Profilaktyka w szkole - Pani Lucyna Maculewicz, dyrektor Poradni

Profilaktyka w szkole
Lucyna Maculewicz
PPP nr 3, Gdańsk
20 czerwca 2013
Wychowanie – to proces wspomagania dziecka
w rozwoju, ukierunkowany na osiągnięcie pełnej
dojrzałości w obszarach: fizycznym,
psychicznym, społecznym i duchowym.
Profilaktyka - to proces wspomagania
człowieka w radzeniu sobie z trudnościami
zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi
i zdrowemu życiu oraz ograniczanie
i likwidowanie czynników,
które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają
zdrowy styl życia.
Wprowadzenie do realizacji w szkołach
SZKOLNYCH PROGRAMÓW PROFILAKTYKI
( Rozporządzenie MENiS z 31 stycznia 2002r.)
2002 r.
11 lat realizacji
2013 r.
REALIZACJA DZIAŁAŃ
PROFILAKTYCZNYCH W SZKOŁACH
CZAS PODSUMOWAŃ...
Pytania...
Refleksje...
Wnioski...
Główne problemy wymagające
podejmowania interwencji w szkole:
do niedawna
-hałas
-niewłaściwy ubiór
-śmiecenie itp.
dzisiaj
-narkotyki
-alkohol
-samobójstwa
-kradzieże
-agresja słowna
i fizyczna
- przemoc
PROFILAKTYKA
DEFENSYWNA
Czynności destruktywne
KREATYWNA
Czynności konstruktywne
piętnowanie,
inicjowanie
blokowanie
kształtowanie
i wygaszanie postaw
i wspieranie postaw
niewłaściwych
prospołecznych
„Żeby chwasty nie zagłuszyły żyta”
„Żeby żyto zagłuszyło chwasty”
Pozytywna profilaktyka
koncentruje się na czynnikach chroniących
i chroniących procesach niezależnie od
istniejących czynników ryzyka
odkrywaniu
odkrywaniu
i wzmacnianiu zasobów
i wzmacnianiu
jednostki
zasobów bliskiego
środowiska
(rodzinnego, szkolnego)
Czynniki ryzyka: warunki, sytuacje sprzyjające
powstawaniu zachowań ryzykownych (używanie
środków psychoaktywnych, zachowania
agresywne i przestępcze, izolacja społeczna …)
Czynniki chroniące: warunki, sytuacje
zwiększające odporność na działanie czynników
ryzyka ( silna więź emocjonalna z rodzicami,
zainteresowania, pasje, przynależność do
pozytywnej grupy rówieśniczej, regularne
praktyki religijne…)
Bezpieczeństwo – zapewnienie stabilizacji,
satysfakcjonującej zależności, opieki, uwolnienia
od strachu, lęku i chaosu.
Czynniki zaburzające :
zewnętrzne (fizyczne)
(niezależne od jednostki)
wewnętrzne (emocjonalne)
związane z więzią uczuciową,
przywiązaniem, bezpośrednim
i stałym kontaktem z bliskimi,
przynależnością, wsparciem,
przekonaniem o posiadaniu
kogoś, kto chroni przed
zagrożeniami
Obecna rzeczywistość… coraz bardziej
interesująca i przyciągająca ale też
niepewna i niestabilna (migracje, wzrost
bezrobocia, pauperyzacja społeczeństwa)
Czynniki zagrażające bezpieczeństwu jednostki
wewnątrz rodziny:
- odejście od tradycyjnego wzoru rodziny
- brak jasnego przekazu, co jest dobre, a co złe
- wychowanie w duchu „dziecko nie ma głosu”
lub skrajnie przeciwnie
- kryzysy domowe (kłótnie, rozwody)
- podwójne wzorce zachowań
- chłód emocjonalny rodziców wobec dziecka
- przemoc
- brak dostępności do przeżyć dziecka (co robią,
co piszą o sobie, do innych…)
Czynniki związane ze szkołą:
- hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość,
- czas spędzany głównie w sposób ukierunkowany,
- stała sytuacja oceny,
- anonimowość uczniów i nauczycieli,
powierzchowność relacji
- zbyt liczne klasy
inne:
- słabo rozwinięta kontrola własnych emocji,
(kłopoty z radzeniem sobie z lękiem, poczuciem
krzywdy lub winy),
- wzory zachowań agresywnych,
- oglądanie aktów przemocy bez pokazywania/
rozumienia jej skutków
Trudności adaptacyjne dzieci przy
przekraczaniu progów edukacyjnych
Po przejściu z przedszkola do szkoły 7- 8% dzieci ma
kłopoty z dostosowaniem się do nowych wymagań
i otoczenia.
W pierwszej klasie gimnazjum trudności
adaptacyjne ujawnia 20 – 25% uczniów
(na podstawie badań Instytutu Spraw Publicznych
monitorujących reformę systemu edukacji).
Problemy przeżywane przez uczniów
doświadczających przeciwności życiowych
(zagrożonych wykluczeniem)
- obniżenie poczucia własnej kompetencji
(ciągłe rankingi - czują się głupsi i gorsi
od rówieśników),
- spadek koncentracji uwagi (cierpią z powodu
braku zainteresowania ich życiem i rozwojem
ze strony znaczących dorosłych),
c.d.
- poczucie bezradności i osamotnienia
(skazani na towarzystwo rówieśniczych grup ryzyka,
nie mają dostępu do kolegów z „dobrych domów”nie są tam zapraszani, gdyż nie stać ich na
rewanż itp.)
- lęk i niepokój, obawa przed ośmieszeniem się
przed rówieśnikami (nie mają niczego, czym
mogliby się pochwalić, sukcesów w nauce lub innych
dziedzinach życia, rodziny, dóbr materialnych,
atrakcyjnych doświadczeń np. z wakacyjnych
wyjazdów)
- towarzyszące dolegliwości somatyczne.
c.d.
- brakuje im wielu najważniejszych umiejętności
psychologicznych i społecznych,
- myślą pesymistycznie, nie widzą przed sobą dobrych
perspektyw, nie mają motywacji do nauki
i planowania własnego życia,
- nie znają swojego potencjału i zasobów ( nikt
im ich nie pokazał, nie pomógł odkryć)
Szkoła (nauczyciel) może przerwać ten negatywny
łańcuch zdarzeń poprzez:






odpowiednie zarządzanie klasą (wprowadzanie ładu i
porządku),
działania integracyjne w klasie, budowanie więzi,
(dostarczanie okazji do zdobywania pozytywnych
doświadczeń, osiągnięcia sukcesu)
odpowiednią organizację procesu nauczania,
modelowanie właściwych zachowań,
udzielanie indywidualnej opieki i wsparcia uczniom
przy równoczesnym stawianiu wysokich/adekwatnych
oczekiwań,
włączanie rodziców i kierowania ich uwagi na mocne
strony dziecka…
Piramida skutecznego radzenia sobie
z trudnymi i ryzykownymi zachowaniami
uczniów
Specjaliści współpracujący
z rodziną i nauczycielem
Intensywna
indywidualna
interwencja
Strategie uczenia
umiejętności psycholog.
i społecznych
Rodzice
Nauczyciele
Zarządzanie klasą i kreowanie
pozytywnego klimatu
Budowanie dobrych relacji z dziećmi, rodzicami
i współpracownikami
Dysfunkcyjna szkoła
Zewnętrzni specjaliści
Duża liczba
uczniów
sprawiających
trudności
wychowawcze
Programy profilaktyczne
Chaos organizacyjny, niejasność zasad
i wymagań, trudne warunki
Bezosobowe relacje, obojętność lub wrogość,
rywalizacja, dezintegracja, odsuwanie rodziców
Zewnętrzni
realizatorzy
Klimat szkoły a zjawisko agresji i przemocy
w szkole

brak jasnych oczekiwań szkoły i przejrzystych zasad dyscypliny,

niejednolity i nieczytelny dla wszystkich system oceniania
osiągnięć, nadmierny rygor i restrykcje,

nieuwzględnianie indywidualnych potrzeb uczniów,

słaba komunikacja między nauczycielami, uczniami i rodzicami,

brak pozytywnej tradycji szkoły,

brak współpracy wśród nauczycieli (np. z powodu rywalizacji
związanej z awansem, brak wsparcia w trudnych sytuacjach,
nieujawnianie trudności wychowawczych z obawy przed
uzyskaniem opinii osoby nieudolnej, brak tradycji zespołów
wsparcia wychowawczego), niepodejmowanie działań z obawy
o brak kompetencji lub przekroczenia granic,

w obszarze fizycznym: duża szkoła, liczne klasy, niekorzystne
warunki lokalowe
Szkolne Programy Profilaktyki
Jakie ?
Analiza efektów działań
profilaktycznych, ze względu na
stosowane strategie
(bad. Zbigniew Gaś)
Strategie informacyjne –
(cel - dostarczanie adekwatnych informacji na temat
skutków zachowań ryzykownych i umożliwienie
dokonywania racjonalnych wyborów).
Badania ewaluacyjne, które były prowadzone przed
rozpoczęciem i po zakończeniu realizacji, wykazały, że
programy informacyjne zwiększają wprawdzie poziom
wiedzy uczniów, zdarza się, że wpływają nawet na
zmiany postaw, ale rzadko wywołują pożądane zmiany w
zachowaniu dzieci i młodzieży (młodzież udziela
poprawnych odpowiedzi na pytania ankietowe, ale
zachowuje się nadal tak samo, wg. starych nawyków).
mało skuteczne
Strategię edukacyjną –
(cele kreacyjne –uczenie umiejętności prospołecznych,
komunikowania się, podejmowania decyzji, asertywnego
zachowania, negocjacji, mediacji).
programy profilaktyczne z wykorzystaniem tej strategii
składają się zazwyczaj z bloków ćwiczeń, w których
uczestnicy mogą rozpoznawać własne mocne strony oraz
deficyty w zakresie różnych umiejętności i zacząć wraz z
pedagogiem, psychologiem czy wychowawcą je rozwijać.
najbardziej skuteczna
Strategie alternatyw –
zajęcia, realizowane w tej strategii dają szansę młodzieży na
rozwijanie
- zainteresowań,
- odkrywanie talentów,
Zapobiegają angażowaniu się w działania destrukcyjne
poprzez udział w alternatywnych, dobrych sposobach
spędzania czasu wolnego
Powszechnie oceniane jako skuteczne.
Trudno jednak w badaniach ocenić ich efektywność.
efekty - po dłuższym czasie
Najczęstsze przyczyny
nieskuteczności podejmowanych
działań profilaktycznych
• treści nieadekwatne do wieku adresatów
np. wprowadzenie ćwiczeń asertywności u dzieci
nie znających norm społecznych i wartości
czy przenoszenie bez przeformułowania ćwiczeń
dla dorosłych do programu dla dzieci i odwrotnie
• mylenie poziomów profilaktyki
działania odpowiednie dla grupy niskiego ryzyka
tracą swą efektywność w grupach podwyższonego
ryzyka, a działanie skuteczne w grupach
podwyższonego ryzyka mogą być szkodliwe
w grupach niskiego ryzyka
• większe koncentrowanie się na czynnikach
ryzyka,
mniejsze
na
czynnikach
chroniących
• zbyt duża ilość działań realizowanych
w strategii informacyjnej
• wdrażanie programu
diagnozy populacji
bez
wcześniejszej
Ważne:





indywidualny program wsparcia dla ucznia wymaga
wspólnej pracy nauczycieli i specjalistów – praktyka
pracy zespołowej
uczenie umiejętności prospołecznych i kontroli emocji
zindywidualizowane nauczanie
zwiększenie kompetencji nauczycieli w zakresie praw
człowieka w szkole i korzystanie
Projektowanie działań profilaktycznych na
fundamentach profilaktyki pozytywnej
dziękuję za uwagę