Lilla Moroz-Grzelak Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość

Lilla Moroz-Grzelak
Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość
Interdyscyplinarne studium poświęcone procesom zbiorowej autoidentyfikacji Słowian.
W
pracy
podjęta
została
próba
stworzenia
syntetycznej panoramy zjawisk wspólnotowych wśród
pięciu narodów słowiańskich widzianych zarówno przez
pryzmat
rzeczywistości
historycznoliterackiej,
jak
i
dojrzewających w politycznych dyskursach narodowych
ideologii. Temat hipotetycznych i urzeczywistnionych
międzysłowiańskich związków etnicznych rozwinięty został
w oparciu o rekonstrukcję narracji zawierających wyrażenie
„bracia Słowianie”, które istnieje we wszystkich językach
słowiańskich. Przypomniano
w niej,
iż powszechne
przyjęcie nazwy „Słowianie” w całej Słowiańszczyźnie było
najdawniejszym i najpowszechniejszym objawem ich łączności w przeszłości. Następstwem
tego były tworzone wizje wspólnoty, którą roztaczali przedstawiciele poszczególnych ludów,
tworząc swoiste imaginarium etniczne w oparciu o więzy krwi. Natomiast pisarze, myśliciele,
ideolodzy i fantaści kreowali je w określonej rzeczywistości, posiłkując się odwołaniami do
wielkiej jedni etnicznej oraz pojęciem braterstwa. Chociaż skoncentrowano się na
funkcjonowaniu wyrażenia w XIX stuleciu, kiedy w okresie krystalizowania się, odradzania i
kształtowania nowoczesnych narodów paradoksalnie frekwencja jego występowania była
największa, to jednak nie ograniczono się tylko do wizji wspólnotowych tego okresu,
wskazując ich znaczenie współcześnie.
Wypowiedzi autorów publikowanych w prasie oraz teksty okolicznościowe działaczy
niepodległościowych, odnalezione w archiwach i bibliotekach, pozwoliły udokumentować
treści, jakie niosło to wyrażenie wkraczając do piśmiennictwa oraz wskazać następujące
zmiany w widzeniu wspólnoty, jak też przenikanie idei i wzajemne inspiracje. Istotne stało się
przy tym ukazanie okoliczności polskiego oddziaływania na innych „braci Słowian” –
Chorwatów, Serbów, Bułgarów i Macedończyków – oraz ich stosunku do Polski postawionej
na pewnym etapie dziejów poza obręb słowiańskiego świata. W sześciu rozdziałach
monografii ukazano ewolucje postaw – od polskiej fascynacji braterstwem z Rosją i
późniejszym usunięciem Polski z ekumeny jako „Judasza Słowiańszczyzny”, do
1
południowosłowiańskich fascynacji utopijnym zamysłem braterstwa etnicznego oraz
wzajemnego przenikania i oddziaływania idei. Zaprezentowany w książce materiał ułatwia
odpowiedź na szereg pytań – Czym faktycznie była słowiańska wspólnota? Jakie były jej
początki? Co było jej podstawowym wyznacznikiem? W jaki sposób autorzy pisali o
Słowianach, w jaki zaś o obcych? Kto był dla nich obcy i dlaczego? Czym stawała się w
takiej sytuacji wspólnota terytorialna i co ona znaczyła? Jakimi hasłami posłużono się
współcześnie powołując się na jedność Słowian?
2