Wpływ rehabilitacji neurologicznej na funkcjonowanie

Kałużny Krystian, Kałużna Anna, Kochański Bartosz, Cichosz Michał, Płoszaj Ola, Pawiłan Michalina, Zukow Walery,
Hagner Wojciech. Wpływ rehabilitacji neurologicznej na funkcjonowanie pacjentów po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu
– analiza retrospektywna = The influence of neurological rehabilitation on the functioning of patients after ischemic stroke – a
retrospective analysis. Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(12):38-52. eISSN 2391-8306. DOI
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.192164
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/4031
The journal has had 7 points in Ministry of Science and Higher Education parametric evaluation. Part B item 755 (23.12.2015).
755 Journal of Education, Health and Sport eISSN 2391-8306 7
© The Author (s) 2016;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/) which permits unrestricted, non commercial
use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
The authors declare that there is no conflict of interests regarding the publication of this paper.
Received: 02.11.2016. Revised 22.11.2016. Accepted: 01.12.2016.
Wpływ rehabilitacji neurologicznej na funkcjonowanie pacjentów po przebytym udarze
niedokrwiennym mózgu – analiza retrospektywna
The influence of neurological rehabilitation on the functioning of patients
after ischemic stroke – a retrospective analysis
Krystian Kałużny1, Anna Kałużna1,2, Bartosz Kochański1, Michał Cichosz3,4,
Ola Płoszaj5, Michalina Pawiłan1, Walery Zukow6, Wojciech Hagner1
1
Katedra i Klinika Rehabilitacji, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Mikołaja
Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy
2
Katedra Chorób Naczyń i Chorób Wewnętrznych, Wydział Nauk o Zdrowiu,
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika
Rydygiera w Bydgoszczy
3
Oddział Rehabilitacji Neurologicznej, Jolly Med, Popielówek
4
Fundacja Wsparcie, Kowary
5
Bydgoska Szkoła Wyższa
6
Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia i Turystyki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
w Bydgoszczy
Słowa kluczowe: udar mózgu, rehabilitacja, PNF, skala Barthel
Key words: stroke, rehabilitation, PNF, the scale of Barthel
Streszczenie
Wstęp: Funkcjonowanie pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu jest źródłem
zainteresowania dla wielu badaczy oraz ogromnym wyzwaniem dla współczesnej medycyny.
38
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) udar mózgu jest trzecią co do
częstości przyczyną zgonu (po chorobach serca i nowotworach) oraz najczęstszą przyczyną
ciężkiego inwalidztwa w populacji osób powyżej 45 roku życia, co niesie za sobą istotne
następstwa kliniczne, socjalne i ekonomiczne.
Cel pracy: Celem pracy była ocena skuteczności zastosowanej rehabilitacji neurologicznej
u pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu, ocena funkcjonowania pacjentów po udarze
niedokrwiennym mózgu poddanych rehabilitacji neurologicznej oraz ocena wpływu
czynników dodatkowych na skuteczność rehabilitacji neurologicznej.
Materiał i metody: Badaną grupę stanowiło 30 osób obu płci (15 kobiet i 15 mężczyzn)
w wieku 47-78 lat po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu, których poprawę
funkcjonowania w wyniku procesu rehabilitacji oceniano wybranymi elementami skali
Barthel. Badania przeprowadzone zostały na podstawie analizy historii chorób pacjentów
hospitalizowanych w Klinice Rehabilitacji Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 w Bydgoszczy
w
latach
2015-2016.
Wykorzystano
autorski
kwestionariusz
ankiety
sondażowej
zawierającym wybrane elementy skali Barthel.
Wyniki: W badanej grupie statystycznie istotnie częściej występowały osoby ze środowiska
wiejskiego, u których stwierdzono współistniejące choroby tj. nadciśnienie tętnicze,
migotanie przedsionków, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca i inne. Wśród pacjentów
przekazanych bezpośrednio z Centrum Leczenia Udarów Mózgu do Kliniki Rehabilitacji u
ponad połowy pacjentów zaobserwowano poprawę funkcjonowania w przeciągu 1 miesiąca
pobytu,
natomiast
z pacjentów korzystających z rehabilitacji wtórnej poprawę funkcjonalną zaobserwowano
tylko u co czwartego pacjenta.
Wnioski:
1) Rehabilitacja neurologiczna istotnie wpływa na funkcjonowanie pacjentów po udarze
niedokrwiennym mózgu.
2) Rehabilitacja wdrożona we wczesnym okresie po udarze niedokrwiennym mózgu ma
znamiennie wyższą efektywność co przekłada się na większą poprawę stanu
funkcjonalnego pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu.
3) Zastosowanie metody PNF i NDT-Bobath istotnie wpływa na poprawę stanu
funkcjonalnego pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu.
39
Abstract
Introduction: The functioning of patients after ischemic stroke is a source of interest to many
researchers and a huge challenge for modern medicine. According to the World Health
Organization (WHO), stroke is the third leading cause of death (after heart disease and
cancer) and the leading cause of severe disability in the population of people over the age of
45, which would have important clinical consequences, social and economic.
Aim: The aim of this study was to assess the effectiveness of the applied neurological
rehabilitation of patients after ischemic stroke, the assessment of the functioning of patients
after ischemic stroke underwent neurological rehabilitation and assessment of the impact of
additional factors on the effectiveness of neurological rehabilitation.
Material and methods: The study group consisted of 30 people of both sexes (15 females
and 15 males) aged 47-78 years after ischemic stroke, which improve the operation as a result
of the rehabilitation process was assessed as certain aspects Barthel. The study were
conducted on the basis of the analysis of medical history of patients hospitalized in the Clinic
of Rehabilitation, University Hospital No. 1 in Bydgoszcz in the years 2015-2016. Used our
own questionnaire sounding containing selected elements Barthel.
Results: In the study group was statistically significantly more frequent in people from the
rural diagnosed with comorbid disease, ie. hypertension, atrial fibrillation, diabetes, coronary
heart disease, and others. Among patients transferred directly from the Center for Stroke
Treatment
to the Clinic of Rehabilitation in more than half of the patients experienced an improvement
in functioning within 1 month stay, while the rehabilitation of patients with secondary
functional improvement was observed only in every fourth patient.
Conclusions:
1) Rehabilitation of neurological significantly affects the functioning of patients after
ischemic stroke.
2) Rehabilitation implemented early after ischemic stroke is significantly higher efficiency
which translates into a greater improvement in the functional status of patients after
ischemic stroke.
3) Application of PNF and NDT-Bobath method significantly improves the functional status
of patients after ischemic stroke.
40
Wstęp
Udar mózgu to nagłe wystąpienie ogniskowych lub uogólnionych (globalnych)
zaburzeń czynności mózgu, które są spowodowane wyłącznie przyczynami naczyniowymi,
związanymi z mózgowym przepływem krwi, które trwają dłużej niż 24 godziny. Udar mózgu
można również rozpoznać, kiedy objawy trwają krócej niż 24 godziny, ale w badaniach
neuroobrazowych udokumentowano jednoznacznie ognisko niedokrwienne, objawy ustąpiły
po leczeniu trombolitycznym lub pacjent zmarł w pierwszej dobie od zapoczątkowania
objawów. [1] Jeżeli natomiast ogniskowe objawy neurologiczne ustąpiły samoistnie do 24
godzin i w badaniach neuroobrazowych nie uwidoczniono ogniska niedokrwiennego
rozpoznaje się wtedy przemijający napad niedokrwienia mózgu (TIA) czyli przemijający
epizod zaburzeń neurologicznych, który jest spowodowany ogniskowym niedokrwieniem
mózgu, rdzenia kręgowego lub siatkówki bez powstania ostrego udaru niedokrwiennego
mózgu (zawału mózgu). [2]
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) udar mózgu jest trzecią co do
częstości przyczyną zgonu (po chorobach serca i nowotworach) oraz najczęstszą przyczyną
ciężkiego inwalidztwa w populacji osób powyżej 45 roku życia, co niesie za sobą istotne
następstwa kliniczne, socjalne i ekonomiczne. [3]
Pomimo znacznych postępów w diagnostyce, leczeniu oraz profilaktyki pierwotnej
i
wtórnej
udar
mózgu
nadal
obarczony
jest
wysokim
ryzykiem
zgonu.
[4]
Rozpowszechnienie, zapadalność i śmiertelność w udarach mózgu są różne w poszczególnych
częściach świata. [5-7] Według danych Światowej Organizacji Zdrowia z 2001 roku około
85% zgonów spowodowanych udarem mózgu nastąpiło w krajach o niskim i średnim
dochodzie, a liczba osób niepełnosprawnych była w tych krajach 7-krotnie wyższa niż w
krajach rozwiniętych. [3]
Z badań epidemiologicznych prowadzonych pod koniec XX wieku wynika, że
w Polsce współczynnik zapadalności na udar mózgu mieścił się w granicach wartości
średnich w porównaniu z krajami Europy Zachodniej i wynosił odpowiednio 177/100000 u
mężczyzn
i 125/100000 u kobiet, natomiast współczynnik umieralności należał do jednego z
najwyższych w Europie i wynosił odpowiednio 106/100000 u mężczyzn i 71/100000 u kobiet.
[3,8]
W Polsce udar mózgu występuje rocznie występuje u ok. 70000 osób, przy czym śmiertelność
w ciągu roku od zachorowania wynosi ok. 25%, a trwałe kalectwo dotyka ok. 50% tych,
którzy przeżyli. [7]
41
Według danych Ministerstwa Zdrowia w 2007 roku odnotowano w Polsce około
61000 hospitalizacji z rozpoznaniem udaru niedokrwiennego mózgu, około 15000 z
rozpoznaniem
udaru
krwotocznego
mózgu
(w
tym
około
4500
krwotoków
podpajęczynówkowych) oraz 12500 z rozpoznaniem udaru o nieznanej etiologii. [3]
Prognozy demograficzne i epidemiologiczne opracowywane przez specjalnie
powoływane grupy eksperckie pokazują, że liczba osób po przebytym udarze mózgu będzie
się sukcesywnie zwiększała, co stanowi ogromne wyzwanie zarówno dla szpitali, zakładów
opiekuńczo-leczniczych jak i rodzin pacjentów. [4]
Ogólne zasady postępowania w udarze mózgu zakładają: wczesne rozpoznanie
objawów, szybki transport do szpitala oraz hospitalizację w Centrum Udarowym. [9]
Zgodnie z obowiązującymi standardami pacjent z udarem mózgu powinien być
monitorowany od przyjazdu do szpitala. Klasyczna ocena pacjenta musi się opierać na
badaniu internistycznym i neurologicznym oraz uwzględniać monitorowanie: temperatury
ciała, pracy serca, ciśnienia tętniczego, a także takie parametry jak poziom glikemii i stopień
utlenowania krwi. [9]
Niezwykle ważnym elementem oceny pacjenta jest dobrze zebrany, szczegółowy
wywiad chorobowy. O wdrożeniu odpowiedniej terapii decydują informacje o przebytych
przez pacjenta chorobach (np. przemijający atak niedokrwienny, choroby serca, nadciśnienie
tętnicze, cukrzyca, dyslipidemia, infekcje i używki. [10]
Stan kliniczny powszechnie ocenia się na podstawie Skali Udarowej Narodowego
Instytutu Zdrowia (NIHSS – National Institutes of Health Stroke Scale) [11] oraz skali
śpiączki Glasgow (GCS – Glasgow Coma Scale) [12], stan funkcjonalny natomiast za pomocą
skali Barthel oraz zmodyfikowanej skali Rankin [13].
Ukierunkowana terapia pacjentów z udarem mózgu zależy od wyniku badania
tomografii komputerowej mózgu. Jeżeli wykluczone zostaje podejrzenie krwotoku
mózgowego, można wszcząć procedury związane z wykorzystaniem trombolizy dożylnej
(rtPA), którą można wykonać w okresie terapeutycznym do 4,5 godziny od zachorowania.
Pacjenci leczeni za pomocą trombolizy są narażeni na ryzyko wtórnego ukrwotocznienia
zawału mózgu, dlatego rtPA może być podawany pod warunkiem rygorystycznego
zachowania procedury leczenia. [9]
Wszyscy pacjenci z udarem mózgu powinni być poddani rehabilitacji już od pierwszej
doby choroby. Wczesna rehabilitacja pacjentów po udarze powinna być nakierowana na
poprawne ułożenie ciała (profilaktyka powikłań ze strony układu oddechowego i zakrzepowo-
42
zatorowych, zapobieganie przykurczom i odleżynom), a w dalszych dniach na stopniowe
przygotowanie do pionizacji ciała. [9]
Celem pracy była ocena skuteczności zastosowanej rehabilitacji neurologicznej
u pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu, ocena funkcjonowania pacjentów po udarze
niedokrwiennym mózgu poddanych rehabilitacji neurologicznej oraz ocena wpływu
czynników dodatkowych na skuteczność rehabilitacji neurologicznej.
Pacjenci i metodyka badań
Badaną grupę stanowiło 30 osób obu płci (15 kobiet i 15 mężczyzn) po przebytym
udarze niedokrwiennym mózgu, których poprawę funkcjonowania w wyniku procesu
rehabilitacji oceniano wybranymi elementami skali Barthel.
Badania przeprowadzone zostały na podstawie analizy historii chorób pacjentów
hospitalizowanych w Klinice Rehabilitacji Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza
w Bydgoszczy w latach 2015-2016.
Wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety sondażowej zawierającym wybrane
elementy skali Barthel.
Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika w Toruniu przy Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera
w Bydgoszczy numer KB 541/2015.
Metody statystyczne
Dane zostały zaprezentowane za pomocą tabel oraz wykresów słupkowych. Wyniki
przedstawiono jako n (częstość). Wykorzystano statystykę opisową. Porównań dokonano
w głównych grupach określonych pytaniami z ankiety sondażowej oraz zestawiając podgrupy
odpowiedzi między poszczególnymi pytaniami.
Wyniki
W badanej grupie statystycznie istotnie częściej występowały osoby ze środowiska
wiejskiego, u których stwierdzono współistniejące choroby tj. nadciśnienie tętnicze,
migotanie przedsionków, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca i inne. Najczęściej
występującą chorobą współistniejącą w grupie badanej jest nadciśnienie tętnicze (NT), na
które choruje aż 70% chorych. Wartym zauważenia jest również, że połowa pacjentów w
grupie badanej jest nałogowymi palaczami tytoniu, co trzeci pacjent jest otyły i cierpi na
43
chorobę niedokrwienną serca (ChNS), a niemal co piąty pacjent ma cukrzycę i hiperlipidemię,
a co szósty pacjent w wywiadzie podaje migotanie przedsionków (AF).
Tabela 1: Charakterystyka grupy badanej.
Częstość (n, %)
Parametr kliniczny
Płeć (kobiety / mężczyźni)
15 (50%) / 15 (50%)
Przedział wiekowy [w latach]:
<40 / 41-50 / 51-60 / 61-70 / 71-80 / >80
0 (0%) / 3 (10%) / 9 (30%) / 12 (40%) / 6 (20%) / 0 (0%)
Miejsce zamieszkania (wieś / miasto)
23 (77%) / 7 (23%)
Czas od incydentu udarowego [w miesiącach]:
≤1 / 2-3 / 4-6 / 7-11 / ≥12
21 (0%) / 1 (10%) / 1 (30%) / 2 (40%) / 5 (20%)
Rodzaj stwierdzonego niedowładu:
lewostronny / prawostronny
12 (40%) / 18 (60%)
Objaśnienia:
Dane przedstawiono jako liczba przypadków (n) i procent z całości, a w kilku zmiennych
względem liczebności spełniającej kryteria podziału grupy (obecność danej cechy).
Tabela 2: Choroby współistniejące występujące w badanej grupie.
Choroba współistniejąca
Częstość (n, %)
Cukrzyca
7 (23%)
Choroba niedokrwienna serca (ChNS)
10 (33%)
Hiperlipidemia
7 (23%)
Migotanie przedsionków (AF)
5 (17%)
Nadciśnienie tętnicze (NT)
21 (70%)
Nikotynizm
15 (50%)
Otyłość (BMI >30)
10 (33%)
Inne
3 (10%)
Objaśnienia:
Dane przedstawiono jako liczba przypadków (n) i procent z całości, a w kilku zmiennych
względem liczebności spełniającej kryteria podziału grupy (obecność danej cechy).
W badanej grupie 21 pacjentów (70%) trafiło do Kliniki Rehabilitacji bezpośrednio
z Centrum Leczenia Udarów Mózgu w ciągu 1 miesiąca od zaistnienia incydentu udarowego
na rehabilitację wczesną, 2 pacjentów (6%) zostało przekazanych do Kliniki Rehabilitacji
w okresie 2-4 miesięcy od zaistnienia incydentu udarowego na rehabilitację wczesną,
44
Pozostałych 7 pacjentów (34%) trafiło do Kliniki Rehabilitacji na rehabilitację wtórną
w okresie od 7 do 12 miesięcy od zaistnienia incydentu udarowego na rehabilitację wtórną.
Wśród pacjentów przekazanych bezpośrednio z Centrum Udaru Mózgu do Kliniki
Rehabilitacji u ponad połowy pacjentów zaobserwowano poprawę funkcjonowania w
przeciągu 1 miesiąca pobytu, natomiast z pacjentów korzystających z rehabilitacji wtórnej
poprawę funkcjonalną zaobserwowano tylko u co czwartego pacjenta.
Wyniki poszczególnych elementów skali Barthel w zakresie korzystania z toalety,
przesiadania się, poruszania się, ubierania się i chodzenia po schodach przedstawiono
na rycinach 1-5.
Korzystanie z toalety
zależny od otoczenia
potrzebuje pomocy
samodzielnie korzysta
0
2
4
6
8
przed rehabilitacją
10
12
14
po rehabilitacji
Rycina 1: Wyniki uzyskane przed rozpoczęciem procesu terapeutyczne i po zakończeniu
procesu terapeutycznego w zakresie korzystania z toalety.
Przesiadanie się
nie przesiada się, nie siedzi
potrzeb. znacznej pomocy
potrzebuje pomocy
nie potrzeb. pomocy
0
2
4
przed rehabilitacją
6
8
10
12
po rehabilitacji
Rycina 2: Wyniki uzyskane przed rozpoczęciem procesu terapeutyczne i po zakończeniu
procesu terapeutycznego w zakresie przesiadania się.
45
Poruszanie się
unieruchomiony
samodzielnie na wózku
z pomocą innej osoby
samodz. (z balkonikiem)
0
2
4
6
8
przed rehabilitacją
10
12
14
po rehabilitacji
Rycina 3: Wyniki uzyskane przed rozpoczęciem procesu terapeutyczne i po zakończeniu
procesu terapeutycznego w zakresie poruszania się.
Ubieranie się
całk. zależny od otoczenia
potrzebuje pomocy
samodzielnie + guziki
0
2
4
6
przed rehabilitacją
8
10
12
14
po rehabilitacji
Rycina 4: Wyniki uzyskane przed rozpoczęciem procesu terapeutyczne i po zakończeniu
procesu terapeutycznego w zakresie ubierania się.
46
Chodzenie po schodach
niewykonalne
potrzebuje pomocy
samodz. góra/dół
0
2
4
6
8
przed rehabilitacją
10
12
14
po rehabilitacji
Rycina 5: Wyniki uzyskane przed rozpoczęciem procesu terapeutyczne i po zakończeniu
procesu terapeutycznego w zakresie chodzenia po schodach.
W procesie usprawniania pacjentów najczęściej stosowano metodę PNF, u co trzeciego
pacjenta metodę NDT-Bobath, a u co piątego pacjenta stosowano inne metody usprawniania.
Tabela 3: Metody zastosowane w procesie usprawniania.
Częstość (n, %)
Zastosowana metoda
PNF
14 (47%)
NDT-Bobath
9 (30%)
Inne
7 (23%)
Metody zastosowane w procesie usprawniania
Inne metody
Metoda NDT-Bobath
Metoda PNF
0
2
4
6
8
Rycina 6: Metody zastosowane w procesie usprawniania.
47
10
12
14
16
Dyskusja
Funkcjonowanie pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu jest źródłem
zainteresowania dla wielu badaczy oraz ogromnym wyzwaniem dla współczesnej medycyny.
[14-18]
Badania własne miały na celu analizę retrospektywną funkcjonowania pacjentów po
udarze niedokrwiennym mózgu poddanych rehabilitacji neurologicznej. Na podstawie
przeglądu literatury i badań własnych można stwierdzić, że udar mózgu jest chorobą
cywilizacyjną społeczeństwa żyjącego w XXI wieku.
W przedstawionym badaniu sondażowym stwierdzono, że większość pacjentów,
którzy przebyli udar mózgu miała obciążający wywiad w kierunku chorób współistniejących
tj. nadciśnienie tętnicze, nikotynizm, otyłość, choroba niedokrwienna serca, cukrzyca,
hiperlipidemia, migotanie przedsionków i inne. Współistnienie wymienionych chorób
zaobserwowali w swoich badaniach Stępień-Wałek i wsp. [19]
Analiza testów funkcjonalnych pacjentów hospitalizowanych w Klinice Rehabilitacji
wykazała poprawę stanu funkcjonalnego u wszystkich hospitalizowanych pacjentów.
Najwięcej trudności sprawiała pacjentom kąpiel, zaś najszybciej pacjenci odzyskiwali funkcję
przyjmowania pokarmów i przesiadania się z łóżka na krzesło. Do niemal identycznych
wyników doszły Grochulska i Jastrzębska. [15]
Zależność skuteczności postępowania rehabilitacyjnego od płci wykonanej przeze
mnie analizy stoi w sprzeczności z wynikami badań innych autorów. Według wyników testów
funkcjonalnych uzyskanych przeze mnie z historii chorób pacjentów hospitalizowanych
w Klinice Rehabilitacji wynika, że najlepsze wyniki procesu usprawniania uzyskano w grupie
kobiet poniżej 60 roku życia. Inni autorzy w swoich pracach wykazali, że wyniki procesu
usprawniania nie są zależne od płci chorych [13,20,21]
Przeprowadzona
analiza
wykazała,
że
wczesne
zapoczątkowanie
procesu
usprawniania daje znamiennie lepsze wyniki postępów rehabilitacji niż rehabilitacja wtórna.
Podobne wnioski ze swoich badań wyciągnęli Rynkiewicz i wsp. oraz Trochimiuk i wsp.
[13,22]
Analiza
retrospektywna
wykonanych
testów
funkcjonalnych
u
pacjentów
rehabilitowanych metodą Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego Torowania (PNF)
wykazała, że metoda PNF jest najskuteczniejszą metodą stosowaną w rehabilitacji
u pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu. Podobne wyniki uzyskali Kaniewski i wsp.,
którzy na podstawie przeprowadzonych badań wykazali, że pacjenci rehabilitowani metodą
PNF uzyskali poprawę w zakresie siły mięśniowej, napięcia mięśniowego oraz poprawy
48
funkcjonowania w życiu codziennym. [23] Z kolei Pasternak i wsp. w swoich badaniach
dotyczących skuteczności metody PNF w rehabilitacji pacjentów po udarze niedokrwiennym
mózgu zaobserwowali istotną statystycznie poprawę 8 z 9 wskaźników sprawności
funkcjonalnej pacjentów. [24]
Wnioski
1) Rehabilitacja neurologiczna istotnie wpływa na funkcjonowanie pacjentów po udarze
niedokrwiennym mózgu.
2) Rehabilitacja wdrożona we wczesnym okresie po udarze niedokrwiennym mózgu ma
znamiennie wyższą efektywność co przekłada się na efektywniejszą poprawę stanu
funkcjonalnego pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu.
3) Zastosowanie metody PNF i NDT-Bobath istotnie wpływa na poprawę stanu
funkcjonalnego pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu.
Bibliografia
1. Sacco RL, Kasner SE, Broderick JP, Caplan LR, Connors JJ, Culebras A, Elkind MS,
George MG, Hamdan AD, Higashida RT, Hoh BL, Janis LS, Kase CS, Kleindorfer DO,
Lee JM, Moseley ME, Peterson ED, Turan TN, Valderrama AL, Vinters HV; American
Heart Association Stroke Council, Council on Cardiovascular Surgery and Anesthesia;
Council on Cardiovascular Radiology and Intervention; Council on Cardiovascular and
Stroke Nursing; Council on Epidemiology and Prevention; Council on Peripheral
Vascular Disease; Council on Nutrition, Physical Activity and Metabolism: An updated
definitione of stroke for the 21 st century: a statement for healthcare professional from the
American Heart Association / American Stroke Association. Stroke, 2013, 44(7):2064-89.
doi: 10.1161/STR.0b013e318296aeca
2. Easton JD, Saver JL, Albers GW, Alberts MJ, Chaturvedi S, Feldmann E, Hatsukami TS,
Higashida RT, Johnston SC, Kidwell CS, Lutsep HL, Miller E, Sacco RL; American
Heart Association; American Stroke Association Stroke Council; Council on
Cardiovascular Surgery and Anesthesia; Council on Cardiovascular Radiology and
Intervention; Council on Cardiovascular Nursing; Interdisciplinary Council on Peripheral
Vascular Disease: Definition and evaluation of transient ischemic attack: a scientific
statement for healthcare professionals from the American Heart Association/American
Stroke Association Stroke Council; Council on Cardiovascular Surgery and Anesthesia;
49
Council on Cardiovascular Radiology and Intervention; Council on Cardiovascular
Nursing; and the Interdisciplinary Council on Peripheral Vascular Disease. The
American Academy of Neurology affirms the value of this statement as an educational tool
for neurologists. Stroke, 2009; 40(6):2276-93. doi: 10.1161/STROKEAHA.108.192218.
3. Mazur R, Książkiewicz B, Nyka WM: Udar mózgu w praktyce lekarskiej. Wydawnictwo
Via Medica, Gdańsk, 2010, ISBN 978-83-7555-260-7.
4. Grabowska-Fudala B, Jaracz K, Górna K: Zapadalność, śmiertelność i umieralność
z powodu udarów mózgu – aktualne tendencje i prognozy na przyszłość. Przegl
Epidemiol, 2010, 64:439-442.
5. Sienkiewicz-Jarosz H, Głuszkiewicz M, Pniewski J, Niewada M, Członkowska A, Wolfe
C, Ryglewicz D: Incidence and case fatality rates of first-ever stroke – comparison of
data from two prospective population-based studies conducted in Warsaw. Neurol
Neurochir Pol, 2011, 45(3):207-12.
6. Syme PD, Byrne AW, Chen R, Devenny R, Forbes JF: Community-based stroke incidence
in a Scottish population: the Scottish Borders Stroke Study. Stroke, 2005, 36(9):1837-43.
7. Kozera G, Chwojnicki K, Sobolewski P, Stoiński J, Brola W, Zdrojewski T, Nyka WM:
Epidemiologia i leczenie udaru mózgu w województwie pomorskim oraz regionie
świętokrzysko-sandomierskim w świetle danych Pomorskiego Rejestru Udarów Mózgu.
Udar Mózgu, 2010,12(1-2):1-9.
8. Członkowska A, Ryglewicz D: Epidemiology of cerebral stroke in Poland. Neurol
Neurochir Pol, 1999, 32 Suppl 6:99-103.
9. Siebert J, Nyka W, Trzeciak B, Gutknecht P, Molisz A, Świerkocka M, Siebert B,
Wierzba T: Udar mózgu – możliwości monitorowania. Zastosowanie kardiografii
impedancyjnej, tonometrii aplanacyjnej oraz spirografii mózgowej. Forum Med Rodz,
2011, 5(2):87-107.
10. Nor AM, Davis J, Sen B, Shipsey D, Louw SJ, Dyker AG, Davis M, Ford GA: The
Recognition of Stroke in the Emergency Room (ROSIER) scale: development and
validation of a stroke recognition instrument. Lancet Neurol, 2005, 4(11):727-34.
11. Leigh R, Zaidat OO, Suri MF, Lynch G, Sundararajan S, Sunshine JL, Tarr R, Selman W,
Landis DM, Suarez JI: Predictors of hyperacute clinical worsening in ischemic stroke
patients receiving thrombolytic therapy. Stroke, 2004, 35(8):1903-7.
12. Dziubek W, Kowalska J, Nowak W: Ocena pacjentów starszych po udarze mózgu według
Skandynawskiej Skali Udarów. Psychogeriatria Polska, 2011, 8(2):63-72.
50
13. Rynkiewicz M, Rogulska U, Czernicki J: Ocena zmian sprawności funkcjonalnej osób we
wczesnym okresie po udarze mózgu. Prz Med Uniw Rzesz Narod Inst Lek, 2011, 2:325339.
14. Fedak D, Latała B, Otfinowski J, Zajdel: Ocena wpływu fizjoterapii na równowagę
w pozycji stojącej w grupie pacjentów po udarze mózgu określona na podstawie badań
posturograficznych. Acta Bio-Opt Inform Med., 2010, 16(3):208-211.
15. Grochulska A, Jastrzębska M: Poprawa stanu funkcjonalnego osób po przebytym udarze
mózgu – rola pielęgniarki. Probl Pielęg, 2012, 20(3):300-309.
16. Wójcik G, Piskorz J, Bulikowski W: Klinimetryczne metody oceny chorych po udarze
mózgu w planowaniu rehabilitacji w populacji dorosłych. Hygeia Public Health, 2015,
50(1):54-58.
17. Rykała J, Kwolek A: Wpływ wybranych czynników na jakość życia oraz stan funkcjonalny
pacjentów po udarze mózgu. Prz Med Uniw Rzesz, 2009, 4:384-391.
18. Kalisz K, Kalisz Z, Hagner-Derengowska M, Żukow W, Trela E: Ocena równowagi
u pacjentów po przebytym udarze mózgu na podstawie wybranych skal i testów. J Health
Sci, 2012, 2(4):141-177.
19. Stępień-Wałek A, Gorczyca-Michta I, Tomasik E, Kluk K, Dobaj Ł, Sosnowska-Pasiarska
B, Dziubek K, Salwa P, Michta K, Wożakowska-Kapłon B: Choroby współistniejące
i wybrane powikłania sercowo-naczyniowe u hospitalizowanych chorych z nadciśnieniem
tętniczym i cukrzycą. Folia Cardiol, 2014, 9(1):10-15.
20. Mazurowski P, Knyszyńska A, Lubkowska A: Metoda Proprioceptywnego NerwowoMięśniowego Torowania Ruchem we wczesnej rehabilitacji po udarze mózgu. Med.
Health Sci Rev, 2015, 1(4):21-30.
21. Przysada G, Kwolek A, Mazur A: Wpływ wybranych czynników na efekty rehabilitacji
u chorych po udarze mózgu. Rehabil Med, 2007, 3:29-37.
22. Trochimiuk J, Kochanowski J, Stolarski J, Wójtowicz S: Efekty wczesnej rehabilitacji
w okresie pobytu szpitalnego pacjentów z udarem niedokrwiennym mózgu. Rehabil Prakt,
2009, 4:19-22.
23. Kaniewski O, Suszyński K, Górka D, Kania D, Szelfer J, Dudek J, Doroniewicz I, Opala
G, Kwiek SJ: Wpływ terapii PNF na proces poprawy motorycznej u pacjentów po
niedokrwiennym udarze mózgu zlokalizowanym w lewej półkuli w okresie ostrym
rehabilitacji. Ann Acad Med Siles, 2014, 68(5):294-301.
24. Pasternak K, Gasztych J, Gworys K, Białkowska I, Gworys P, Kujawa J: Ocena
skuteczności
metody
PNF
(Proprioceptywne
51
Nerwowo-Mięśniowe
Torowanie)
w rehabilitacji pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu – doniesienia wstępne. Kwart
Ortop, 2012, 1:83-90.
52