia 1981r., jako 59 letni emeryt zwolniony na wcześniejszą emeryturę z
KP przy RM.
- Lata 1982 - 92 doradztwo i organizowanie odradzającej się prywatnej działalności
gospodarczej i organizowanie fundacji ( ustawa o Fundacjach 1986r.)
PRACA SPOŁECZNA W ŚZZAK:
- 1992 - 2007r. - Przewodniczący komisji Rewizyjnej w Kole Nr 6 „HELENOW
Okręg Warszawa - Powiat - „OBROśA" ŚZZAK.
- 1996 - 2009 - Skarbnik i Członek Prezydium Zarządu Okręgu Warszawa -Powiat „OBROśA" ŚZśAK
- W 2001r. zorganizował Fundację „Szarych Szeregów i Armii Krajowej im. Mariana
Syty" i był Prezesem Zarządu tej Fundacji. Fundacja działała w oparciu o środki
finansowe rodzinne i wspierała materialnie etos Armii Krajowej poprzez
wydawnictwa, rajdy pamięci, konkursy wiedzy o działalności niepodległościowej itp.
Fundacja zakończyła działalność 31 XII 2009r.
- Od lipca 2005r. był doradcą Prezesa Zarządu Głównego Światowego Związku
śołnierzy Armii Krajowej ds. ekonomiczno- finansowych i członkiem Prezydium
•
•
•
•
•
94
•
•
Zarządu Głównego ŚZZAK.
- Od września 2008 - Wiceprezes Zarządu Głównego ŚZZAK
. - Od 19 kwietnia 2010 do 15 maja 2010 p.o. Prezesa Zarządu Głównego ŚZZAK.
- Od 15 maja 201O - Wiceprezes w Zarządzie Głównym ŚZśAK.
- styczeń 942r. ZWZ AK Rejon Rajgród, funkcja łącznik Komendy Rejonu Rajgród z
Komendą Placówki Pruska
- lipiec 1944r. koncentracja w ramach 9 Pułku Strzelców Konnych w Uroczysku
Grzędy (pow. Grajewo).Po stoczonej bitwie z Niemcami 8.LX.1944r. wycofał się z
terenu zagroŜonego. Wojska sowieckie wkroczyły na te tereny w styczniu 1945r.
ODZNACZENIA: KrzyŜ Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, KrzyŜ Kawalerski
Orderu Odrodzenia Polski, Srebrny KrzyŜ Zasługi, KrzyŜ Armii Krajowej, Medal 'Pro
Memoria", Odznaka Weterana Walk o Niepodległość, Odznaka Pamiątkowa „Akcja
Burza"
•
Zawiślak Sławomir
•
śelaśkiewicz Jerzy - Wiceprezes
•
•
•
•
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 25.01.1926r KsiąŜ Wielki
PRZYNALEZNOŚĆ AK:
PSEUDONIMY: Śmiały, Korab
STOPIEŃ: major
śYCIORYS:
1950 - 1992 Praca w NajwyŜszej Izbie Kontroli
1945 Studia na Uniwersytecie Jagiellońskim
1943 - 1944 Obóz karny filia KL Płaszów
1943 Szkoła PodchorąŜych Rezerwy Piechoty
1941 Szare Szeregi druŜynowy
1940 Ukończona Szkoła Powszechna, rozpoczęta nauka na kompletach tajnego
nauczania
- 03.1941 Placówka ZWZ-AK "Kozioł" w KsiąŜu Wielkim, druŜynowy Sz. Sz.
"Mirów" w KsiąŜu Wielkim.
UDZIAŁ W AKCJACH:
- 25.08.1944 Udział w osłonie "SBP" "Skała" z Krakowa w potyczce pod Moczydłem
- 18.08.1944 Zdobycie broni i amunicji dla O/P "Skrzetuski"
- 16-17 03.1943 Przyjęcie zrzutu broni
ODZNACZENIA: Polonia Restituta kl. V, IV i III, KrzyŜ Walecznych, KrzyŜ
Partyzancki, KrzyŜ Armii Krajowej, Srebrny KrzyŜ Zasługi z Mieczami, Medal
Wojska I, II i III, Zł. Sr. i Br. Medal KEN, Zasł. dla Górnictwa Złoty i Srebrny
śupański Andrzej
•
•
•
•
95
GŁÓWNA KOMISJA REWIZYJNA
•
Bakuniak Edmund
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 24.04.1923 Podzamcze Osada Wola Piłsudskiego
(Wołyń)
PRZYNALEZNOŚĆ AK:
PSEUDONIMY: JeŜ
STOPIEŃ: porucznik AK
śYCIORYS:
- w ... zdaje maturę w Poznaniu
- w ... studiuje na Uniwersytecie Poznańskim na Wydziale Rolniczo-Leśnym
- od ... pracuje w Poznaniu w Instytucie Krajowych Włókien Naturalnych
- od .. pracuje w Instytucie Jedwabiu Naturalnego w Milanówku
- od ...pracuje jako kierownik zakładu w Instytucie Przemysłu Organicznego w
Warszawie, gdzie po obronie pracy - habilitacyjnej uzyskuje tytuł prof.
nadzwyczajnego, a następnie zwyczajnego nauk rolniczych
- Jest współautorem albumu „śołnierze Wołynia”, autorem ksiąŜek: „Osnowa:
Zgrupowanie Pułkowe 27 Wołyńskiej - Dywizji Piechoty AK”, ksiąŜki z serii Rodziny
Kresowe — „Rodzina Bakuniaków” oraz ponad 100 prac naukowych i publikacji
technicznych z zakresu włókien naturalnych i chemicznej ochrony roślin.
- po odzyskaniu niepodległości Polski wstępuje do Światowego Związku śołnierzy
AK Okręg Wołyń. Pełni w Okręgu funkcję Prezesa Komitetu Budowy Pomnika 27
Wołyńskiej Dywizji Piechoty na Skwerze Wołyńskim w Warszawie, a następnie
Prezesa Okręgu Wołyń Światowego Związku śołnierzy AK
- w lutym 1940 roku zostaje zaprzysięŜony w Zamościu przez rejenta Pomarańskiego
jako członek Związku Walki Zbrojnej. Tam działał w konspiracji do czasu powrotu na
Wołyń w roku 1941 do rodziny mieszkającej w Dubnie
- od 1943 r. w oddziałach AK, wymienionych poniŜej.
UDZIAŁ W AKCJACH:
- od 1942 roku organizuje pod kierunkiem kuzyna ppor. Józefa Malinowskiego
„Ćwika” skup i naprawę broni dla samoobrony na Pańskiej Dolinie i dla
organizującego się tam oddziału partyzanckiego AK „Łuna”.
- od sierpnia 1943 roku wstępuje do tego oddziału i wraz z nim na rozkaz płk
„Lubonia” w grudniu 1943 r. bierze udział w koncentracji oddziałów partyzanckich w
Kupiczowie od Kowlem na Wołyniu. Zarówno w czasie stacjonowania „Luny” na
Pańskiej Dolinie jak i w trakcie marszu na koncentrację bierze udział w walkach z
oddziałami OUN-UPA.
- od stycznia 1944 r. jako d-cy druŜyny w 1 kompanii 1 Batalionu 24 pp AK 27
Wolyńskiej Dywizja Piechoty AKwalczył z OUN/UPA w Oździutyczach, a następnie
w operacji „Burza” z Niemcami w Pisarzowej Woli i innych miejscowościach w
okrąŜeniu w Lasach Mosulskich.
- w kwietniu 1944 roku aresztowany przez Niemców, uwięziony we Włodzimierzu
Wołyńskim ucieka w czasie transportu więźniów do obozu w Rawie Ruskiej i dostaje
się do Puszczy Solskiej
- w maju 1944 r. zostaje wcielony do kompanii sztabowej por. Haniewicza „Wojny” 9
pp. Ziemi Zamojskiej dowodzonego przez mjr Edwarda Markiewicza „Kalinę”, jako
doświadczony partyzant przydzielony został do druŜyny „piatów” mających pełnić
rolę artylerii pułkowej. W czasie walk w Puszczy Solskiej zespół piatów bierze udział
•
•
•
•
•
•
96
•
w walce z samochodami pancernymi, które w operacji Sturmyind II atakują
partyzantów.
- w czerwcu 1944 r. przedostaje się przy pomocy miejscowej konspiracji do oddziału
por.”Ciąga” Józefa Śmiecha, który zostaje rozbrojony przez wojska sowieckie na
podejściu do szosy Zamość — Lublin.
ODZNACZENIA: KrzyŜ Armii Krajowej, Medal Wojska Polskiego, LrzyŜ
Partyzancki, Srebrny KrzyŜ Zasługi, KrzyŜ Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
KrzyŜ Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Złota Odznaka Zasługi dla Przemysłu
Chemiczbego, Srebrna Odznaka ZasłuŜony Białostocczyźnie, Złota Odznaka
Honorowa "Za zasługi dla Warszawy", Odznaka Honorowa Stowarzyszenia
InŜynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, ZasłuŜony dla Instytutu Przemysłu
Organicznego, Srebrny Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej
•
Kacperczyk Jerzy - Przewodniczący
•
•
•
•
•
•
•
•
DATA i MIEJSCE URODZENIA: 14.09.1927 Meszcze pow. Piotrków Trybunalski
PRZYNALEZNOŚĆ AK:
PSEUDONIMY: Kondor
STOPIEŃ: major
śYCIORYS:
UDZIAŁ W AKCJACH:
ODZNACZENIA: Komandoria Polonia Restituta Oficerski, Kawalerski KrzyŜ Orderu
Odrodzenia Polski, Złoty, Srebrny KrzyŜ Zasługi, Trzykrotnie KrzyŜ Wojska, KrzyŜ
Armii Krajowej i wiele innych
•
•
•
•
Krokos Maciej
Małachowski Edward
Odorkiewicz Andrzej
Pośpiech Tadeusz
GŁÓWNY SĄD KOLEśEŃSKI
•
•
•
•
•
•
•
•
Gilewicz Romuald
Jezierski Bogdan
Kamińska Barbara Natalia
Latoszyński Zdzisław
Masłoń Jadwiga
Mikuć Włodzimierz
Walosiński Wojciech - Przewodniczący
Wójtowicz Czesław
97
KOMISJE
Komisja ds. Weryfikacji i Uprawnień Kombatanckich - tel. 22 654-76-36
Andrzej Miś
Jerzy Wróblewski
Komisja ds. Zdrowia i Pomocy Socjalnej - tel. 22 654-76-36
Jerzy śelaskiewicz – Przewodniczący
Jan Morawski – Sekretarz
Janusz Kowalski
Tadeusz Tokarski
Ireneusz Górski
Komisja ds. Historii, Wydawnictw i Pamięci Narodowej - tel. 22 654-76-36
Zadaniem Komisji jest popularyzacja wiedzy o najnowszej historii Polski poprzez
inspirowanie działań profesjonalnych historyków, akcje wydawnicze, opracowywanie
materiałów rocznicowych dotyczących dziejów Polskiego Państwa Podziemnego i jego
zbrojnego ramienia - Armii Krajowej, wreszcie gromadzenie dokumentów związanych z II
wojną światową.
Józef Rell – Przewodniczący
Komisja ds. MłodzieŜy - tel. 22 620-12-89
Piotr Kurek
Komisja ds. Współpracy z MłodzieŜą Szkolną
Jerzy Bohdanowicz
Pełnomocnik Prezesa ds. Stosunków Polsko-Ukraińskich
Jerzy Bohdanowicz
98
4. FORMULARZE
•
•
•
•
Deklaracja członka zwyczajnego
Deklaracja członka nadzwyczajnego
Kwestionariusz osobowy
Kwestionariusz dla wdowy (wdowca) emeryta i rencisty pozostałych po
kombatancie
•
•
•
Wniosek o przyznanie uprawnień kombatanckich
Rekomendacja wniosku o przyznanie uprawnień kombatanckich
Oświadczenie świadka
•
•
Formularz papierowy biogramu
Formularz elektroniczny biogramu
•
•
•
•
•
•
•
Wniosek o nadanie orderu-odznaczenia
Wniosek o nadanie medalu
Wniosek o nadanie KrzyŜa Zesłańców Sybiru
Wniosek o nadanie Medalu "Pro Memoria"
Wniosek o nadanie medalu złotego-srebrnego "Opiekun Miejsc Pamięci
Narodowej"
Wniosek o nadanie Złotej Odznaki Zasługi ŚZśAK
Wniosek o mianowanie
•
•
•
Wniosek o udzielenie pomocy
Wniosek do Fundacji "Polsko-Niemieckie Pojednanie"
Wniosek do Kierownika Urzędu ds. Kombatantów
Zamieszczone w portalu
99
5. INFORMACJE SZCZEGÓŁOWE
Okręg Białystok Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 15-440 Białystok ul. Malmeda 8 p.31
Telefon: 85-743-64-45
Prezes: Witold Czarnecki
Wiceprezes: Henryk Rembiszewski
DyŜury: Poniedziałek-Piątek 9-12
Okręg Bydgoszcz Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 85-066 Bydgoszcz ul. Konarskiego 3
Telefon: 52-322-11-03
Prezes: Alojzy Gładykowski
Wiceprezes: Zbigniew Uryć
DyŜury: Poniedziałek, Środa, Czwartek 10-13
Okręg Częstochowa Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 42-217 Częstochowa ul. Nowowiejskiego 3
Telefon: 34-365-13-02
Prezes: Juliusz Domagalski
Wiceprezes: Kazimierz Parcierpnik
DyŜury: Wtorek 10-12, Czwartek 16-18
Okręg Dolnośląski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 50-062 Wrocław Pl. Solny 14a
Telefon: 71-344-61-61
Prezes: Jerzy Woźniak
Wiceprezes: Roman Cywka
DyŜury: Wtorek-Piątek 10-13
Okręg Kielce Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 25-520 Kielce Ul. Targowa 18 V p.
Telefon: 41-344-91-20
Prezes: Zbigniew Mielczarek
Wiceprezes: Wojciech Targowski
DyŜury: Poniedziałek, Wtorek, Środa 9-12
Okręg Koszalin Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 75-612 Koszalin Ul. Zwycięstwa 168
Telefon: 94-342-25-72
Prezes: Ryszard Piszczecki
Wiceprezes: Mieczysław Bielski
DyŜury: Wtorek i Piątek 10-13
100
Okręg Krosno Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 38-400 Krosno ul. Bieszczadzka 1
Telefon: 13-437-58-22
Prezes: Józef Słyś
Wiceprezes: Tadeusz Konieczko
DyŜury: Środa 8.30-12
Okręg Lublin Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 20-951 Lublin ul. Lubomelska 1-3 skr. poczt. 373
Telefon: 81-742-44-50
Prezes: Stanisław Wołoszyn
Wiceprezes: Zbigniew Olszewski
DyŜury: Poniedziałek-Czwartek 10-13
Okręg Lubuski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 66-400 Gorzów Wlkp. ul. Mieszka I 50
Telefon: 95-722-65-27
Prezes: Bogusław Mucha
Wiceprezes: Henryk SzulŜycki
DyŜury: Wtorek 11-13
Okręg Łódź Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 91-735 Łódź Ul. Źródłowa 52 pok. 124
Telefon: 42-634-24-20
Prezes: Zbysław Raczkiewicz
Wiceprezes: Mirosław Kopa
DyŜury: Poniedziałek-Czwartek 9-12
Okręg Małopolska Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 31-540 Kraków ul. Rzeźnicza 2a
Telefon: 12-421-53-14
Prezes: Ryszard Brodowski
Wiceprezes: Włodzimierz Czerniewski
Okręg Opole Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 45-067 Opole ul. Targowa 12
Telefon: 77-456-56-07
Prezes: Wanda Nowak
Wiceprezes: Halina Horecka
DyŜury: Poniedziałek, Wtorek, Czwartek 10-13
101
Okręg Ostrołęka Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 07-400 Ostrołęka ul. Kopernika 16
Telefon: 29-764-32-03
Prezes: Edward Mierzejewski
Wiceprezes: Wacław SpiŜarny
DyŜury: Wtorek, Środa, Piątek 9-12
Okręg Piotrków Trybunalski Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 97-300 Piotrków Tryb. Al. 3 Maja 33 pok. 30
Telefom: 44-732-31-75
Prezes: Stanisław Burza-Karliński
Wiceprezes: Halina Kępińska-Bazylewicz
DyŜury: Środa i Piątek 10-14
Okręg Podkarpacki Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 36-065 Rzeszów ul. 8 Marca 6
Telefon: 17-749-70-88
Prezes: Aleksander Szymański
Wiceprezes: Henryk Kula
DyŜury: Poniedziałek, Wtorek, Piątek 9-12
Okręg Pomorski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
o
Adres: 81-840 Sopot Al. Niepodległości 739a
Telefon: 58-551-41-90
Prezes: Teresa Urbanowa
Wiceprezes: Krystyna Cembrzyńska-Piłat
DyŜury: Poniedziałek 11-15, Czwartek 15-17
Strona internetowa Okręgu
Okręg Radom Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
o
Adres: 26-600 Radom ul. 25 Czerwca 68
Telefon: 48-384-56-25
Prezes: Leon Etwert
Wiceprezes: Edward Małachowski - Wiceprezes
DyŜury: codziennie 10-12
Okręg Szczecin Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 70-502 Szczecin ul. Wały Chrobrego 4
Telefon: 91-430-33-78
Prezes: Bolesław Zb. Pawłowski
Wiceprezes: Krystyn Banatowski
DyŜury: Poniedziałek i Piątek 10-14
102
Okręg Śląski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 40-062 Katowice ul. Kilińskiego 9
Telefon: 32-257-21-69 lub 32-461-14-62; Fax: 32-609-98-42
Prezes: Marian Piotrowicz
Wiceprezes: Zdzisław Greffling
Okręg Tarnów Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 33-100 Tarnów ul. Mościckiego 29
Telefon: 14-626-29-31
Prezes: Zdzisław Baszak
Wiceprezes: Ryszard śądło
Okręg Toruń Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
Adres: 87-100 Toruń ul. Wały gen. Sikorskiego 21
Prezes: Władysław Michałowski (tel. do Prezesa: 56-622-53-12)
DyŜury: Środa 11-13
Okręg Warmińsko-Mazurski Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej
o
o
o
o
Adres: 10-588 Olsztyn ul. śołnierska 15 A
Prezes: Mirosław Reszko
Wiceprezes: Jerzy Bernhardt
Okręg Warszawa Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 02-008 Warszawa ul. Koszykowa 82b
Telefon: 22-684-14-73 lub 22-628-15-74
Prezes: Stanisław Krakowski
Członek Prezydium: Tadeusz Pośpiech
Okręg Warszawa Powiat Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 01-773 Warszawa ul. Braci Załuskich 7
Telefon: 22-722-11-06
Prezes: Janusz Orsik
Wiceprezes: Tadeusz Gołębiewski
DyŜury: Czwartek 11-12
103
Okręg Warszawa Wschód Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 03-446 Warszawa 11 Listopada 17/19
Telefon: 22-670-11-21
Prezes: Edmund Muszyński
Wiceprezes: Wiesław Ratajski
DyŜury: Poniedziałek 10-14
Okręg Wielkopolska Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
o
Adres: 61-713 Poznań Al. Niepodległości 16/18
Telefon: 61-854-19-18
Prezes: Jan Górski
Wiceprezes: Maria KrzyŜańska
DyŜury: Poniedziałek, Środa, Piątek 10-13
Okręg Zamość Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 22-400 Zamość ul. Partyzantów 3
Telefon: 84-677-65-55
Prezes: Sławomir Zawiślak
Wiceprezes: Tadeusz Kopeć
Okręg Zielona Góra Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
Adres: 65-001 Zielona Góra Al. Niepodległości 7a
Prezes: Bogdan Biegalski (tel. do Prezesa: 793-090-356)
Wiceprezes: Zenon Wieczorek
Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich "Ponury Nurt"
o
o
o
o
o
o
Adres: 00-540 Warszawa Al. Ujazdowskie 37 m 35
Telefon: 22-620-12-80 wew. 114
Prezes: Rafał Obarzanek (nr tel 605-199-559)
Prezes honorowy: Zdzisław Rachtan (nr tel 22-621-61-86)
Sekretarz: Łukasz Janczewski
Ogólnokrajowe środowisko batalionu "Kiliński"
o
o
o
o
o
Adres: ul. Zielna 39 00-108 Warszawa
Telefon: 22-620-12-80 wew.116
Prezes: Barbara Scheiner
Sekretarz: Barbara Wilczyńska-Sekulska
104
Ogólnokrajowe Środowisko śołnierzy Armii Krajowej Korpusu „Jodła”
o
o
o
o
o
o
Adres: 00-108 Warszawa ul. Zielna 39
Telefon: 22-620-12-80 wew. 114
Prezes: Zdzisław Schmeidl
Wiceprezes: Maciej świnis
Opis Ogólnokrajowego Środowiska śołnierzy Armii Krajowej Korpusu
„Jodła”
Zdzisław Schmeidl
Powstanie i działalność Ogólnokrajowego Środowiska
śołnierzy Armii Krajowej Korpusu „Jodła”5
Ogólnokrajowe Środowisko śołnierzy „Jodła” powołane zostało do Ŝycia wkrótce po
zarejestrowaniu Stowarzyszenia śołnierzy Armii Krajowej pod nazwą Światowy Związek
śołnierzy Armii Krajowej.
Inicjatorem i współzałoŜycielem Środowiska pod nazwą Koło Środowiskowe „Jodła”
w Warszawie byli: gen. Wojciech Borzobochaty PS. „Wojan”, były szef Sztabu Okręgu
Radomsko-Kieleckiego od XII 1943r. do 19 I 1945 r.,oraz płk Mieczysław Wolski ps.
„Radek” były szef Oddziału IV Komendy Okręgu Radomsko-Kieleckiego.
W zebraniu załoŜycielskim dnia 7 kwietnia 1990 r. w Warszawie przy ul. Złotej 61
uczestniczyły 43 osoby, a 37 które z róŜnych powodów nie mogły być obecne, zgłosiły
pismem zgodę na przynaleŜność. Na zebraniu załoŜycielskim wybrano Zarząd – prezesem
został kpt mgr inŜ. Aleksander Siwek ps. „Bonar”, który funkcję tą pełnił przez 4 kadencje.
Początkowo Koło Środowiskowe „Jodła” wchodziło w skład Okręgu Warszawa Śródmieście
Związku śołnierzy Armii Krajowej.
Dnia 11 kwietnia 2002 r na poszerzonym posiedzeniu Zarządu Środowiska podjęto
jednomyślnie uchwałę o wystąpieniu ze struktur organizacyjnych Okręgu Warszawa.
Dnia 12 kwietnia 2002r. został złoŜony wniosek do Zarządu Głównego ŚZśAK
i przedstawiony prezesowi płk. Stanisławowi Karolkiewiczowi. Prezes Środowiska „Jodła”
kol. Aleksander Siwek podał przyczyny w/w wniosku a mianowicie: powiązanie Środowiska
śołnierzy dawnego Okręgu Radomsko-Kieleckiego z Okręgiem Warszawskim ma charakter
formalny, bowiem obszarem działania Środowiska były tereny Ziem Świętokrzyskiej, odległe
od Warszawy, co jest bardzo istotne w obecnej działalności Środowiska. Środowisko liczyło
wówczas 308 członków, więc więcej niŜ liczba członków niektórych okręgów.
5
105
Dnia 16 kwietnia 2002r w głosowaniu, Zarząd Główny ŚZśAK podjął uchwałę
Środowiskowego przekształceniu Koła Środowiskowego „Jodła” w Warszawie w
Ogólnokrajowe Środowisko śołnierzy Armii krajowej Korpusu „Jodła”, zwanej dalej
Ogólnokrajowym Środowiskiem „Jodła” na prawach Okręgu na podstawie § 3 p. 1 i § 22 p. 2
statutu ŚZśAK. Ogólnokrajowe Środowisko „Jodła” w Warszawie to Ŝołnierze Armii
Krajowej, którzy w kresie II wojny światowej działali w Okręgu Radomsko-Kieleckim
„Jodła” a dziś mieszkają w Warszawie i okolicach. Okręg „Jodła” to obszar przedwojennego
województwa kieleckiego obejmującego 12 obwodów: Kielce, Radom, Częstochowa, Busko,
Jędrzejów, Włoszczowa, Opatów, Sandomierz, Radomsko, Końskie, IłŜa, Kozienice. Na czele
obwodu stoi łącznik, zadaniem którego jest zbieranie wiadomości od członków swojego
obwodu o ich sytuacji socjalno-zdrowotnej-materialnej oraz pomoc w razie potrzeby
finansowa, umieszczanie w domu opieki, szpitalu, sanatorium a takŜe w załatwianiu opieki
nad leŜącymi w domu.
Liczba członków
•
członków zwyczajnych:
początkowo tj. z dniem 07.04.1990r – 43
stan na dzień 30.06.2008 r – 225
• członków nadzwyczajnych:
stan na dzień 30.06.2008r – 56
• średnia wieku: członków zwyczajnych:
84 lata
członków nadzwyczajnych: 73 lata.
Spis prezesów Okręgu
•
1-szy prezes; kpt mgr inŜ. Aleksander Siwek PS. „Bonar” (zmarł 11.11.2003r)
ur. 28.03.1927r w Kielcach. Okres słuŜby: Szare Szeregi od 1940r do 1945 r.
• Obecny prezes: kpt mgr inŜ. Zdzisław Schmeidl PS. „Kula”, ur.08.07.1927r Okres słuŜby:
Szare Szeregi, od 1942r do 1945 r.
Osoby szczególnie zasłuŜone
• gen. Wojciech Borzobohaty, PS. „Wojan”, były szef sztabu okręgu Radomsko-Kieleckiego
w okresie grudzień 1943 – styczeń 1945r, pierwszy prezes ŚZśAK, współzałoŜyciel
Środowiska „JODŁA”.
• płk Mieczysław Wolski PS. „Radek”, szef oddziału IV Komendy Okręgu Radomsko –
Kieleckiego, współzałoŜyciel Środowiska „JODŁA”.
106
• kpt. Aleksander Siwek ps. „Bonar” - współzałoŜyciel Środowiska „JODŁA”, pierwszy jego
prezes.
Liczba kół w Okręgu – obecnie 13.
DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA
Upamiętnianie (fundowane tablice)
• Dnia 10 września 1995r miało miejsce poświęcenie sztandaru „JODŁY”, które odbyło się w
Częstochowie na Jasnej Górze.
• Dnia 3 maja 1996r., w Katedrze Praskiej/Praskiej Matki Boskiej Zwycięskiej na Kamionku
w Warszawie, miało miejsce pomiecenie tablicy pamiątkowej poświęconej gen.
Wojciechowi Borzobochatemu ps. „Wojan”.
• Dnia 5 czerwca 2000r w kościele św. Jacka przy ul. FRETA NA Starym Mieście
w Warszawie miało miejsce poświęcenie tablicy pamiątkowej poświęconej gen. Janowi
Zientarskiemu ps. „Mieczysław”, komendantowi Okręgu Radomsko-Kieleckiego w okresie
maj 1944r i styczeń 1945r.
• Dnia 28 września 2003r odbyło się uroczyste poświęceni Kwatery cmentarnej „JODŁY”
wraz z obeliskiem, na Komunalnym Cmentarzu Północnym w Warszawie. Kwatera ma 96
miejsc grzebalnych, została w czynie społecznym zaprojektowana przez członków
„JODŁY”. RównieŜ kierownikiem budowy i inspektorem nadzoru byli członkowie
środowiska „JODŁA”
• Dnia 20.04.2006r Środowisko „Polski Niepodległej” (PN) wystąpiło do nas z pismem,
z prośbą o przyjęcie ich do naszego Środowiska, gdyŜ ich wiek i stan zdrowia nie pozwala
na dalszą aktywną działalność. Środowisko „JODŁA” decyzją Zarządu Okręgu z dnia
08.11.2006r przychyliło się do w/w prośby i od tej daty PN została wchłonięta do naszego
Środowiska w liczbie 43 członków.
Szkoły
Środowisko „JODŁA” objęło opieką i nawiązało współpracę ze szkołą nr 223 na
Bielanach w Warszawie im Partyzantów Ziemi Kieleckiej, 06.05.2005r podpisano Akt
Przekazania Kwatery cmentarnej Środowiska „JODŁA” w Warszawie w opiekę szkole. W
dniu 14.11.2006r Zarząd Środowiska „JODŁA” dokonał symbolicznego przekazania swojego
sztandaru w/w szkole. Przekazano szkole zestaw „Zeszytów Kombatanckich” wydawanych
przez Komisję Historyczną „JODŁY”. Organizowano w szkole prelekcje i konkursy wiedzy o
Armii Krajowej dla uczniów, fundując nagrody. Uczniowie szkoły brali udział w rajdach i
wycieczkach historyczn0-krajobrazowych organizowanych przez Środowisko :JODŁY”, np.w
dniach 16-17-18.06.2007r na trasie Warszawa – Michniów – Wykus – Wąchock – Kałków.
Uczniowie szkoły brali udział w spotkaniu seniorów „JODŁY” dnia 09.11.2007r w Muzeum
Fundacji Porczyńskich im. Jana Pawła II w Warszawie. Spotkanie uprzyjemniał chór szkolny
i deklamacje przygotowane na tą uroczystość, co nagrodzone było gromkimi brawami.
Wydawnictwa, izby pamięci
W Środowisku „JODŁA” istnieje redakcja, która wydaje „Zeszyty Kombatanckie” i
„Biuletyn Informacyjny” będący sprawozdaniem udziału i organizacji uroczystości,
wycieczek za cały rok w Okręgu „JODŁA”. Wydano „Śpiewnik piesni partyzanckich”.
Ostatnio została wydana przez nasz Okręg ksiąŜka „Zołnierze Jodły” – wspaniała karta
naszych dziejów opracowana przez naszą koleŜankę mgr Joannę Belniak-Kirchner, Redaktora
Naczelnego – I wydanie wyszło w 2007 roku, II wydanie w 2008 r.
W szkole nr 223 im. Partyzantów Ziemi Kieleckiej jest w trakcie przygotowywania
urządzenie Izby Pamięci przez naszą Komisję Historyczną.
107
Rajdy turystyczne
Środowisko „Jodła” organizuje kaŜdego roku rajdy historyczno-krajobrazowe dla Ŝołnierzy
AK mieszkających w Warszawie i okolicach oraz ich rodzin i sympatyków (podajemy daty i
odwiedzane miejscowości):
• 14-15-16 czerwca 1996r – Warszawa-Michniów-Kielce- Cisów-św. Katarzyna-KałkówWykus-Wąchock-Piotrowe Pole.
• 2-3-4 czerwca 2997r – Warszawa-Poznań-Szamotuły-Gniezno-ostrów Legnicki-Poznań
Junikowo-Kurnik-Gniezno-spotkanie z Ojcem św. Janem Pawłem II.
• 5-6-7- czerwca 1998r Warszawa-Szaniec Hubala-SPAŁA-częstochowa-JędrzejowBuranówSand.-Sandomierz-Sulisławice-Ujazd-Św. KrzyŜ.
• 18-19-29 czerwca 1999r – Warszawa-Puławy-Kazimierz-Nałęczów-Zamość-ZwierzyniecUsuchy-Lublin-Kozłówka-Kock.
• 17-18- czerwca – 2000r – Warszawa-Św KrzyŜ-Św, Katarzyna-Wykus-Wąchock-Kałków.
• 8-9-10 wrzesień 2000r – Warszawa-Kaków-Kielce- (sympozjum).
• 31 maja -1-2 czerwca 2002r – Grabówka-Hajnówka-BiałowieŜa-Białystok-SupraślKryński-Kruszyniany-Sokółka-Augustów-Suwałki-Wigry-Sejny-Suchowola-TykocinWizna-Ostrów Maz.-Radzymin.
• 13-14-15 czerwca 2003r – Warszawa-Ojców-Pieskowa Skała-Kraków-SandomierzOpatów.
• 17-18-19 sierpień 2004 r – Warszawa-Łańcut-Przemyśl-Ustrzyki Dolne-Ustrzuyki GórneBieszczady-Lesko-Rzeszów-Św. Katarzyna-Wykus-Michniów-Wąchock-Radom.
• 16-17 czerwiec 2007r – Warszawa-Michniów-Wykus-Wąchock-Kałków- (patrz zdjęcie nr
15).
• Organizowanie kaŜdego roku pielgrzymki na Jasną Górę autokarem, z pocztami
sztandarowymi dla Środowisk i Kół z Warszawy.
• Coroczne spotkania przy ognisku w lesie w miejscowości Lipowo na trasie WarszawaLiblin, organizowane przez kolegów, partyzantów oddziału „Jędrusie”, w których biorą
udział miejscowe władze, dyrektorzy szkółki młodzieŜ. Są śpiewy, opowiadania i
wspomnienia o walce z okresu okupacji. Uczy to młodzieŜ o naszej historii.
Zorganizowane imprezy okolicznościowe
•
•
22 sierpnia 2004r na Kwaterze Cmentarnej „Jodły” w Warszawie odbyła się uroczystość
60 rocznicy „Akcji Burza”. Wzięły w niej udział poczty sztandarowe i delegacje Okręgów
Częstochowa, Kielce, Radom, Okręgi z Warszawy, „Okręgi Bez Ziemi” oraz bardzo
liczne koleŜanki i koledzy z róŜnych Kół i Środowisk z Warszawy, Przedstawiciele m.
ST. Warszawy, Sejmu, Urzędu ds. Kombatantów Kombatantów Osób Represjonowanych,
władze naczelne związku, kompania honorowa W. P.
27 sierpnia 2006rr zorganizowano centralne uroczystości 62 rocznicy „Akcji Burza” w
Warszawie. Uroczystości rozpoczęła msza św.w Katedrze Polowej WP przy ul. Długiej a
następnie przed Pomnikiem Powstańców Warszawy. W uroczystościach udział wzięły
delegacje z Kielc, Radomia, Częstochowy, Poznania, Białegostoku, Krakowa,
przedstawiciele Powstańców Warszawy, Szarych Szeregów, NSZ, BCh, WIN, Okręgów
Bez Ziemi, MON, Urzędu ds. Kombatantów, IPN, Kapituły Orderu VM, prezydenta m. st.
Warszawy oraz 46 pocztów sztandarowych. Uczestników przywitał w Katedrze Polowej
Wp ks. Prałat płk. R. Mokrzycki. Na placu Krasińskich przeprowadzono Apel Poległych,
oddano salwę honorową.
108
Współpraca Okręgów ŚZśAK
Środowisko :Jodła” współpracuje z Okręgami : Kielce, Radom, Poznań, Częstochowa,
Warszawa, WIN.
Wspólpraca z kościołem polega głównie nadym, Ŝe kaŜdego roku 9 stycznia w
rocznicę śmierci generała Wojciecha Borzobochatego w Kościele św. Antoniego przy ul.
Senatorskiej w Warszawie, zamawiamy mszę św. W jego intencji oraz poległych i zmarłych
Ŝołnierzy Okregu Radomsko_Kieleckiego. Po mszy udajemy się na grób Generała wraz ze
sztandarem na cmentarz na Powązkach, gdzie składamy kwauaty, zapalamy znicze i
oddajemy mu hołd sztandarem.
Posiadamy równieŜ kapelana naszego środowiska, członka „Jodły”, który rozpoczyna
modlitwą kaŜde nasze spotkanie BoŜonarodzeniowe (opłatek) oraz Wielkanocne (jajko).
Prowadzimy kroniki:
• Kronikę poczty sztandarowego.
• Kronikę działalności Środowiska.
• Kronikę Kwatery Cmentarnej „Jodły”.
OKRĘGI "BEZ ZIEMI"
Okręg Nowogródek Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 03-446 Warszawa ul. 11 Listopada 17/19
Telefon: 22-670-11-21
Prezes: Bolesław Lisowski
Wiceprezes: Napoleon Zabiełło
Okręg Poleski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Adres: 00-380 Warszawa ul. Kruczkowskiego 12b
Telefon: 22-621-99-12
Prezes: Mirosław Spiechowicz
Członek Prezydium: Stanisław Sielutin
DyŜury: Co drugi tydzień Środa 16-18
Okręg Wileński Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
o
Telefon: 22-670-11-21
Prezes: Henryk Szostakowski
Wiceprezes: Seweryn Tom
Strona internetowa Środowiska Wileńskiego Światowego Związku śołnierzy
Armii Krajowej w Warszawie
109
Okręg Wołyński Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
o
o
Telefon: 22-670-11-21
Prezes: Tadeusz Wolak
Członek Prezydium: Anna Lewak
Ogólnopolski Okręg śołnierzy AK Obszaru Lwowskiego im. „Orląt
Lwowskich”
o
o
o
Adres: 51-692 Wrocław Ul. Wysockiego 44
Prezes: Adam Gajda
Działalność Okręgu Lwowskiego Światowego Związku śołnierzy Armii
Krajowej im. „Orląt Lwowskich”
Oddział w Bielsku Białej Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
o
o
o
•
•
•
•
•
Adres: 43-300 Bielsko-Biała ul. Reymonta Nr 5
Telefon: 33-811-77-71
DyŜury: Środa 10-12 KOŁA ZAGRANICZNE
Koło Byłych śołnierzy AK w Londynie
Koło Byłych śołnierzy AK w Montrealu
Koło Byłych śołnierzy Armii Krajowej SZZAK - Oddział Toronto
Koło Byłych śołnierzy Armii Krajowej - Chicago
Stowarzyszenie Byłych śołnierzy Armii Krajowej - Koło w Nowej Południowej Walii
110
CZĘŚĆ 4 AKTUALNOŚCI
2010-08-04
Zapowiedź projekcji filmu "Oni szli Szarymi Szeregami"
W Muzeum Powstania Warszawskiego o godz. 17.00 odbędzie się ogólnodostępna projekcja
fabularyzowanego filmu dokumentalnego reŜ. M. Malca pt. „Oni szli Szarymi Szeregami”.
Film ten wyprodukowany został przez Fundację Filmową Armii Krajowej i uzyskał w maju
br. na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Katolickich w Niepokalanowie nagrodę
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
2010-08-01
Zapłonął ogień na Kopcu Powstania Warszawskiego
Na Kopcu Powstania Warszawskiego na warszawskim Czerniakowie zapłonął w niedzielę
wieczorem ogień przyniesiony z Grobu Nieznanego śołnierza przez "sztafetę pokoleń".
Ogień będzie płonął przez 63 dni - tyle, ile w 1944 r. trwały walki na ulicach Warszawy.
W "sztafecie pokoleń" - jak co roku - uczestniczyli przedstawiciele wojska, kombatanci,
straŜnicy miejscy oraz harcerze. W uroczystościach wzięli m.in. prezes Związku Powstańców
Warszawskich gen. Zbigniew Ścibor-Rylski, prezes Klubu Kawalerów Orderu Virtuti Militari
Zdzisław Piłatowicz, prezes Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej Stanisław
Oleksiak i Adam Komorowski - syn dowódcy Powstania Warszawskiego Tadeusza BoraKomorowskiego. Obecni byli takŜe minister w Kancelarii Prezydenta Jaromir Sokołowski,
p.o. kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Stanisław
Ciechanowski, posłowie i senatorowie oraz przedstawiciele władz miasta i dzielnic.
Licznie zgromadzili się teŜ mieszkańcy Warszawy.
"Szczęście dopisało wielu z nas - przeŜyliśmy. Ale pamiętamy i pamiętać będziemy na wieki
o tych, którzy oddali swoje Ŝycie za naszą ukochaną Warszawę (...) Oddajemy hołd tym
wspaniałym, młodym dziewczętom i chłopcom, którzy 66 lat temu walczyli o wolną i
niepodległą ojczyznę" - powiedział gen. Ścibor-Rylski.
2010-08-01
Uroczystości pod pomnikiem Polskiego Państwa Podziemnego (tuŜ
przed Sejmem)
Podczas uroczystości pełniący obowiązki prezydenta marszałek Sejmu Grzegorz Schetyna
przypomniał, Ŝe Polacy po klęsce wrześniowej bardzo szybko zorganizowali swoje państwo
"w taki sposób, jak Ŝadne inne państwo w Europie".
Zaznaczył, Ŝe tylko w Polsce istniało państwo podziemne ze wszystkimi jego instytucjami, "z
armią 300 tys. Ŝołnierzy AK, którzy, kiedy przyszedł czas, podjęli walkę o niepodległą
Polskę".
"Pomnik Polskiego Państwa Podziemnego to symbol polskiej państwowości, symbol
polskiego państwa z czasów, gdy wydawało się, Ŝe polskiego państwa juŜ nie było" - mówił
Schetyna. Zaznaczył, Ŝe dziś Powstanie Warszawskie to nie tylko brzozowe krzyŜe na
Powązkach czy pomniki powstańczych walk, ale przede wszystkim pamięć. "Wszystko to jest
w nas. Wszystko to stworzyło fundament dla wolnej Polski" - dodał marszałek Sejmu.
Prezes Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej Stanisław Oleksiak powiedział m.in.:
- Zarówno ci, którzy oddali wówczas Ŝycie Polsce, jak i my, weterani, nie ustajemy w słuŜbie
Ojczyźnie, oczekując spełnienia wizji o Polsce silnej i czystej jak łza.
- Powstańcy muszą jeszcze wykonać swoje ostatnie zadanie i przekazać tę pamięć historyczną
młodym.
111
Prezes ŚZśAK wyraził zadowolenie, Ŝe na uroczystościach obecni są przedstawiciele władz
państwowych i samorządowych. Świadczy to o pamięci i szacunku dla tych, którzy o wolność
naszą walczyli na frontach jawnych i tajnych.
Prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz mówiła podczas uroczystości, Ŝe "po klęsce
wojny obronnej 1939 roku Polacy nie złoŜyli broni - w obliczu najwyŜszego zagroŜenia nie
porzucili marzeń o wolności kraju" a utworzone wtedy "Państwo Podziemne było fenomenem
na skalę światową - działy sądy, wydawano podziemną prasę, funkcjonowało tajne nauczanie,
rozwijały się struktury podziemnej kultury, trwała bohaterska walka o obronę toŜsamości
narodowej".
"Składamy dziś tu, jak co roku, hołd ludziom, którzy idee wolnej Polski realizowali w czynie
zbrojnym i w walce cywilnej. Postawa twórców Polskiego Państwa Podziemnego moŜe być
wzorem dla wszystkich współczesnych" - zaznaczyła prezydent Warszawy Hanna
Gronkiewicz-Waltz.
Na zakończenie uroczystości wieńce pod pomnikiem złoŜyli przedstawiciele m.in. organizacji
powstańczych, prezydenta-elekta Bronisława Komorowskiego, Sejmu, Senatu, rządu, władz
Warszawy, korpusu dyplomatycznego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Urzędu
ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Instytutu Pamięci Narodowej i Muzeum
Powstania Warszawskiego.
2010-07-26
Konferencja prasowa w sprawie obchodów 66. rocznicy Powstania
Warszawskiego
Na 11 piętrze w gmachu PAST-y, która jest siedzibą Zarządu Głównego ŚZśAK, odbyła się
konferencja prasowa podczas, której zaprezentowano tegoroczny program obchodów 66.
rocznicy Powstania Warszawskiego oraz podpisano „Apel” do mieszkańców Stolicy o godne
uczczenie rocznicy.
W konferencji udział wzięli: Jacek Wojciechowicz – Wiceprezydent m.st. Warszawy,
Edmund Baranowski – Wiceprezes Związku Powstańców Warszawskich, Jerzy śelaśkiewicz
– Wiceprezes Zarządu Głównego ŚZśAK, Jan Ołdakowski – Dyrektor Muzeum Powstania
Warszawskiego, Tadeusz Filipkowski – członek Rady Naczelnej, Rzecznik Prasowy ŚZśAK
oraz licznie zgromadzeni dziennikarze.
Konferencję poprowadził Jarosław Jóźwiak – Wicedyrektor Gabinetu Prezydenta m.st.
Warszawy. Budynek PAST-y, będący od początku XX wieku siedzibą największej w Polsce
centrali telefonicznej został 20 sierpnia 1944 r. po uporczywych i cięŜkich walkach zdobyty
przez oddziały powstańcze.
2010-07-23
Prezes Rady Naczelnej ŚZśAK został Przewodniczącym Rady
Kombatanckiej przy Kierowniku Urzędu ds. Kombatantów i Osób
Represjonowanych
Prezes Rady Naczelnej ŚZśAK mjr Tadeusz Michalski podjął obowiązki Przewodniczącego
Rady Kombatanckiej - organu opiniodawczo-doradczego przy Kierowniku Urzędu ds.
Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Do 10 kwietnia br. funkcję tę wykonywał płk Czesław Cywiński, który zginął w katastrofie
lotniczej pod Smoleńskiem.
112
2010-07-20
Spotkanie Szefa BBN z Prezesem Światowego Związku śołnierzy
Armii Krajowej
W poniedziałek, 19 lipca 2010 r., minister Stanisław Koziej spotkał się z Prezesem Zarządu
Głównego ŚZśAK Stanisławem Oleksiakiem. W trakcie spotkania Stanisław Oleksiak
przedstawił obecną sytuację w Związku oraz planowane na najbliŜszy czas przedsięwzięcia.
Omówiona została równieŜ moŜliwość zawarcia porozumienia dotyczącego merytorycznej
współpracy pomiędzy Biurem Bezpieczeństwa Narodowego a Światowym Związkiem
śołnierzy Armii Krajowej.
113
CZĘŚĆ 5
WYDAWNICTWA POŚWIĘCONE ARMII
KRAJOWEJ
Patrz witryna
114
CZĘŚĆ 6 LINKI
• PORTALE INTERNETOWE
1.
2.
3.
4.
Okręg Pomorski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
Okręg Wielkopolski Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej
Biuletyn Infromacyjny AK
Komisja ds. MłodzieŜy przy Zarządzie Głównym Światowego Związku śołnierzy
Armii Krajowej
5. Związek Powstańców Warszawskich
6. Stowarzyszenie Pamięci Powstania Warszawskiego 1944
7. Stowarzyszenie Przyjaciół Armii Krajowej
8. Muzeum Powstania Warszawskiego
9. Muzeum Armii Krajowej im. Generała Emila Fieldorfa "Nila"
10. Muzeum im. Orła Białego w SkarŜysku – Kamiennej
11. Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej SłuŜby Polek
12. Muzeum Wojska Polskiego
13. Muzeum Harcerstwa
14. Centralna Biblioteka Wojskowa imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego
15. Powstanie Warszawskie i AK - autor Whatfor
16. Powstanie Warszawskie - autor Krzysztof Kryśkiewicz
17. Powstanie Warszawskie
20. Powstanie Warszawskie w zarysie
21. Powstanie Warszawskie - kalendarium
22. Powstanie Warszawskie - cytaty
23. Kilka aspektów Powstania Warszawskiego
24. Powstanie Warszawskie - strona anglojęzyczna
25. Powstanie Warszawskie - strona anglojęzyczna
26. Armia Krakowa - strona po polsku, angielsku, niemiecku i francusku
27. Baony Zośka i Parasol
28. VII Obwód "ObroŜa" Okręgu Warszawskiego AK
29. Udział Polaków w działaniach II Wojny Światowej, między innymi Powstaniu
Warszawskiemu - strona anglojęzyczna
30. Księgarnia Warszawska
31. Miesięcznik poświęcony pamięci bohaterów Armii Krakowej "Nieśmiertelnik"
32. Powstanie Warszawskie - Strona przeciwników kultu sprawców Powstania
Warszawskiego
33. Powstanie Warszawskie - bez niedomówień
34. Powstanie Warszawskie - morderstwo naszych dzieci
35. Fabryka bzdur o Powstaniu Warszawskim
36. Powstanie Warszawskie w popkulturze
37. Co działo się na wschód od Wisły w czasie Powstania Warszawskiego?
38. Batalion Kiliński, Pułk Baszta, Batalion Zośka
• ZDJĘCIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
460 zdjęć z Powstania Warszawskiego
Galeria zdjęć
Powstanie Warszawskie
Powstanie Warszawskie - fotografie Eugeniusza Lokajskiego
Wojsko konspiracyjne w kraju
Niemieckie zdjęcia z Powstania Warszawskiego
• UTWORY MUZYCZNE (aby odtworzyć utwory zamieszczone poniŜej naleŜy
zainstalować Macromedia Flash Player, który moŜna pobrać za darmo z tej strony)
Współcześni wykonawcy i zespoły polskie
1. Utwór zespołu hip-hopowego WWO i Kapeli Czerniakowskiej "Pierwszy
Sierpnia"(2007)
2. Utwór zespołu hip-hopowego Kwadratura Koła "63"(2007)
3. Utwór muzyka, poety oraz plastyka Dawida Hallmanna "Warszawa 44"(2008)
4. Utwór zespołu hip-hopowego Hemp Gru "63 dni Chwały"(2009)
5. Utwór rapera Pjusa "Głośniej od bomb"(2009)
116
6. Koncert Lao-Che w Muzeum Powstania Warszawskiego cz. I - 25 października 2006r.
7. Koncert Lao-Che w Muzeum Powstania Warszawskiego cz. II - 25 października
2006r.
8. Koncert Lao-Che w Muzeum Powstania Warszawskiego cz. III - 25 października
2006r.
9. Pocałunek - Zbigniew Hołdys
10. Deszcz jesienny deszcz - Staszek Sojka
11. Sypka Warszawa - Anna Maria Jopek
Współczesne zespoły zagraniczne
12. Utwór szwedzkiego zespołu metalowego Marduk "Warschau"(2004)
13. Utwór niemieckiego zespołu metalowego Heaven Shall Burn "Armia"(2006)
14. Utwór francuskiego zespołu rockowego Varsovie "Varsovie"(2006)
15. Utwór szwedzkiego zespołu power metalowego Sabaton "Uprising"(2010)
Na tej samej płycie co "Uprising" jest pieśń o niemieckim Wehrmachcie: "Części maszyny nie do
powstrzymania, bezlitośni niczym fale przypływów, szaleńcy na smyczy czy zagubieni młodzi ludzie?
Byli ofiarami swojego czasu czy dumną częścią wyŜszych celów?" - filozofuje Broden w utworze
"Wehrmacht". A w "Ghost Division" (inna płyta) opiewa niemieckich czołgistów z 7. Dywizji, która
pod dowództwem gen. Rommla odnosiła sukcesy w 1940 r. w walce z Francją: "Pierwsi na linii ognia,
pierwsi na wrogiej ziemi, czołgi torują drogę. Są pancerną elitą, zrodzeni, by rywalizować, nigdy się nie
cofają". ->Więcej
16. Jako tło, czy odniesienie moŜna posłuchać pieśni i piosenek śpiewanych i w
większości powstałych podczas Powstania Warszawskiego.
• WIERSZE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wiersze1
Wiersze2
Wiersze3
Wiersze4
Wiersze5
Wiersze6
W połowie sierpnia 1944 r. autor napisanej w pierwszych dniach Powstania
Warszawskiego piosenki "Pałacyk Michla" – Józef Szczepański „Ziutek”, dowódca
druŜyny w batalionie PARASOL, uczestnik lipcowego zamachu na generała SS
Koppego, dwukrotnie odznaczony KrzyŜem Walecznych, napisał piosenkę szturmową
PARASOL "Chłopcy silni jak stal". 29 sierpnia 1944 r. w obliczu upadku Starego
Miasta napisał ostatni wiersz "Czerwona zaraza". 10 września cięŜko ranny „Ziutek”
zmarł w powstańczym szpitalu. W okresie stalinowskim w Polsce wiersz ten stał się
jednym z utworów sztandarowych opozycji antykomunistycznej. Jego fragmenty
zostały równieŜ zawarte w piosence Lao Che pt. "Czerniaków", która znalazła się na
albumie "Powstanie Warszawskie".
śródła:
117
http://www.deportacje.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=14&Item
id=11
http://pl.wikipedia.org/wiki/Czerwona_zaraza
8. W 1954 r., w 10. rocznicę Powstania Warszawskiego, Marian Hemar napisał na
emigracji pieśń Rocznica, na melodię Gdy naród do boju wystąpił z oręŜem. <BR
9. W lipcu 2010 r. otrzymałem o wspomnianego powyŜej p. Janusza Wałkuskiego
informacje biograficzne i dwa wiersze Ireny Tomalakowej, Ŝołnierza trzech wojen i
trzech okupacji, majora AK, więzionej w PRL w najcięŜszych więzieniach
przenaczonych dla kobiet: w Fordonie i Inowrocławiu. Biogram Ireny Tomalakowej
oraz wiersze "Łączniczka" i "Widzenie" <BR
• FORA DYSKUSYJNE
2. 65 lat temu wybuchło powstanie warszawskie
• ...
• ...
• ...
118
CZĘŚĆ 7 KONTAKT
Adres
Przyjmowanie
interesantów
Telefon
Fax
Adres e-mail
Światowy
Związek
śołnierzy
Armii
Krajowej
Zarząd
Główny
ul. Zielna 39
00-108
Warszawa
Poniedziałek –
Piątek
9.00-14.00
22 62012-85
22 62263-59
22 625 69 76
[email protected]
E-mail Formularz kontaktowy
1. Imię i nazwisko
2. Adres e-mail:
3. Treść listu:
Wyślij
Formularz został stworzony na podstawie skryptu DynaForm.
119

pliku PDF - Marek Cieciura

Transkrypt

Podobne dokumenty

Albania Przewodnik globtrotera