Spis treści - CONTENTS i streszczenie

SPIS TREŚCI - CONTENS
Katarzyna Ponikowska: Polityka ekologiczna państwa instrumentem zapewnienia wysokiej
jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego obywateli – State Environmental Policy
as a tool for ensuring a high quality environment and environmental safety of citizens. 171
Sławomira Hajduk: Istota zarządzania rozwojem przestrzennym gminy – The principle of
managing spatial development of a municipality. 173
Radosław Wolniak, Anna Sędek: Wykorzystanie metody QFD do projektowania
proekologicznych produktów i usług – QFD method is a method in the area of quality
management. 179
Bogumiła Smolorz: Polityka ekologiczna gmin w warunkach rozwoju zrównoważonego –
Municipality ecological policy in sustainable development. 183
Bożena Gajdzik, Jan Pałasz: Wymagania związane z systemem zarządzania
środowiskowego w samorządach – Requirements related to the Environmental Management
System in local governments. 187
Marcin Howaniec: CZEŚĆ DLA ŻYCIA – jej znaczenie w ochronie środowiska i
uwarunkowania kulturowe – Reverence for life – its importance in environmental protection
and cultural settings. 192
Artur Michałowski: Ekstropia a zrównoważony rozwój – Extropy and sustainable
development. 196
Henryk Zimny: Zdrowy i szczęśliwy dom – Happy and healthy Mouse. 200
Jerzy Radomski: Wpływ typów cyrkulacji na stężenie pyłu zawieszonego (pm10) w zimie
na wyżynie śląskiej – Impact of circulation types on the concentration of parti–culate matter
(pm10) in winder at the Silesian Upland. 207
Jadwiga Ziółkowska, Bożydar Ziółkowski: Rozwój rynku rolno–żywnościowego w Polsce
w kontekście technologii wytwarzania GMO – The concept of the agricultural and food
market development in Poland against the challenges of agrobio–technology. 211
Notki, omówienia, recenzje – Notes, Discussions, Reviews
Stefan Kozłowski: J. Stochlak, M. Podolak – Ochrona środowiska w Polsce. Studium
prawno–politologiczne – Environmental protection in Poland. A legal and politological study.
214
Aleksandra Kuzior: Gerhard Banse, Andrzej Kiepas – Zrównoważony rozwój w Polsce i w
Niemczech. Rolnictwo–Turystyka–Kształcenie – Sustainable development in Poland and
Germany. Agriculture–Tourism–Education. 222
Wiesław Koźlak: Próba oceny możliwości zastosowania szkieł wodnych do usuwania glinu z
mediów – An attempt to asses the potential of water glasses appli–cation to aluminum
removal from media. 215
Katarzyna Guzek: Rezerwaty Morskie – droga do odrodzenia Bałtyku – Marine reservation
areas – a way to the Baltic Sea regeneration. 224
Streszczenia – Summaries
Katarzyna Ponikowska: Polityka ekologiczna państwa instrumentem zapewnienia
wysokiej jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego obywateli. Sytuacja
ekologiczna w Polsce jest jednocześnie kreowana jak i oceniana w ramach polityki
ekologicznej państwa. Rząd dysponuje narzędziami, które poddają diagnozie stan środowiska
przyrodniczego kraju a następnie na jej podstawie tworzy odpowiednie instrumenty
modelujące i modyfikujące działania jednostek i grup społecznych zarówno na poziomie
gospodarstw domowych, jak i na poziomie administracyjnym czy gospodarczym. Instrumenty
te, to przede wszystkim ustawy i rozporządzenia wdrażane przez powołane do tego instytucje.
Ich działanie kontrolowane jest przez monitoring środowiska, który analizuje jego jakość za
pomocą adekwatnych indeksów dotyczących stanu wód, gleb, powietrza itp. a także odbioru
społecznego tego stanu. Artykuł podsumowuje problematykę z perspektywy wymagań unijnej
polityki rozwoju zrównoważonego oraz instytucjonalnych i programowych rozwiązań
wdrażanych w Polsce.
Sławomira Hajduk: Istota zarządzania rozwojem przestrzennym gminy. Zarządzanie
przestrzenią jest procesem polegającym na wyznaczeniu optymalnego sposobu użytkowania
przestrzeni z uwzględnieniem jej naturalnych predyspozycji określanego w miejscowym
planie zagospodarowania przestrzennego. Należy zwrócić uwagę, że zmiany struktury
powierzchniowej przestrzeni planistycznej muszą być zgodne z zrównoważonym rozwojem
oraz powinny chronić tę przestrzeń przed konfliktami przestrzennymi i dewastacją. Bardzo
ważne jest prowadzenie przez samorząd gminny szerokiego zakresu analiz i symulacji
różnych decyzji przestrzennych oraz koordynacja działań i przedsięwzięć finansowych,
informacyjnych i technicznych.
Nowoczesne zarządzanie przestrzenią powinno zagwarantować nie tylko ład przestrzenny i
racjonalną gospodarkę przestrzenną, ale i możliwości pozyskiwania przez samorządy
terytorialne dodatkowych dochodów w ramach prowadzonej gospodarki przestrzennej. Takie
opłaty lokalne jak: planistyczna, adiacencka, miejscowa, uzdrowiskowa, za korzystanie ze
środowiska, za użytkowanie gruntów, podatki od nieruchomości, od działalności ospodarczej,
podatek rolny, leśny mogą być maksymalizowane tylko w efekcie optymalnego zarządzania
przestrzenią.
Radosław Wolniak, Anna Sędek: Wykorzystanie metody QFD do projektowania
proekologicznych produktów i usług. Metoda QFD jest metodą tradycyjnie
wykorzystywaną w zarządzaniu jakością. W niniejszej publikacji została przedstawiona
zmodyfikowana wersja metody zastosowana do zarządzania środowiskiem. Analiza została
wykonana na przykładzie miasta Będzin. Implementacja metody do analizy miasta pozwala
na wyselekcjonowanie tych wymagań ekologicznych, które przyczynią się do wzrostu
poziomu jakości życia mieszkańców.
Bogumiła Smolorz: Polityka ekologiczna gmin w warunkach rozwoju zrównoważonego.
Artykuł przedstawia zmiany idei polityki ekologicznej w warunkach trwałego i rozwoju
zrównoważonego w Polsce i krajach Unii Europejskiej. Autorka artykułu jest zdania, że o
wprowadzeniu nowych i ekologicznych rozwiązań w gminach, powinna decydować lokalna
społeczność, podobnie jak to ma miejsce w krajach Unii Europejskiej oraz wysoko
wykwalifikowany, także w dziedzinie ochrony środowiska zarząd gminy, który szybko będzie
realizował trwały i rozwój zrównoważony w Polsce.
Bożena Gajdzik, Jan Pałasz: Wymagania związane z systemem zarządzania
środowiskowego w samorządach. W artykule przedstawiono główne wymagania związane z
systemem zarządzania środowiskowego na szczeblu samorządów. Autorzy scharakteryzowali
trzy poziomy zarządzania środowiskowego: strategiczny, taktyczny i operacyjny. System
zarządzania środowiskowego powstaje w oparciu o standard ISO 14001, jednakże samorządy
powinny brać pod uwagę także specyficzne zasady realizacji swoich zadań. Lokalne systemy
zarządzania środowiskiem powinny stanowić gwarancje zrównoważonego rozwoju gmin.
Marcin Howaniec: CZEŚĆ DLA ŻYCIA – jej znaczenie w ochronie środowiska i
uwarunkowania kulturowe. Działając w ochronie środowiska często zapominamy o
wartościach koncentrując się na omawianiu jedynie aspektów technicznych. Tymczasem
wartości, czy w ogóle aksjologiczno–normatywna sfera świadomości ekologicznej jest
źródłem właściwych motywacji dla działań proekologicznych. Spośród wartości
ekologicznych najważniejszą wydaje się być wartość życia samego w sobie, która rodzi takie
postawy jak cześć dla życia i poszanowanie życia każdej istoty. Pojęcie czci dla życia
upowszechniło się w polskiej literaturze ekologicznej w latach 80. XX w. wraz z rozwojem
ekologii głębokiej i ekofilozofii. Nurty te w dużej mierze czerpią inspiracje z religii i filo zofii
wschodnich oraz z kultury Indian amerykańskich. Przyjął się więc pogląd, że idea czci dla
życia jest obca naszej europejskiej, czy w ogóle zachodniej kulturze. Jest to pojęcie błędne,
ponieważ postawy poszanowania natury były i są charakterystyczne dla naszej
judeochrześcijańskiej tradycji począwszy od starożytności aż do czasów nam współczesnych.
Dowody na to znajdujemy w biblii, w dziełach mistyków chrześcijańskiego średniowiecza
oraz myślicieli współczesnych. W czasach nowożytnych, idea czci dla życia została w
kulturze zachodniej niemal zapomniana. Stało się tak, między innymi, wskutek
upowszechnienia się poglądów filozoficznych traktujących przyrodę w kategoriach czysto
mechanistycznych, co usprawiedliwiało narastającą jej eksploatację. Jeżeli pragniemy
likwidować rzeczywiste przyczyny kryzysu ekologicznego, to kształtowanie sfery wartości w
świadomości ekologicznej, a szczególnie upowszechnianie postawy czci dla życia, jest
warunkiem koniecznym.
Artur Michałowski: Ekstropia a zrównoważony rozwój. Koncepcja entropii wywołała
istotne konsekwencje filozoficzne, poznawcze i metodologiczne. Pod koniec lat
osiemdziesiątych XX w. zaczęły pojawiać się stwierdzenia, iż naukowy model
funkcjonowania świata oparty na prawie entropii jest niepełny, ponieważ nie uwzględnia
ekstropii, a więc tego co najważniejsze – roli życia i inteligencji. Celem niniejszego
opracowania jest próba wykazania roli koncepcji ekstropii w kształtowaniu trwałego i
zrównoważonego rozwoju makrosystemu społeczeństwo–gospodarka–środowisko w
warunkach społeczeństwa opartego na wiedzy. W przyszłości głównym problemem
gospodarowania będzie wybór możliwie najlepszej konstrukcji myślowej, a więc koncepcji,
metody i technologii. Naukowej analizie i uogólnieniu będzie musiał być poddany proces
ujawniania, udostępniania i wykorzystania wiedzy w organizacjach. Wiedza w coraz
większym stopniu będzie zmieniać procesy rozwojowe. Modelem docelowym jest ich
upodobnienie do procesów przyrodniczych, związanych z procesami życia i inteligencji.
Zgodnie z założeniami koncepcji ekstropii człowiek jest w stanie sterować rozwojem
cywilizacji poprzez dążenie do coraz większej inteligencji, mądrości i odpowiedzialności.
Zasady wynikające z koncepcji ekstropii powinny stać się podstawą kształtowania ekonomii
rozwoju zrównoważonego, której rolą jest stworzenie naukowych podstaw kształtowania
procesów rozwojowych prowadzących do osiągnięcia stanu ładu zintegrowanego.
Henryk Zimny: Zdrowy i szczęśliwy dom. Szczęśliwy dom to zdrowy dom, to
pomieszczenie, w którym czujemy się dobrze, w którym nic nas nie denerwuje, jego wystrój
wpływa na nas uspakajająco. Zjawisko to jest związane z wieloma czynnikami: z
posadowieniem budynku, jego otoczeniem, materiałami z których został zbudowany i
wykończony, wysokości pomieszczeń oraz wystroju wewnętrznego. Nie bez znaczenia jest
światło dzienne jego dostęp do przestrzeni użytkowej. Okazuje się, że pod tym względem nasi
architekci odbiegają od normatywów. Zdarzają się dość często w pomieszczeniach
mieszkalnych „ślepe” kuchnie, a w biurach i salach wykładowych również całkowity brak
okien. Zapewnienie szczęścia w naszych mieszkaniach możemy tylko przy współdziałaniu
wielu specjalistów z różnych dziedzin: psychologów, neurobiologów, architektów i
architektów wnętrz oraz ekologów wnętrz. Zagadnienie szczęścia jest zjawiskiem złożonym.
W wielu krajach powstały organizacje, które wspomagają współpracę w dziedzinie zdrowej
architektury. W stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, w Wielkiej Brytanii istnieją
instytuty skupiające różnych specjalistów w dziedzinie budowy domów szczęśliwych i
zdrowych. Okazuje się, że szczęście wyzwala się na skutek licznych bodźców zewnętrznych,
które powodują produkcję przez nasz mózg endorfiny – hormonów szczęścia, oksytocyny –
hormonu miłości oraz serotoniny związanej z uczuciem odprężenia i zadowolenia. Uważa się,
że powinniśmy tak projektować i urządzać nasze domy, aby mózg produkował jak najwięcej
hormonów szczęścia. Do szerokiego zrozumienia tych zagadnień niezbędna jest edukacja
społeczeństwa od najwcześniejszych lat do późnego okresu życia.
Jerzy Radomski: Wpływ typów cyrkulacji na stężenie pyłu zawieszonego (pm10) w zimie
na wyżynie śląskiej. Wyżyna Śląska jest najlepszym w Polsce przykładem obszaru
poddanego całkowitej antropopresji. Rabunkowa gospodarka lat siedemdziesiątych
szczególnie mocno znalazła swoje odbicie w poziomie emisji zanieczyszczeń, kiedy
następował dynamiczny rozwój przemysłu i urbanizacji. Obecnie, kiedy mamy do czynienia
ze znacznie ograniczoną emisją, niezmiernie ważne jest zbadanie wpływu cyrkulacji
atmosferycznej na stan sanitarny powietrza.
Realizowane zagadnienie jest przykładem tzw. meteorologii i klimatologii synoptycznej, w
której dokonuje się oceny relacji pomiędzy elementami środowiska a warunkami
cyrkulacyjnymi.
Jadwiga Ziółkowska, Bożydar Ziółkowski: Rozwój rynku rolno-żywnościowego w Polsce w
kontekście technologii wytwarzania GMO. Tematyka genetycznie modyfikowanych
organizmów (GMO) implikuje w świecie coraz więcej pytań. Podczas gdy kwestia ta nie
budzi większych kontrowersji w medycynie np. przy wykorzystaniu modyfikacji
genetycznych gruntownie przetestowanych (do produkcji niektórych leków), to w przypadku
uprawy roślin modyfikowanych genetycznie spotyka się ona z dezaprobatą ze strony
konsumentów i rolników ekologicznych. Powodowane jest to troską o bioróżnorodność oraz
zdrowie, co wynika z przekonania, iż spożycie modyfikowanej żywności może wywoływać
negatywne skutki.
Wiesław Koźlak: Próba oceny możliwości zastosowania szkieł wodnych do usuwania
glinu z mediów. Metodą turbidymetryczną, polegającą na otrzymywaniu rozpuszczalnego
koloidalnego krzemianu glinu, badano układy zawierające szkło wodne sodowe produkcji
szwedzkiej oraz wybrane sole glinu. Z przebiegu krzywych zmętnienia wynika, że w wielu
przypadkach krzemian glinu powstaje natychmiast w czasie t = 0 tj. w początkowej fazie
pomiaru i w zasadzie nie ma dalszego przyrostu zmętnienia w czasie. Wykazano, że na
powstanie krzemianu glinu ma również wpływ rodzaj anionu badanej soli. Względne
rozmiary cząsteczek krzemianu glinu i ich średnie promienie są podobne co świadczy, że 3+
jony Al reagują z tym samym rodzajem anionów krzemianowych. Stwierdzono, że szkła
wodne sodowe mogą być wykorzystane do usuwania toksycznych jonów glinu z mediów.
Katarzyna Guzek: Rezerwaty Morskie – droga do odrodzenia Bałtyku. Przyczynami
degradacji Bałtyku są eutrofizacja, nadmierne rybołówstwo i kłusownictwo. Zapobiec temu
mogą rezerwaty morskie.
SUMMARIES
Katarzyna Ponikowska: State Environmental Policy as a tool for ensuring a high quality
environment and environmental safety of citizens. Ecological situation in Poland is at the
same time directed and evaluated in frames of ecological policy of the state. Government use
tools which diagnose a state of natural environment and then on these basis create apprioprate
instruments: acts and regulations. They model and modify individual and groups’ activities at
home, administrative and economic level and are incorporated by appointed institutions. Their
actions are controlled by monitoring of environment that analysis its quality by adequate
indexes. They apply to state of water, air or soil along with social perception of this state. This
paper approches the problem from a perspective of EU regulations referring to sustainable
developmentand along with institutional and programme solutions incorporated in Poland.
Sławomira Hajduk: The principle of managing spatial development of a municipality.
Spatial management is a process consisting in determining an optimal way of space use taking
into account its natural predispositions specified in the local spatial management plan.
Attention should be paid to the fact that the changes in the surface structure of the planning
space must be in line with the sustainable development principles and should protect the space
against spatial conflicts and devastation. Developing broad analyses and simulations of
different spatial decisions as well as coordination of actions with financial, information and
technical investments belong to the most important tasks of the local authorities. Modern
spatial management should ensure not only spatial order and rational spatial economy but an
opportunity to obtain additional incomes in the framework of the ongoing spatial management
activities. Such local fees as e.g.: planning fee, adjacent fee, local tax, health resort tax, fee for
the use of the environment, fee for ground use, immobility tax, economic activity tax,
agricultural tax, forest tax can be maximized only as a result of an optimal use of space.
Radosław Wolniak, Anna Sędek: QFD method is a method in the area of quality
management. In this pubication, it has been modified and used in environmental
management. As an example, ecologically modiefied QFD was implemented for Bedzin
district in Poland. Implementing this method in a town allows to select activities that are
crucial for fulfilling ecological requirements and it leads to the improvement of the life
quality of the citizens.
Bogumiła Smolorz: Municipality ecological policy in sustainable development. The artical
presents the evolutions of ecological policy idea’s in sustainable development in Poland and
European Union countries. The autor articl’s thinks, that the improving new, ecological
solutions in municipalities, deciding the lokal nations about investment in their place as a
West European countries and professional qualifications and the preferred protect
environment of training of local government causes guickly realazing sustainable
development in Poland.
Bożena Gajdzik, Jan Pałasz: Requirements related to the Environmental Management
System in local governments. The paper presents the key requirements connected with the
Environmental Management System in local governments. Authors characterise three levels
of environmental management: strategic, tactical and operational. The Environmental
Management System is built according to the standard ISO 14001 but local government
should take into consideration specific principles of their activities. Local Environmental
Management System should ensure sustainable development.
Marcin Howaniec: Reverence for life – its importance in environmental protection and
cultural settings. While acting for environmental protection, we tend to forget about the
values while concentrating only on the technical issues. Values, and the axiological and
normative sphere of environmental awareness, are the source of proper motivations for
proecological actions. Among the ecological values, the value of life in itself seems to be the
most important, since it provides such attitudes as reverence for life and respect of any
creature’s life. The term of reverence for life has become popular in the Polish ecological
literature in the 80’s of the 20th century together with the development of the deep ecology
and eco–philosophy. These trends have been inspired by the eastern religions and philosophy
as well as by the culture of the American Indians. A point of view has been generally
accepted that the idea of reverence for life is alien to our European culture. However, such an
approach is erroneous, since the attitudes of respect for nature have been always characteristic
for our Judeo–Christian tradition: beginning from ancient times until today. Proves to support
this point of view can be found in the Bible, in the works of the Christian Medieval mystics
and in studies of contemporary thinkers.
Nowadays, the idea of reverence for life has been nearly forgotten in the western culture. It
has happened mainly due to the spread of philosophical views which consider nature in the
purely mechanistic categories what justified its raising exploitation. If we want to eliminate
the real causes of the ecological crisis, development of the sphere of values in the ecological
awareness and promotion of reverence for life in particular are a necessary condition.
Artur Michałowski: Extropy and sustainable development. The concept of entropy has
evoked meaningful philosophical, cognitive and methodological consequences. In the late
80’s of the last century, some statements occurred, that the scientific, entropy–based model of
the word’s functioning is not complete, since it does not take the account of extropy i.e. the
most important issue: the role of life and intellect. The study is an attempt to prove the role of
the extropy concept in a sustainable development of the society–economy–environment
macrosystem in the framework of a knowledge–based society. The main challenge of the
future will be to make a choice of the best available concept, method and technology. The
process of opening, providing access to and use of knowledge in the organisations will have
to become subject to a scientific analysis and generalisation. The impact of knowledge on
decision making processes will gradually increase. The target model is to make the decision
making processes similar to the natural processes related to life and intellect. According to the
assumption of the extropy concept, humans are capable of controlling civilisation evelopment
through aiming at a gradually increasing intellect, wisdom and responsibility. The extropy
principles should become a foundation for the economy of sustainable development, the role
of which is to create the scientific basis of the development processes which lead to achieving
the state of an integrated order.
Henryk Zimny: Happy and healthy house. Happy house is a healthy house – the place where
we feel comfortably, are not disturbed and furnishings make us peaceful. Comfort of house is
connected with many factors as: the place of building localization, its vicinity, building
materials, height of rooms and inside furnishings. The day-light and good access to usable
space is also very important. Architects do not often apply these principles. Such elements as
blind kitchens and office rooms, halls and lecture rooms without windows in employment
places and schools are not very rare. Happiness in our houses could be assured by cooperation
of many specialists: psychologists, neurobiologists, architects, inside architects and inside
ecologists. Theme of happiness is a very complex phenomenon. There are special
organisations conducting activities and cooperation in the field of healthy architecture in
many countries. In the United States and the United Kingdom there are institutes with
interdisciplinary specialists in the range of happy houses building. Feeling of happiness is
created by many external stimuluses which cause production of endorphins – hormones of
happiness as well as hormones of love and stimulating feeling of satisfaction in brain. Houses
should be projected, built and furnished in the way to stimulate our brains to produce a lot of
happiness hormones. Society education from childhood to senior age is necessary to
understand widely these issues.
Jerzy Radomski: Impact of circulation types on the concentration of particulate matter
(pm10) in winder at the Silesian Upland. The Silesian Upland is the best example of an area
under total anthropopressure in Poland. Wasteful exploitation of the 70–ties was especially
strongly reflected in the pollution emission levels accompanied by a dynamic development of
urbanisation and industry. Presently, when the emission is much lower, investigation of the
atmospheric circulation impact on the sanitary condition of the air is extremely important. The
conducted studies are an example of the so called synoptic
meteorology and climatology, in which a relationship between the elements of the
environment and the circulation conditions are evaluated.
Jadwiga Ziółkowska, Bożydar Ziółkowski: The concept of the agricultural and food
market development in Poland against the challenges of agrobiotechnology. The issue of
genetically modified organisms (GMO) implies worldwide more and more questions. The
issue does not trigger any huge controversies in medicine e.g. by application of thoroughly
tested genetic modifications (for production of some medicines). However, in the case of
genetically modified crops cultivation, the issue meets with disapproval of consumers and
ecological farmers. The reason is, basically, the concern about biodiversity and human health
which results from the conviction that the consumption of genetically modified food can have
negative effects.
Wiesław Koźlak: An attempt to asses the potential of water glasses application to
aluminum removal from media. Systems including Swedish–made sodium water glass and
selected aluminum salts were tested using turbimetric method consisting in producing soluble
colloidal aluminum silica. The course of the turbidity curves indicates that aluminum silicate
is produced instantly in time = 0 i.e. at the initial phase of the measurement and practically no
further increase of turbidity in time is observed. It has been proved that the anion type of a
selected salt impacts the production of the aluminum silicate. A relative size of the aluminum
silicate particles and their average radiuses are similar which proves 3+ that Al ions react with
the same type of silica anions. It has been stated that sodium water glasses may be used for
removal of toxic aluminum ions from media.
Katarzyna Guzek: Marine reservation areas – a way to the Baltic Sea regeneration. The
main reasons of the Baltic Sea degradation include eutrophisation, excessive fishing and
poaching. These phenomena can be prevented by establishing marine reservation areas.