Show publication content!

Adam Bartosz
POSTAĆ CYGANA W OBRZĘDACH
I PLASTYCE LUDOWEJ
Cyganie, podobnie jak Ż y d z i , a t a k ż e przedstawiciele in­
nych nacji i grup etnograficznych, p o l e c a j ą c y c h się c h ł o p o m ze
swymi w ę d r o w n y m i u s ł u g a m i (Słowacy, Górale) trafiali z powodu
odrębności stroju, j ę z y k a i obyczaju do ludowych ś p i e w e k , bajek,
teatru ludowego. Cyganie p o j a w i a j ą s i ę w pracach ludowych rzeź­
biarzy i malarzy. W tej sferze t w ó r c z o ś c i ludowej jest to jednak
zjawisko nowe, b ę d ą c e wynikiem p o s z u k i w a ń t w ó r c ó w w świockioj
tematyce z w i ą z a n e j z t r a d y c y j n ą k u l t u r ą w s i .
1
P r z y j ą ć n a l e ż y , że z a w a r t o ś ć m a g a z y n ó w muzealnych od­
zwierciedla w przybliżeniu c z ę s t o t l i w o ś ć w y s t ę p o w a n i a zjawisk
w kulturze ludowej, ich trwanie w c i ą g u jakiegoś okresu, czy też
fakt zaistnienia w o k r e ś l o n y m momencie historycznym.
Dlatogo też sądzić m o ż n a , iż uwagi na temat postaci Cygana
w ludowym malarstwie i rzeźbie, oparte w y ł ą c z n i o na materiale
zgromadzonym w polskich muzeach, w s p o s ó b wierny ilustrują
r z e c z y w i s t o ś ć . W miarę p e ł n y m a t e r i a ł na ten temat zebrałem
drogą bardzo s z c z e g ó ł o w y c h kwerend w trakcie p r z y g o t o w a ń
do wystawy c y g a ń s k i e j . P r z y czym kwerendy w zbiorach pry­
watnych nie p i z y n i o s ł y ż a d n e g o rezultatu.
2
Odmiennie w y g l ą d a sprawa w zakresie o b r z ę d ó w . Sam fakt
występ< twania w muzeum stroju przobicrańca — Cygana, czy t e ż
figurki Cygana z szopki nie jest dostatecznym w y j a ś n i e n i e m
o b e c n o ś c i t y c h postaci w kulturze ludowej. N i e z b ę d n y tu b y ł
w i ę c komentarz w oparciu o w ł a s n e badani i terenowe lub li­
teraturę.
T a k w pierwszym jak i drugim przypadku szczupłość ma­
teriału oraz c h ę ć skomentowania zjawiska na t y m , dalekim
od wyczerpania tematu, etapie s p r a w i ł y , że jest to zaledwie
pierwsza, w s t ę p n i e naszkicowana p r ó b a ukazania tego intere­
sującego problemu.
D l a potrzeb analizy zebrany m a t e r i a ł p o d z i e l i ł e m na trzy
grupy tematyczne, k t ó r e postaram s i ę kolejno s k o m e n t o w a ć :
1. Przebieranie się za C y g a n ó w ; 2. Postacie C y g a n ó w w szopce;
3. Cyganie jako temat w malarstwie i rzeźbie.
f
1. N a całej S ł o w i a ń s z c z y ź n i e przebieranie się za C y g a n ó w
jost powszechnie znane. Najczęściej zwyczaj ten z w i ą z a n y jest
z okresom k a r n a w a ł u , gdzie w ś r ó d p r z e b i e r a ń c ó w spotyka się
Cygana lub Cygankę albo obie te postacie razem. S ą to postacie
komiczno; z a c h o w u j ą się w s p o s ó b karykaturalny, parodiując
zachowania, gesty i m o w ę C y g a n ó w . Przebrani są „ p o c y g a ń s k u "
3
— w podarte, stare ł a c h m a n y ; twarze m a j ą poczerniono sadzam
lub zakryte maskami. Cyganka często ma na plecach lub w rę­
kach lalkę — dziecko. I c h „ c y g a ń s k i e " zachowanie polega na
tym, żo Cygan b ą d ź to stara się c o ś „ u k r a ś ć " , przy c z y m robi to
o c z y w i ś c i e w s p o s ó b demonstracyjny, to znowu demonstruje
podkuwanie konia — Cyganka w ó w c z a s „ r o z n i e c a " o g i e ń , wachlu­
jąc spódnicą stos drewnianych trzasek (gest podpatrzony u C y ­
g a n ó w ) . Poza tym Cyganka „ w r ó ż y " dziewczynom obecnym
w izbic. P r z y tym za C y g a n k ę przebiera się zawsze m ę ż c z y z n a .
4
Nie w c h o d z ą c w głębsze rozważania na temat funkcji tych
postaci w strukturze o b r z ę d u , p r z e d s t a w i ę kilka k o n t e k s t ó w ,
w jakich w y s t ę p u j ą postacie Cygana, ich w y g l ą d , zachowanie,
o t a k ż e — w jednym przypadku — próbkę j ę z y k a .
W Beskidzie Ż y w i e c k i m w grupie 32 przebierańców w y s t ę ­
puje aż 5 c y g a ń s k i c h postaci. Są to dwie p a r y Cyganów, przy czym
jedna z Cyganek trzyma na rękach „ d z i e c k o " (lalkę). Ponadto
w grupie znajduje się Cygan p r o w a d z ą c y dwa konie, co jest
znowu w y r a ź n y m n a w i ą z a n i e m do c y g a ń s k i e j profesji — handlo­
wania k o ń m i lub koniokradztwa. Cyganie w tej grupie m a j ą na
twarzach drewniane m a s k i .
5
P r z e b i e r a ń c y zwani Cyganami c h o d z ą również
Wielkanocnym. I tak w R a d ł o w i e (woj. tarnowskie)
„ ś m i g u r ś c i e " Cyganie przebrani w stare ł a c h m a n y , a
byli Żołnierz,
Żyd, Cygan i Cyganka,
Zwyczaj ten
w innych wsiach tego regionu.
6
w okresie
chodzili po
w ś r ó d nich
b y ł znany
7
Znani są t a k ż e p r z e b i e r a ń c y c y g a ń s c y z okresu S o b ó t e k .
N a Ł e m k o w s z o z y ź n i e z a ś spotykamy c h ł o p a k ó w przebianych za
C y g a n ó w , k t ó r z y o d w i e d z a j ą domy, gdzie w okresie przed B o ż y m
Narodzeniem d z i e w c z ę t a zbierają się na p r z ą d E T ^
Bardzo często Cyganie t o w a r z y s z ą o b r z ę d o w i weselnemu,
Występując w i ó ż n y o h jego fazach. N a j c z ę ś c i e j spotyka się Cy­
ganów s t o j ą c y c h przy „ b r a m i e " weselnej, tzn. z a g r a d z a j ą c y c h
m ł o d y m drogę do k o ś c i o ł a lub w czasie powrotu od ś l u b u . N a z y w a
się ich Cyganami, niekiedy Dziadami lub inaczej, a przebrani s ą ,
niezależnie od nazwy, w s t a r e - ł a c h m a n y , poskręcani p o w r ó s ł a m i ,
uczernieni na twarzy. W rzeszowskim c h ł o p c y są tylko przy­
brani p o w r ó s ł a m i i s ł o m ą , lub t e ż przebierają s i ę staranniej za
Cyganów.
9
C z ę s t y m motywem wesela jest podsuwanie m ł o d e m u w miej­
sce narzeczonej innej dziewczyny, brzydkiej, pokracznej. Zdarza
145
na w y w ó d do kościoła. Czekali na n i ą przed k o ś c i o ł e m z drabi­
nami i taczkami, a za swobodne, przepuszczenie żądali okupu
w postaci w ó d k i " . W okolicy Hrubieszowa swaci przebrani za
C y g a n ó w chodzili po domach, prosili o dary, które potem prze­
znaczano na ucztę p o ż e g n a l n ą dla m ł o d e g o .
1 2
Podobnie j a k inne postacie zapustne, Cyganie
w e d ł u g tra­
dycji p r z y n i e ś ć m a j ą szczęście. Cygan — to c z ł o w i e k
ubogi,
a wszak „szczęście przyjąć biednego do domu". Ś p i e w a j ą więc
przebierańcy —
Cyganie:
J a k to ł a d n i e ,
K i e d y Cygan do domu wpadnie,
Albo się krowa ocioli,
Albo c o ś u k r a d n i e .
13
Ś p i e w k a zawiera c h a r a k t e r y s t y c z n ą d w o i s t o ś ć postaw w sto­
sunku do C y g a n ó w . Otóż przyniesie on powodzenie (ocieli się
krowa), albo też po prostu „ c o ś ukradnie".
N i e z r o z u m i a ł y j ę z y k C y g a n ó w znalazł odbicie w zapustnej
piosence przebierańców z S ą d e c c z y z n y :
Hore Cigan lapsa
S p r z e d a ł konia za pas,
A hacia za macia —•
Z o s t a ł Cygan w gaciach.
Dzia more,
1
N a chalos, na pilos i na potacinos *
Tekst piosenki jest m i e s z a n k ą s ł o w a c k o - p o l s k ą z dodatkami
cygańskimi i niby-cygańskimi.
Wielość
Cygana,
15
sytuacji, w jakich o b r z ę d o m towarzyszy
postać
w y s t ę p o w a n i e toj piostaci na d u ż y m terenie ś w i a d c z ą
o bardzo dawnym jej zaadaptowaniu do ludowego obrzędu.
się, że t ą d z i e w c z y n ą jest właśnie chłopak przebrany za starą
W n i e k t ó r y c h przypadkach p o s t a ć jest pierwotna w stosunku do
C y g a n k ę . Natomiast pannie m ł o d e j „ w r ó ż ą " przebrane za Cy­
nowszej j u ż postaci obrzędu.
ganki k o b i e t y .
10
Młoda s p o t y k a ł a się toż z Cyganami,
kiedy'szła
T a k np. grupy
przebierańców,
pośród k t ó r y c h Cygana w ogóle nio ma, b y w a j ą nazywane C y -
Jl. 1. Cyganie z grupy k o l ę d n i c z e j , okolice Limanowej, w ł . Muz. Parafialnego w Dobrej; il. 2. K o l ę d n i c y ,
J e d l i ń s k , woj. radomskie 1977 г.; i l . 3. „ C y g a n y ś m i g u ś n e " z. Bzezawy k. Bochni
146
П. 4. „"Dziany", Zwoleń к. Ż y w e a
147
6
16
g a n a m i , со ś w i a d c z y ł o b y о t y m , że n i e g d y ś p o s t a ć ta, czy t e ż
stereotyp Cygana z n i e d ź w i e d z i o m , już od wielu lat nieznany
postacie, w t y m właśnie obrzędzie b r a ł y udział. D z i ś t e ż zdarza
z autopsji, konsekwentnie bywa pokazywany we w s p ó ł c z e s n y c h
się, żo zapustny Cygan już tylko z nazwy p o s t a ć t ę przypomina.
szopkach na wsi, jest nadal stalą p o s t a c i ą niemal w k a ż d e j szopce
I tak np. w Ż y w i c c k i e m Cygan zapustny ubrany jost w kolorowy
ludowej. P r z y t y m postacie Cyganek
strój najbardziej podobny do westernowych
indiań­
podobne (kwiecisto stroje, chustka na g ł o w i e , korale), natomiast
dawnego
istnieją duże ł o ż n i c e w stroju lalek p r z e d s t a w i a j ą c y c h C y g a n ó w .
ubiorów
17
s k i c h . Jest to n i e w ą t p l i w i e efektom nieznajomości
są z r e g u ł y dość do siebie
stroju c y g a ń s k i e g o . Wszak w obrzędzie uczestniczą m ł o d z i chłop­
Są więc długowłosi i brodaci Cyganie
cy, urodzeni w czasie, gdy Cyganie tradycyjnie ubrani przestali
w y s t ę p u j ą w garniturach, czy też w czarnych c h a ł a t a c h , nie
w kapeluszach, inni z a ś
się na wsi p o k a z y w a ć . Stąd też i w innych wypadkach z „ c y g a ń ­
różniąc się wielo od Żydów
skiego" w y g l ą d u p o z o s t a ł y na ogól tylko usmolona twarz i podarte
kowych. Jest to w y r a ź n e odbicie rzecz,ywistości. Otóż tradycyjny
ubranie.
strój Cyganek
^
w t y m samym komplecie lalek szop­
jest lepiej zachowany, g d y ż słabo poddaje się
Charakterystyczne jest, że stereotyp przekazywany w tra­
w p ł y w o m uniformizacji, a także jest dość jednolity. Natomiast
dycji już drugiemu pokoleniu, nie z n a j ą c e m u tradycyjnych C y ­
ubiór m ę ż c z y z n u l e g a ł szybszym p r z e k s z t a ł c e n i o m , ł a t w i e j do-
g a n ó w w ę d r o w n y c h prezentuje się bardzo skromnie w p o r ó w n a n i u
stosowyw-ali się oni do powszechnie p a n u j ą c e g o sposobu ubiera­
np. z Ż y d e m , k t ó r e g o ż y w ą p o s t a ć osobiście zna już tylko naj­
nia s i ę .
starsze
pokolenie.
Wynika
18
to n i e w ą t p l i w i e
z dużo mniejszej
częstotliwości
k o n t a k t ó w z Cyganami niż z Ż y d a m i . Wszak we wsiach górskich
i podgórskich ludność c y g a ń s k a zamieszkuje po d z i ś . Z n a j o m o ś ć
jej kultury, j ę z y k a , obyczaju jest jednak i tu bardzo powierz­
chowna, sprowadzająca
pe! w y c h .
się do
zdawkowych
opinii stereoty­
1 9
2. Cyganie są bardzo popularnymi postaciami w y s t ę p u j ą c y ­
P o w s z e c h n o ś ć w y s t ę p o w a n i a postaci C y g a n ó w w obrzędacJe
ludowych jest uderzająca. Jest to p o s t a ć bardzo dawno utrwahc^J
20
w kulturze l u d o w e j , wielokrotnie w y s t ę p u j ą c a w cyklu świąt
dorocznych i w obrzędzie weselnym. W y s t ę p u j e na ogół w kon­
tekście z a b i e g ó w o p o m y ś l n o ś ć , urodzaj, pozyskanie przychyl­
ności natury. Moment ton szczególnie wzmacnia obecność n i e d ź ­
wiedzia ł ą c z o n e g o zawsze z tymi samymi intencjami.
występuje
J a k wiadomo, w kulturze ludowej p o d k r e ś l a się w a g ę ugosz­
z dzieckiem, a Cygan z n i e d ź w i e d z i e m , czasem z innym rekwizy­
czenia ubogich. A takimi właśnie byłi Cyganie. S t ą d ich obecność
mi w szopce. Jost to z reguły para c y g a ń s k a . Cyganka
tem (skrzypce, p a ł k a , patelnia). I c h stroje s ą niekiedy bardzo
we wszelkich o b r z ę d a c h , gdzie w y s t ę p u j e element daru za powin­
wiernie odtworzone, a nawet te współcześnie wykonane n a w i ą z u j ą
szowania.
do postaci Cyganów znanych sprzed lat kilkudziesięciu. T a k np.
ż y c z e n i a w czasie k o l ę d y .
148
W
niektórych
regionach
2 1
właśnie
Cyganie
składali
Niewątpliwie,
życzliwo
przyjęcie
Cyganów
ma
związek
r ó w n i e ż z m a g i c z n y m i u m i e j ę t n o ś c i a m i rzeczywistych C y g a n ó w ,
k o l o r o m ; n i e w ą t p l i w i e sama k o l o r y s t y k a p ł a s z c z y z n y obrazu m a
w intencji autorki sygnalizować
temat.
k t ó r y c h t y m c h ę t n i e j p r z y j m o w a n o p o d dach, żo p o m o c n i b y w a l i
A u t o r z y p o z o s t a ł y c h o b r a z ó w s t a r a j ą się w s p o s ó b m o ż l i w i e
p r z y z a ż o g n y w a n i u n i e s z c z ę ś ć , w r ó ż ą c j e d n o c z e ś n i e powodzenie.
w i e r n y o d d a ć realia ż y c i a taborowego, o g r a n i c z a j ą c się j e d n a k
3. U b o g i jest w muzeach z b i ó r m a l a r s t w a i r z e ź b y o tej te-
i sconok (ognisko, konie, w o z y , t a ń c o , w r ó ż b a ) . D o g ł o s u d o s z e d ł
nii-tyco. M i m o d o k i a d n y c l i p o s z u k i w a ń u d a ł o się z n a l e ź ć zaledwie
w y r a ź n y stereotyp — jost to ś w i a t C y g a n ó w o g l ą d a n y c h z dale­
5 rzeźb przedstawiających Cyganów, 1 pleskorzeźbę i 8 obrazów.
k a , z d y s t a n s u ; świat, z k t ó r y m gadzie s p o t y k a się na o d l e g ł o ś ć ,
z r e g u ł y do k i l k u p o w t a r z a l n y c h , schematycznych
I z n ó w p o w t a r z a się w r z e ź b i e m o t y w Cygana z n i e d ź w i e ­
dziom s t o j ą c y m na t y l n y c h ł a p a c h , reminiscencja c h o d z ą c y c h po
wsiach, jeszcze w latach m i ę d z y w o j e n n y c h ,
wiedników.
2 2
cygańskich
niedź­
S ą t e ż Cyganki z umieszczonym w p ł a c h c i e na. ple­
cach d z i e c k i e m .
23
Jnne r z e ź b y nie b u d z ą w i ę k s z e g o
zaintereso­
w a n i a , g d y ż przedstawione posta.cio s k o j a r z y ć b y m o ż n a z j a k ą ­
k o l w i e k i n n ą o s o b ą , nio n o s z ą w s< bio żadnych
coch, k t ó r e m o ż n a
b y w y o d r ę b n i ć j a k o c y g a ń s k i e . S t ą d zapewne w y r a ź n y , r z e ź b i o n y
napis na podstawie, w y j a ś n i a j ą c y t r e ś ć w i z e r u n k u .
I n t e r e s u j ą c o jost, żo nio n a t r a f i o n o
profesjonalnych
na. ż;;dną
rzeźbę
w zbiorach
o tematyce
artystów
cygańskiej,
co
szczególnie uderza w zestawieniu z m n o g o ś c i ą m a l a r s k i c h i gra­
ficznych p r z e d s t a w i e ń tego temo.tu.
szczegółów
k t ó r y uderza go o b c o ś c i ą i p e w n ą r o m a n t y d t ą . N i o boz znaczenia
jest f a k t ,
że a u t o r a m i prac o tematyce
c y g a ń s k i e j s ą ludzie
starsi i śre łniego pokolenia, a więc c i , k t ó r z y w i d y w a l i C y g a n ó w
w i d n y c h , p o d r ó ż u j ą c y c h , k o c z u j ą c y c h w p o b l i ż u osad. J a k ste­
r e o t y p o w a jost ta
Generalnie
znajomość,
traktując
o t y m przekonują
temat,
ich prace.
s t w i e r d z i ć m o ż n a , że m o t y w
c y g a ń s k i w ludowej r z e ź b i e i malarstwie p o j a w i ł się niedawno,
co w i ą ż o się z s a k r a l n y m do niedawna charakterem t e j dziedziny
t w ó r c z o ś c i wiejskiej. W s z y s t k i e znano prace p o w s t a ł y po w o j n i e ,
a z jednym wyjątkiem
— w o s t a t n i m dwudziestoleciu. O ile
w i ę c t e m a t Cygana w t w ó r c z o ś c i plastycznej jest w t ó r n i e zains­
p i r o w a n y , g ł ó w n i e z z e w n ą t r z (propozycjo t e m a t y k i k o n k u r s ó w ) ,
o t y ł o Cygan w o b r z ę d a c h wiejskich m a mocno u g r u n t o w a n ą po­
z y c j ę , jest mocno w t r a d y c j ę w r o ś n i ę t y i m i m o p r a w i e z u p e ł n e g o
W malarstwie a m -.torskim n a t o m i a s t w y r a ź n i e w y r ó ż n i a się
z n i k n i ę c i a z z a s i ę g u obserwacji w s p ó ł c z e s n e g o c h ł o p a , przewija
impresyjno-
się w o b r z ę d a c h w niewiele zmienionej postaci. T a m z a ś , gdzie
-dekoracyjny. T o n d r u g i w a t e k r e p r e z e n t u j ą obrazy olejne A n n y
w o b r z ę d z i e z a n i k ł a d b a ł o ś ć o odtworzenie dawnego s t r o j u cy­
dwa. ujęcia
temo.tu: n a r r a c y j n o - i l u s t r a c y j n y oraz
Bińkuńskioj
2 4
szczegółów
pectyoko
skiego ż y c i a .
—
barwno
scenki
ilustrujących
z Cyganami,
romantyczną
z
mnóstwem
wizję
cygań­
S ą ono n i e z w y k l e barwne, r u c h l i w e , k r z y c z ą c o
gańskiego przebierańca,
pozostała
tylko
nazwa
na
określenie
w y s t ę p u j ą c e j w m i s t e r i u m postaci. P o d k r e ś l a to jeszcze mocniej
f a k t silnego w r o ś n i ę c i a togo m o t y w u w k u l t u r ę l u d o w ą .
P R Z Y P I S Y
' | \ д \ O. Goldhorg-Mulkiewicz, Postać Żyda w polskiej rzeźbie
ludów,},
..Polska S z t u k ' . L u d o w a " , R . X X X I V 1980 n r 3—4,
s. 219—2-26
A . Bartos/,. Cyganie w kulturze •polskiej. Komentarz do
wystawy, T a r n ó w 1979,
2
3
K . M o s z y ń s k i , Kultura ludowa Słowian, t . I I , cz. 2, W a r ­
szawa 1968, s. 280—281
* I s t e b n a , w o j . bielskobialskie, 1969. m a t . w ł a s n e
M . R o m o w i c z , Folklor górali żywieckich.
Warszawa 1978,
s, 199—201
5
I I . 5. Maska Cygana, B e s k i d Ś l ą s k i , w ł . M u z . Etnograficzne w W a r s z a w i e ; i l . 6. O b r z ę d o w a maskii Cygana,
K o n i a k ó w , wł. M u z . G ó r n o ś l ą s k i e , B y t o m ; i l . 7. Franciszek P a l k a , Cyganka, d r e w n o , wł. M u z . O k r ę g , w
N o w y m S ą c z u ; i l . 8. W a c ł a w C z e r w i ń s k i , Cygan z niedźwiedziem,
drewno, w ł . M u z . A r c h , i E t n o g r . w Ł o d z i
149
i
6
Ъ". Gawełck, Zwyczaje świąteczne
w Radłowie,
„Lud",
t. X I I I , s. 144
i
F. K r ć e k , Sobótka w Galicji, „ L u d " , t. I V , s. 321
J . Mądzik, Zwyczaje doroczne Łemków
(w:) Nad
rzeką
Ropą, praca zbiorowa, K r a k ó w 1965, s. 277
Rzeszowskie, 1978, mat. w ł a s n e
T . K a r w i c k a , Kułtura
ludowa ziemi dobrzyńskiej,
War­
szawa 1979, s. 169
A . W ó j c i k , Zwyczaje rodzinne Pogórzan (w:) Nad
rzeką...,
s. 242
S . J . Dobrowolski, Lud hrubieszowski, „ L u d " , t. I , s. 250
Okolica W i ś n i o w e j , woj. rzeszowskie, 1978, mat. w ł a s n e
Sucha Dolina, woj. n o w o s ą d e c k i e , 1970, mat. własno
Ostatnie dwa wierszo s ą w j ę z y k u c y g a ń s k i m . Znaczą
dosłownie:
Idź człowieku,
Nie zjadłoś, nie p o p i ł e ś , nie p o t a ń c z y ł e ś .
7
8
9
1 0
1 6
N p . P s t r ą g ó w k a , woj. rzeszowskie, 1978, mat. własno
Strój w działo etnograficznym Muzeum Górnośląskiego
w Bytomiu
Por. Goldberg-Mulkiewicz, op. cit.
A . J a k l i ń s k a - D u d a , Cyganie osiadłi w opinii górali spis­
kich, „ E t n o g r a f i a Polska", X X I I ; 1978 z. 2, s. 161—109
J . K i t o w i c z , Opis obyczajów,
Warszawa 1969, s. 537—
538
1 7
1 8
1 9
2 0
1 1
1 2
1 3
1 4
1 5
2 1
Por. J . Zborowski, Przyczynki
do zwyczajów
na Boże Na­
rodzenie na Podhalu, „ L u d " , t. X X X V , s. 98
R z e ź b a wykonana przez W . Czerwińskiego (w'asnosc
Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi)
R z e ź b y W . Chajca (wl. Muzeum O k r ę g o w e g o w R z sz' wie)
i F . P a l k i (wł. Muzeum O k r ę g o w e g o w N o w y m Sączu)
2 2
2 3
2 4
Obrazy
Wrocławiu
Ił. 9. A n n a B i ń k u ń s k a , Niedziela w Leśnicy,
są
własnością
w ł . Muz. Etnograficzne w K r a k o w i e
Fot,: K. Chojnacki, il. 2; St. DcptuszewekJ, il. 4; W. Dudziak, ii. 3
150
Muzeum
Etnografii zi.cgo
we