szkolny program profilaktyki - Zespół Szkolno Gimnazjalny w Rączynie
Transkrypt
szkolny program profilaktyki - Zespół Szkolno Gimnazjalny w Rączynie
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SPIS TREŚCI WSTĘP ....................................................................................................................... 3 ROZDZIAŁ I TEORETYCZNE PODSTAWY PROFILAKTYKI .......................... 4 1.1. Rozważania ogólne ......................................................................................... 4 1.2. Zapobieganie specyficznym zjawiskom ......................................................... 5 1.3. Podstawa prawna ........................................................................................... 6 ROZDZIAŁ II PROFILAKTYKA W MOJEJ PLACÓWCE .................................. 7 2.1. Założenia programu ....................................................................................... 7 2.2. Podstawowe cele profilaktyki ........................................................................ 7 2.3. Cele pośrednie programu profilaktycznego .................................................. 8 2.4. Formy działań podejmowanych w toku realizacji programu ...................... 9 2.5. Diagnoza środowiska szkolnego................................................................... 10 2.6. Cele i założenia działań profilaktycznych ................................................... 12 2.7. Harmonogram oddziaływań profilaktycznych w Szkole Podstawowej w Rączynie w latach 2010-2013 ............................................................................. 13 ROZDZIAŁ III REALIZACJA PROGRAMU ....................................................... 20 3.1. Sposób realizacji programu ........................................................................ 20 3.2. Metody realizacji programu ........................................................................ 21 3.3. Adresaci programu i struktura oddziaływań profilaktycznych ................. 21 3.4. Przewidywane efekty planowanych działań profilaktycznych ................... 22 3.5. Ewaluacja Szkolnego Programu Profilaktyki ............................................. 23 UWAGI I WNIOSKI KOŃCOWE .......................................................................... 24 ZAŁĄCZNIKI ......................................................................................................... 25 BIBLIOGRAFIA ..................................................................................................... 28 2 Motto: W świetle rozważań zupełnie podstawowych staje się rzeczą jasną i oczywistą, że pierwszym i zasadniczym zadaniem kultury jest wychowanie. Jan Paweł II WSTĘP Celem wychowania jest ukształtowanie dobrego człowieka. Wychowywać, to nie tylko rozwijać jego rozum, lecz kształtować całego człowieka, a więc również jego serce i jego charakter. Wychowywać- to przekazywać z pokolenia na pokolenie wartości, które powszechnie uznane wypełniają treścią życie i nadają mu sens. Nie można oderwać wychowania od nauczania. Dobrze ucząc, równocześnie dobrze wychowujemy. Wśród wielu zadań wychowawczych szczególną uwagę zwracają te, które służą kształtowaniu u uczniów odpowiednich postaw. Obecnie w naszym kraju bardzo często analizuje się problem zagrożeń uczniów. Słusznie na ogół sądzi się, iż jedną z przyczyn istniejącego zła w świecie jest brak wrażliwości moralnej. Wyrazem tego jest obojętność wobec wartości, konflikty, agresja, złe zachowanie uczniów, także niejednokrotne odurzanie nieletnich nikotyną, alkoholem i narkotykami. Niniejszy program został skonstruowany w celu przyczynienia się do zmiany niezadowalającego zachowania uczniów i ma na celu kształtowanie ich osobowości i wspieranie w rozwoju. Praca składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym ukazano teoretyczne podstawy profilaktyki. Rozdział drugi poświęcono profilaktyce w mojej placówce, dla której opracowano Szkolny Program Profilaktyki. W rozdziale trzecim zamieszczono sposób realizacji programu, przewidywane efekty zamierzonych działań wychowawczych i ewaluację. 3 ROZDZIAŁ I TEORETYCZNE PODSTAWY PROFILAKTYKI 1.1. Rozważania ogólne Profilaktyka to chronienie człowieka w rozwoju przed zagrożeniami i reagowanie na pojawiające się zagrożenia. Jej celem jest ochrona dziecka, ucznia, wychowanka przed zakłóceniami rozwoju, czyli przed podejmowaniem zachowań hamujących lub niszczących rozwój, określanych w literaturze przedmiotu jako ryzykowne. Dlatego ważne jest wyodrębnianie działań profilaktycznych i budowanie szkolnego programu profilaktyki. Charakter działań profilaktycznych może być różny w zależności od potrzeb osób, do których jest kierowany. Populacje dzieci i młodzieży można podzielić na grupy: 1. niskiego ryzyka - należą tu te osoby, które nie podejmują jeszcze zachowań ryzykownych, są przed inicjacją. 2. podwyższonego ryzyka – należą tu osoby, które mają już za sobą pierwsze próby zachowań ryzykownych. 3. wysokiego ryzyka – należą tu osoby o utrwalonych zachowaniach ryzykownych. Pierwszym wymogiem jakiejkolwiek działalności zapobiegawczej jest wysłanie informacji, która dotrze bezpośrednio do konkretnej osoby i zaangażuje ją w aktywny i odpowiedni sposób. Drugim wymogiem jest umieszczenie przesłania we właściwym i ściśle określonym kontekście. Kontekst taki powinien być na bieżąco wzbogacany i przekształcany przez wprowadzanie w życie nowych pomysłów oraz pod wpływem indywidualnych i grupowych reakcji odbiorców, w dynamicznym procesie konstruowanym zgodnie z potrzebami i odczuciami adresatów. W działalności zapobiegawczej powinno się dostarczać informacji, które są: - prawidłowe 4 - realistyczne - pełne - dostępne - umieszczone we właściwym kontekście - systematyczne - zgodne ze społeczną rzeczywistością - ukierunkowane w taki sposób, by osiągnąć maksymalny udział odbiorców. Ogólnie mówiąc, termin „zapobieganie” mieści w sobie wszystkie te działania, których celem jest zwalczenie pojawiania się i rozwoju określonego zjawiska w danym społeczeństwie. Oczywiście żadne prawidłowe działanie zapobiegawcze nie może odbyć się bez używania metod, które są stosowane do osiągnięcia celu. Działania zapobiegawcze powinny być systematyczne i powiązane ze sobą w ramach dokładnie zaplanowanych i przeprowadzonych programów wielosektorowych. Działalność zapobiegawcza może również polegać na promowaniu zachowań alternatywnych w stosunku do tych, jakim chce się zapobiegać. Innymi słowy, ten sam cel może zostać osiągnięty na wiele sposobów. W szkole może być realizowana tylko profilaktyka pierwszorzędna, której zadaniem jest przeciwdziałanie zagrożeniom, wspieranie procesu wychowywania oraz identyfikacji osób będących w grupie podwyższonego ryzyka. Pomoc osobom zagrożonym i uzależnionym przynależy specjalistycznym placówkom, m.in. poradniom psychologiczno-pedagogicznym, ośrodkom socjoterapii i poradniom zdrowia psychicznego, itp. Zadaniem szkoły jest nawiązanie współpracy z tymi placówkami. 1.2. Zapobieganie specyficznym zjawiskom Wśród problemów społecznych wymagających właściwych programów profilaktycznych znajdują się: rozprzestrzenianie się przestępczości, rozprzestrzenianie się patologii społecznych, prowadzących do wyraźnych nierówności i konfliktów między różnymi grupami społecznymi, których wynikiem są destruktywne zachowania, wpływające negatywnie na życie społeczne, podejmowanie przez młodzież ryzykownych zachowań, prowadzących do wypaczeń i zbliżanie się przez młodzież do obszaru działań niezgodnych z prawem i pełnych przemocy. 5 Przy wszystkich zachowaniach obciążonych ryzykiem powinno kłaść się nacisk na promocję pozytywnego nastawienia do życia, życia wolnego od negatywnych uwarunkowań, zdrowego i autonomicznego, podtrzymywanie pozytywnych relacji międzyludzkich i jednostkowego dobrego samopoczucia. 1.3. Podstawa prawna Podstawą prawną do wprowadzenia działań profilaktycznych w ramach szkolnego programu profilaktyki, stanowią: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej – art. 72 Konwencja o Prawach Dziecka – art. 3, 19, 33 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami) Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. nr 51, poz. 458) Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. nr 10 z 2002 r., poz. 96) Rozporządzenie MENiS z dnia 19 lipca 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartościach rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji, zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. nr 121 z 2002 r., poz. 1037). Program Ochrony Zdrowia Psychicznego Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Krajowy Program Przeciwdziałaniu Narkomanii Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV 6 ROZDZIAŁ II PROFILAKTYKA W MOJEJ PLACÓWCE Szkoła i placówka opiekuńczo- wychowawcza, wspierając rozwój dzieci i młodzieży, ma za zadanie ochronę zdrowia i stworzenie warunków do zdobycia wiedzy i umiejętności służących do przeciwdziałania wszystkiemu, co zagraża zdrowiu i bezpieczeństwu. W związku z tym opracowano Szkolny Program Profilaktyki. 2.1. Założenia programu Pierwszym zasadniczym założeniem, a zarazem fundamentem programu jest współdziałanie na zasadach dobrowolności i partnerstwa pomiędzy społecznością uczniowską, rodzicami i gronem pedagogicznym. Drugim i organizacjami założeniem programu zainteresowanymi jest współdziałanie minimalizowaniem szkoły zjawisk z instytucjami patologicznych, oraz wypracowanie takich metod współpracy, które przyczynią się do lepszego i efektywnego zapobiegania tym niekorzystnym zjawiskom. 2.2. Podstawowe cele profilaktyki 1. Rozpowszechnianie prawdziwych i rzetelnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy. 2. Kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych. 3. Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności samoświadomości, samooceny i samodyscypliny. 7 4. Kształtowanie umiejętności interdyscyplinarnych, a w szczególności umiejętności empatycznych, współpracy, komunikowania się oraz rozwijania konfliktów. 5. Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów, m.in. zdolność do wybierania pozytywnych stylów życia. 6. Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy. 7. Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca do naśladowania przez innych (np. postawy wobec używania środków odurzających, styl życia, podejmowanie decyzji, itp.). 8. Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podnosiłyby jakość życia wszystkich jego członków. 9. Kształtowanie reguł prawnych i publicznych w taki sposób, aby były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia. 10. Umożliwienie wczesnego rozpoznawania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań. 2.3. Cele pośrednie programu profilaktycznego Cele pośrednie winny skupiać się na następujących zagadnieniach: Niedopuszczenie do występowania zjawisk patologicznych na terenie szkoły. Ograniczenie i eliminowanie zachowań agresywnych wśród młodzieży. Wzmocnienie aktywności uczniów i rodziców w kierunku współodpowiedzialności na zachowania i negatywne postępowania młodzieży. Uświadomienie młodzieży zagrożeń występujących na drogach i miejscach publicznych. Rozwijanie dobrego kontaktu nauczycieli z instytucjami działającymi na rzecz bezpieczeństwa. Podniesienie estetyki i czystości w szkole, jej otoczeniu i wsi. Oddziaływanie na rzecz poprawy bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, w tym organizacji ich wolnego czasu w środowisku wolnym od przemocy i patologii. Prowadzenie poradnictwa i ostrzegawczej polityki informacyjno-profilaktycznej. 8 Kształtowanie odpowiedniej atmosfery oraz wizerunku bezpiecznej szkoły. Zwiększenie skuteczności ochrony mienia szkolnego jako dobra wspólnego (propagowanie metod i sposobów ochrony). 2.4. Formy działań podejmowanych w toku realizacji programu W trakcie realizacji założeń programowych podjęto następujące przedsięwzięcia: rozpoznawanie zachowań uczniów, prowadzenie poradnictwa i ostrzegawczych akcji informacyjnych, podejmowanie niezbędnych działań profilaktycznych, organizowanie wolnego czasu uczniów w ramach proponowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych, podejmowanie współpracy z organizacjami prowadzącymi działania zapobiegające przejawom patologii, prowadzenie akcji edukacyjno-informacyjnej dotyczącej zagrożeń i patologii w formie gazetek szkolnych, konkursów i pogadanek, uświadomienie i wyczulenie rodziców na zagrożenia uczniów. 9 2.5. Diagnoza środowiska szkolnego Zespół Szkolno – Gimnazjalny w Rączynie jest niewielką szkołą, co w połączeniu z przyjaznym i bezpiecznym otoczeniem sprawia, iż stwarzamy naszym uczniom duże poczucie bezpieczeństwa. Przyczyn zachowań ryzykownych jest jednak wiele. Wszyscy uczniowie naszej szkoły mieszkają na wsi, a zatem dostęp do korzystania z różnych propozycji ośrodków kulturalnych jest utrudniony. Większość rodziców utrzymuje się z pracy we własnym gospodarstwie rolnym, o niewielkim areale, dlatego część dzieci czas wolny od zajęć lekcyjnych przeznacza na pomoc rodzicom w gospodarstwie. Wykształcenie rodziców – najczęściej zawodowe, może być przyczyną braku aspiracji naukowych, ale może również wpływać motywująco. Sytuacja materialna wielu rodzin sięga granic ubóstwa. Szkoła jest jedynym ośrodkiem kultury w naszej miejscowości. Diagnozy środowiska szkolnego dokonano na podstawie ankiet skierowanych do uczniów, rodziców, nauczycieli (zał. nr 1, 2, 3), obserwacji zachowania uczniów, analizy dokumentacji wychowawców klasowych. Analiza wyników badań potwierdza wstępne zidentyfikowanie obszarów zagrożeń występujących w naszej szkole i posłużyła do skonstruowania Szkolnego Programu Profilaktycznego w Rączynie. Skutecznej realizacji założeń SPP sprzyjać będzie współpraca z różnymi instytucjami (Policja, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Komisja ds. zwalczania problemów alkoholowych, MGOPS, KRUS, Urząd Miasta i Gminy w Kańczudze) i rodzicami. Przeprowadzona diagnoza posłużyła do określenia domniemanych przyczyn zachowań ryzykownych. 10 ROZPOZNANE ZACHOWANIA Przyczyny RYZYKOWNE Wulgaryzmy, - obyczaj środowiskowy brak kultury - wzorce wyniesione z domu osobistej - chęć zaimponowania - wyraz buntu, manifestowanie dorosłości - wzorce w mediach - złe relacje nauczyciel – uczeń - brak reakcji nauczyciela i innych dorosłych - ubóstwo językowe Brak - niedostosowanie wymagań do poziomu uczniów zainteresowania - niejasne kryteria oceniania uczniów nauką - jakość programów nauczania - lenistwo - nudne lekcje - negatywny wpływ grupy rówieśniczej - brak zainteresowania ze strony rodziców Palenie - ciekawość papierosów, picie - wpływ reklamy w mediach alkoholu - wzorowanie się na dorosłych - sposób na odreagowanie - moda, szpan - nuda, przekora, bunt - sytuacja domowa - negatywny wpływ grupy rówieśniczej Zachowania - negatywne wzorce, także nawyków mediach agresywne - sposób na odreagowanie stresu i załatwienie sprawy - chęć dominowania, zaistnienia w grupie - moda na agresję w grupie rówieśniczej - nieumiejętność radzenia sobie nawyków problemami - odpowiedź na prowokację 11 2.6. Cele i założenia działań profilaktycznych Szkolny program profilaktyki uwzględnia treści kształcenia dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów naszego środowiska. Jest on zintegrowany ze Statutem Szkoły i Programem Wychowawczym i ma na celu: 1. Przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym. Doskonalenie i kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów oraz radzenia sobie z przejawami przemocy – eliminowanie zachowań agresywnych. Wdrażanie do prawidłowego pojmowania norm zachowania przyjętych przez społeczeństwo, w miejscach publicznych oraz w środowisku rodzinnym. Dążenie do stworzenia modelu „człowieka szczęśliwego” – wszelkie nałogi są zazwyczaj rekompensatą dyskomfortu psychicznego. 2. Promowanie zdrowego stylu życia. Zachęcanie do aktywnego spędzania czasu wolnego. Wspomaganie zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez kształcenie umiejętności i nawyków ruchowych. Stwarzanie możliwości udziału w zajęciach sportowo-rekreacyjnych. Organizacja czasu wolnego. 3. Kształtowanie ważnych psychologicznie i społecznie umiejętności. Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, kształcenie umiejętności zachowywania się w różnych sytuacjach, doskonalenie technik asertywnych – umiejętność mówienia NIE. 4. Wzmacnianie poczucia własnej wartości i tożsamości. Uczenie świadomego decydowania o sobie i ponoszenia konsekwencji własnych decyzji. Wyrabianie poczucia tożsamości i własnej wartości oraz wiary w siebie 5. Uświadomienie zagrożeń związanych z pracą dzieci w rodzinnych gospodarstwach rolnych. Usuwanie zagrożeń wynikających z oddziaływania szkodliwych czynników środowiska prac rolnych. 12 Przekazanie rodzicom informacji dotyczących bezpiecznej pomocy dzieci w gospodarstwie. Kształtowanie wśród dzieci przekonań o konieczności przestrzegania zasad bezpieczeństwa przy wykonywaniu pracy. Dzieci wykorzystują przekazaną wiedzę na temat bezpiecznych sposobów wykonywania pewnych prac. Przekazanie dzieciom wiedzy na temat zasad udzielania pierwszej pomocy. 6. Zapobieganie uzależnieniom. 7. Wspieranie czynników chroniących. Silna więź z rodzicami. Zainteresowanie nauką i własnym rozwojem. Praktyki religijne. Podtrzymywanie tradycji i kształcenie szacunku dla jej norm. Konstruktywna grupa rówieśnicza, autorytety. 2.7. Harmonogram oddziaływań profilaktycznych w Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Rączynie w latach 2010-2013 OBSZARY ODDZIAŁYWAŃ 1. Promowanie zdrowego stylu życia. 2. Zapobieganie agresji i przemocy. 3. Zapobieganie niepowodzeniom dydaktycznym. 4. Zapobieganie uzależnieniom od alkoholu i innych substancji uzależniających. 5. Profilaktyka antynikotynowa. 6. Bezpieczeństwo dzieci. KLASY I-III Działania profilaktyczne w okresie wczesnoszkolnym przyjmują najczęściej charakter profilaktyki pierwszorzędowej, czyli z jednej strony promują pozytywne wartości i zachowania a z drugiej zapobiegają zagrożeniom. Lp. Zadania Formy realizacji Osoby Termin 13 1. Stworzenie klimatu szkoły przyjaznego dla każdego ucznia. 2. Ukazywanie uczniom pozytywnych wzorców 3. Poznanie środowiska rodzinnego ucznia 4. Obserwowanie zachowań ucznia na terenie szkoły i w środowisku 5. Pedagogizacja rodziców 6. Udostępnianie -podmiotowe traktowanie ucznia, -imprezy i spotkania integrujące społeczność szkolną, -badanie oczekiwań rodziców, uczniów wobec szkoły -autorytet osobowości nauczyciela wzorcem dla ucznia, -naśladowanie bohaterów książkowych jako pozytywnych wzorców -odwiedziny w domach rodzinnych uczniów, -wywiady środowiskowe -obserwowanie zachowań uczniów w czasie zajęć lekcyjnych i przerw, na zajęciach pozalekcyjnych, w środowisku, w czasie imprez kulturalnych, wycieczek, w drodze do szkoły i ze szkoły, -gromadzenie niezbędnej dokumentacji celem dokładnego diagnozowania -informowanie rodziców o niebezpieczeństwach wynikających z negatywnego zachowania się uczniów w czasie zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych i sposobach zapobiegania im, -prowadzenie odczytów, pogadanek, dyskusji na temat roli rodziny w wychowaniu i odpowiedzialności rodziców za wychowanie dziecka, -propagowanie wśród rodziców literatury pomocniczej w wychowaniu dzieci -zwiększenie dostępów do odpowiedzia lne nauczyciele klas cały rok I-III nauczyciele klas cały rok I-III wychowawcy, dyrektor cały rok wychowawcy klas I-III, dyrektor cały rok wychowawcy klas I-III w czasie spotkań z rodzicami dyrektor, cały rok 14 uczniom i rodzicom informacji o specjalistycznej pomocy poza szkołą, kierowanie do specjalistów 7. Współdziałanie z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej 8. Pomoc dla uczniów mających trudności w nauce Zajęcia pozalekcyjne 9. 10. Szkolenie się nauczycieli w zakresie profilaktyki i zagrożeń oraz umiejętności wychowawczych 11. Eliminowanie zachowań agresywnych wśród uczniów 12. Bezpieczeństwo w drodze do i ze szkoły zróżnicowanych form pomocy psychologicznej, -prowadzenie pogadanek i prelekcji na spotkaniach z rodzicami, -udzielanie pomocy uczniom w ich potrzebach, -podanie numerów telefonów zaufania do placówek, w których udzielana jest pomoc specjalistyczna -zapewnienie bezpłatnego dożywiania, -zgłaszanie przez wychowawców klas I-III potrzeb swoich wychowanków -zajęcia wyrównawcze, -zajęcia indywidualne z uczniem mającym trudności -organizowanie kółek zainteresowań, -zajęcia rekreacyjnosportowe propagujące zdrowy styl życia -samoszkolenie się nauczycieli, -szkolenia Rady Pedagogicznej WDN, -udział w konferencjach i warsztatach organizowanych przez PODN -pogadanki na temat agresji i przemocy, -konsekwentna praca i troska nad poprawnością wyrażania uczuć i emocji -organizacja spotkań z policjantami ruchu drogowego – prelekcje na temat bezpiecznego zachowania się na drodze, -zorganizowanie szkolnego konkursu drogowego, -uczniowie uczestnikami ruchu drogowego wychowawc y klas I-III dyrektor, wychowawc y klas I-III cały rok wychowawcy klas I-III cały rok nauczyciele klas cały rok I-III wszyscy nauczyciele, dyrektor cały rok wychowawcy klas I-III cały rok dyrektor, wychowawcy klas I-III II semestr 15 (obserwacje zachowań uczniów w drodze do i ze szkoły) KLASY IV – VI Lp. Zadania 1. 2. 3. Próba spojrzenia na siebie. Zwrócenie uwagi na samopoznanie jako drogę do prawidłowego rozwoju osobowości. Emocje i ich związek z przeżywaniem określonych sytuacji. Kształtowanie umiejętności nazywania przeżywanych emocji. Pobudzanie do znajdywania rozwiązań trudnych sytuacji. Uświadomienie sposobów radzenia sobie z przykrymi emocjami oraz roli jaką mogą odegrać inni ludzie. Komunikacja i jej znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania w grupie. Zwrócenie uwagi na różnorodność komunikatów, którymi się posługujemy w naszym Formy realizacji -pogadanki, -wystawa prac „Autoportret” -odgrywanie scen – drama, -praca w małych grupach -doskonalenie komunikacji w grupie, -debata Osoby Efekty odpowiedzia zamierzone lne nauczyciele Uczniowie muzyki, umieją plastyki zaakceptowa wychowawcy ć siebie. klas wychowawcy klas nauczyciele wszystkich przedmiotów Uczniowie potrafią nazywać emocje, podzielić je na przyjemne i przykre Uczniowie znają sposoby prawidłoweg o komunikowa nia się. Uczniowie potrafią odróżnić komunikaty 16 4. codziennym życiu. Kształcenie umiejętności wykorzystania różnych form w komunikowaniu się. Sposoby zachowania się w sytuacjach konfliktowych. werbalne od niewerbalnyc h. -wspólne rozwiązywanie konfliktów. 5. Rodzaje przemocy. Udzielenie sankcji za nieprzestrzeganie norm. Kształtowanie odróżniania rzeczy dobrych od złych. 6. Postawy jakie -trening asertywności przyjmujemy w kontaktach z innymi ludźmi. Uświadomienie uczniom różnych postaw i reakcji wynikających z codziennego kontaktu z innymi ludźmi. Ćwiczenie umiejętności obrony własnych poglądów i odmawiania w sytuacji nacisku. Twórcze myślenie i -wypracowania wyrażanie siebie. -prace plastyczne Kształtowanie 7. -pogadanka, -omówienie Konwencji Praw Dziecka, -przedstawienia profilaktycznoedukacyjne, -umowa zawarta między wychowawcą a uczniami wychowawcy klas Uczniowie wiedzą czym jest konflikt, znają sposoby rozwiązywan ia konfliktów. Higienistka Uczniowie szkolna, potrafią wychowawcy rozróżnić klas, przemoc: katecheta psychiczną i emocjonalną. Uczniowie potrafią współdziałać w grupie i umieją rozwiązywać powstałe konflikty. wychowawcy Uczniowie klas, potrafią określić postawy: uległe, agresywne wynikające z każdej z nich. Uczniowie umieją bronić się przed presją grupy. nauczyciele języka polskiego, Uczniowie mają pozytywny obraz 17 8. 9. twórczego podejścia do swojej osoby. Rozwijanie kreatywności. Budowanie wiary w możliwości twórcze uczniów. Co to jest zdrowie? Co rozumiemy pod pojęciem zdrowy styl życia? Uświadomienie uczniom pojęcia zdrowia. Czynniki prozdrowotne: - aktywność fizyczna, - aktywność umysłowa, - prawidłowe odżywianie, - higiena osobista i otoczenia, - prawidłowa postawa ciała. Uświadomienie uczniom różnych postaw i reakcji wynikających z kontaktu z innymi ludźmi. Kształtowanie postawy „zdrowego stylu życia”. Zagrożenia dla zdrowia wynikające z używania alkoholu i palenia papierosów. Dostarczenie uczniom informacji na temat alkoholu, papierosów i zawartych w nich substancji szkodliwych dla zdrowia oraz ich wpływu na plastyki, wychowawcy , katecheta -plakaty, -ulotki, -plansze, -scenki, -prelekcje, -organizowanie form czynnego wypoczynku, samych siebie. nauczyciele Uczniowie przyrody, posiadają techniki, wiedzę na plastyki, wftemat u, zdrowego wychowawcy stylu życia, , higienistka znają zasady prawidłoweg o odżywiania, unikają substancji trujących, wdrażają się do dbałości o zdrowie. -pogadanki wychowawcy klas, -program profilaktyczny „którą drogą?” -apele, -inscenizacje, -gazetki ścienne, -pedagogizacja rodziców, pogadanki dla rodziców realizatorzy Uczniowie programu zdobyli „Którą wiedzę na drogą?”, temat nauczyciele, środków samorząd uzależniający szkolny, ch, ich samorządy działania klasowe, oraz aktów policja do spraw prawnych prewencji regulujących nieletnich problem. 18 10. 11. 12. organizm człowieka. Poznanie skutków prawnych, zdrowotnych i moralnych związanych z zażywaniem narkotyków. Zapoznanie uczniów z aktami prawnymi związanymi z przeciwdziałaniem alkoholizmowi i zwalczaniu palenia tytoniu. -prelekcja, -program profilaktyczny „Którą drogą?” -informacje ustne, -ulotki Informacje na temat -konsultacje pomocy dla ofiar pedagogiczne, przemocy. -rozmowy Dostarczenie telefonów, adresów osób, instytucji zajmujących się pomocą dla dzieci i młodzieży. Niebieska linia. Zastępowanie zjawiska agresji zachowaniami pozytywnymi. Policja do spraw Uczniowie prewencji zapoznali się nieletnich, z aktami Stowarzyszen prawnymi ie dotyczącymi Animatorów uzależnień. Trzeźwości wychowawcy Uczniowie mają klas, inni wiedzę na nauczyciele, temat katecheta pomocy doraźnej i długofalowej . Uczniowie potrafią radzić sobie z agresją. wychowawcy Uczniowie klas, wiedzą w katecheta jaki sposób reagować w sytuacji agresji. Klasy I-III Gimnazjum A)Działania zmierzające do wyeliminowania nieporadności wychowawczej rodziców 19 Zadania 1.Udzielenie pomocy pedagogicznej rodzicom. 2.Angażowanie rodziców do ścisłej współpracy wychowawczej ze szkołą. Formy realizacji - indywidualne rozmowy, -spotkanie z rodzicami (klasowe i ogólnoszkolne). -rozwiązywanie indywidualnych problemów, -organizacja uroczystości, imprez z udziałem rodziców i przy ich pomocy. Wykonawcy - wychowawcy klas, -dyrekcja szkoły. - wychowawcy klas, nauczyciele - dyrekcja szkoły. Cele ogólne -kształcenie umiejętności wychowawczy ch rodziców. - wzbudzenie świadomości odpowiedzialn ości rodzicielskiej oraz ciągłości i jednolitości oddziaływać wychowawczy ch. B) Działania zmierzające do podniesienia motywacji do nauki. Zadania 1.Wzmacnianie motywacji uczniów do nauki. Formy realizacji -indywidualne rozmowy, - współpraca z pracownikami PPP. Wychowawcy - nauczyciele, -wychowawcy klas. 2.Wzmacnianie poczucia własnej wartości. -indywidualne rozmowy, ćwiczenia, -współpraca z pracownikami PPP. -nauczyciele, - wychowawcy klas. Cele ogólne -wzbudzenie chęci do wysiłku intelektualnego u młodzieży. -rozwój samoświadomo ści, realnej samooceny. C) Działania zmierzające do przeciwdziałania alkoholizmowi. Zadania 1. 1.Uświadomienie uczniom zagrożeń wynikających z nadużywania alkoholu. 2.Kształcenie nawyku zdrowego stylu życia. Formy realizacji - lekcje wychowawcze, - gazetki ścienne, - pogadanki, -apele porządkowe. - lekcje wychowawcze, osobisty przykład. Wykonawcy -wychowawcy klas -nauczyciele. Cele ogólne - propagowanie życia w trzeźwości. -wychowawcy klas, -nauczyciele, -higienistka szkolna. -kształcenie odpowiedzialn ości za swoje zdrowie. D) Działania zmierzające do przeciwdziałania narkomanii. Zadania Formy realizacji Wykonawcy Cele ogólne 20 1.Zapoznanie uczniów ze skutkami zażywania środków odurzających 2. Zapoznanie rodziców uczniów ze skutkami zażywania środków odurzających -lekcje wychowawcze, -przeprowadzenie pogadanek, -przygotowanie gazetek ściennych. -wychowawcy klas, -nauczyciele -higienistka szkolna -prelekcje na ogólnych zebraniach z rodzicami, -indywidualne rozmowy. -dyrekcja szkoły -nauczyciele -wychowawcy klas -higienistka szkolna -wzbudzanie świadomości konsekwencji z używania środków odurzających u młodzieży, -wzbudzania świadomości konsekwencji z używania środków odurzających u rodziców. E) Działania zmierzające do przeciwdziałania nikotynizmowi. Zadania 1.Poszerzenie wiedzy na temat skutków palenia papierosów. Formy realizacji -informowanie poprzez materiały umieszczane w gablotkach ściennych, -prezentacja plakatów, Wykonawcy -wychowawcy klas, -nauczyciele -higienistka szkolna 2.Uświadomienie uczniów, że nikotyna powoduje uzależnienie. -lekcje wychowawcze, -organizacja „Dnia bez papierosa”, -apele porządkowe, -dyrekcja szkoły -wychowawcy klas -higienistka szkolna Cele ogólne -uświadamianie uczniom szkodliwości palenia papierosów i wpływu na ich stan zdrowia, -wzbudzania świadomości, że stałe palenie papierosów jest uzależnieniem! F) Działania zmierzające do przeciwdziałania zachowaniom agresywnym. Zadania Formy realizacji 1.Uswiadomienie -zajęcia na temat agresji uczniów, na czym na lekcjach polegają zachowania wychowawczych, agresywne. Udział -apele porządkowe. w programie – Szkoła bez przemocy 2.Wzbudzanie - rozmowy i dyskusje szacunku dla przy realizacji drugiego człowieka tematów na lekcjach oraz poszanowania wychowawczych, jego godności katechezy, wychowania do życia w rodzinie i innych przedmiotów. Wykonawcy -wychowawczy klas, -zaproszeni goście, -nauczyciele Cele ogólne -wzbudzanie świadomości rożnych zachowań i ich konsekwencji, -wychowawczy klas, -nauczyciele poszczególnych przedmiotów, -rodzice, -uświadamianie potrzeby godnego traktowania drugiego człowieka. 21 G) Działania zmierzające do kształtowania właściwych postaw i zachowań. Zadania Formy realizacji - rozmowy na lekcjach wychowawczych, 1. Uświadomienie uczniom stosowania właściwego stroju w szkole. 2. Propagowanie właściwego korzystania z telefonów komórkowych i sprzętu elektronicznego. Wyeliminowanie wulgaryzmów u młodzieży. -rozmowy na lekcjach wychowawczych, Utrwalanie szacunku do godła państwa polskiego i symboli narodowych -rozmowy na lekcjach wychowawczych, przysposobienia obywatelskiego, edukacji do bezpieczeństwa praz pozostałych lekcjach, -udział uczniów w apelach okolicznościowych i uroczystościach historycznych na terenie szkoły i poza nią. 3. 4. -rozmowy na lekcjach wychowawczych, Wykonawcy Cele ogólne -wychowawcy klas, -dobór -pozostali właściwego pracownicy stroju przez szkoły, uczniów, -nauczyciele, -wychowawcy klas, -kulturalne -pozostali pracownicy korzystanie szkoły, z telefonów -nauczyciele, komórkowych i sprzętu elektroniczne go. -wychowawcy klas, -dbałość o kulturę -pozostali pracownicy słowa. szkoły, -nauczyciele, -rodzice, -wychowawcy klas, -kształtowanie -nauczyciele patriotycznej poszczególnych postawy, przedmiotów, szacunku do -pozostali pracownicy godła państwa szkoły. polskiego i symboli narodowych. H) Działania zmierzające do przeciwdziałania zażywania dopalaczy. Zadania 1. Poszerzenie wiedzy na temat skutków zażywania dopalaczy. Formy realizacji -informowanie poprzez materiały umieszczane w gablotach ściennych, Wykonawcy -wychowawcy klas, -higienistka szkolna, -nauczyciele, Cele ogólne -uświadamianie uczniom szkodliwości zażywania dopalaczy i 22 -pogadanki i zajęcia z uczniami 2. Uświadomienie uczniom, że dopalacze powodują uzależnienie -dyrekcja szkoły, -wychowawcy klas, -higienistka szkolna, -nauczyciele, -rodzice, -lekcje wychowawcze, -pogadanki na temat ,,prawdy i mity o dopalaczach”, -apele porządkowe. ich wpływu na stan zdrowia, -wzbudzanie świadomości, że dopalacze uzależniają! ROZDZIAŁ III REALIZACJA PROGRAMU 3.1 Sposób realizacji programu. Realizacja programu odbywać się będzie w ramach: 1. Zajęć dydaktyczno- wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych przez wychowawców i nauczycieli przedmiotu, realizacji ścieżek edukacyjnych, a także na wycieczkach, spotkaniach oraz imprezach okolicznościowych, 2. Zajęć pozalekcyjnych z dziećmi mających na celu; Możliwość rozwijania przez uczniów własnych zainteresowań. Rozwiązywanie problemów oraz radzenie sobie z przejawami przemocy. Umiejętność otwartego wyrażania myśli, uczuć i przekonań. 3. Poświęcania szczególnej uwagi wychowawcy na wzmocnienie poczucia własnej wartości wychowanka poprzez: Okazanie zainteresowania każdemu wychowankowi Badanie środowiska domowego oraz indywidualne rozmowy z rodzicami lub opiekunami Udzielanie pomocy w rozwiązywaniu problemów osobistych poruszanych przez wychowanków Wspólne opracowywanie metod postępowania w sytuacjach konfliktowych Dzielenie się z rodzicami pozytywnymi uwagami o dziecku 4. Pedagogizacja rodziców w ramach: zebrań ogólnych, spotkań z wychowawcami, 23 korespondencji z rodzicami oraz różnymi członkami społeczności szkolnej i pozaszkolnej 3.2 Metody realizacji programu. 1. Metody aktywizujące jednostkę i środowisko: quizy, konkursy plastyczne, muzyczne, literackie, apele, teatrzyki, działalność kół zainteresowań pomoc koleżeńska, szkolenia rodziców, nauczycieli, dni otwarte, zawody sportowe, wycieczki, kuligi. 2. Metody eksponujące: Impresje- polegające na wywołaniu u uczniów określonych zachowań i zmian w postawach moralnych, przezywanie głębokich emocji. Ekspresje- stwarzanie sytuacji, w których uczeń nie tylko przeżywa, ale i tworzy np. drama, odgrywanie ról, inscenizacje, wystawy prac. 3.Metody podające : mini wykład, pogadanka, rozmowa kierowana, dyskusja. 4.Metoda projektów. 3.3 Adresaci programu i struktura oddziaływań profilaktycznych. Niniejszy program skierowany jest do: uczniów, nauczycieli i rodziców. Praca profilaktyczna w szkole została zaplanowana na trzech związanych ze sobą poziomach: 1. Profilaktyka wśród dzieci i dla dzieci. 2. Profilaktyka wśród nauczycieli. 3. Profilaktyka wśród rodziców. Rada Pedagogiczna Określa zadania w zakresie profilaktyki. Określa zapotrzebowanie na realizację programów profilaktycznych. Dokonuje analizy działalności profilaktycznej. Nauczyciele 24 Współpracują z wychowawcami klas w realizacji zadań profilaktycznych. Wykonują zalecenia zawarte w orzeczeniach zawartych w PPP Doskonalą kwalifikacje i zdobywają nowe umiejętności w zakresie działań profilaktycznych. Wychowawca klasy Integruje zespół klasowy. Dba o poczucie bezpieczeństwa i akceptacji ucznia w klasie. Wyposaża uczniów w umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Realizuje zadania w zakresie profilaktyki we współpracy z rodzicami uczniów. Rozpoznaje indywidualne potrzeby uczniów oraz analizuje przyczyny niepowodzeń szkolnych. Określa formy i sposoby udzielania uczniom, w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno- pedagogicznej, odpowiednio do rozpoznawanych potrzeb. Organizuje i prowadzi różne formy pomocy psychologiczno- pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli. Podejmuje działania profilaktyczno- wychowawcze wynikające z Programu Wychowawczego Szkoły i Szkolnego Programu Profilaktyki w stosunku do uczniów, z udziałem rodziców i nauczycieli. Wspiera działania opiekuńczo- wychowawcze nauczycieli, wynikające z programu profilaktyki szkolnej. Dyrektor Monitoruje pracę wychowawców klas w zakresie profilaktyki. Diagnozuje oczekiwania uczniów i rodziców w zakresie profilaktyki. Współpracuje z podmiotami szkoły oraz instytucjami wspomagającymi działania z zakresu profilaktyki. Inicjuje i organizuje przedsięwzięcia określone w Szkolnym programie profilaktyki. 3.4 Przewidywane efekty planowanych działań profilaktycznych. 25 W wyniku zastosowania szkolnego programu profilaktyki: UCZNIOWIE: Zmniejszy się wskaźnik występowania agresji i przemocy Posiądą wiedzę na temat uzależnień i ich negatywnych skutków Będą dostrzegali swoje mocne strony Chętnie i aktywnie uczestniczą w promocji zdrowego stylu życia Zmniejszy się wypadkowość wśród uczniów pomagających w rodzinnych gospodarstwach rolnych RODZICE: Usystematyzują swoją wiedzę na temat uzależnień, mechanizmów agresji i przemocy Zwiększy się świadomość zagrożeń występujących z angażowania dzieci do prac w rodzinnych gospodarstwach rolnych; higienicznego trybu życia, racjonalnego odżywiania Korzystają ze wsparcia instytucji specjalistycznych NAUCZYCIELE/ WYCHOWAWCY Podwyższą swoje kompetencje wychowawcze i profilaktyczne Wychowawca na każdy rok szkolny opracuje na podstawie SPP plan działań profilaktycznych dla swojej klasy, w których uwzględni zadania, sposoby realizacji, formy i metody pracy. 3.5 Ewaluacja Szkolnego programu profilaktyki. Opracowany program będzie realizowany w ciągu trzech lat. Szkolny program profilaktyczny będzie poddany ewaluacji na zakończenie każdego roku szkolnego poprzez: Diagnozę wybranych obszarów Podstawową forma ewaluacji będą: Ankiety skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców Obserwacja Wywiad, rozmowa Hospitacje prowadzone przez dyrekcje szkoły 26 Metody socjometryczne Wnioski z ewaluacją będą przedstawione Radzie Pedagogicznej, a planowane zmiany zatwierdzone uchwałą, po wcześniejszym zaopiniowaniu przez Radę Pedagogiczną i Samorząd Uczniowski. UWAGI I WNIOSKI KOŃCOWE W opracowanym Szkolnym Programie Profilaktyki zostały zawarte cele, sposoby realizacji zadań oraz zamierzone osiągnięcia uczniów w zakresie wiedzy merytorycznej, umiejętności i właściwego zachowania się w różnych sytuacjach. Zaproponowany projekt ma na celu kształtowanie osobowości uczniów i wspieranie ich w rozwoju. Realizacja zadań w nim zawartych powinna tak wpłynąć na uczniów, aby potrafili poradzić sobie z rozwiązaniem problemów, by umieli wybrać to, co według nich jest zdrowe. Warunkiem osiągnięcia zamierzonych celów jest zaangażowanie wszystkich nauczycieli, wychowawców i rodziców. Dlatego nauczanie wychowujące znajduje się obecnie w centrum uwagi. Wzmacnia się bowiem przeświadczenie, że ten okres życia dziecka jest fundamentalny w kształtowaniu wartościowych postaw. Aby wychować człowieka o wysokich wartościach należy tak nauczać i wychowywać, aby przyswojona wiedza, zdobyte umiejętności i nawyki służyły kształtowaniu osobowości naszych uczniów. Każdy nauczyciel musi w pełni sobie zdawać sprawę z faktu, iż wychowywać nie można okazjonalnie- wychowanie i nauczanie musi mieć charakter integralnego procesu. Każda wartość musi być najpierw poznana, następnie wzbudzić zainteresowanie, pragnienie zdobywania jej, a dopiero potem może być wybrana. Ten wybór dokonuje się zawsze przez wolne decyzje. Każdy za swoje decyzje ponosi odpowiedzialność. Natomiast przyswajanie pewnych norm postępowania odbywa się przez porównanie z wybranym wzorcem bądź też z wybraną zasadą. W zachowaniu uczniów pojawia się uzewnętrznienie niektórych zasad postępowania – stają się one regulatorami postępowania. Przekazana uczniom wiedza i inne formy oddziaływań pedagogicznych umożliwiają im poznanie prawdy rzeczywistości, w której żyją unikanie sytuacji konfliktowych i ryzykownych prowadzących do zagrożeń. 27 Załącznik nr 1 Ankieta dla uczniów (anonimowa) Ankieta służy zebraniu informacji o potrzebach uczniów i określeniu tematyki zadań realizowanych w ramach szkolnego programu wychowawczo- profilaktycznego. Prosimy o rzetelne i szczere odpowiedzi. W miejsca wykropkowane wpisz odpowiedź TAK/ NIE, a także wypowiedz się na określony temat. Możesz być współautorem programu wychowawczo- profilaktycznego szkoły. 1.Czy dostrzegasz w swoim środowisku sytuacje zagrażające bezpieczeństwu i zdrowemu życiu? TAK/NIE Jeśli tak, to wymień je: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 2.Czy chciałbyś uzyskać rzetelne informacje na temat zagrożeń? TAK/NIE Jeśli tak, to jakie tematy najbardziej cię interesują? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 3.Czy uważasz, że w szkole mógłbyś uzyskać pomoc w sytuacji dla Ciebie trudnej lub niebezpiecznej? TAK/NIE Jeśli nie, spróbuj uzasadnić dlaczego ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 4.Co powinna zrobić szkoła (czyt. osoby odpowiedzialne za edukację i wychowanie), abyś czuł się w niej bardziej bezpieczny i mógł liczyć na pomoc w trudnościach? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 28 5.Gdybyś planował program wychowawczy, to jakie zajęcia i tematy uwzględniłbyś w tym programie? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….. Dziękujemy za wypełnienie ankiety. Ankieta dla rodziców (anonimowa) Ankieta ma na celu zebranie informacji o potrzebach i oczekiwaniach rodziców dotyczących pracy wychowawczej szkoły. Zapraszamy Państwa do współtworzenia szkolnego programu wychowawczo –profilaktycznego. Prosimy o odpowiedzi TAK/NIE oraz wypowiedzenie się na określony temat. 1.Czy oczekują państwo pomocy nauczycieli w niektórych problemach z dziećmi? TAK/NIE Jeśli tak, to proszę określić, czego dotyczą problemy: …………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………….. 2.Czy dostrzegają Państwo w naszym środowisku (szkoła, miasto) zagrożenia dla zdrowia lub bezpiecznego, spokojnego życia? TAK/ NIE ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………........ 3.Jakie tematy powinny być poruszane na lekcjach wychowawczych? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 4.Jakie tematy powinny być omawiane na zebraniach z rodzicami? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 5.W jaki sposób szkoła mogłaby wspierać rodziców w wychowaniu dzieci? ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………. Dziękujemy za wypełnienie ankiety. 29 Ankieta dla nauczycieli (anonimowa) Ankieta ma służyć zebraniu informacji na temat zachowań uczniów, z którymi trudno sobie radzić w codziennej pracy dydaktycznej i wychowawczej. Informacje te pomogą w wyznaczaniu obszarów pracy wychowawczej i profilaktycznej oraz wytyczeniu zadań do realizacji w ramach szkolnego programu wychowawczo-profilaktycznego. Prosimy o szczere wypowiedzi na podane tematy. 1.Wymień najczęściej spotykane zachowania uczniów, które budzą w Tobie niepokój? a) w trakcie lekcji……………………………………………………………………………….. b) przerwy………………………………………………………………………………………. c) poza szkołą…………………………………………………………………………………… 2.Wymień te zachowania uczniów, z którymi nie potrafisz sobie poradzić: ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………... 3.Jakie problemy wychowawcze należy rozwiązywać w pierwszej kolejności? ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………. 4.Jaką tematykę należałoby szczególnie umieścić w programie wychowawczoprofilaktycznym? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….. 5.Od jakich specjalistów oczekiwałbyś pomoc w realizacji zadań programu wychowawczoprofilaktycznego szkoły? ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………. Dziękujemy za wypełnienie ankiety. 30 BIBLIOGRAFIA Adamski F.: „Człowiek- wychowanie- kultura”, Kraków 1993 Gaś Z.: „Agresja a osobowość w uzależnieniach” , Rzeszów 1997 Gaś Z.: „Profilaktyka uzależnień” , Warszawa 1993 Gaś Z.: „Uzależnienia, skuteczność programów profilaktyki” , Warszawa 1994 Hawkins J. D.: „Podręcznik ewaluacji programów profilaktycznych” , WarszawaOlsztyn 1994 Koczurowska J.: „Standardy jakości programów profilaktycznych. [w:] Profilaktyka w środowisku lokalnym”, Warszawa 2002 Kosińska Konińska.: „Mądrze i skutecznie. Zasady konstruowania szkolnego programu profilaktyczno- wychowawczego” , Kraków 2002 Simm M., Węgrzyn- Jonek M.: „Budowanie szkolnego programu profilaktyki”, Kraków 2002 Szamańska J.: „Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych. [w:] Profilaktyka w środowisku lokalnym” , Warszawa 2002 Wojcieszke K.A.: cykle artykułów w miesięczniku „ Remedium” w latach 1995- 2002 31