Geofizycy – laureatami nagród Prezesa Rady

Dr hab. in¿. Jadwiga Jarzyna, prof. nadzw. AGH,
Zak³ad Geofizyki Wydzia³ GGiOŒ AGH
Geofizycy – laureatami nagród
Prezesa Rady Ministrów
W dniu 5 listopada 2003 r
w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów odby³o siê uroczyste wrêczenie nagród Prezesa Rady Ministrów. Czwórka geofizyków zdoby³a te presti¿owe nagrody za osi¹gniêcia w roku 2002: profesor
Aleksander Guterch z Instytutu
Geofizyki PAN w Warszawie za wybitny dorobek naukowy, dr in¿. Anna Laskownicka, doktorantka
w Zak³adzie Geofizyki Wydzia³u
Geologii Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie – promotor – profesor Stanis³aw Lasocki i dr Monika Wilde-Piórko, doktorantka w Instytucie Geofizyki Uniwersytetu
Warszawskiego – promotor – profesor Marek Grad – za wyró¿nione
rozprawy doktorskie oraz dr hab.
in¿. Jadwiga Jarzyna, prof. nadzw.
AGH z Zak³adu Geofizyki WGGiOŒ
AGH z zespo³em za wybitne krajowe osi¹gniêcia naukowo-techniczne.
zywany w literaturze Rowem lub
Stref¹ Gutercha;
– badania g³êbokich struktur litosfery Antarktyki Zachodniej
(1979–1991) metodami sejsmologii eksperymentalnej, w ramach polskiego programu badañ polarnych. Udowodni³y
one, ¿e skorupa ziemska w tym
Profesor dr hab. Aleksander
Guterch ukoñczy³ studia w zakresie fizyki litosfery na Wydziale Fizyki, Matematyki i Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1963 roku
pracuje w Instytucie Geofizyki PAN
w Warszawie, obecnie na stanowisku kierownika pracowni sejsmologii eksperymentalnej, któr¹ organizowa³ samodzielnie od podstaw,
bezpoœrednio po obronie pracy
doktorskiej w 1969 r.
Prace badawcze prof. A. Gutercha dotycz¹ rozpoznania struktury
i procesów fizycznych litosfery
i g³êbokich czêœci Ziemi (do 100
km). Do najwiêkszych osi¹gniêæ
nale¿y zaliczyæ:
– wykrycie wielkich kontrastów
w budowie litosfery, a w szczególnoœci w skorupie ziemskiej
w strefie przejœcia od starego
kratonu Wschodniej Europy do
m³odych struktur geologicznych Europy Centralnej i Zachodniej (1970–2003). Strefa
ta, o szerokoœci 50–100 km,
g³êboko zakorzeniona w górnym p³aszczu Ziemi, przecinaj¹ca kontynent europejski od
pó³nocnego-zachodu na po³udniowy-wschód jest znana od
lat 20-tych poprzedniego wieku
jako linia Teisseyre’a-Tornquista. Jej polski odcinek jest na-
rejonie ma gruboϾ od 25 do
45 km. Opracowano tak¿e sejsmiczny model refrakcyjny strefy subdukcji na styku p³yty litosfery Pacyfiku Po³udniowego
i Antarktyki Zachodniej;
– sejsmiczne prace eksperymentalne na obszarze Pó³nocnego
Atlantyku w rejonie Archipelagu
Svalbard (1976–1999) doprowadzi³y do okreœlenia struktury
i w³asnoœci fizycznych skorupy
ziemskiej w tym rejonie. Najnowsze miêdzynarodowe badania w strefie tzw. Ryftu Knipoviche'a pozwoli³y na stwierdzenie, ¿e górny p³aszcz Ziemi jest
przykryty niezwykle cienk¹ warstw¹ skorupy ziemskiej o gruboœci zaledwie 2–3 km;
– badania struktury skorupy
ziemskiej tzw. tarczy ba³tyckiej
na obszarze Finlandii, zrealizowane we wspó³pracy z instytucjami fiñskimi (1981–1991)
udowodni³y, ¿e ta najstarsza
jednostka tektoniczna kontynentu europejskiego ma mi¹¿szoœæ siêgaj¹c¹ ponad 60 km,
oraz oryginalne w³asnoœci fizyczne.
Profesor A. Guterch by³ inicjatorem i kierownikiem dwóch miêdzynarodowych eksperymentów sejsmicznych zrealizowanych na ob-
4
szarze Europy Œrodkowej – POLONAISE’97 i CELEBRATION 2000.
W CELEBRATION 2000 (Central
European Lithospheric Experiment
Based on RefrAcTION) wziê³o
udzia³ 28 instytucji z 13 krajów europejskich oraz z USA i Kanady.
Transactions of American Geophysical Union-EOS uzna³y ten eksperyment za najwiêksze przedsiêwziêcie badawcze tego typu w historii geofizyki œwiatowej. W latach
1993–2002 prof. A. Guterch by³
wspó³inicjatorem i wspó³wykonawc¹ innych znanych projektów badawczych w Europie: TOR, EURO-
Laureaci Nagrody Premiera – od lewej: A. Guterch, W. G¹dek, I. G¹sior,
A. Laskownicka, W. Twaróg, M. Wilde-Piórko, J. Jarzyna, M. Ba³a
BRIDGE, SYEKALAPK, DOBRE,
ALP 2002.
Profesor A. Guterch jest znan¹
postaci¹ w miêdzynarodowym
œrodowisku geofizycznym. Tylko
w 2002 r. przewodniczy³ b¹dŸ
wspó³przewodniczy³ sympozjom
na kongresach: Europejskiego Towarzystwa Naukowego w Nicei
i Amerykañskiej Unii Geofizycznej
w San Francisco. W 2002 r. by³ autorem i wspó³autorem ponad 60
prezentacji g³ównie na miêdzynarodowych sympozjach i kongresach naukowych, w tym 4 referatów zaproszonych na tak presti¿owych spotkaniach jak: Symposium
on CHALLENGES FOR EARTH
SCIENCES IN THE 21 CENTURY,
Karlsruhe, Niemcy; CRAFOORD
SYMPOSIUM – EARTH AND PLANETARY DYNAMICS, Royal Swedish Academy of Sciences, Sztokholm.
Profesor A. Guterch, jako Przewodnicz¹cy Rady Geologicznej
przy Ministrze Œrodowiska, zapocz¹tkowa³ powstanie dokumentu –
Polityka Resortu MΠw sprawie
g³êbokich badañ geologicznych.
Zorganizowa³ Stowarzyszenie dla
G³êbokich Badañ Geologicznych
i Geofizycznych (1995) i pozostaje
jego prezesem. Jako przewodnicz¹cy Komitetu Badañ Polarnych
przy Prezydium PAN, spowodowa³
powstanie i opublikowanie Polskiego Ramowego Narodowego Programu Badañ Polarnych 2002–
–2010, obejmuj¹cego ca³oœæ polskiej aktywnoœci w obszarach polarnych, od biologii, oceanobiologii
i nauk o œrodowisku, do geologii,
geofizyki i fizyki przestrzeni oko³oziemskiej.
Profesor A. Guterch jest cz³onkiem rzeczywistym PAN, cz³onkiem
korespondentem PAU, cz³onkiem
zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz cz³onkiem Akademii Europejskiej w Londynie (Academia EUROPAEA) oraz
innych organizacji naukowych zagranic¹. Otrzyma³ wiele nagród
PAN oraz nagrodê pañstwow¹ Iego stopnia zespo³ow¹ w roku
1976 za osi¹gniêcia w badaniach
g³êbokich struktur skorupy ziemskiej. W roku 1998 zosta³ odznaczony Krzy¿em Oficerskim Orderu
Odrodzenia Polski.
dr in¿. Anna Laskownicka
ukoñczy³a studia w na kierunku in¿ynieria œrodowiska w zakresie
specjalnoœci geofizyka poszukiwawcza i geofizyka œrodowiska na
Wydziale Geologii Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w roku 1997
i w tym samym roku rozpoczê³a
studia doktoranckie na macierzystym Wydziale pod opiek¹ naukow¹ prof. dr hab. Stanis³awa Lasockiego. Pracê doktorsk¹ pt. „Ocena
mo¿liwoœci wykorzystania wybranych parametryzacji rozk³adu epicentrów wstrz¹sów górniczych
w prognozie zagro¿enia sejsmicznego” obroni³a z wyró¿nieniem
w roku 2002. W pracy tej przeprowadzi³a zobiektywizowane badanie
szerokiego materia³u empirycznego dla uzasadnienia tezy, ¿e parametryzacje rozk³adu epicentrów
wstrz¹sów mog¹ byæ wykorzystane do przewidywania zagro¿enia
sejsmicznego. Za punkt wyjœcia
pracy przyjê³a najnowsze koncepcje zmian po³o¿enia Ÿróde³ sejsmicznych w fazie przygotowawczej do wyst¹pienia g³ównego
pêkniêcia górotworu. Opracowanie
nowej metodyki estymacji parametrów opisuj¹cych zmieniaj¹cy siê
rozk³ad po³o¿eñ Ÿróde³ sejsmicznych oraz kreatywna adaptacja
testów statystycznych jest istotnym
wk³adem Anny Laskownickiej w naukê œwiatow¹. Analiza statystyczna
danych zosta³a przeprowadzona
w pe³nym rygorze wnioskowania
naukowego. Praca doktorska A. Laskownickiej jest pierwsz¹ w skali
BIP 123 – Listopad 2003 r.
œwiatowej tak szerok¹ ocen¹ przysz³ej u¿ytecznoœci po³o¿enia Ÿróde³
sejsmicznych w algorytmach predykcji zagro¿enia sejsmicznego
w kopalniach. O zainteresowaniu
pracami Anny Laskownickiej œwiadcz¹ dwa cytowania na liœcie Scientific Citation Index. Anna Laskownicka zatrudniona jest obecnie jako specjalista programista w Wydziale Systemów Komputerowych
Oœrodka Przetwarzania Danych
Sejsmicznych Geofizyki Kraków
Sp. z o.o.
dr Monika Wilde-Piórko obroni³a z wyró¿nieniem pracê doktorsk¹ pt. „Modelling of seismic structure of the crust and upper mantle
from receiver function” przygotowan¹ pod opiek¹ naukow¹ promotora – profesora Marka Grada w Instytucie Geofizyki na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
w roku 2002. Obszerne fragmenty
pracy zosta³y opublikowane w Geophysical Journal International
(2002, 150, 261–270) pt. „Crustal
structure variation from the Precambrian to Palaeozoic platforms
in Europe imaged by the inversion
of teleseismic receiver functionsproject TOR”. Eksperyment sejsmiczny Teleseismic TOmography
TORnquist dostarczy³ wiarogodnych wyników, które wykorzystano
do badania strefy przejœciowej
miêdzy prekambryjsk¹ a paleozoiczn¹ czêœci¹ Europy (Trans-European Suture Zone – TESZ).
Monika Wilde-Piórko rozpoczê³a w Polsce badania struktury skorupy i górnego p³aszcza Ziemi metod¹ funkcji odbioru, pozwalaj¹c¹
okreœliæ rozk³ady prêdkoœci fal poprzecznych na podstawie obserwacji szerokopasmowych stacji
sejsmicznych. Analiza danych TOR
pozwoli³a skonstruowaæ uogólniony model skorupy i górnego p³aszcza Ziemi do g³êbokoœci 60 km.
Oryginalnym wynikiem, wnosz¹cym trwa³¹ wartoœæ do analiz tektonofizycznych, jest stwierdzenie wystêpowania w górnej skorupie
ziemskiej Baltiki strefy obni¿onych prêdkoœci fal poprzecznych
w przedziale g³êbokoœci 8–16 km
oraz okreœlenie stosunku prêdkoœci fal pod³u¿nych i poprzecznych
(Vp/Vs).
Monika Wilde-Piórko jest wspó³autork¹ kilku prac opublikowanych w czasopismach: Tectonophysics i Geophysical Journal
International.
Obecnie Monika Wilde-Piórko
jest adiunktem w Instytucie Geofizyki, na Wydziale Fizyki UW.
BIP 123 – Listopad 2003 r.
GEOWIN – system do przetwarzania i interpretacji profilowañ geofizyki wiertniczej powsta³
w latach 1999–2002 w ramach projektu celowego Nr 2471CT129/99
KBN i Spó³ki Geofizyka Kraków.
Realizatorem w projekcie by³ Zak³ad Geofizyki Wydzia³u Geologii
Geofizyki i Ochrony Œrodowiska
Akademii Górniczo-Hutniczej. Autorami systemu s¹: pracownicy Zak³adu Geofizyki WGGiOŒ AGH – dr
hab. in¿. Jadwiga Jarzyna – kierownik zespo³u, dr hab. Adam Cichy, dr in¿. Jerzy Karczewski,
prof. dr hab. in¿. Maria Ba³a, dr
in¿. Tomasz Zorski oraz Krzysztof
Marzencki, w okresie realizacji
projektu student na Wydziale Elektrotechniki Automatyki Informatyki
i Elektroniki AGH, a tak¿e pracownicy Geofizyki Kraków Sp. z o.o. –
mgr. in¿., mgr. in¿. W³adys³aw
Twaróg, Wiktor G¹dek i Marek
Stadtmüller oraz mgr Irena G¹sior
– pracownik Instytutu Górnictwa
Naftowego i Gazownictwa w Krakowie. W roku 2002 opracowano
dokumentacjê koñcow¹ systemu
GeoWin, przetestowano programy
i wdro¿ono w jednostkach Geofizyki Kraków Sp. z o.o.
Profesor Aleksander Guterch
dziêkuje w imieniu laureatów
GeoWin jest odpowiedzi¹ na
krajowe potrzeby w zakresie optymalnego wykorzystania dostêpnych wyników badañ geofizycznych w otworach. Mo¿e byæ u¿yty
do obróbki danych rejestrowanych
wspó³czeœnie standaryzowanymi
i cechowanymi sondami i aparatur¹ Geofizyki Kraków oraz zestawami pomiarowymi firmy Halliburton,
wykorzystywanymi przez spó³ki
geofizyczne w Krakowie i Toruniu.
Oprogramowanie GeoWin mo¿e
byæ tak¿e w pe³ni przydatne do
wszechstronnego przetwarzania
i interpretacji archiwalnych pomiarów geofizyki wiertniczej zgromadzonych w ca³ym okresie prac po-
szukiwawczych w Polsce, prowadzonych przez Polskie Górnictwo
Naftowe i Gazownictwo S.A.
(wczeœniej przez instytucje o innych nazwach). System GeoWin
jest narzêdziem nowej generacji,
jest funkcjonalny i ³atwy w obs³udze, mo¿e byæ dostêpny na ka¿dym stanowisku pracy wyposa¿onym w komputer PC. Jest produktem polskiej myœli in¿ynierskiej i informatycznej, wynikiem polskich
rozwi¹zañ, efektów prac badawczych grupy naukowców skupionych w ZG WGGiOŒ AGH oraz doœwiadczeñ codziennej pracy zespo³ów
geofizyki
wiertniczej
w spó³ce Geofizyka Kraków. Dziêki
staraniom autorów i specjalnie
przemyœlanej konstrukcji GeoWin
bêdzie podlega³ ustawicznemu
rozwojowi wymuszonemu przez
potrzeby krajowego rynku, bêdzie
w stanie permanentnego ulepszania, modyfikowania i wzbogacania
w zwi¹zku z rozwojem metodyki
prac pomiarowych i interpretacyjnych w geofizyce wiertniczej.
System pracuje w œrodowisku
Windows na komputerach osobistych, jest interaktywny, przyjazny
dla u¿ytkownika, otwarty w koncepcji architektonicznej, umo¿liwia
wprowadzanie najnowszych rozwi¹zañ metodycznych oraz wspó³pracê z innymi systemami. Zosta³
przygotowany dla geofizyków
i geologów przetwarzaj¹cych i interpretuj¹cych dane geofizyki
wiertniczej w wielu aspektach –
wszechstronnej korekty profilowañ,
dopasowania g³êbokoœciowego
ró¿nych krzywych, w³¹czenia profilowañ geofizyki wiertniczej do wyników badañ sejsmicznych, czy
elektromagnetycznych, a przede
wszystkim iloœciowej, kompleksowej interpretacji profilowañ pod k¹tem wyznaczenia ró¿norodnych
parametrów ska³.
System GeoWin obejmuje:
1. geofizyczn¹ bazê danych,
wykorzystywan¹ we wszystkich
aplikacjach, zgodn¹ z regu³ami
tworzenia nowoczesnych baz,
mo¿liw¹ do modyfikacji,
2. aplikacje wejœcia (Las2sys,
Lis2sys) i wyjœcia (Sys2las
i Sys2lis), dopasowane do
standardowych formatów
danych wykorzystywanych
w geofizyce wiertniczej
i sejsmice,
3. unikatowy parser formu³,
dopasowany do potrzeb
przetwarzania danych geofizyki
wiertniczej, obejmuj¹cy
operacje algebraiczne
i logiczne na profilowaniach
oraz schematy tworzenia
dowolnych nomogramów 2D
i 3D wg potrzeb u¿ytkownika,
4. aplikacjê Edycja –
przeznaczon¹ do prac
w zakresie wizualizacji
i dopasowania
g³êbokoœciowego oraz korekty
próbek profilowañ,
5. aplikacjê Poprawianie
profilowañ – dopasowan¹ do
prac w geofizyce wiertniczej,
elastyczne narzêdzie dla
kreatywnego u¿ytkownika,
6. aplikacjê Wykresy krzy¿owe –
niezbêdne narzêdzie do
wstêpnego rozpoznania
oœrodka skalnego,
wyposa¿one w modu³
statystyczny i pakiet graficzny,
7. aplikacjê Interlog – program
do iloœciowej interpretacji
profilowañ geofizyki wiertniczej
pod k¹tem oceny porowatoœci
i sk³adu mineralnego oraz
nasycenia przestrzeni porowej,
8. aplikacjê FalaWin – program
dostarczaj¹cy automatycznie
w sposób ci¹g³y prêdkoœci fal
P i S w profilu otworu,
9. aplikacjê OpórWin – program
umo¿liwiaj¹cy interpretacjê
iloœciow¹ klasycznych
profilowañ opornoœci,
10.aplikacjê Dekonwolucja –
jedyny, dostêpny szeroko
program do automatycznego
podwy¿szenia pionowej
rozdzielczoœci profilowañ
geofizyki wiertniczej,
11.aplikacje Cement i Upad –
wykonano i w³¹czono dla
zapewnienia pe³nego zakresu
obróbki wszystkich pomiarów
geofizycznych w otworach.
System GeoWin mo¿e byæ modyfikowany i rozszerzany w zale¿noœci od potrzeb u¿ytkowników. Intencj¹ zespo³u autorów jest, aby
GeoWin by³ „¿ywy”, aby s³u¿y³
wszystkim, którzy chc¹ wykorzystaæ przygotowane rozwi¹zania
i wprowadziæ swoje nowe metody
przetwarzania i interpretacji nowoczesnych i archiwalnych pomiarów
geofizyki otworowej.
Opracowano na podstawie tekstów:
Ocena dorobku naukowego profesora
Aleksandra Gutercha przygotowanego
przez prof. R. Teisseyre z Instytutu Geofizyki PAN w Warszawie, Uzasadnienie
zg³oszenia pracy doktorskiej dr in¿. Anny Laskownickiej do nagrody Prezesa
Rady Ministrów przygotowanego przez
prof. St. Lasockiego oraz tekstu w³asnego dr Moniki Wilde-Piórko.
5