Język Na`Vi - Wikia Images
Transkrypt
Język Na`Vi - Wikia Images
Język Na’Vi Pierwsze polskie opracowanie copyright by Tomasz Ciborski wersja z dn. 6 lutego 2010 roku Spis treści: Fonetyka i ortografia......................................................................................2 Fonetyka...............................................................................................2 Gramatyka......................................................................................................4 Osoby...................................................................................................4 Rzeczowniki...........................................................................................4 Przymiotniki...........................................................................................6 Liczebniki..............................................................................................6 Czasowniki............................................................................................7 Pytania i odpowiedzi.............................................................................8 Zmiana części mowy.............................................................................9 Przykładowe zdania.............................................................................9 Słownik.........................................................................................................10 1 Fonetyka i ortografia Język Na’Vi jest niepiśmienny. Mieszkańcy Pandory po prostu nie potrzebowali pisma. Wszystkie ich wspomnienia i cała pamięć mogła być „przeniesiona” za pomocą tsaheylu na drugi organizm. Dla ludzi jednak jest to niemożliwe, i dlatego posłużę się literami łacińskimi. Niektóre będą miały znaki diakrytyczne lub akcenty. Fonetyka Samogłoski W języku Na’Vi występuje 7 samogłosek: Przednie Usta przymknięte Środkowe i [i] u [u] ì [ɪ] o [o] Usta średnioprzymknięte Usta średniootwarte Tylne e [ɛ] ä [æ] a [a] Usta otwarte oraz 4 dwuznaki: aw, ew, ay, ey. Wyrazy dzielone są na sylaby tak jak w języku polskim. W każdej z nich musi znajdować się samogłoska. Na przykład w wyrazie meuia (honor) są 4 sylaby: [mɛ.u.i.a]. NaʼVi nie mają długości ani tonu samogłosek, ale używają akcentu. Na przykład w wyrazach: túte [ˈtu.tɛ] „osoba” i tuté [tu.ˈtɛ] - „żeńska osoba”. Jednak akcent może być w jednym ustalonym miejscu. Dzieje się tak w przypadku odmian wyrazów jednosylabowych. W takich wyrazach nie ma akcentu, gdyż cały jest wymawiana na jednym poziomie. Jednak, gdy dodajemy do niego jakąś cząstkę z samogłoską, akcent stawia się na tej, która pochodzi z pierwotnego wyrazu, na przykład: czasownik „być”: lu. W formie przeszłej, czyli lolú [lo.ˈlu] akcent znajduje się nad „u”, gdyż jest to jedyna samogłoska odmienianego wyrazu i będzie tam stała niezależnie od formy czasownika. Wyjątek jest w przypadku, kiedy dodajemy cząstkę z akcentem - nie stawiamy wtedy akcentu tam, gdzie powinien stać normalnie. Spółgłoski W języku Na’Vi występuje 21 spółgłosek: Zewnętrzne px [p’]; tx [t’]; kx [k’] Plujące p [p]; t [t]; k [k]; ’ [ʔ] Zwarte ts [c] Rozwarte f [f]; v [v]; s [s]; z [z]; h [h] Nosowe m [m]; n [n]; ng [ŋ] Drżące r [ɾ], rr [r] Gładkie w [w]; l [l]; ll [l ̩]; y [j] 2 Spółgłoski zwarte i rozwarte występują w środku sylaby, natomiast pozostałe mogą występować na jej początku lub na końcu. Natomiast spółgłoski „w” i „y” są na końcu, gdy przed nimi stoi „a” lub „e” (słowem, występują w dwuznakach). Zamiana głosek Dla niektórych rzeczowników rozpoczynających się spółgłoską silną, na przykład „px”, „t” lub „k”, w liczbie mnogiej lub podwójej zamienia się ją na inną, pokazaną w tabeli, a na początku dodaje się cząstkę „ay-” (dla liczby mnogiej) lub „me-” (dla liczby podwójnej). Spółgłoska w liczbie pojedynczej Spółgłoska w liczbie mnogiej lub podwójnej px, tx, kx p, t, k p, t/ts, k f, s, h ` ø (brak) Przykłady: tsmuk „rodzeństwo” mesmúk „dwie osoby będące rodzeństwem” aysmúk „osoby będące rodzeństwem” pxun „ramię” mepún „dwa ramiona” ayepún „ramiona” kelnu „dom” mehelku „dwa domy” ayhelku „domy” 3 Gramatyka Osoby W języku Na’Vi, w przypadku osób jest zdecydowanie inaczej, niż w polskim. Już na początek: na słowo „my” są dwa tłumaczenia, w zależności, czy przy osobie mówiącej znajdują się osoby będące obiektem rozmów (osoba inkluzywna), czy też nie (osoba ekskluzywna). Podobna sytuacja jest, gdy mówimy „nas dwóch” (inkluzywna jest wtedy, gdy rozmówca jest tą drugą osobą, a ekskluzywna, kiedy mówimy o kimś) Liczba pojedyncza Liczba podwójna Liczba mnoga 1. os. Ekskluzywna Oe Moe Ayoe 1. os. Inkluzywna - Oeng Ayoeng 2. os. Nga Menga Aynga 3. os. Po Mefo Ayfo Oficjalne, ceremonialne słowa dla „ja” i „ty” brzmią ohe i ngenga. Natomiast dla rozróżnienia rodzaju męskiego i żeńskiego w liczbie pojedynczej można używać: poan i poé. Można zauważyć, że do liczby podwójnej dodaje się cząstkę „me-”, a do liczby mnogiej „ay-”. Szczegółowo zostanie to omówione w podrozdziale „Liczby”. Rzeczowniki Liczby W języku Na’Vi, jak wynika z tabeli z osobami, są 3 liczby: pojedyncza, podwójna i mnoga. Wiadomo mi, że istnieje także liczba potrójna, ale nie znalazłem ŻADNEGO przykładu na udowodnienie jej bytu. Liczba pojedyncza rzeczowników nie wpływa na ich wygląd. Do liczby podwójnej, przed wyraz wstawia się końcówkę „me-” (np. oko - nari; oczy - menari), natomiast do liczby mnogiej końcówkę „ay-” (np. klan - olo’; klany - ayolo’). Przypomnę także konieczność wymiany spółgłosek. Rodzaje W Na’Vi występują 2 rodzaje: męski i żeński. Ich oznaczanie nie jest konieczne, ale może znacznie ułatwić rozmowę. Do rodzaju męskiego dodaje się końcówkę „-an”, a do żeńskiego „-é”, na przykład: tsmuk „rodzeństwo” tsmúkan „brat” tsmuké „siostra” Przypadki Występuje 6 przypadków: Przypadek Mianownik (M.) Końcówka po samogłosce - Końcówka po spółgłosce 4 Przypadek Końcówka po samogłosce Końcówka po spółgłosce Dopełniacz (D.) -yä -eyä Celownik (C.) -ru -ìru Biernik (B.) -t(i) -it Forma wykonawcy czynnności (W.) -l -ìl Znacznik tematu (Z.) -rì -ìri Omówię teraz wszystkie po kolei. Moim zdaniem mianownik nie wymaga omówienia, i dlatego go opuszczę. Dopełniacz Dopełniacz odpowiada na pytanie kogo? czego?. Używa się go podobnie, co angielskie ’s, np. „moja książka”, „długopis Jana”. Cząstkę „-yä” dodajemy na koniec rzeczownika: Oe-yä kelku „Mój dom” Ralu-yä tsko „Łuk Ralu” Celownik Celownik odpowiada na pytanie komu? czemu?. Używa się go, kiedy coś się komuś daje, lub kiedy dana osoba jest „adresatem” czynności. Cząstkę „-ru” dodajemy na koniec rzeczownika: Amhul-l Ralu-ru vul-ti tìng „Amhul daje Ralu gałąź drzewa” Forma wykonawcy czynności i biernik Te dwa przypadki proponuję omówić razem, gdyż zazwyczaj oba występują w zdaniu. Schemat zdania z tymi przypadkami opiera się na dwóch pytaniach: kto/co? kogo/co? <czasownik>. Przykład: Oe-l nga-ti kam<ei>e „Widzę cię” (pozdrowienie) Znacznik tematu Znacznik tematu pojawia się tylko wtedy, gdy w zdaniu występuje podmiot i osoba. Końcówka „-ri” mówi wtedy, co jest podmiotem. Na przykład: tukru-ri lehrrap lu tengkrr oe taron „włócznia jest niebezpieczna, kiedy poluję” Specjalne modyfikatory rzeczowników Modyfikator rozszerza możliwości określania formy rzeczownika. Każdy taki modyfikator może wystąpić jako prefiks lub sufiks. Ich użycie jest zamienne. Prefiks jest oddzielnym wyrazem, znajdującym się przed rzeczownikiem, a sufiks łączy się z wyrazem i stoi na jego końcu, na przykład: „z tobą” można powiedzieć hu nga lub ngahu. Modyfikatory są nieodmienne, zmianom ulega tylko wyraz, który podlega modyfikacji, np.: mì sokx („w ciele”) i mì aysokx („w ciałach”). Oto lista modyfikatorów: `em - nad, powyżej `ím - za, z tyłu eo - przed, z przodu fa - na (czegoś na coś) fpi - dla ftu - z (kierunek) 5 hu - z, razem Eywa ngahu - Eywa (bóstwo Na’Vi) (jest) z tobą ílä - środek transportu ikranílä - ikranem ka - w poprzek ne - do (kierunek) kip - wśród mí - w Przymiotniki W języku Na’Vi, aby uniknąć nieporozumień, przymiotnik łączy się z rzeczownikiem za pomocą „a”. Samogłoska ta stoi zawsze po stronie bliższej rzeczownikowi. Przymiotnik może stać za lub przed rzeczownikiem, na przykład „długa rzeka” można powiedzieć: ngim-a kilvan lub kilvan a-ngim Afiks „a” jest używany jedynie, gdy rzeczownik jest modyfikowany przez przymiotnik. Nie używa się go więc, gdy w zdaniu jest czasownik „być” lu: kilvan ngim lu „Rzeka jest długa” Liczebniki Ponieważ rasa Na’Vi mają po cztery palce na rękę, używają systemu ósemkowego. Oto liczby 0-63: - 1 - 2 3 4 5 6 7 vol mevol pxevol tsívol mrrvol puvol kivol 1 ʼaw volaw mevolaw pxevolaw tsívolaw mrrvolaw puvolaw kivolaw 2 mune volmun mevomun pxevomun tsívomun mrrvomun puvomun kivomun 3 pxey vopey mevopey pxevopey tsívopey mrrvopey puvopey kivopey 4 tsíng vosíng mevosíng pxevosíng tsívosíng mrrvosíng puvosíng kivosíng 5 mrr vomrr mevomrr pxevomrr tsívomrr mrrvomrr puvomrr kivomrr 6 pukap vofu mevofu pxevofu tsívofu mrrvofu puvofu kivofu 7 kinä vohin mevohin pxevohin tsívohin mrrvohin puvohin kivohin Jeszcze więcej liczebników: x1 1 ʼaw x8 vol x64 zam x512 vozam x4096 zazam 6 x1 x8 x64 x512 x4096 2 mune mevol mezam mevozam mezazam 3 pxey pxevol pxezam pxevozam pxezazam 4 tsíng tsívol tsízam tsívozam tsízazam 5 mrr mrrvol mrrzam mrrvozam mrrzazam 6 pukap puvol puzam puvozam puzazam 7 kinä kivol kizam kivozam kizazam Z liczb powstały także inne słowa: Od liczby 1: `awpo - indywidualny `awve - pierwszy kawtu - ani jeden (zaprzeczenie „k-”) kawkrr - nigdy ní’av - tylko ní`awtu - sam nímun - znowu A na przykład od liczby dwa powstało: muntxa - „małżeństwo”. Czasowniki Czasowniki odmieniane są przez czasy, ale nie przez osoby. Można powiedzieć „jestem, byłem, będę”, ale nie będzie „jestem, jesteś, jest, itd.”. Koniugacja czasowników odbywa się poprzez wstawienie infiksu do wyrazu. „Polować” jest taron, natomiast „polowałem” jest t<ol>aron. Są dwa miejsca, w których można umieścić infiks: po spółgłosce w pierwszej sylabie i po spółgłosce w ostatniej sylabie. Wiele wyrazów w Na’Vi jest dwusylabowych, ale istnieją także jednosylabowe. Wtedy infiksy wstawia się po pierwszej spółgłosce. Czasy Jest 5 czasów: Czas Infiks Przeszły daleki <am> Przeszły bliski <ím> Teraźniejszy - Przyszły bliski <íy> Przyszły daleki <ay> Przeszły daleki <am> t<am>aron „polowałem” Przeszły bliski <ím> t<ím>aron „niedawno polowałem” Teraźniejszy taron „poluję” Przyszły bliski <íy> t<íy>aron „zaraz będę polował” Przyszły daleki <ay> t<ay>aron „będę polował” 7 Aspekty Aspekt Infiks Dokonany <ol> Niedokonany <er> Przypuszczający <iv> Dokonany <ol> Niedokonany <er> Przypuszczający <iv> t<ol>aron t<er>aron t<iv>aron „polowałem i „nadal poluję” „polowałem?” zakończyłem tę czynność” Używanie aspektów nie jest konieczne, ale mogą informować, czy dana czynność jest jeszcze wykonywana, czy została zakończona, itp. Infiksy używane są tak samo, jak w przypadku czasów, ale jeżeli występują razem z infiksem czasowym, wtedy aspekt wstawiamy w środek czasu. Nie ma dokładnych zasad używania aspektu przypuszczającego. Może służyć do wyrażania nadziei, możliwości lub opinii. Wyrażanie opinii w czasownikach Istnieje jeszcze możliwość wyrażania uczuć poprzez specjalne infiksy. Wiem o istnieniu dwóch takich infiksów, co do reszty nie jestem pewien. Nigdy nie stawia się tych infiksów w innych wstawkach. Musi stać w miejscu alternatywnym (np. gdy infiks stoi w pierwszej sylabie, to wtedy drugi trzeba wstawić w ostatniej sylabie). Nastrój Infiks Pozytywny <ei> Negatywny <äng> Przykłady: t<ím>ar<ei>on - „polowałem :) ”: osoba mówiąca jest zadowolona i chwali sukces polowania. t<ay>ar<äng>on - „będę polował :( ”: osoba mówiąca nie jest zadowolona, może być znudzona albo niezaskoczona. Różnica między „być” kopularnym a „być” lokacyjnym W języku Na’Vi są dwa czasowniki „być”. Jeden jest kopularny (lu), a drugi lokacyjny (tok). Kopularny służy do wypowiadania zdań A jest B, a lokacyjny - A jest gdzieś/w jakimś miejscu. Przeczenia Przeczenie czasownika odbywa się przez dodanie partykuły ke-. Na przykład: taron - „polować” ketaron - „nie polować” Na ten sam sposób można dodać inne partykuły: na - podobnie jak to - więcej/mniej od sí - i/oraz últe - i/oraz fu - lub slä - ale 8 Pytania i odpowiedzi Pytanie musi być oznaczone partykułą srak. Partykuła ta znajduje się na końcu zdania pytającego. Odpowiedź na pytanie jest różna w zależności od słowa pytającego, ale zaczyna się od fí- (gdy coś jest blisko), lub tsa- (gdy coś jest daleko). Pytanie Odpowiedź 1 fí`u Odpowiedź 2 peú, `úpe co? która rzecz? pesu, tupe kto? pehem, kempe jak? fífya jak to pehrr, krrpe co? jaka czynność? fíkem ta (czynność) pelun, lumpe kiedy? peseng, tsengpe gdzie? fítseng(e) to, ta rzecz tutaj tsa`u tamto, tamta rzecz tsatu tamta osoba tsakem tamta (czynność) tsakrr wtedy tsatseng tam Oczywiście, można użyć innej odpowiedzi. Na pytanie „co?” nie trzeba mówić „to”, ale można odpowiedzieć rzeczownikiem. To samo dotyczy innych pytań: - Peú-ti nga-l yom srak? - Co jesz? - Oe-l seze-ti yom. - Jem niebieskie kwiaty. Można jednak połączyć odpowiedź z rzezczownikiem (np. tsana`ríng - „ten las”) oraz z przeczeniem (ké`u „nic”) Zmiana części mowy Przymiotniki mogą być utworzone od rzeczowników za pomocą le-: hrrap - „niebezpieczeństwo”, lehrrap „niebezpieczny”. Czasowniki mogą być utworzone od rzeczowników za pomocą si, na przykład : kelku „dom”, kelku si - mieszkać. Przysłówki pochodzą od przymiotników i zaczynają się od ní-: ftúe - „łatwy:, níftúe „łatwo”. Abstrakcyjne rzeczowniki, utworzone od czasowników lub przymiotników zaczynają się od tí-, np. rey „żyć”, tírey „życie”; ngay „prawdziwy”, tíngay „prawda”. Osoba która wykonuje daną czynność (polskie -arz, -erz) kończy się na -yu: taron „łowy”, taronyu „łowca”. Przykładowe zdania „Witam, jak się masz?” Kaltxí, nga-ru lu fpom srak? dosł. Pozdrowienia, ty się<C.> jak czujesz <pytanie> „Przyjemnością jest możliwość rozmowy z tobą w języku Na’Vi” Tsun oe nga-hu ní-Na’Vi pivängkxo a fí-`u oe-ru prrte`lu dosł. Mogę z tobą w <przym.>Na’Vi przyjemnością dla mnie<D.> porozmawiać jest. „Nie zachwyca mnie ten głupek.” Fí-skxawng-íri ketsapxalute s<äng>i oe dosł. Ten głupek <Z.> niezachwyt robi mnie. „Te demony nie mają tu wstępu” F-ay-vrrtep fí-tsenge lu kxaní dosł. te <liczba mnoga> demon to miejsce jest zabronione. 9 „Mój nos jest pełen jego obcego zapachu” Oe-ri ta peyä fahew ftu-kewong ontu teya l<äng>u dosł. Mój <D.> od jego <kierunek>obcego zapachu nos pełny jest. Słownik Rzeczowniki Czasowniki Przymiotniki Przysłówki Liczebniki Fiksy, partykuły i inne Na’Vi - polski ’ampi - dotykać ’awve - pierwszy ’e’ al - gorszy ‘eko - atak ’ekong - uderzenie ’engeng - poziom ‘eylan - przyjaciel ‘eveng - dziecko ‘evi - dziecko ’íheyu - spirala ’ínglísí - język angielski ’it - trochę mało ’itan - syn ’ite - córka ’upare - wiadomość ’upe - co (rzecz) Äie - wizja Alaksí - gotowy Alím - daleko Amhul - imię dziecka Änsit - imię dziecka Apxa - ogromny Atan - światło Atokirina’ - nasiona wielkiego drzewa Ätxäle - żądać Atxkxe - ląd Au - bęben Aungia - znak Ean - niebieski Eltu - mózg Emza’u - przejść (test) Eu - przed, z przodu Eyk - przewodzić Eyktan - przywódca Zaimki Przyimki Polsko - Na’Vi Alarm - rawke Ale - slä Apologia - tsap’alute Atak - ‘eko Awatar - uniltírantokx Bezpieczne miejsce - zongtseng Bezpieczny - zong Bęben - au Bóstwo przewodzące światu - Eywa Brat - tsmukan Bum - kxangangang Być - lu Być, zajmować miejsce - tok Chcieć - neu Chodzący we śnie - uniltíranyu Chodzić - tíran Ciało - tokx Ciąć - mun’i Cichy - mawey Cisza - fnu Co (rzecz) - ‘upe Córka - ‘ite Cytat - san Czas - krr Czekać - pey Część - hapxí Cztery - tsíng Czysty - law Ćwiczenie - tskxekeng Dać - tíng Daleko - alím Demon - vrrtep Deszcz - tompa Długi (okres czasu) - yol 10 Eywa - bóstwo przewodzące światu Eywa ngahu - niech Eywa będzie z tobą Faheu - wąchać Faketuan - obcy (nie Na’Vi) Fko - jeden Fmawn - nowości Fmetok - test Fmi - próbować Fnu - cisza Fpe’ - wysłać Fpeio - konkurować Fpxafaw - meduza Fpxäkím - wejść Fra’u - wszystko Frapo - każdy Ftang - stopować Fte - więc tak Ftia - uczyć się Ftu - z Ftue - łatwy Ftxey - wybrać Fu - lub Fya’o - droga Fyape - jak Fyawíntxu - przewodnik Hapxí - część Hasey - zrobione Hawnu - ochraniać Hi’i - mały Hiyík - śmieszny Hufwe - wiatr Hum - opuszczać Ikran - leonopteryx ílä - używając Ioang - zwierzę Irayo - dziękować Iveh k’nivi s’di - wózek dziecięcy Kä - iść Ka - w poprzek Kaltxí - witać Kame - widzieć (sens duchowy) Kangay - poprawny Karyu - nauczyciel Kato - rytm Dłużej (czas) - nulkrr Do (kierunek) - ne Do widzenia - kíyevame Dobry - síltsan Dom - kelku Dotykać - ‘ampi Droga - fya’o Drzewo - utral Drzewo Domowe - Kelutrel Drzewo Dusz - Utral Aymokriyän Duch - tirea Duży - tsawl Dziecko - ‘eveng Dziecko - ‘evi Dzień - trr Dziękować - irayo Dźwięk - pam Egzamin - steftxaw Fala - täftxu Fałszywy - tsleng Gałąź - vul Głos - mokri Głupek - skxawng Gorący - som Gorszy - ’e’ al Gotowy - alaksí Grupa ludzi - pongu Gwiazda - tanhí Honor - meuia I - sí I - ulte Imię dziecka - Amhul Imię dziecka - Änsit Imię dziecka - Ralu Inny - lahe Interpretować - ralpeng Iść - kä Ja - oe Ja - ohe Jak - fyape Jak - pefya Jak - tengfya Jak my - Níayoeg Jeden - fko 11 Kawkrr - nigdy Kawng - zły Kawtu - żaden Kehe - nie Kelku - dom Kelku si - żyć Kelutrel - Drzewo Domowe Kenong - modelować Kerusey - martwy Ketuwong - obcy Kewong - obcy Kifkey - świat Kin - potrzebować Kinä - siedem Kinam - noga Kinamtil - kolano Kip - wśród Kíte’e - usługa Kíyevame - do widzenia Kllkulat - kopać Kllpxíltu - terytorium Kllte - ziemia Klltxem - stawać Krr - czas Krrnekx - spędzać czas Kunsíp - kanonierka Kurakx - wyprowadzić Kxam - środek Kxamtseng - środek Kxangangang - bum Kxaní - zakazany Kxawm - może Kxetse - ogon Lahe - inny Latem - zmieniać Law - czysty Lehrrap - niebezpieczny Lertu - przyjść Lertu - szkoła Lí’u - słowo Lok - zamknięty Lonu - wypuścić Lrrtok - uśmiechać się Lu - być Jeść - yom Jeśli - txo Język angielski - ‘ínglísí Kaczka - tawng Kanonierka - kunsíp Karmić - yomtíng Każdy - frapo Klan - olo’ Klan Niebieskiego Fletu - Omatikaya Kobieta - tutee Kolano - kinamtil Konkurować - fpeio Kontynuując - nítut Koń - pa’li Kopać - kllkulat Larwa - teylu Las - na’ríng Latać - tswayon Ląd - atxkxe Lekarz - toktor Leonopteryx - ikran Lider klanu - olo’eyktan Lub - fu Ludzie (nazwa Na’Vi) - Na’Vi Ludzie Nieba - Tawtute Ładny - sevin Łatwo - níftue Łatwy - ftue Łowca - taronyu Łuk - tsko Łuk i strzały - tsko swizaw Mały - hí’i Małżeństwo - muntxa Mamusia - sa’nu Martwy - kerusey Materia - txele Matka - sa’nok Mądry - sílronsem Mądry - txantslusam Meduza - fpxafaw Mężczyzna - tutean Miejsce - tseng(e) Mnóstwo - pxay Modelować - kenong 12 Makto - ujeżdżać Mawey - chichy Menari - oczy Meuia - honor Meyp - słaby Mí - w Mikyun - ucho Mín - tura Mllte - zgadzać się Mokri - głos Mun’i - ciąć Muntxa - małżeństwo Na’ríng - las Na’Vi - Ludzie (nazwa Na’Vi) Nari - oko Nari si - uważać Nawm - szlachetny Ne - do (kierunek) Ne kllte! - na ziemię! Ne’ím - tył Nekx - palić się Neto - odejść Neu - chcieć Nga - ty Ngay - prawdziwy Ngenga - ty Ngop - stworzyć Ni’aw - tylko Ní’awtu - sam Ní’ul - więcej Niä - wziąć Níayoeg - jak my Níftue - łatwo Nímun - znowu Níngay - prawdziwie Nítut - kontynuując Nítxan - wiele Nívotx - wszysko, kompletnie Níwin - szybko Nulkrr - dłużej (czas) Nume - uczyć się Oe - ja Ohe - ja Olo’ - klan Moment - swaw Może - kxawm Móc - tsun Mówić - plltxe Mózg - eltu Musieć - zene Muzyka - pamtseo Myć - yur Na zewnątrz - wrrpa Na ziemię! - ne kllte! Nasiona wielkiego drzewa - atokirina’ Nauczanie - sänume Nauczyciel - karyu Nie - kehe Niebezpieczny - lehrrap Niebieski - ean Niebieski kwiat - seze Niebo - taw Niech Eywa będzie z tobą - Eywa ngahu Nigdy - kawkrr Niszczyć - ska’a Noc - txon Noga - kinam Nos - ontu Nowości - fmawn Nurkować - tawng Obcy - ketuwong Obcy - kewong Obcy (nie Na’Vi) - faketuan Obiad - wutso Obiecać - pänutíng Obudzić się - txen Ochraniać - hawnu Ochrona - tíhawnu Oczy - menari Odejść - neto Ofensywa - zoplo Ogień - txep Ogon - kxetse Ogromny - apxa Ojciec - sempul Oko - nari On - poan On/ona - po 13 Olo’eyktan - lider klanu Omatykaya - Klan Niebieskiego Fletu Omum - wiedzieć Ontu - nos Pa’li - koń Pam - dźwięk Pamtseo - muzyka Pänutíng - obiecać Pätsí - przepaska Pawm - pytać Pefya - jak Pey - czekać Plltxe - mówić Po - on/ona Poan - on Poe - ona Pongu - grupa ludzi Pähem - przybyć Pxasul - świeży Pxay - mnóstwo Pxi - ostry Pxun - ramię Ral - znaczenie Ralpeng - interpretować Ralu - imię dziecka Rawke - alarm Rey - żyć Rikx - ruszać się Rim - żółty Rina’ - ziarno Rol - śpiewać Ronsem - rozum Rutxe - prosić Sa’nok - matka Sa’nu - mamusia San - cytat Sänume - nauczanie Sempu - tatuś Sempul - ojciec Set - teraz Sevin - ładny Seze - niebieski kwiat Sí - i Si - robić Ona - poe Opuszczać - hum Osoba - tute Ostry - pxi Palec - zekwä Palić się - nekx Patriarcha - Tsahík Patrzeć - tíng nari Pełny - teya Pierwszy - ‘awve Piosenka - tírol Pobór - til Początek - sngä’ikrr Pokazywać - wintxu Polować - taron Połączenie - Tsaheylu Pomoc - srung Poprawny - kangay Potrzebować - kin Poziom - ‘engeng Pozwalać - tung Prawda - tíngay Prawdziwie - níngay Prawdziwy - ngay Prawie - stum Prosić - rutxe Prosty - yey Próbować - fmi Przebaczenie - txoa Przed, z przodu - eu Przejąć - spe’e Przejść (test) - emza’u Przepaska - pätsí Przestraszony - swok Przewodnik - fyawíntxu Przewodzić - eyk Przybyć - pähem Przyjaciel - ‘eylan Przyjść - lertu Przykład - tíenong Przynieść - zamunge Przywódca - eyktan Pytać - pawm Ramię - pxun 14 Sílronsem - mądry Síltsan - dobry Ska’a - niszczyć Skxawng - głupek Slä - ale Slu - stać się Sngä’ikrr - początek Sngä’ikrr - zaczynać się Som - gorący Spe’e - przejąć Srane - tak Sreu - tańczyć Srung - pomoc Steftxaw - egzamin Stum - prawie Swaw - moment Swirä - stwór Swizaw - strzała Swok - przestraszony Swotu - straszne miejsce Syaw - wołać Ta’em - z góry Täftxu - fala Tanhí - gwiazda Taron - polować Taronyu - łowca Taw - niebo Tawng - kaczka Tawng - nurkować Tawtute - Ludzie Nieba Tengfya - jak Terkup - umierać Teya - pełny Teylu - larwa Tíenong - przykład Tíhawnu - ochrona Tíkawng - zło Til - pobór Tímetok - test Tíng - dać Tíng mikyun - słuchać Tíng nari - patrzeć Tíngay - prawda Tíran - chodzić Robić - si Rodzeństwo - tsmuk Rok - zísít Rozum - ronsem Rozumeć - tslam Ruszać się - rikx Rytm - kato Sam - ní’awtu Sen - unil Sen Łowów - Uniltaron Serce - txe’lan Siedem - kinä Silny - tsteu Silny - txur Siła - títxur Siostra - tsmuke Skała - tskxe Skrzydło - tsyal Słaby - meyp Słońce - tsawke Słowo - lí’u Słuchać - tíng mikyun Spędzać czas - krrnekx Spirala - ‘íheyu Spotkanie - ultxa Stać się - slu Stawać - klltxem Stopować - ftang Stopować - txey Strach - txopu Straszne miejsce - swotu Strzała - swizaw Stworzyć - ngop Stwór - swirä Syn - ‘itan Szkoła - lertu Szlachetny - nawm Sztuka - tseo Szybko - níwin Śmieszny - hiyík Śpiewać - rol Środek - kxam Środek - kxamtseng Świat - kifkey 15 Tirea - duch Tírey - życie Tírol - piosenka Títxtur - siła Tok - być, zajmować miejsce Toktor - lekarz Tokx - ciało Tompa - deszcz Toruk - wielki leonopteryx Trr - dzień Tsaheylu - połączenie Tsahík - patriarcha Tsam - wojna Tsamsiyu - wojownik Tsap’alute - apologia Tsatseng - tam Tsawi - duży Tsawke - słońce Tse’a - widzieć (sens fizyczny) Tseng(e) - miejsce Tseo - sztuka Tsíng - cztery Tsívol - trzydzieści dwa Tsko - łuk Tsko swizaw - łuk i strzały Tskxe - skała Tskxekeng - ćwiczenie Tslam - rozumieć Tsleng - fałszywy Tslolam - zrozumiałem Tsmuk - rodzeństwo Tsmukan - brat Tsmuke - siostra Tsní - tamto Tspang - zabić Tsteu - silny Tsun - móc Tswayon - latać Tsyal - skrzydło Tukru - włócznia Tul - uciekać Tung - pozwalać Tute - osoba Tutean - mężczyzna Światło - atan Świeży - pxasul Tak - srane Tam - tsatseng Tamto - tsní Tańczyć - sreu Tatuś - sempu Teraz - set Terytorium - kllpxíltu Test - fmetok Test - tímetok Trochę mało - ’it Trucizna - txum Trzydzieści dwa - tsívol Tura - mín Ty - nga Ty - ngenga Tylko - ní’aw Tył - ne’ím Ucho - mikyun Uciekać - tul Uczyć się - ftia Uczyć się - nume Uderzenie - ‘ekong Ujeżdżać - makto Umierać - terkup Usługa - kíte’e Uśmiechać się - lrrtok Uważać- nari si Używając - ílä W - mí W poprzek - ka Wąchać - faheu Wejść - fpxäkím Wiadomość - ‘upxare Wiatr - hufwe Widzieć (sens duchowy) - kame Widzieć (sens fizyczny) - tse’a Wiedzieć - omum Wiele - nítxan Wielki - txan Wielki leonopteryx - toruk Więc tak - fte Więcej - ní’ul 16 Tutee - kobieta Txan - wielki Txantslusam - mądry Txe’lan - serce Txele - materia Txen - obudzić się Txep - ogień Txey - stopować Txo - jeśli Txoa - przebaczenie Txon - noc Txopu - strach Txum - trucizna Txur - silny Ulte - i Ultxa - spotkanie Unil - sen Uniltaron - Sen Łowów Uniltírantokx - awatar Uniltíranyu - chodzący we śnie Utral - drzewo Utral Aymokriyän - Drzewo Dusz Vrrtep - demon Vul - gałąź Wintxu - pokazywać Wrrpa - na zewnątrz Wutso - obiad Ye’rín - wkrótce Yey - prosty Yol - długi (okres czasu) Yom - jeść Yomtíng - karmić Yur - myć Zamunge - przynieść Zekwä - palec Zene - musieć Zísít - rok Zong - bezpieczny Zongtseng - bezpieczne miejsce Zoplo - ofensywa Witać - kaltxí Wizja - äie Wkrótce - ye’rín Włócznia - tukru Wojna - tsam Wojownik - tsamsiyu Wołać - syaw Wózek dziecięcy - iveh k’nivi s’di Wszystko - fra’u Wszystko, kompletnie - nívotx Wśród - kip Wybrać - ftxey Wyprowadzić - kurakx Wypuścić - lonu Wysłać - fpe’ Wziąć - niä Z - ftu Z góry - ta’em Zabić - tspang Zaczynać się- sngä’ikrr Zakazany - kxaní Zamknięty - lok Zgadzać się - mllte Ziarno - rina’ Ziemia - kllte Zło - tíkawng Zły - kawng Zmieniać - latem Znaczenie - ral Znak - aungia Znowu - nímun Zrobione - hasey Zrozumiałem - tslolam Zwierzę - ioang Żaden - kawtu Żądać - ätxäle Żółty - rim Życie - tírey Żyć - kelku si Żyć - rey 17