Dirk Bölitz Planowanie przestrzenne w sytuacjach konfliktów

Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
Dirk Bölitz
Planowanie przestrzenne w sytuacjach konfliktów środowiskowych :
Transgraniczna ocena oddziaływania na środowisko w planowaniu
regionalnym – Doświadczenia z pogranicza niemiecko-polsko-czeskiego
Obecnie
pracuję
jako
pracownik
naukowy
w
Instytucie
ekologicznego
rozwoju
przestrzennego nad projekcie transgranicznym niemiecko-czeskim z zakresu ochrony
przeciwpowodziowej.
Przez dwa lata byłem pracownikiem Regionalnego Związku planowania Górne Łużice –
Dolny Sląsk z siedźbą w Budziszynie i pracowałem nad projektem Interreg III A pod nazwą
“Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko w planowaniu regionalnym – opracowanie
transgranicznej koncepcji oceny i postępowania dla Saksonii, Polski i Republiki czeskiej“.
Chciałem państwu przedstawić kilka wyników projektu:
Treść
-
Warunki ramowe projektu
-
Odpowiedzialności w planowaniu przestrzennym na szczeblu regionalnym
-
Ramy prawne Strategicznej oceny oddziaływania na środowisko
-
Etapy strategicznej oceny oddziaływania na środowisko
- Wnioski
Warunki ramowe projektu Interreg III A
Partnerami projektu po stronie niemieckiej był Leibniz Instytut ekologicznego rozwoju
przestrzennego w Dreźnie (Lead-Partner), Regionalny Związek planowania regionalnego
Górne Łużyce – Dolny Śląsk w Budziszynie i Brandenburski Uniwersytet Techniczny w
Cottbus.
1
Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
Partnerami kooperacymi w Polsce był Urząd marszałkowski województwa Lubuskiego,
Wojewódzkie biuro urbanistyczne województwa dolnośląskiego (Wrocław) oraz w Czechach
Urząd Regionu Libereckiego oraz Urząd Regionu Usteckiego.
W naszym projekcie Interreg III A zajmowaliśmy się wszystkimi aspektami implementacji
strategicznej oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z Dyrektywą Wspołnoty
Europejskiej. Analizowaliśmy istniejące metodyki i postępowania w Polsce, w Republice
Czeskiej i w Niemczech, tak by uczyć się od siebie oraz ulepszyć wspołpracy transgranicznej.
Rownoległe do wykonania projektu w latach 2004-2006 trwała (i jeszcze trwa) aktualizacja
Planów regionalnych kraju związkowego Saksonii oraz planów regionalnych czeskich
regionów kooperacyjnych.
Odpowiedzialności w planowaniu przestrzennym na szczeblu regionalnym
Różnice w strukturze państwa oraz strukturach administracyjnych skutkują odmiennymi
zakresami kompetencji w ramach Strategicnej oceny oddziaływania na środowisko.
Federalna struktura państwa Niemieckiego ma szczególny charakter, co powoduje różnice w
strukturach administracyjnych i zakresach kompetencyjnych nie tylko pomiędzy Niemcami,
Czechami i Polską, lecz również pomiędzy poszczególnymi niemieckimi krajami
związkowymi.
Na rysunku widzą Państwo niemiecki przykład ustroju administracyjnego w kraju
związkowego Saksonii. Na szczeblu państwowym rozróżnia się państwo centralne, czyli
Federacja, z rządem w Berlinie oraz Kraje zwiazkowe. Kraje związkowe mają też swoje rządy
i ministerstwa oraz posiadają prawo uchwalania własnych ustaw.
Regionalny szczebel samorządowy istnieje dopiero na poziomie powiatu i gmin. Własciwe
nie mamy samorządu regionalnego. Na zlecenie Wolnego Kraju Saksonii Regionalne Związki
Planowania jako zrzeszenie powiatów oraz miast na prawach powiatu opracowują „plany
regionalne“ (5 regiony planowania regionalnego).
2
Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
W Polsce na szczeblu państwowym istnieje centralna administracja rządowa w Warszawie, a
w każdym województwie wojewoda pełni funkcję państwowego organu nadzoru. Ponadto
wojewódzki Urząd Marszałkowski realizuje zadania samorządu regionalnego, m.in.
opracowuje „Plan Zagospodarowania Przestrzennego województwa.“
Centralna administracja rządowa Republiki Czeskiej mieści się w Pradze a od roku 2002
regiony są jednostkami regionalnymi samorządu. Powierzono im państwowe zadanie
opracowania planów regionalnych tak zwanych „Podstaw rozwoju przestrzennego regionu“
zgodnie z nowym prawem budowlanym Republiki Czeskiej.
Rys.: Porównanie struktur państwowych i administracyjnych1
Niemcy
Kraj Związkowy Saksonii
Federacja
Bundesstaat
Kraj związkowy
Bundesland
Rzeczpospolita Polska
Państwo
Republika Czeska
Państwo
Národní stát
Urząd wojewódzki
Okręg administracyjny
Regierungsbezirk
Regionalny związek
planowania regionalnego
Regionaler
Planungsverband
Powiat, Miasto na
prawach powiatu
Landkreis,
Kreisfreie Stadt
Gmina
Gemeinde
Urząd marszałkowski
Powiat
Region
Kraj
Gmina o rozszerzonym
zakresie kompetencji
Obec s rozšířenou
působnosti
Gmina ze zlecanym
gminnym urzędem
Obce s pověřeným
obecním úřadem
Gmina
Gmina
Obec
„Organy SOOŚ“ odpowiedzialne na planowanie regionalne
1
w oparciu o Knippschild, Robert: Prezentacja: trwałe planowanie przestrzenne i ekologiczne. Dwustronne
forum Euroregionu Styria - Północna Słowacja. Transgraniczna kooperacja w zakresie środowiska jako czynnik
konkurencyjności. Maribor. 01.06.2006. strona 18 (niepublikowany manuskrypt)
3
Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
Ramy prawne Strategicznej Oceny oddziaływania na Środowisko
Dyrektywa 2001/42/WE zawiera wymagania dla wykonania oceny oddziaływania na
środowisko dla planów i programów w Unii Europejskiej, więc obowiązuje w Niemczech, w
Polsce i w Republice Czeskiej. Poprzez wykonanie zakłada się, że „aspekty środowiskowe
zostają uwzględnione już we wczesnym etapie“, aby osiągnac wysoki poziom ochrony
środowiska.
Dyrektywę 2001/42/WE z roku 2001 należyło implementować do prawa narodowego w
ciągu 3 lat, a więc w terminie do roku 2004.
W narodowym prawym czeskim podobna ocena dla planów obowiązuje już od roku 1992 a w
Polsce od roku 1995 dla planów zagospodarowania przestrzennego, mimo że nie ze
wszystkimi wymaganymi punktami. To znaczy, że Polska i Czechy miały już doświadczenia
w ocenie dla planów.
Pozostałe punkty zostały wypełnione zgodnie z terminem do roku 2004.
W Niemczech wymagana strategiczna ocena była zupełną nowością. Jednym z problemów
wpływającym na implementację tej oceny jest fakt, iż Niemcy są krajem federalnym, a co
zatym dyrektywa musi być wdrózona przez każdy z 16 krajów związkowych, które
niezaleźnie uchwalają swoje ustawy o regionalnym planowaniu przestrennym.
I tak na przykład w Saksonii projekt ustawy implementacji Strategicznej Oceny jeszcze nie
wszedł w zycie, czyli 3 lata po terminie!
Etapy SOOŚ w Saksonii, Polsce i Czechach
Następnie chciałbym przedstawiać różnice i podobieństwa postępowania kolejnych etapów
postępowania w ramach Strategicznej Oceny zgodnie z Dyrektywą:
! Screening
! Scoping
! Raport z prognozą oddziaływania na srodowisko
! Uczestnictwo społeczności lokalnej i organów
! Uczestnictwo transgraniczne
! Ogłoszenie decyzji
! Monitoring
4
Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
Na początku należy podkreślić kolejną glowną rożnicę między Niemcami z jednei strony a
Polską i Czechami z drugiej strony:
W Polsce i w Czechach wykonanie oceń oddziaływania na środowisko jest samodzielnym
postępowaniem. W Niemczech jego wykonanie jest niesamodzielną czescią postępowań
administracyjnych. Nie ma centralnych organów właściwych dla spraw oddziaływań na
środowisko. W Czechach organe takie usytuowane są w Ministerstwie Środowiska (w razie,
ze chodzi o plany i programy na szczeblu regionalnym) a w Polsce jeszcze dodatkowo w
Urzędach Wojewodzkich, gdzie funkcję tą pelni tzw. państwowy wojewódzki inspektor
sanitarny.
Przejdźmy teraz do etapów opracowania oceny zgodnie z Dyrektywą:
> Screening
o W pierwszej fazie Screeningu należy sprawdzić, czy plan albo program może
mieć znaczne oddziaływania na środowisko.
> Scoping
o W razie, gdy plan może mieć znaczne oddziaływania na środowisko, należy
przeprowadzić konsultacje z władzami właściwymi dla spraw środowiska, aby
ustalić zakres badawczy oceny oddziaływania planu na środowisko.
o W Saksonii Regionalny Związek Planowania informuje wszystkie istotne
wladze wlaściwe dla spraw środowiska o możliwości uczestnictwa w Scopingu,
celem określenia zakresu badawczego. Na podstawie tak zebranych informacji
Związek sam ustala zakres tej oceny.
o W Polsce jedynie Urząd wojewodzki, czyli właściwy Państwowy Wojewódzki
Inspektor Sanitarny jest odpowiedzialny za Scoping i przekazuje zakres
badawczy do urzędu marszałkowskiego.
o W Czechach jedynie Ministerstwo środowiska definuje zakres badawczy dla
planów i programów na szczeblu regionalnym i przekazuje swoje wymagania
oceny do urzędu regionalnego.
> Raport oddziaływania na środowisko
o W raporcie oddziaływania na środowisko należy udokumentowac wykonanie
zgodnie z załacznikiem pierwszym Dyrektywy i z zakresem badawczym
zdefinowanym w trakcie Scopingu. Raport zawiera między innymi prognozę
5
Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
oddziaływania, dokumentuje uwzględnione alternatywe, środki kompensacyjne
i koncepcję monitoringu.
o Nie ma tu rożnic między Niemcami, Polską a Czechami
> Uczestnictwo społeczności i organów
o Projekt planu należy ogłosic razem z raportem o oddziaływaniu na środowisko.
Podmioty zainteresowane mogą przekazać swoje stanowiska do
przedstawionych dokumentów.
o W Polsce i w Czechach państwowe organy odpowiedzialne za kontrolę oceny,
czyli ministerstwo (CR) i urząd wojewodzki (PL), mogą żądać zmiań projektu
planu, celem zmniejszenia negatywnych oddziaływań. W przeciwnym razie
organy te mogą odmówic zatwierdzenia projektu planu.
o W Niemczech nie ma takich kontrolnych organów. Na koncu postępowania
Związek musi jednak udokumentować, w jaki sposób wział pod uwagę
wszystkie stanowiska, czyli uzasadnić swoje decyzje.
> Uczestnictwo transgraniczne
o W razie stwierdzenia możliwości znaczącego transgranicznego oddziaływania
na środowisko, pochodzącego spoza terytorium jednego państwa na skutek
realizacji projektów polityk, strategii, planów lub programów, przeprowadza
się postępowanie dotyczące transgranicznego oddziaływania na środowisko.
o W ciagu naszego projektu Interreg III A stwierdziliśmy, że zgodnie z polskim
Prawem o ochronie środowiska zasada ta obowiązuje tylko w przypadku
planów sektorowych.
o W przypadku planów zagospodarowania przestrzennego nie prowadzi sie w
Polsce postepowania transgranicznego. To znacze, ze dokumentuje się
wprawdzie transgraniczne oddziaływania, ale nie uwzględnia się
postępowania czyli udział transgranicznego. Powodem tego jest to, iz
postępowanie planowania przestrzennego wraz z prognozą o oddzialania na
środowisko prowadzi się zgodnie z prawem o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzenym, a nie zgodnie z Prawem o ochronie środowiska.
o Myśle, ze zbiera się dopiero pierwsze doświaczenia przy postępowaniach
transgranicznych. Nieformalna współpraca funkcjonuje już dawno w regionie
styku trzech krajów.
6
Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
Podsumowając w postępowaniu transgranicznym trzeba wziąć pod uwagę kolejne punkty:
o Właściwe urzędy / wyznaczenie osób do kontaktu (Kto jest odpowiedzialny za
wykonanie postępowania transgranicznego?),
o Termin oraz treść zawiadomienia transgranicznego (Czy sąsiednie państwo
powinno uczestniczyć już w ciągu scopingu czy dopiero na etapie raportu
środowiskowego?)
o Określenie terminów (Ile czasu posiada państwo, na którego terytorium
realizacji planu może oddziaływać, na zajęcie stanowiska?
My proponowaliśmy przynajmniej 60 dni biorąc pod uwagę czeskie
rozwiązanie przyjęte w ocenie oddziaływania na środowisko. Potrzebne są tam
w sumie 2 miesiące. To jest najdłuższy okres w porównaniu z Polską
(przynajmniej 21 dni) i z Saksonią (przynajmniej 1 miesiąc – w góry 3
miesiące))
o Realizacja konsultacji ustnych (W przypadku zajścia znaczących konfliktów
należy przeprowadzić ustne konsultacje. Należy uzgodnić, który organe mają
tu uczestniczyć!)
o Ogłoszenie decyzji (Uchwalony plan wraz z raportem o oddziaływaniu na
środowisko i propozycjami rozwiązań należy przekazać do sąsiednych
organów właściwych, które uczestniczyło w postępowaniu transgranicznym)
o Nadzorowanie transgranicznego oddziaływania na środowisko
(W jakim sposób ma być zrealizowany monitoring oddziaływań
transgranicznych? W tym zakresie doświadczeń jeszcze jest mało)
o Tłumaczenia (Wszelkie potrzebne tłumaczenia sporządza strona
powodująca!)
Wnioski
W związku z postępowaniem transgranicznym w sprawie oceny oddziaływania na środowisko
planowanych przedsięwzięć istnieje od zeszłego roku Umowa między Rządem Republiki
Federalnej Niemiec a Rządem Rzeczpospolitej Polskiej o realizacji Konwencji o ocenach
7
Dipl.-Ing. Dirk Bölitz, Lebus, 14.-17.06.2007
SRL – Warsztaty polskich i niemieckich urbanistów
Instytut im. Leibniza ds. ekologicznego rozwoju przestrzennego w Dreźnie
oddziaływania na środowisko w kontekscie transgranicznym. Proces jej uzgodnienia między
Polską a Niemcami trwał 10 lat.
Chodzi tu jednak o postępowanie dla planowanych przedsięwzięć tzw. EIA, ale w pewnych
punktach można się na razie zorientować na te umowę także w związku postępowania oceny
planów i programów, czyli SEA. Niestety taka niemiecko-czeska umowa jeszcze nie istnieje.
Nasz projekt Interreg III A zwrócił uwagę na różne rozwiązania tych trzech krajów i pomógł
wymienić doświaczenia. Poza tym przyczynił się do rozwinięcia współpracy na szczeblu
regionalnym w sprawie strategicznej oceny i particypacji trangranicznej. Pozatym zaczęliśmy
wymienić dane środowiskowe.
8