pozom i struktura wsparcia finansowego rolnictwa w krajach oecd

EKONOMISTÓW
PoziomSTOWARZYSZENIE
i struktura wsparcia finansowego
rolnictwa ROLNICTWA
w krajach OECDI AGROBIZNESU
po powstaniu WTO
Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt 7
221
Agnieszka Poczta
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
POZOM I STRUKTURA WSPARCIA FINANSOWEGO
ROLNICTWA W KRAJACH OECD PO POWSTANIU WTO
LEVEL AND STRUCTURE OF AGRICULTURAL FINANCIAL
SUPPORT IN OECD COUNTRIES AFTER ESTABLISHMENT OF WTO
S³owa kluczowe: wsparcie wewnêtrzne rolnictwa, wskaŸniki wsparcia, metoda Warda
Key words: domestic support in agriculture, support estimates, Ward’s method
Synopsis. W artykule zbadano zmiany, jakie zasz³y w poziomie i strukturze wsparcia w rolnictwie w wybranych
krajach OECD po powstaniu WTO. Przy pomocy analizy skupieñ zidentyfikowano grupy pañstw o zbli¿onej
polityce wsparcia rolnictwa i znaczeniu rolnictwa dla gospodarki tych krajów. Nastêpnie, przy u¿yciu wskaŸników wsparcia, scharakteryzowano, jak w tych grupach kszta³towa³ siê poziom wsparcia rolnictwa.
Wstêp
Pytanie o potrzebê i zakres interwencjonizmu w polityce rolnej jest od wielu lat dylematem
nurtuj¹cym ekonomistów rolnych. Historia w zasadzie nie zna przyk³adu skrajnego liberalizmu
w stosunku do rolnictwa, a obecnie nie ma kraju, w polityce którego nie by³oby elementów
interwencjonizmu rolnego [Wyziñska-Ludian 1996]. Potwierdza to fakt, ¿e tak¿e w krajach o
bardzo dobrze rozwiniêtym i konkurencyjnym rolnictwie nie jest ono pozostawione swobodnej
grze si³ rynkowych [Wilkin 2003]. Równie¿ Œwiatowa Organizacja Handlu (WTO) i kraje d¹¿¹ce
do liberalizacji handlu, kwestiê roln¹ traktuj¹ w sposób szczególny i optuj¹ raczej za utrzymaniem rozs¹dnie rozbudowanego systemu interwencjonizmu. Postanowienia Rundy Urugwajskiej GATT/WTO doprowadziæ mia³y do ograniczenia interwencjonizmu w polityce rolnej w
postaci instrumentów taryfowych oraz wewnêtrznego wsparcia finansowego rolnictwa. Od
podpisania Porozumienia w sprawie rolnictwa minê³o ju¿ dziesiêæ lat, co pokrywa siê z okresem
implementacji postanowieñ dla krajów rozwijaj¹cych siê i stanowi dobry moment na podsumowanie jego efektów. Powstaje pytanie, czy zapocz¹tkowana w 1995 roku w Marakeszu liberalizacja œwiatowej polityki rolnej rzeczywiœcie postêpuje? W artykule dokonano próby odpowiedzi na powy¿sze zagadnienie przy pomocy analizy zmian, jakie dokona³y siê w poziomie i
strukturze wsparcia rolnictwa w wybranych krajach Organizacji Wspó³pracy Gospodarczej i
Rozwoju (OECD). W tym celu dokonano najpierw identyfikacji nurtów w polityce wsparcia
badanych krajów OECD przy u¿yciu metod taksonomicznych. Nastêpnie zbadano, jak w poszczególnych grupach krajów zmienia³ siê poziom wsparcia oraz jego struktura.
222
A. Poczta
WskaŸniki wsparcia wewnêtrznego rolnictwa
Badania oparto na danych pochodz¹cych z corocznych publikacji OECD pt. „Agricultural
Policies in OECD Countries. Monitoring and Evaluating” oraz bazach danych: OECD „Producer and Consumer Support Estimates, OECD Database 1986-2003”, UN Statistics „National
Accounts Main Aggregates Database”, WTO Trade Statistics oraz FAOSTAT Database „Population. Annual Time Series”. Analiz¹ objêto kraje OECD, z wy³¹czeniem Islandii, Meksyku i
Turcji ze wzglêdu na niekompletnoœæ b¹dŸ brak porównywalnoœci danych.
W celu identyfikacji grup krajów o zbli¿onym typie polityki wsparcia rolnictwa zastosowano
metodê analizy skupieñ. Pozwala ona na ³¹czenie wielowymiarowych obiektów w mniejsze grupy
[Everitt 1980]. Polega na stosowaniu algorytmu, który grupuje obiekty (kraje) w coraz to wiêksze
zbiory (skupienia), z zastosowaniem pewnej miary podobieñstwa lub odleg³oœci. Najbardziej
bezpoœrednim sposobem obliczenia odleg³oœci miêdzy obiektami w przestrzeni wielowymiarowej
jest obliczenie odleg³oœci euklidesowej wed³ug formu³y:
odleg³oœæ (x,y)
6 [
L
L
\L Kolejnym krokiem jest wybór zasady wi¹zania lub aglomeracji, która okreœla, kiedy dwa skupienia s¹ dostatecznie podobne, aby mo¿na je by³o po³¹czyæ. W artykule wybrano metodê Warda, która uznana jest powszechnie za najefektywniejsz¹ [Soko³owski 2002]. Metoda ta zmierza do
minimalizacji sumy kwadratów odchyleñ dowolnych dwóch skupieñ, które mog¹ zostaæ uformowane na ka¿dym etapie [StatSoft 2004]. Typowym wynikiem tego typu grupowania jest hierarchiczne drzewo, zwane dendrogramem, które przeciête na pewnym poziomie daje okreœlon¹ liczbê
grup1. Przed samym przyst¹pieniem do obliczeñ zmienne nale¿y wystandaryzowaæ, a tak¿e zbadaæ
zale¿noœci pomiêdzy zmiennymi i wyeliminowaæ zmienne silnie skorelowane.
W analizie poziomu i struktury dotacji rolnictwa zastosowano wskaŸniki wsparcia dla rolnictwa opracowywane i publikowane przez OECD. S³u¿¹ one do oceny wp³ywu instrumentów
polityki na producentów rolnych i konsumentów [Gawron 1998] i s¹ w zasadzie jedynym corocznie publikowanym, pe³nym i powszechnie dostêpnym Ÿród³em informacji o poziomie wsparcia
w rolnictwie porównywalnym w skali miêdzynarodowej [Legg 2004]. WskaŸniki te obliczane s¹
dla wszystkich pañstw cz³onkowskich (kraje UE-15 traktowane s¹ jako jednoœæ), a tak¿e dla
poszczególnych produktów rolnych w zale¿noœci od ich znaczenia w rolnictwie danego kraju.
W artykule zastosowano nastêpuj¹ce wskaŸniki: PSE, MPS, TSE, NPC, NAC oraz GSSE.
WskaŸnik wsparcia producentów rolnych PSE2 okreœla wartoœæ rocznego pieniê¿nego transferu brutto od konsumentów i podatników na rzecz producentów rolnych, który wynika ze
œrodków polityki wsparcia rolnictwa i mierzony jest w cenach loco gospodarstwo. Instrumenty
wsparcia wchodz¹ce w sk³ad wskaŸnika PSE zosta³y podzielone na kilka g³ównych komponentów. WskaŸnik ten obliczany jest wed³ug nastêpuj¹cej formu³y:
36(
4 3S 3Z 32 31 3+ 3,8 3,& 3), 30
gdzie:
Q РwielkoϾ produkcji gospodarstwa,
Pp – cena uzyskiwana przez producenta,
1
2
Nie istnieje ¿adna powszechnie przyjêta zasada, na jakim poziomie powinno siê przecinaæ dendrogram.
Mo¿na natomiast pos³u¿yæ siê wykresem przebiegu aglomeracji, który obrazuje odleg³oœci wi¹zania w
kolejnych krokach grupowania. Wykres ten mo¿e podsun¹æ miejsce przeciêcia diagramu drzewkowego.
Jeœli na wykresie widaæ wyraŸne sp³aszczenie, to oznacza to, ¿e wiele skupieñ uformowa³o siê zasadniczo
w tej samej odleg³oœci wi¹zania. Odleg³oœæ ta mo¿e byæ optymalnym punktem odciêcia wtedy, gdy
decydujemy, przy ilu skupieniach chcemy pozostaæ i ile interpretowaæ [Statsoft 2004].
PSE – skrót ten pochodzi od pierwotnej nazwy wskaŸnika u¿ywanego przez OECD w celu pomiaru
wsparcia w rolnictwie Producer Subsidy Equivalent, jednak z czasem zmieniono j¹ na Producer Support
Estimate, gdy¿ uznano, ¿e ta nazwa lepiej oddaje zawartoœæ wskaŸnika.
Poziom i struktura wsparcia finansowego rolnictwa w krajach OECD po powstaniu WTO
223
Pw – cena œwiatowa,
Q(Pp - Pw) = wskaŸnik wsparcia cen rynkowych MPS,
PO – p³atnoœci oparte na wolumenie produkcji3, PN – p³atnoœci do obszaru i liczby zwierz¹t4, PH – p³atnoœci
wynikaj¹ce z historycznych uprawnieñ5, PIU – p³atnoœci do œrodków produkcji 6, PIC – p³atnoœci zwi¹zane
z ograniczaniem rozmiarów produkcji rolniczej 7, PFI – p³atnoœci oparte na dochodach, PM – inne
p³atnoœci.
W celu uzyskania porównywalnoœci pomiêdzy ró¿nymi krajami oblicza siê wskaŸnik PSE w
ujêciu procentowym. Wyra¿a on udzia³ wsparcia finansowego w ca³kowitych przychodach producentów rolnych. Innymi s³owy, pozwala okreœliæ, jak¹ czêœæ swoich przychodów brutto rolnicy
osi¹gnêliby z rynku bez ¿adnego wsparcia [OECD 2004]. Obliczany jest on wed³ug formu³y:
36(
36( 4 u 3S 33 u gdzie:
Q x Pp – wartoœci produkcji liczona w cenach uzyskiwanych przez producenta,
PP – p³atnoœci dla producentów rolnych liczone jako ró¿nica pomiêdzy wskaŸnikiem wsparcia producentów
PSE a wskaŸnikiem wsparcia cen rynkowych MPS8.
WskaŸnik wsparcia cen rynkowych MPS okreœla wartoœæ rocznego pieniê¿nego transferu
brutto od konsumentów i podatników na rzecz producentów rolnych bêd¹cy efektem œrodków
polityki rolnej, które tworz¹ ró¿nicê pomiêdzy cen¹ otrzymywan¹ przez producentów rolnych a
cen¹ œwiatow¹ [OECD 2002]. Jest on jednym z g³ównych komponentów wskaŸnika PSE. Oblicza siê go wed³ug nastêpuj¹cej formu³y:
036
4 3S 3Z gdzie:
Q РwielkoϾ produkcji gospodarstwa,
Pp – cena uzyskiwana przez producenta,
Pw – cena œwiatowa.
Z kolei wskaŸnik ca³kowitego wsparcia producentów rolnych TSE9 okreœla wartoœæ rocznego ca³kowitego transferu pieniê¿nego od podatników i konsumentów na rzecz producentów
rolnych. Oznacza ca³kowity koszt, jaki ponosi spo³eczeñstwo na finansowanie wsparcia rolnictwa. Jest on sum¹ wskaŸnika wsparcia producentów PSE, wskaŸnika wsparcia konsumentów
CSE10 oraz wskaŸnika wsparcia us³ug dla rolnictwa GSSE11. WskaŸnik TSE w ujêciu procentowym (% TSE) wyra¿a jego wielkoœæ w stosunku do PKB.
Kolejnym wskaŸnikiem u¿ywanym w sprawozdawczoœci OECD jest wskaŸnik nominalnej
ochrony producentów NPC12, który mierzy stosunek pomiêdzy przeciêtn¹ cen¹ loco gospodarstwo uzyskiwan¹ przez producentów rolnych, obejmuj¹c¹ p³atnoœci oparte na wolumenie produkcji na tonê, do ceny w eksporcie [Kulawik 2004]. WskaŸnik ten obliczany jest wed³ug
nastêpuj¹cej formu³y:
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
W przypadku Polski przed akcesj¹ do grupy tej zaklasyfikowano m.in. dop³aty ARR dla producentów pszenicy i ¿yta
konsumpcyjnego oraz dop³aty do mleka w klasie ekstra.
Do grupy tej nale¿¹ m.in. dop³aty bezpoœrednie, LFA oraz pomoc dla poszkodowanych w wyniku klêsk
¿ywio³owych.
S¹ to przyk³adowo dotacje stosowane przed transformacj¹ oraz wspó³finansowanie programu SAPARD.
Do grupy tej nale¿¹ m.in. dotacje do kredytów nawozów, paliwa, maszyn, zwalczanie chorób zakaŸnych zwierz¹t
oraz dotacje do melioracji.
S¹ to przyk³adowo p³atnoœci do rolnictwa ekologicznego, za od³ogowanie, ekstensyfikacjê produkcji oraz zalesianie.
MPS – Market Price Support
TSE – Total Support Estimate
CSE – Consumer Support Estimate
GSSE – General Services Support Estimate
NPC – Nominal Protection Coefficient
224
A. Poczta
13&
3S 32 W 3E
gdzie:
Pp – przeciêtna cena loco gospodarstwo,
PO/t – wartoœæ p³atnoœci opartych na wolumenie produkcji na tonê,
Pb – cena w eksporcie.
WskaŸnik ten wyra¿a nominaln¹ stopê protekcji producentów krajowych lub inaczej stopê
subsydiów eksportowych niezbêdn¹ do wyeksportowania dowolnej iloœci produktów. Przyk³adowo, wartoœæ wskaŸnika równa 2 oznacza, ¿e cena otrzymywana przez producenta jest dwa
razy wy¿sza ni¿ cena w eksporcie.
WskaŸnik nominalnej pomocy dla producentów NAC13 oznacza natomiast stosunek pomiêdzy wartoœci¹ ca³kowitych dochodów brutto gospodarstwa rolnego, w³¹czaj¹c wsparcie, do
wartoœci produkcji wyra¿onej w cenach œwiatowych. Oblicza siê go wed³ug nastêpuj¹cej formu³y:
1$&
36( 4 u 3E gdzie:
Pb – cena w eksporcie.
WskaŸnik NAC okreœla, ile razy dochody otrzymywane przez rolników s¹ wy¿sze od tych,
które osi¹galiby bez wsparcia. Przyk³adowo, wartoœæ wskaŸnika równa 1 oznacza, ¿e dochody
rolnika osi¹gniête zosta³y jedynie na rynku, bez ¿adnego wsparcia.
Ostatnim ze wskaŸników u¿ytych w artykule jest wskaŸnik wsparcia us³ug dla rolnictwa
GSSE. Oznacza on roczn¹ pieniê¿n¹ wartoœæ transferów przeznaczonych na us³ugi dla rolnictwa. P³atnoœci te s¹ przekazywane dla rolnictwa ogólnie, a nie dla indywidualnych rolników. S¹
to przyk³adowo fundusze na badania i rozwój, szko³y rolnicze, kontrolê jakoœci, infrastrukturê,
marketing i promocjê. WskaŸnik GSSE w ujêciu procentowym wyra¿a jego wielkoœæ w stosunku
do wskaŸnika ca³kowitego wsparcia dla rolnictwa TSE. Im wy¿sza wartoœæ wskaŸnika GSSE,
tym ni¿szy udzia³ we wsparciu instrumentów wp³ywaj¹cych na decyzje produkcyjne indywidualnych rolników [OECD 2004].
Poziom i struktura wsparcia rolnictwa w krajach OECD
Omówione powy¿ej wskaŸniki wsparcia zastosowano do przeprowadzenia analizy skupieñ.
Dodatkowo u¿yto tak¿e kilku zmiennych, które okreœlaj¹ znaczenie rolnictwa w gospodarce
danego kraju i pozwalaj¹ na lepszy dobór skupieñ oraz ich g³êbsz¹ analizê. S¹ to: udzia³ rolnictwa
w tworzeniu PKB, udzia³ zatrudnionych w rolnictwie, udzia³ eksportu rolnego w ca³oœci eksportu
oraz PKB per capita wyra¿ony w USD na 1 mieszkañca. Wszystkie zastosowane zmienne przedstawiono w tabeli 1. Analizê przeprowadzono dla roku 2003.
Ostatecznie wyeliminowano zmienne X4 i X5, poniewa¿ by³y one bardzo silnie skorelowane
ze zmienn¹ X114. W wyniku zastosowanej metody otrzymano drzewo wyników (rys. 1), a nastêpnie po podzieleniu go w po³owie otrzymano piêæ zbli¿onych wewnêtrznie grup krajów.
Pierwsza grupa, do której zaliczono Szwajcariê, Norwegiê, Japoniê oraz UE, to kraje o wysokim
dochodzie na mieszkañca, niewielkim znaczeniu rolnictwa dla gospodarki oraz stosuj¹ce politykê intensywnego wspierania rolnictwa. Kraje z drugiej grupy (USA, Kanada oraz Australia), to
równie¿ kraje o wysokim dochodzie na mieszkañca i stosunkowo ma³ym znaczeniu rolnictwa dla
gospodarki, jednak nieznacznie wspieraj¹ce swoje rolnictwo. Kraje te posiadaj¹ równie¿ dogodne
warunki przestrzenne i klimatyczne, co powoduje, ¿e produkcja rolna jest bardziej op³acalna.
13
14
NAC – Nominal Assistance Coefficient
Wspó³czynnik korelacji liniowej wyniós³ ponad 0,9.
ród³o: Zestawi eni e w³asne na podstawi e baz danych OEC D D atabase, UN Stati sti cs, WTO Trade
Stati sti cs, FAOSTAT.
26 092
27 028
8 371
3 0 444
8 16 9
33 720
12 6 3 2
19 7 45
48 3 48
5 48 6
6 0 16
43 6 0 7
3 7 49 7
X 10
X9
22,8
12,4
5,4
9,7
7,9
1,0
2,1
58,2
6,6
9,3
4,6
3,0
10,5
4,4
2,3
7,5
3,8
10,8
3,2
7,2
8,4
4,6
17,6
8,3
6,1
2,0
X8
X7
3,8
2,0
2,7
1,9
3,3
1,4
4,0
6,8
1,2
2,7
4,1
2,9
1,4
40
25
10
8
17
22
16
40
6
17
15
6
31
X6
X5
1,0
1,3
1,4
1,6
1,4
2,4
2,5
1,0
3,6
1,1
1,3
3,9
1,2
1,0
1,2
1,2
1,4
1,2
2,3
2,4
1,0
2,8
1,1
1,2
2,9
1,1
X4
X3
0,3
0,9
1,5
1,3
2,4
1,3
3,9
0,4
1,5
0,7
1,5
2,0
0,9
0
48
68
57
43
90
91
86
48
52
33
57
38
X2
X1
Australi a
Kanada
C zechy
UE
Wêgry
Japoni a
Korea
Nowa Zelandi a
Norwegi a
Polska
S³owacja
Szwajcari a
USA
4
21
27
37
27
58
60
2
72
9
21
74
18
%
udz ia³
z atrududz ia³
PK B
GSSE rolnictwa w nieni w eksportu
na
tworz eniu rolnictwie rolnego osobê
PK B [% ]
[% ]
[% ]
[U SD ]
N PC N AC
%
TSE
%
MPS/
PSE PSE
[% ]
K raj
Tabela 1. Zmienne okreœlaj¹ce poz iom i strukturê wsparcia rolnictwa oraz z nacz enie rolnictwa
w wy brany ch krajach w 2003 r.
Poziom i struktura wsparcia finansowego rolnictwa w krajach OECD po powstaniu WTO
Trzeci¹ grupê tworz¹ Wêgry, Polska,
Czechy i S³owacja. S¹ to kraje o najni¿szym spoœród badanych dochodzie na mieszkañca, ale o znacznie
wiêkszym znaczeniu rolnictwa w tworzeniu PKB, eksporcie i zatrudnieniu.
Poziom wsparcia w tej grupie kszta³tuje siê na przeciêtnym poziomie. Pozosta³e dwa kraje (Nowa Zelandia i
Korea) tworz¹ indywidualne skupienia i charakteryzuj¹ siê przeciêtnym
dochodem na mieszkañca oraz istotnym znaczeniem rolnictwa dla gospodarki. Jednak poziom wsparcia rolnictwa w tych dwóch krajach kszta³tuje
siê na skrajnie ró¿nym poziomie; w
Nowej Zelandii jest on bliski zeru, natomiast w Korei bardzo wysoki.
Przy pomocy wskaŸnika wsparcia
producentów (PSE) w ujêciu procentowym dokonano próby ogólnej oceny, czy i w jakim stopniu wsparcie
producentów w poszczególnych skupieniach krajów zosta³o obni¿one po
roku 1995? Na rysunku 2 widaæ, i¿ w
przypadku wskaŸnika %PSE dla krajów najbardziej dotuj¹cych rolnictwo
(Japonia, Norwegia, Szwajcaria i UE)
nie nast¹pi³o wyraŸne obni¿enie jego
poziomu. Pewien spadek poziomu
wskaŸnika przypad³ na lata 1986-1989,
czyli pierwsz¹ po³owê Rundy Urugwajskiej (RU), póŸniej jednak nast¹-
odleg³oœæ euklidesowa
Rysunek 1. Dendrogram opracowany metod¹ Warda dla danych z 2003 r.
ród³o: opracowanie w³asne.
Australia
Kanada
USA
Nowa zelandia
Czechy
Wêgry
S³owacja
Polska
Korea
UE
Japonia
Norwegia
Szwajcaria
1000 odl./odl. maks
225
226
A. Poczta
36(
Rysunek 2. Zmiany w poziomie wsparcia
rolnictwa w badanych grupach krajów w
latach 1986-2003
ród³o: opracowanie w³asne.
1RZD=HODQGLD
.RUHD
-DSRQLD1RUZHJLD6]ZDMFDULD8(
&]HFK\3ROVND: JU\6áRZDFMD
$XVWUDOLD.DQDGD86$
03636(Z
pi³ ponowny jego wzrost. WyraŸne obni¿enie
poziomu wsparcia rolnictwa odnotowano natomiast w przypadku grupy krajów OECD s³abiej rozwiniêtych i jednoczeœnie o du¿ym znaczeniu rolnictwa dla ich gospodarki (Polska,
Czechy, Wêgry i S³owacja).
Dosz³o natomiast do bardzo istotnych
zmian w strukturze wskaŸnika PSE w zakresie
stosowanych instrumentów wsparcia. Przede
wszystkim spad³ udzia³ wsparcia cen rynkowych (MPS), co pokazano na rysunku 3. Ten
instrument polityki rolnej uznawany jest za w
najwiêkszym stopniu zak³ócaj¹cy procesy rynkowe i handel. Zauwa¿yæ nale¿y, i¿ kulminacja
tego spadku przypada na okres zaraz po podpisaniu Porozumienia w sprawie rolnictwa.
Wzros³o natomiast u¿ycie instrumentów polityki rolnej zale¿nych od obszaru zasiewu i liczby posiadanych zwierz¹t. P³atnoœci te tak¿e
wp³ywaj¹ na produkcjê i handel, jednak¿e
przyjmuje siê, i¿ nie s¹ one tak szkodliwe jak
wsparcie cenowe. Od 1994 roku systematycznie wzrasta równie¿ udzia³ p³atnoœci opartych
na historycznych uprawnieniach, które to w
najmniejszym stopniu zak³ócaj¹ procesy rynkowe. Znacznie wzrós³ natomiast udzia³ wsparcia cen rynkowych w poziomie wsparcia ogó³em w przypadku Nowej Zelandii, co wynika
jednak z bardzo niskiego udzia³u wsparcia w
dochodach producentów ogó³em.
Wnioski
Na podstawie przeprowadzonych badañ mo¿na sformu³owaæ nastêpuj¹ce wnioski:
1. Analiza skupieñ wskazuje, ¿e krajami najbardziej wspieraj¹cymi rolnictwo s¹ kraje najboRysunek 3. Udzia³ wsparcia cen
gatsze, zw³aszcza kraje europejskie oraz Japorynkowych we wsparciu producentów
nia. Wsparcie rolnictwa w krajach Europy
ogó³em w wybranych grupach krajów w
latach 1986-2003
Centralnej, dla których ma one szczególnie
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie baz
du¿e znaczenie, kszta³tuje siê na znacznie ni¿danych OECD Database.
szym poziomie. Prawie zerowy poziom wsparcia rolnictwa odnotowano w Nowej Zelandii.
2. Analiza wskaŸnika %PSE wskazuje, ¿e do najwiêkszego obni¿enia jego poziomu dosz³o
pomiêdzy rokiem 1986 a rokiem 1995, czyli jeszcze w trakcie trwania negocjacji w ramach
Rundy Urugwajskiej GATT/WTO. Jednoczeœnie postanowienia Porozumienia w sprawie
rolnictwa w zakresie wsparcia wewnêtrznego rolnictwa nie wywo³a³y zamierzonych efektów. Jedn¹ z przyczyn¹ tej sytuacji by³o ustalenie okresu bazowego dla reform na lata 19861988, który charakteryzowa³ siê wysokim poziomem wsparcia.
Poziom i struktura wsparcia finansowego rolnictwa w krajach OECD po powstaniu WTO
227
3. Mimo braku efektów w zakresie obni¿ania poziomu wsparcia, zmieni³a siê jednak jego struktura. Analiza udzia³u wskaŸnika MPS w PSE wskazuje, i¿ istnieje tendencja do jego obni¿ania na
korzyœæ innych instrumentów, które w mniejszym stopniu zniekszta³caj¹ procesy rynkowe.
Nadal jednak wsparcie cen rynkowych stanowi dominuj¹c¹ czêœæ wsparcia rolnictwa.
Literatura
Everitt B. 1980: Cluster Analysis. Halsted Press, New York.
Gawron W. 1998: WskaŸniki oceny wsparcia dla rolnictwa. [W:] Encyklopedia agrobiznesu. red. A. Woœ.
Fundacja Innowacja, Warszawa, 934-937.
Kulawik J. 2004: Instrumenty finansowego wspierania rolnictwa. Ich pomiar, wp³yw i efektywnoœæ. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 4.
Legg W. 2004: Agricultural Support Indicators. Measurement, Meaning and Use. Materia³y konferencyjne OECD
World Forum on Key Indicators. Palermo.
OECD. 2002: Methodology for the Measurement of Support and Use in Policy Evaluation. Pary¿.
OECD. 2004: Producer and Consumer Support Estimates, OECD Database 1986-2003. Explanatory Notes,
Pary¿.
Tangermann S. 2001: Has the Uruguay Round Agreement on Agriculture Worked Well? IATRC Working Paper.
Soko³owski A. 2002: Metody stosowane w data mining. StatSoft Polska.
StatSoft, Inc. 2004: STATISTICA (data analysis software system), version 6. www.statsoft.com. za Ward J.H.,
1963: Hierarchical grouping to optimize an objective function. Journal of the American Statistical, nr 58.
Wilkin J. 2003: Interwencjonizm pañstwowy w rolnictwie – dlaczego by³, jest i bêdzie? [W:] Dostosowanie
polskiego rynku rolnego do wymogów Unii Europejskiej. Red. A. Kowalski. SGH, IERiG¯, ARR, Warszawa,
39-50.
Wyziñska-Ludian J. 1996: Przyczyny i formy interwencjonizmu pañstwowego w rolnictwie. 9-10.
Summary
The aim of this article was to examine the changes in level and structure of support in agriculture in The aim
of this article was to examine the changes in level and structure of support in agriculture in chosen OECD
countries after establishment of WTO. The cluster analysis was useful in identifying the groups of countries with
the similar agricultural support policy and equal meaning of agricultural sector to its economy. The level of
support within those groups has been characterized with the use of support estimates published by OECD.
Adres do korespndencji
mgr Agnieszka Poczta
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
Katedra Makroekonomii i Gospodarki ¯ywnoœciowej
al. Niepodleg³oœci 10
60-967 Poznañ
tel./fax. (0 61) 854 30 17
e-mail: [email protected]