wynajem samochodów obowiązek

Sygn. akt XVII AmC 9803 / 12
UZASADNIENIE
Pozwem z dnia 2012-10-12 powód – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - domagał się uznania za
niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia o treści:
1) „Ewentualne wątpliwości co do stanu paliwa Najemca powinien zgłosić do 5 km od rozpoczęcia jazdy, w przeciwnym
razie reklamacje nie będą uwzględniane.” (pkt 31 „Regulaminu (...) S.A. w zakresie najmu samochodów”);
2) „Z zastrzeżeniem pkt 32, 74, 76 Najemca w wypadku uszkodzenia lub kradzieży samochodu ponosi karę umowną
określoną w pkt 75.” (pkt 45 „Regulaminu (...) S.A. w zakresie najmu samochodów”);
3) „W przypadku, gdy szkoda nie wystąpiła z winy najemcy i (…) (nie dotyczy kradzieży), celem uniknięcia
odpowiedzialności przewidzianej w pkt 75 najemca ma obowiązek w terminie 7 dni od daty zdarzenia dostarczyć
Wynajmującemu pisemne i szczegółowe oświadczenie sprawcy zdarzenia przyznającego się do winy lub notatkę
urzędową policji w której zostanie wskazana osoba sprawcy.” (pkt 47 „Regulaminu (...) S.A. w zakresie najmu
samochodów”);
4) „Opłata za wynajem i opłaty dodatkowe nie są zwracane w przypadku wcześniejszego zwrotu samochodu.” (pkt 52
„Regulaminu (...) S.A. w zakresie najmu samochodów”);
5) „Najemca ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości szkody w następujących przypadkach:
(…)
b) uszkodzenia wnętrza samochodu, opony, felgi, lusterka, wycieraczki, anteny, pozostawienie trwałych plam,
c) prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwym, pod wpływem narkotyków lub innych środków odurzających lub
bez ważnego prawa jazdy,
d) niezwrócenia dowodu rejestracyjnego lub kompletu kluczyków po kradzieży samochodu,
(…)
g) odmowy wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela z winy Najemcy.” (pkt 74 „Regulaminu (...) S.A. w zakresie
najmu samochodów”);
6)” Pozostałe kary umowne:
V) inne nie wymienione wyżej braki w wyposażeniu samochodu
- 2000 zł.” (pkt 76 „Regulaminu (...) S.A. w zakresie najmu samochodów”);
7) „Wszystkie spory wynikające z zawartej umowy najmu będą rozstrzygane zgodnie z przepisami prawa polskiego
przez sąd właściwy dla siedziby Wynajmującego.” (pkt 81 „Regulaminu (...) S.A. w zakresie najmu samochodów”)
oraz
8) „Najemca wyraża zgodę na przetwarzanie danych osobowych w związku z rezerwacją, wynajmem samochodu (…)
oraz do celów marketingowych zgodnie z ustawą o ochronie d.o.” (pkt 82 „Regulaminu (...) S.A. w zakresie najmu
samochodów”)
zawartych we wzorcu umowy, którym posługuje się pozwany - (...) S.A. z siedzibą w L.. Nadto wniósł o zasądzenie
kosztów procesu.
W ocenie powoda każde ze wskazanych postanowień wzorca umowy stanowi niedozwoloną klauzulę, gdyż jest
sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Wypełniałyby tym hipotezę art. 385[1] §
1 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim
indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając
jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie,
jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
W zakresie postanowienia 1 powód wskazał, że wypełnia ono przesłanki niedozwolonego postanowienia umownego
w rozumieniu art. 385[3] pkt 2 kc, w świetle którego niedozwolonym jest postanowienie, które wyłącza lub istotnie
ogranicza odpowiedzialność kontrahenta konsumenta względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania. Zdaniem powoda umowa najmu samochodu jasno wskazuje, że to na wynajmującym ciąży
obowiązek wydania samochodu najemcy w odpowiednim stanie technicznym, co jest jednoznaczne z ciążącym na nim
obowiązkiem zatankowania samochodu paliwem. Powód zwrócił uwagę, że zastrzeżenia najemcy co do „stanu” paliwa
mogą dotyczyć zarówno jakości, jak i ilości. Ocena wadliwości dotyczących paliwa jest niejednokrotnie utrudniona,
tym bardziej, że nieprawidłowości mogą nie ujawnić się po przejechaniu 5 km. Zdaniem powoda reklamacja powinna
być dopuszczalna w każdym czasie, tj. w trakcie trwania umowy jak i po zakończeniu wynajmu samochodu.
Odnośnie postanowienia 2 powód wywodził, że kwestionowane postanowienie przewiduje możliwość żądania od
najemcy zapłaty kary umownej w przypadku kradzieży lub uszkodzenia samochodu. Powód powołał się na przepis
art. 483 § 1 kc, który dopuszcza możliwość zastrzeżenia kary umownej w umowie. Niemniej jednak dotyczy to
sytuacji naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego.
Nadto przywołał przepis art. 675 § 1 kc, w myśl którego najemca po zakończeniu najmu obowiązany jest zwrócić rzecz w
stanie nie pogorszonym; nie ponosi on jednak odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego
używania. W konkluzji stwierdził, że konsument nie może ponosić konsekwencji kradzieży samochodu poprzez
konieczność zapłaty kary umownej. Najemca powinien dołożyć należytej staranności przy użytkowaniu samochodu,
natomiast to wynajmujący powinien zabezpieczyć się na wypadek ewentualnej kradzieży samochodu poprzez
wykupienie polisy ubezpieczeniowej. Powód zwrócił również uwagę na nieostrość sformułowania „z zastrzeżeniem pkt
(…) 74”, co niekorzystnie wpływa na postrzeganie przez najemcę mogących powstać zawinionych przez niego szkód.
Konsument nie jest w stanie ocenić czy zobligowany byłby do zapłaty jedynie kary umownej czy również pełnego
odszkodowania.
W zakresie postanowienia 3 powód podniósł, że określa ono okoliczności, w których najemca ma możliwość
uwolnienia się od obowiązku zapłaty kary umownej, tj. pod warunkiem zaistnienia szkody polegającej na uszkodzeniu
samochodu oraz wówczas, gdy zdarzenie to nie było zawinione przez najemcę, a ponadto, kiedy najemca w
terminie 7 dni od daty zdarzenia dostarczył wynajmującemu odpowiednią dokumentację. W kontekście powyższego
powód wywodził, że kwestionowane postanowienie nakłada na najemcę obowiązki, które są nadmiernie uciążliwe i
niejednokrotnie bardzo trudne do spełnienia.
Z kolei w zakresie klauzuli 4 powód wywodził, że wypełnia ono przesłanki niedozwolonego postanowienia
umownego z art. 385[3] pkt 12 kc. Na mocy kwestionowanego postanowienia konsument zostaje pozbawiony
możliwości domagania się zwrotu pieniędzy zapłaconych z góry za cały uzgodniony czas najmu, w sytuacji zwrotu
samochodu w terminie wcześniejszym, nawet jeżeli zwrot samochodu wynika z okoliczności niezależnych od najemcy.
Zwrócił również uwagę, że w przypadku wcześniejszego zwrotu samochodu, wynajmujący ma możliwość wynajęcia
samochodu ponownie, zatem otrzyma on podwójne wynagrodzenie.
Odnosząc się natomiast do postanowienia 5 powód wskazał, że odpowiedzialność najemcy za wskazane w
postanowieniu szkody jest niezależna od tego, czy ponosi on odpowiedzialność za zdarzenie, które szkodę tą
spowodowało. Podniósł także, że mogą wystąpić sytuacje, kiedy to szkody powstaną niezależnie od najemcy.
W zakresie klauzuli 6 powód stwierdził, że postanowienie jest niejasne i nieprecyzyjne, bowiem stwarza
wynajmującemu możliwość uznania każdego braku w samochodzie jako podstawy żądania od konsumenta kary
umownej. Podkreślił, że na podstawie kwestionowanego postanowienia wynajmujący ma dowolność w określeniu
przedmiotu szkody, która może być wykorzystana na niekorzyść konsumenta.
Postanowienie 7 zdaniem powoda wypełnia przesłanki klauzuli abuzywnej z art. 385[3] pkt 23 kc, zgodnie z którym
w razie wątpliwości za niedozwolone uznaje się postanowienie umowne narzucające rozpoznanie sprawy przez sąd,
który nie jest miejscowo właściwy.
W ocenie powoda, również kolejne 8 postanowienie stosowane przez pozwanego jest niedozwolone. Powód powołał
się na ustawę o ochronie danych osobowych, która zezwala na przetwarzanie danych osobowych w określonych
sytuacjach. Nadto zdaniem powoda kwestionowane postanowienie nie precyzuje kto jest władny do tego, by
przetwarzać dane osobowe- czy jedynie pozwany czy również osoby trzecie. W związku z brakiem precyzji i
jednoznaczności z tym zakresie, konsument zostaje narażony na wykorzystanie jego danych osobowych przez
podmioty do tego nieuprawnione.
Pozwany w odpowiedzi na pozew domagał się oddalenia powództwa i wniósł o zasądzenie kosztów procesu. Wniósł
także o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka- L. L. oraz A. G. na okoliczność negocjowania wzorca
umowy przez konsumentów, zakresu pojęciowego i celu wprowadzenia kwestionowanych przez Pozwanego klauzul
oraz sposobu ich implementacji w stosunkach z klientami
Pozwany podniósł, że stosowany przez niego regulamin jest każdorazowo doręczany klientowi przed zawarciem
umowy najmu, w związku z czym ma on wpływ na treść umowy najmu, którą zawiera z pozwanym.
Pozwany zaprzeczył, jakoby kwestionowane postanowienia miały niedozwolony charakter w myśl art. 385[1] § 1 zd. 1
kc, w szczególności naruszały w sposób rażący interesy konsumentów oraz wypełniały przesłanki klauzul abuzywnych
z art. 385[3] kc.
Odnosząc się do postanowienia 1, powód dokonał dowolnej i przez to błędnej interpretacji zapisu. Pozwany opracował
owe postanowienie, by uniknąć sytuacji, w której konsument zwraca samochód po paru dniach, twierdząc, że bak
nie był pełen. Podniósł również, że każdy przeciętny konsument posiada telefon komórkowy, który pozwoliłby
skontaktować się z pozwanym po przejechaniu pięciu kilometrów.
W zakresie klauzuli 2 pozwany podniósł, że powód pominął obowiązek najemcy do zwrotu rzeczy po zakończeniu
umowy najmu w stanie niepogorszonym w powiązaniu zasadą wynikającą z art. 361 § 1 kc, z której wynika, że
zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne działania lub zaniechania z których
szkoda wynikła. Zdaniem pozwanego kwestionowany punkt regulaminu ma stanowić czynnik motywujący najemcę
do należytej dbałości o wynajęty samochód oraz zabezpieczenia go przed kradzieżą.
Z kolei odnośnie postanowienia 3 pozwany zanegował stanowisko powoda, bowiem celem tejże klauzuli jest
zabezpieczenie ryzyka działalności poprzez ubezpieczenia AC pojazdów. Jest to nierozerwalnie powiązane z
dostarczeniem ubezpieczycielowi oświadczenia. W innym wypadku nie będzie w stanie uzyskać stosownego
odszkodowania.
W odniesieniu do klauzuli 4 pozwany powołał się na regulacje art. 659 kc. Na mocy ww. przepisu, świadczeniem, do
którego pozwany jest zobowiązany na podstawie umowy najmu, jest oddanie najemcy do używania określonego w niej
samochodu na czas określony w niej datą. To w gestii najemcy pozostaje możliwość skorzystania z przedmiotu najmu w
wyznaczonych umową ramach czasowych. W myśl art. 673 § 3 kc nie jest dopuszczalne wypowiedzenie tej umowy, gdyż
nie wymieniono w niej wyraźnie przyczyn uzasadniających takie wypowiedzenie. Niezależnie od powyższego, pozwany
nadmienił, ze najem samochodów na czas określony jest związany z charakterem jego działalności gospodarczej.
Nadto, pozwany zwrócił uwagę, że zawarcie umowy najmu określonego samochodu oznacza usuniecie go z puli
samochodów dostępnych dla innych klientów, co wiąże się ściśle z terminami dokonywania rezerwacji samochodów,
której można dokonać najpóźniej na dwa dni przed planowanym terminem.
W zakresie zakwestionowanego przez powoda postanowienia 5 pozwany podniósł, że niezależnie od kwestii
winy czy niedbalstwa po stronie najemcy, obecne uregulowania są korzystniejsze niż ogólny reżim kwotowej
kary umownej. Pozwany podkreślił, że klauzula stanowi uzasadnione zabezpieczenie interesów wynajmującego
w przypadku pojazdów objętych ubezpieczeniem autocasco. Nadrzędnym celem opracowania kwestionowanego
postanowienia było utrzymanie równowagi stron oraz zabezpieczenie wynajmującego na wypadek powstania szkody
wskutek szczególnych przypadków rażącego niedbalstwa najemcy, a także odmowy wypłaty odszkodowania przez
ubezpieczyciela w razie zaistnienia okoliczności standardowo przyjmowanych jako wyłączające odpowiedzialność
ubezpieczycieli.
Z kolei odnosząc się do postanowienia 6 pozwany wyjaśniał, że zapis ten uzasadniony jest faktem, że jego ofercie
znajduje się szereg różnych modeli samochodów. Wyposażenie poszczególnych pojazdów różni się, a im nowszy
model, tym więcej nowych elementów wyposażenia. W związku z powyższym, pozwany nie jest w stanie ująć
wszystkich elementów pojazdu w regulaminie, stąd katalog pozostaje otwarty. Pozwany podniósł także, że art. 78
wzorca umowy wskazuje na możliwość odstąpienia od naliczania całości lub części kary umownej, w szczególnie
uzasadnionych przypadkach.
W nawiązaniu do klauzuli 7 strona pozwana podniosła, że daje ona większą pewność prawną konsumentowi, aniżeli
brak postanowienia w tym zakresie.
Odnosząc się do postanowienia umownego 8 pozwany wywodził, że celem uzyskania zgody najemcy na przetwarzanie
jego danych jest wyjście ponad standard wyznaczany przez przepisy ustawy o ochronie danych osobowych, co
należy uznać za korzystne dla konsumenta. Nadto z całokształtu umowy zawieranej na podstawie wzorca wynika,
że przetwarzanie danych objętych postanowieniem może mieć miejsce jedynie przez pozwanego oraz w związku z
umową i z przedmiotem działalności. W przypadku przetwarzania danych osobowych w celach marketingowych należy
zauważyć, że udzielana przez najemcę zgoda dotyczy jedynie relacji objętej umową. Pozwany podnosi również, że
na postawie ww. ustawy konsumentowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania jej danych
osobowych.
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
Pozwany prowadzi działalność gospodarczą, przedmiotem której jest m.in. wynajem samochodów osobowych na rzecz
konsumentów. W ramach tej działalności opracował i posługiwał się w obrocie wzorcem umowy pt. „Regulaminu (...)
S.A. w zakresie najmu samochodów”, zawierającym postanowienia, do których nawiązuje żądanie pozwu, tj.:
1) „Ewentualne wątpliwości co do stanu paliwa Najemca powinien zgłosić do 5 km od rozpoczęcia jazdy, w przeciwnym
razie reklamacje nie będą uwzględniane.”;
2) „Z zastrzeżeniem pkt 32, 74, 76 Najemca w wypadku uszkodzenia lub kradzieży samochodu ponosi karę umowną
określoną w pkt 75.”;
3) „W przypadku, gdy szkoda nie wystąpiła z winy najemcy i (…) (nie dotyczy kradzieży), celem uniknięcia
odpowiedzialności przewidzianej w pkt 75 najemca ma obowiązek w terminie 7 dni od daty zdarzenia dostarczyć
Wynajmującemu pisemne i szczegółowe oświadczenie sprawcy zdarzenia przyznającego się do winy lub notatkę
urzędową policji w której zostanie wskazana osoba sprawcy.”;
4) „Opłata za wynajem i opłaty dodatkowe nie są zwracane w przypadku wcześniejszego zwrotu samochodu.”;
5) „Najemca ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości szkody w następujących przypadkach:
(…)
b) uszkodzenia wnętrza samochodu, opony, felgi, lusterka, wycieraczki, anteny, pozostawienie trwałych plam,
c) prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwym, pod wpływem narkotyków lub innych środków odurzających lub
bez ważnego prawa jazdy,
d) niezwrócenia dowodu rejestracyjnego lub kompletu kluczyków po kradzieży samochodu,
(…)
g) odmowy wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela z winy Najemcy.”;
6)” Pozostałe kary umowne:
V) inne nie wymienione wyżej braki w wyposażeniu samochodu
- 2000 zł.”;
7) „Wszystkie spory wynikające z zawartej umowy najmu będą rozstrzygane zgodnie z przepisami prawa polskiego
przez sąd właściwy dla siedziby Wynajmującego.”;
oraz
8) „Najemca wyraża zgodę na przetwarzanie danych osobowych w związku z rezerwacją, wynajmem samochodu (…)
oraz do celów marketingowych zgodnie z ustawą o ochronie d.o.”.
Pozwany nie zaprzeczył prawdziwości powyższych okoliczności, ani treści kwestionowanego pozwem zapisu. Art. 230
kpc stanowi, że gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki
całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Za podstawę ustalenia stanu faktycznego Sąd przyjął wzajemnie
niekwestionowane twierdzenia stron kierując się zasadą wyrażoną w art. 230 kpc.
Zgodnie z art. 227 kpc przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.
W konsekwencji nie mogły być przedmiotem postępowania dowodowego okoliczności przedmiotowo nieistotne,
zaś postępowanie dowodowe zostało ograniczone do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek
abuzywności postanowień wzorca umowy.
Sąd oddalił zatem osobowe wnioski dowodowe pozwanego, za wyjątkiem dowodów z dokumentów dołączonych do
pism procesowych stron, albowiem uznał je za nieistotne w kontekście meritum sprawy, a ich przeprowadzenie
za niecelowe z uwagi na nieprzydatność w niniejszym postępowaniu. Ponadto cały materiał niezbędny do wydania
orzeczenia został zebrany w aktach sprawy.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Powództwo w znacznej mierze zasługuje na uwzględnienie.
Okolicznością sporną między stronami było, czy przedmiotowe postanowienia miały charakter niedozwolony w myśl
art. 385[1] § 1 kc.
Na wstępie rozważań merytorycznych wyjaśnienia wymaga, że w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy
za niedozwolone Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia, czy zawarte w nim klauzule mają charakter
niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385[1] § 1 kc. Przechodząc do oceny postanowień wzorca
pod kątem ich niedozwolonego charakteru, wskazać należy, co następuje. Stosownie do treści art. 385[1] §1 kc,
aby uznać dane postanowienie umowne za niedozwolone musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie
nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki
konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają
interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych
świadczeń stron.
Ostatnia z wymienionych przesłanek, o której mowa w zdaniu drugim art. 385[1] § 1 kc, zachodzi w niniejszej sprawie,
gdyż omawiane postanowienie nie reguluje głównych świadczeń stron. Główne świadczenia pozwanego z tytułu
zawartych umów polegają bowiem na udostępnieniu przedmiotu najmu, zaś konsumenta na zapłacie wynagrodzenia.
Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego
charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego. Sąd nie bada w niniejszym postępowaniu konkretnych
stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby
pomiędzy pozwanym, a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była
między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek
konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę.
Istotny jest zatem fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia
umowy z wykorzystaniem go.
Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie
interesów konsumenta), choćby ze względu na verba legis, muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie
interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi
obyczajami rażąco narusza ten interes.
Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną
społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich
treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane
zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia
gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno –
gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania
polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.
W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w
Warszawie (wyrok z dnia 2006-06-27, sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było
rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako
interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta,
spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne,
wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy
ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko
kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź
to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie,
jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.
Konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej
klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2007-03-19, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 2007-10-11, sygn. akt III SK
9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w
zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana
jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.
Przenosząc powyższe rozważania na ocenę poszczególnych postanowień objętych żądaniem pozwu, stwierdzić należy,
co następuje.
Postanowienie 1 o treści:
„Ewentualne wątpliwości co do stanu paliwa Najemca powinien zgłosić do 5 km od rozpoczęcia jazdy, w przeciwnym
razie reklamacje nie będą uwzględniane.”
stanowi postanowienie niedozwolone, w szczególności wypełnia przesłanki klauzuli abuzywnej z art. 385[3] pkt 2
kc, na co słusznie wskazał powód. Odnosząc się do uregulowań ustawowych umowy najmu, a w szczególności do
art. 662 § 1 wynajmujący powinien wydać najemcy rzecz w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać
ją w takim stanie przez czas trwania najmu. Z powyższego wynika, że to na wynajmującym ciąży obowiązek
wydania samochodu najemcy w odpowiednim stanie technicznym, tj. wynajmujący jest obowiązany do wydania
zatankowanego samochodu paliwem do pełna o odpowiedniej jakości i rodzaju dostosowanego do typu pojazdu.
Zakres pojęcia „stan paliwa” obejmuje zarówno jego jakość, jak i ilość. O ile jego ilość można ocenić w dość łatwy
sposób po wskaźniku (który również może być niesprawny), tak ocena jakości paliwa nie jest tak prosta. Mogą
bowiem wystąpić sytuacje, kiedy to wadliwość paliwa będzie możliwa do stwierdzenia dopiero po przejechaniu
więcej niż pięć kilometrów. W ocenie Sądu kwestionowane postanowienie nakłada nieodpowiednie ograniczenie
co do okresu, w którym możliwe jest składanie reklamacji odnośnie stanu paliwa, gdyż jest niewystarczające do
dokonania dostatecznej przez konsumenta oceny. Niewątpliwie złożenie reklamacji powinno być dopuszczalne
zarówno w trakcie trwania umowy najmu samochodu, jak i po jej zakończeniu. Co więcej, sam sposób złożenia
reklamacji przewidziany w przedmiotowym postanowieniu jest nieodpowiedni. Wymóg przestrzegania warunków
złożenia reklamacji oznaczać może dla konsumenta konieczność przerwania podróży oraz powrotu do miejsca
wynajmu samochodu, co niewątpliwie wpływa na reorganizację planów najemcy i powoduje związane z tym liczne
niedogodności. Nadto, w ślad za powodem należy wskazać, że wady dotyczące ilości i jakości paliwa mogą powodować
u najemcy różnego rodzaju szkody, w szczególności finansowe, z uwagi na fakt, iż najemca z góry opłaca pełen
bak paliwa. W konkluzji wskazać należy, że to na wynajmującym spoczywa odpowiedzialność odszkodowawcza
w przypadku dostarczenia paliwa w ilości lub jakości, która nie jest zgodna z zawartą przez strony umową, w
związku z czym niedopuszczalne jest wyłączenie odpowiedzialności i przerzucenie ryzyka działalności gospodarczej
na konsumenta,
Postanowienie 2 w brzmieniu:
„Z zastrzeżeniem pkt 32, 74, 76 Najemca w wypadku uszkodzenia lub kradzieży samochodu ponosi karę umowną
określoną w pkt 75.”
stanowi klauzulę abuzywną. Na wstępie, w celu dokonania właściwej analizy postanowienia, należy odnieść się
do poszczególnych punktów w nim zawartych. Pkt 74 reguluje odpowiedzialność odszkodowawczą najemcy za
szkodę spowodowaną zdarzeniami tam wymienionymi. Z kolei pkt 76 określa wysokość kary umownej w zw. z
zaistnieniem braków konkretnych przedmiotów oraz „innych”. Ostatni z punktów, pkt 32 wymienia kraje, do których
wywóz samochodu, będącego przedmiotem najmu jest bezwzględnie zakazany; wskazane zostały także konsekwencje
złamania tegoż zakazu.
Pozwany w przedmiotowym postanowieniu zastrzegł możliwość żądania od najemcy zapłaty kary umownej w
przypadku kradzieży lub uszkodzenia samochodu. Instytucja kary umownej została uregulowana w przepisie art. 483
par 1 kc, niemniej jednak możliwość jej zastrzeżenia dotyczy sytuacji naprawienia szkody wynikłej z niewykonania
lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. W tym miejscu należy również odwołać się do treści
art. 675 § 1 kc stanowiącego, że po zakończeniu najmu najemca obowiązany jest zwrócić rzecz w stanie nie
pogorszonym, niemniej jednak nie ponosi on odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego
używania. W świetle powyższego wskazać należy, że konsument nie może ponosić konsekwencji kradzieży samochodu
poprzez obowiązek zapłaty kary umownej. Istotnie, na najemcy ciąży obowiązek dołożenia należytej staranności przy
użytkowaniu najętego samochodu, jednakże to wynajmujący zobowiązany jest do zabezpieczenia się na wypadek
ewentualnej kradzieży samochodu poprzez wykupienie polisy ubezpieczeniowej. Zauważenia wymaga, że w przypadku
zaistnienia opisanych w omawianym postanowieniu zdarzeń, wynajmujący otrzymywałby zarówno odszkodowanie z
ubezpieczenia oraz karę umowną od najemcy. Klauzula nie precyzuje czy wymóg zapłaty kary umownej istnieje tylko
wówczas, gdy uszkodzenie lub kradzież spowodował sam konsument. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się
na niekorzyść konsumenta, a zatem ponosiłby on również odpowiedzialność za zdarzenia podczas najmu, które nie
powstały z jego winy.
Postanowienie 3 o treści:
„W przypadku, gdy szkoda nie wystąpiła z winy najemcy i (…) (nie dotyczy kradzieży), celem uniknięcia
odpowiedzialności przewidzianej w pkt 75 najemca ma obowiązek w terminie 7 dni od daty zdarzenia dostarczyć
Wynajmującemu pisemne i szczegółowe oświadczenie sprawcy zdarzenia przyznającego się do winy lub notatkę
urzędową policji w której zostanie wskazana osoba sprawcy.”
stanowi niedozwolone postanowienie umowne, określające okoliczności, w których najemca ma możliwość uwolnienia
się od obowiązku zapłaty kary umownej. Powyższe możliwe jest pod warunkiem zaistnienia szkody polegającej na
uszkodzeniu samochodu oraz wówczas, gdy zdarzenie powstało bez winy najemcy, a ponadto, gdy najemca w terminie
7 dni od daty zdarzenia dostarczył wynajmującemu odpowiednią dokumentację. W ocenie Sądu kwestionowane
postanowienie nakłada na najemcę obowiązki, które są nadmiernie uciążliwe i niejednokrotnie bardzo trudne do
spełnienia, co niewątpliwie uwypukla nierówność stron stosunku najmu.
Postanowienie 4 w brzmieniu:
„Opłata za wynajem i opłaty dodatkowe nie są zwracane w przypadku wcześniejszego zwrotu samochodu.”
jest niedozwolonym postanowieniem umownym, w szczególności wypełnia przesłanki klauzuli abuzywnej z art.
385[3] pkt 12 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności
wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części,
jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania. Odnosząc się do treści przedmiotowego
postanowienia wskazać należy, że konsument zostaje pozbawiony możliwości domagania się zwrotu z góry
zapłaconego wynagrodzenia za cały uzgodniony czas najmu, w sytuacji zwrotu samochodu w terminie wcześniejszym.
Należy zwrócić uwagę, że sporna klauzula nie różnicuje przypadków zwrotu samochodu wynikających z okoliczności
niezależnych czy też zależnych od najemcy. Nie sposób bowiem wykluczyć sytuacji, gdy przedterminowy zwrot
samochodu nastąpi w wyniku ujawnienia się wad w jego funkcjonowaniu. Warto podkreślić, że stosowane
przez pozwanego postanowienie może powodować sytuacje, kiedy to w razie wcześniejszego zwrotu przedmiotu
najmu, wynajmujący udostępni kolejnemu konsumentowi samochód, w konsekwencji czego otrzyma on podwójne
wynagrodzenie. Niewątpliwie również w tym aspekcie zauważalna jest rażąca nierówność stron.
Postanowienie 5 o treści:
„Najemca ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości szkody w następujących przypadkach:
(…)
b) uszkodzenia wnętrza samochodu, opony, felgi, lusterka, wycieraczki, anteny, pozostawienie trwałych plam,
c) prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwym, pod wpływem narkotyków lub innych środków odurzających lub
bez ważnego prawa jazdy,
d) niezwrócenia dowodu rejestracyjnego lub kompletu kluczyków po kradzieży samochodu,
(…)
g) odmowy wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela z winy Najemcy.”
stanowi klauzulę abuzywną. Kwestionowane pozwem postanowienie określa zakres odpowiedzialności najemcy za
wskazane w postanowieniu szkody. W myśl przedmiotowej klauzuli konsument odpowiada niezależnie od tego, czy
zawinił wymienionym zdarzeniom, które szkodę tę spowodowało czy też nie. Wskazać należy, że niejednokrotnie mogą
wystąpić sytuacje, kiedy to szkody powstaną niezależnie od najemcy, przykładowo sprawcą szkody może być osoba
trzecia. W takim przypadku to z OC osoby trzeciej wynajmujący może uzyskać przysługujące mu odszkodowanie.
Postanowienie 6 w brzmieniu:
”Pozostałe kary umowne:
V) inne nie wymienione wyżej braki w wyposażeniu samochodu
- 2000 zł.”
jest niedozwolonym postanowieniem umownym. Sąd podziela stanowisko powoda, w zakresie jakim twierdził, że
treść spornej klauzuli jest niejasna oraz nieprecyzyjna, bowiem stwarza wynajmującemu możliwość uznania de facto
jakiegokolwiek braku w samochodzie za podstawę żądania od konsumenta kary umownej w wysokości 2000 zł.
Podkreślenia wymaga, że na podstawie kwestionowanego postanowienia wynajmujący ma dowolność w określeniu
przedmiotu szkody, która to okoliczność może być bez wątpienia niejednokrotnie wykorzystana na niekorzyść
konsumenta, w celu uzyskania dodatkowych korzyści majątkowych.
Odnośnie postanowienia 7 o treści:
„Wszystkie spory wynikające z zawartej umowy najmu będą rozstrzygane zgodnie z przepisami prawa polskiego przez
sąd właściwy dla siedziby Wynajmującego.”
wyjaśnienia wymaga, że postępowanie w tym zakresie należało umorzyć. W świetle bowiem art. 355 § 1 kpc Sąd wydaje
postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli wydanie wyroku w sprawie stało się zbędne lub niedopuszczalne.
W ocenie Sądu dalsze prowadzenie postępowania było zbędne, wobec osiągnięcia jego celu, którym jest wielokrotne
wcześniej zakazywanie stosowania tożsamej klauzuli.
W analizowanej sprawie prowadzenie postępowania w zakresie klauzuli 7 było nieracjonalne, a wydanie wyroku
należało uznać za zbędne, zważywszy na okoliczność zrealizowania celu postępowania dotyczącego abstrakcyjnej
kontroli wzorca umowy, który w zasadzie ogranicza się do dwóch następujących aspektów. Celem postępowania
jest publikacja wiedzy o abuzywności analizowanej klauzuli poprzez wpis do rejestru prowadzonego przez Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Cel postępowania w zakresie klauzuli 7 został zrealizowany, poprzez
wpisy tożsamych w treści klauzul, między innymi pod pozycjami nr 309, 784 czy 969. Tym samym okoliczności
przedmiotowej sprawy wyczerpują treść hipotezy art. 355 §1 kpc w odniesieniu do przesłanki zbędności orzekania, co
uzasadnia umorzenie postępowania w tym zakresie.
Racjonalność procesu musi prowadzić, wobec osiągnięcia celu postępowania o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolony jakim jest eliminacja niedozwolonych postanowień z obrotu gospodarczego, do umorzenia
postępowania, tak aby nie powodować pomnażania kosztów procesu po obu stronach postępowania.
Wobec powyższego wydanie wyroku w sprawie niniejszej w zakresie postanowienia 7 stało się zbędne, dlatego na mocy
art. 355 § 1 kpc. należało postępowanie w tej części umorzyć.
Postanowienie 8 o treści:
„Najemca wyraża zgodę na przetwarzanie danych osobowych w związku z rezerwacją, wynajmem samochodu (…) oraz
do celów marketingowych zgodnie z ustawą o ochronie d.o.”
stanowi niedozwolone postanowienie umowne. Analizując kwestionowaną klauzulę, należy odnieść się do uregulowań
ustawy z dnia 1997-08-29 o ochronie danych osobowych., w tym w szczególności do art. 23. Ww. ustawa zezwala na
przetwarzanie danych osobowych m.in. w sytuacji, gdy osoba której dotyczą, wyrazi na to zgodę, chyba że chodzi o
usunięcie dotyczących jej danych lub też przetwarzanie danych jest dopuszczalne bez osobnej zgody wtedy, gdy jest
to niezbędne dla wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratorów danych albo
odbiorców danych, a przetwarzanie nie narusza praw i wolności osoby której dane dotyczą.
W ocenie Sądu wskazać także należy, że prawnie usprawiedliwionym celem, w myśl ustawy, jest marketing
bezpośredni własnych produktów lub usług administratora danych. Wyrażenie zgody konsumenta jest jednak
wymagane w sytuacji, gdy kontrahent konsumenta zamierza przetwarzać jego dane osobowe w celu promowania
produktów i usług podmiotów trzecich. Zdaniem Sądu kwestionowane postanowienie w żadne sposób nie precyzuje
jaki podmiot lub podmioty są własne do tego, by przetwarzać dane osobowe konsumenta. Na tle przedmiotowego
postanowienia można bowiem sądzić, że może tego dokonywać zarówno pozwany, jak i osoby trzecie. W związku
z brakiem precyzji i jednoznaczności z tym zakresie, konsument zostaje narażony na wykorzystanie jego danych
osobowych przez podmioty do tego nieuprawnione, co może powodować liczne niedogodności, zarówno finansowe
jak i osobiste.
W kontekście powyższego, modyfikacja praw i obowiązków stron umowy wprowadzona przez pozwanego jest
niedopuszczalna, sprzeczna z dobrymi obyczajami i w przekonaniu Sądu stanowi rażące naruszenie praw
konsumentów. co powoduje, iż sytuacja konsumenta byłaby lepsza, gdyby do wzorca umowy nie wprowadzono
inkryminowanej klauzuli.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385[1] § 1 kc, Sąd uznał postanowienia wzorca umowy oznaczone jako
1, 2, 3, 4, 5, 6 oraz 8 za niedozwolone, zaś na podstawie art. 479[42] § 1 kpc zakazał ich wykorzystywania w obrocie
z udziałem konsumentów.
O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na
podstawie art. 479[44] kpc.
O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 kpc, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę
obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej
obrony.
Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 360 zł - ustalone na
podstawie § 14 ust. 3 pkt 2 w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163. poz. 1349 ze zm.).
Mając na uwadze wynik sprawy, orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu uzasadnia
przepis art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167 poz.
1398 ze zm.).
SSO Jacek Łabuda