Szkice archiwalno-historyczne nr 8, 2011

Archiwum Państwowe w Katowicach
Szkice archiwalno-historyczne nr 8, 2011
Cena: 29 zł 5 zł
Streszczenia artykułów:
Maciej Fic, Ryszard Kaczmarek, Wstęp
Zeszyt specjalny "Szkiców Archiwalno-Historycznych" zawiera teksty poświęcone pamięci o powstaniach śląskich po
90 latach od daty walk o Górę Św. Anny. Celem publikacji jest pokazanie zmieniających się na przestrzeni ostatniego
stulecia interpretacji i ocen dotyczących powstań oraz wyników badań prowadzonych od kilkunastu lat nad tymi
specyficznymi miejscami pamięci (lieux des mémoire/Erinnerungsorte).
Tomasz Pawelec, Metahistoria miejsc pamięci
Autor dokonał przegląd możliwości poznawczych, jakie z punktu widzenia metodologii historii otwiera kategoria
"miejsca pamięci" i udowadnia potrzebę systematycznego prowadzenia dalszych studiów nad pamięcią o powstaniach
śląskich.
Marian Grzegorz Gerlich, Czas powstań śląskich w perspektywie pamięci zbiorowej oraz procesów mityzacji i
mitologizacji
W opracowaniu wskazano na istniejącą absencję badań nad pamięcią zbiorową górnośląskiej ludności rodzimej,
zwłaszcza w perspektywie analiz etnologicznych i antropologicznych. Zdaniem Autora, powstania śląskie i plebiscyt
dzisiaj nie tylko skłaniają do dalszego poznawania tych wydarzeń, ale są także pretekstem do generowania
wyobrażeń o nich i tym samym określania własnej tożsamości.
Edward Długajczyk, Stan wiedzy i perspektywy badań historycznych w zakresie powstań i plebiscytu
W swoim artykule uznany badacz dziejów Górnego Śląska lat 1918-1922 zajął się przeglądem stanu powojennej
polskiej historiografii na temat powstań śląskich. Nie ograniczył się tylko do tekstów naukowych, ale szczegółowo
omówił również polemiki toczące się na łamach prasy ogólnopolskiej i regionalnej w ostatnich dwóch dekadach,
wskazując na szerszy zakres, aniżeli tylko historiograficzny, sporów o obraz powstań śląskich.
Jadwiga Wala-Menou, Polskie iluzje: Górny Śląsk we francuskiej korespondencji rządowej z lat 1919-1921
W artykule znaleźć można próbę nowego spojrzenia na rolę francuskiej dyplomacji w latach 1919-1921 w kwestii
polskich aspiracji do Górnego Śląska. Pamięć o bezwarunkowym wsparciu Paryża dla polskich aspiracji Autorka
konfrontuje z rzeczywistymi planami dyplomacji francuskiej.
Ryszard Kaczmarek, Rocznice i pomniki powstańcze w województwie śląskim
W tekście najbardziej uznawanego górnośląskiego historyka średniego pokolenia znajduje się syntetyczny opis
zmieniających się w okresie dwudziestolecia międzywojennego sposobów czczenia pamięci o powstaniach na polskiej
części Górnego Śląska. Był to temat, którego używano w bieżącej walce politycznej pomiędzy obozem reżymowym w
Polsce w latach 1926-1939, a demokratyczną opozycja parlamentarną. W autonomicznym województwie śląskim
ponadto łączący się z konfliktem personalno-politycznym pomiędzy reprezentującym totalitarny ustrój Michałem
Grażyńskim, a przywódcą chadeckiej opozycji Wojciechem Korfantym.
Barbara Szczypka Gwiazda, Pamięć historyczna przechowywana w dziele sztuki na przykładzie pomników
powstańczych w Katowicach
1
Archiwum Państwowe w Katowicach
Autorka w swoim artykule rozważa problem umiejscowienia po II wojnie światowej katowickich pomników
poświęconych powstaniom śląskim w zbiorowej pamięci historycznej mieszkańców Górnego Śląska. Na przykładzie
monumentów w Katowicach udowadnia tezę, że podporządkowana oficjalnym dyrektywom sztuka pomnikowa w
czasach komunistycznych kształtowała różne rodzaje pamięci, wpływające zarówno na kształtowanie się wyobrażeń o
przeszłości, jak i interpretowanie zjawisk historycznych.
Maciej Fic, Rocznice powstańcze w Polsce Ludowe
Pisząc o dziejach po 1945 roku Autor podkreśla, że obraz powstań ulegał wówczas widocznej zmianie wraz z nową
sytuacją polityczną i wybiórczym "zapotrzebowaniem" na poszczególne elementy powstańczej tradycji przez
komunistyczny reżym, który zapanował w Polsce do 1989 roku. Z upływem czasu obchody rocznicowe zyskiwały coraz
większe znaczenie dla komunistycznych władz, które uczyniły z czasem z powstań śląskich element oficjalnej ideologii
państwowej.
Zygmunt Woźniczka, Wojciech Korfanty w zbiorowej pamięci historycznej
Oceniając postać Wojciecha Korfantego u progu nowego wieku XXI wieku zwraca się uwagę na zmianę spojrzenia na
tego najbardziej znanego i rozpoznawalnego historycznego polityka polskiego z Górnego Śląska. Dzisiaj docenia się
bardziej jego ponad regionalne znaczenie, akcentuje role pełnione w czasie powstania wielkopolskiego i działalność na
forum polskiego Sejmu. Spory wokół oceny postaci Korfantego mają dzisiaj wobec tego duży wpływ także na
kształtowanie się w Polsce świadomości historycznej o całości dziejów Górnego Śląska w XX wieku.
Jakub Grudniewski, Niemieckie organizacje kombatanckie w okresie Republiki Weimarskiej (1918-1933)
Opisana została w artykule działalność niemieckich związków kombatanckich w okresie Republiki Weimarskiej. Były
one również nosicielami pamięci o walkach na Górnym Śląsku w latach 1919-1921. Kultywując i heroizując tę pamięć
rozwinęły w powojennych Niemczech działalność paramilitarną.
Michał Mackiewicz, Uzbrojenie powstańców śląskich w świetle dokumentacji fotograficznej
W wyjątkowo ciekawie poznawczo opracowaniu zwrócono uwagę na to, że w dotychczasowych badaniach nad historią
powstań śląskich kwestii uzbrojenia walczących stron poświęcono niewiele miejsca. Artykuł jest próbą opisu
ówczesnej broni polskich powstańców na podstawie zachowanych fotografii z tego okresu.
Maciej Droń, Sztandary powstańcze i kombatanckie w zbiorach Działu Historia Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
W opracowaniu podkreślono przede wszystkim wartość symboliczną, jaką posiadają nielicznie zachowane sztandary
powstańcze wśród pamiątek z czasów powstań i plebiscytu.
Jan F. Lewandowski, Powstania śląskie w polskim filmie fabularnym
Znany badacz dziejów górnośląskiej kinematografii przywołuje i analizuje nieliczne filmy fabularne poświęcone
powstaniom śląskim lub takie, w których tematyka powstańcza pojawiała się epizodycznie. Szczególne miejsce w
artykule zajmuje filmografia Kazimierza Kutza.
Krzysztof Karwat, Powstania śląskie w opinii publicznej i w mediach na przełomie XIX i XX wieku
Wybitny górnośląski historyk, dziennikarz i krytyk literacki snując refleksje nad dzisiejszą wiedzą na temat powstań
śląskich podkreśla, że jest ona wprawdzie niewielka, ale jest to funkcją wieloletnich zaniedbań w obszarze oświaty, w
tym zwłaszcza edukacji regionalnej. Nie świadczy to jednak o tym, że świadomość historyczna mieszkańców Górnego
Śląska jest niższa niż w innych regionach naszego kraju. Ten deficyt to efekt słabości regionalnych elit i polityków,
odpowiedzialnych z wyborczego mandatu Górnoślązaków za podtrzymywanie tej pamięci.
Bogusława Bodzioch-Bryła, Literatura późno poznana, czyli o poezji powstań śląskich. Pomiędzy funkcją
dokumentalna a propagandową
Autorka ocenia, że poezja powstańcza nie była poezją wysokiego lotu. Opierała się z powodów propagandowych na
2
Archiwum Państwowe w Katowicach
konwencji i posługiwała znanymi od wieków wzorcami liryki patriotycznej. Była patetyczna, prosta i pisana dla tzw.
ludu. Bo powstania śląskie były zrywem ludowym.
Sławomira Krupa, Materiały do dziejów powstań śląskich w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach
Autorka opisuje zasób archiwalny znajdujący się w katowickim Archiwum. Pomimo strat, głównie wojennych, zbiór ten
jest dzisiaj największym zasobem akt powstańczych w Polsce, w dużej mierze nadal niewykorzystanym.
Katarzyna Wątkowska, Marcin Smierz, Powstania śląskie i plebiscyt we współczesnej świadomości historycznej
studentów Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
Młodzi historycy, członkowie Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach,
dokonali socjologicznej analizy wiedzy studentów o powstaniach śląskich oraz ich oczekiwań dotyczących przekazu
takich informacji w edukacji akademickiej. Pouczającej analizy.
Paweł Parys, Powstańcze miscellanea
W swoim tekście Autor przekazuje refleksje, które zrodziły się przy pracy nad edycją planowanego wydawnictwa
źródłowego opartego na dokumentach przechowywanych w Instytucie im. Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku.
3