Nazwy regionalne występuj¹ce w Pogorzeli i okolicy

NOWA gazeta gostyñska 16/10
HISTORIA
13
Nazwy regionalne wystêpuj¹ce w Pogorzeli i okolicy
U¿ywane nazwy regionalne terenów poza granicami miasta
Œpitol – nazwa pochodzi od szpitala powstañczego, który przypuszczalnie istnia³ w tym miejscu. Czas, w jakim funkcjonowa³ szpital, to
prawdopodobnie rok 1770, kiedy do Pogorzeli przyby³ oddzia³ wojsk
rosyjskich, który stoczy³ potyczkê w lesie siedmiorogowskim z konfederatami.
Olendry – nazwa pochodzi od osadników niemieckich, którzy zostali osiedleni na tym terenie w 1765 roku przez dziedzica Siedmiorogowa, Szamockiego.
Madera – ³¹ki i pola, które nazwali mieszkañcy Pogorzeli ze wzglêdu na du¿¹ odleg³oœæ od miasta. Rolnicy doje¿d¿aj¹c do pól musieli
pokonywaæ du¿y odcinek trasy w porównaniu do gruntów znajduj¹cych
siê w pobli¿u miasta. Ta du¿a odleg³oœæ zosta³a skojarzona z portugalsk¹
wysp¹ Mader¹, która znajdowa³a siê na zachodzie Europy.
Pastwisko – teren, na którym znajdowa³o siê pastwisko nale¿¹ce do
miasta, dzier¿awione przez mieszkañców. Pierwszeñstwo w dzier¿awie
mieli zas³u¿eni obywatele. W okresie dwudziestolecia miêdzywojennego
oko³o 40-50 ha pastwiska wykupi³ hrabia Stefan Tyszkiewicz.
Ksi¹¿e – nazwa okreœla grunty, które przypuszczalnie nale¿a³y do
probostwa.
£¹ki – ³¹ki wykorzystywane przez mieszkañców. Przed II wojn¹
œwiatow¹, zosta³y zlikwidowane stoj¹ce na tym terenie zabudowania
gospodarcze z gajówk¹, w której pracowa³ bli¿ej nieznany Bruczyñski.
Szubienki – teren piaszczysty, na którym znajdowa³y siê szubienice
miejskie. Wybór terenu by³ nie przypadkowy, poniewa¿ piasek u³atwia³
kopanie grobów. Szubienice sta³y w miejscu wjazdu do miasta, maj¹c za
zadanie odstraszaæ przestêpców i informowaæ wje¿d¿aj¹cych, ¿e w tym
mieœcie przestrzegane jest prawo. Dla „odkupienia dusz” skazañców
ustawiono w tym miejscu przydro¿ny krzy¿. Miasto posiada³o prawo do
wykonywania kary œmierci. Wyroki wykonywano nie tylko na skazanych z Pogorzeli, ale tak¿e œwiadczono us³ugi katowskie (za odpowiedni¹ op³at¹) okolicznym miejscowoœciom, m. in.: Kobylinowi.
Sucheloski (1802) – teren nale¿¹cy na pocz¹tku XIX wieku do
probostwa w Pogorzeli. Nazwa pochodzi od lasu, który obumar³ i zosta³
wykarczowany. Obszar Suchychlosków tworzy³ kiedyœ wspólny teren z
lasem siedmiorogowskim. Dzisiaj teren zajmuj¹ pola, oznak¹ dawnej
obecnoœci lasu pozosta³a piaszczysta ziemia, charakteryzuj¹ca tereny
leœne.
Pod Gumienicami – teren znajduj¹cy siê pod wsi¹ Gumienice, przewa¿nie pola i ³¹ki.
Pod lasem – obszar, który zajmuj¹ pola pod lasem, w kierunku
Bu³akowa.
Hojary – niewielki teren poroœniêty przez las.
Sedy – oznaczenie lepszej gatunkowo ziemi, na której znajduj¹ siê
pola.
Bielawy – s¹ to ³¹ki porastaj¹ce bielem, które s¹ po³o¿one wy¿ej,
czêsto powsta³e z pól. W okolicy wystêpuj¹ trzy miejsca zwi¹zane z
nazw¹ Bielawy: wieœ Bielawy Pogorzelskie, które otrzyma³y nazwê od
biela, wystêpuj¹cego w okolicy; Bielawy w okolicach wsi Ma³gów; Bielawy miêdzy Babkowicami a Wzi¹chowem.
Szlaban – miejsce pobierania op³at celnych przy wjeŸdzie do miasta. Osoba, która chcia³a wjechaæ, zosta³a zatrzymana przy rogatce
przez szlaban, aby dokonaæ odpowiedniej op³aty na rzecz kasy miejskiej. Budynek rogatki stoi do dzisiaj i pe³ni funkcjê leœniczówki.
Chlewy, Grzempy (1564) – pocz¹tkowo teren bagnisty nazywany
Chlewami, nastêpnie Grzempami, obecnie obszar œmietniska miejskiego.
Kamionki – kamieniste pola, na których sk³adowane s¹ kamienie,
na tzw. kamionkach.
Nazwy regionalne terenów poza granicami miasta, które zanik³y.
Morzyska (1447) – pole pod Kromolicami
Brzostowypieñ – wystêpuje w dwóch miejscach: (1510) - znak
graniczny miêdzy Siedlcem a G³uchowem, (1580) - nazwa pochodzi od
pni brzozy, miêdzy Babkowicami, Bodzewkiem i Wzi¹chowem.
Brzysko (1510) – bagno miêdzy Pogorzel¹ a Bu³akowem.
Guzowski (1506) – ³an w G³uchowie.
Janeczkowski (1514) – ³an w okolicach Kaczagórki.
£ê¿ec (1524) – gaj w G³uchowie.
Osiek (1510) – miejsce pomiêdzy Gumienicami a G³uchowem, otoczone pniami drzew s³u¿¹cymi do obrony.
Odmiñski (1506) – dzia³ na Kromolicach.
Miedzie (1606) – las pod Ma³gowem.
Sosnowyborek (1775) – miejsce pomiêdzy Wzi¹chowem, Ma³gowem i Babkowicami, którego nazwa pochodzi od skupiska sosen.
Przykuna, Pogona (1447) – rzeka p³yn¹ca od Borku przez Pogorzelê, nazwana póŸniej Pogon¹.
Bdzian (1777) – obszar poroœniêty dêbami, miêdzy Babkowicami a
Wzi¹chowem.
Krzyk (1775) – ³êga ludzka miêdzy Babkowicami a Wzi¹chowem.
U¿ywane nazwy regionalne w granicach miasta
Karabuz – oznaczenie pól.
Kwarty – oznaczenie pól.
K¹ty (29 maja 1826 r.) – sieæ kilku uliczek w pobli¿u rynku.
Barania droga – droga polna odchodz¹ca od ulicy Krótkiej. Baranami nazywano wystaj¹c¹ czêœæ osi w wozie, która w wyniku opadów
zatapia³a siê w b³ocie tworz¹cym siê z opadów.
Szczurkowo – teren objêty hodowl¹ owiec, do których ci¹gnê³y
szczury. Rozwój hodowli nast¹pi³ w tym miejscu prawdopodobnie w
XVIII lub XIX wieku.
Organistówka – teren, który obecnie zajmuje parking przed koœcio³em. Kiedyœ ³¹ka, na której sta³o kilka zabudowañ zamieszkiwanych
przez 3-4 rodziny. Teren wilgotny, na którym czêsto w wyniku opadów
stawa³a woda.
Koñski Dó³, Planty, Ma³pi Gaj – staw, który pocz¹tkowo nazywano Koñskim Do³em, s³u¿¹cy gospodarzom do pojenia oraz czyszczenia
koni i byd³a. Wraz z rozpoczêciem okupacji w 1939 roku przerobiony
przez Niemców na miejsce rekreacyjne, przyjmuje nazwê Planty. W
nowszych czasach nazwany Ma³pim Gajem, w którym spotyka³y siê
dzieci i m³odzie¿.
Nazwy regionalne w granicach miasta, które zanik³y
£ê¿ec (1505) – zaroœla.
Mi³owiec – ogród.
Ogrodzisko (1660) – ogrody miejskie.
Przykuna (1598) – ³¹ka w pobli¿u rzeki Przykuny, dziœ Pogony.
Kicina (1564) – uroczysko.
Zasiecz (1598) – miejsce w pobli¿u lasu siedmiorogowskiego, s³u¿¹ce do obrony.
Moskowska (1660) – pole.
Opaliñska (1660) – pole.
Skrzypkowska (1660) – pole.
£azarzewska (1660) – pole.
WIKTOR BOGUS£AWSKI