266/4/B/2009 POSTANOWIENIE z dnia 23 czerwca 2009 r. Sygn. akt

266/4/B/2009
POSTANOWIENIE
z dnia 23 czerwca 2009 r.
Sygn. akt Ts 297/07
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Ewa Łętowska,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Anny
W. w sprawie zgodności:
art. 6 ust. 2 w zw. z art. 4 i art. 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252, ze zm.) z art.
67 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 10 grudnia 2007
r. skarżąca zarzuciła art. 4 oraz art. 5 i art. 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.) sprzeczność z art. 67
ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i
prawny. Skarżąca pobierała świadczenie emerytalne w sierpniu i wrześniu 2004 r.
Przychody ze stosunku pracy zaczęła osiągać od października 2004 do lutego 2005 r., o
czym zawiadomiła ZUS jeszcze we wrześniu 2004 r., wnosząc o zawieszenie zasiłku
przedemerytalnego. Dokonując rocznego rozliczenia uzyskanego przez skarżącą,
przychodu od 1 sierpnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych
decyzją z 4 maja 2005 r., zmienioną decyzją z 4 listopada 2005 r. zobowiązał skarżącą do
zwrotu nienależnie pobranego świadczenia przedemerytalnego (NR SWPA/1408874/01).
W uzasadnieniu decyzji ZUS wskazał, że uzyskiwany przez nią we wskazanym powyżej
okresie przychód przekroczył kwotę granicznego przychodu tj. 10 787,70, wobec czego
stwierdzono brak uprawnień do świadczenia przedemerytalnego ustalonego za ten rok.
Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego, Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi – IX Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z 23 marca 2006 r. (sygn. akt IX U 984/05), zaś Sąd Apelacyjny
w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 21 czerwca 2007 r.
(sygn. akt III AUa 812/06) oddalił apelację wniesioną od wyroku sądu I instancji.
Orzekające w sprawie sądy stwierdziły – powołując się na treść zaskarżonych
przepisów – że nie ma znaczenia, czy świadczenie przedemerytalne było pobierane
równolegle z wynagrodzeniem z tytułu zatrudnienia, czy też nie, ze względu na
zastosowanie zasady rocznego rozliczania uzyskiwanego przychodu. Jednocześnie
wskazano, że skrócenie okresu rozliczeniowego o czas, w jakim wypłata świadczenia
została wstrzymana, dotyczy jedynie przypadków, o których mowa w art. 4 ust. 2 lub 4
ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.
Z wydaniem wskazanych w skardze rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie
zasady równości (art. 32 Konstytucji) oraz prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67
ust. 2 Konstytucji). W ocenie skarżącej ustawodawca niezasadnie różnicuje sytuację
podmiotów pobierających świadczenia przedemerytalne, których wypłata została
wstrzymana w związku z osiąganiem przychodu z innych źródeł. W przypadku osób
pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy, rentę inwalidzką, rentę strukturalną lub
świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej, a także w przypadku
nabycia prawa do renty rodzinnej lub uposażenia rodzinnego, okres rozliczeniowy ulega
skróceniu. Dla osób osiągających przychód ze stosunku pracy takie skrócenie okresu nie
zostało przewidziane, co oznacza – w ocenie skarżącej – nieuzasadnione zróżnicowanie
podmiotów podobnych, jako że źródło pochodzenia przychodu nie stanowi cechy istotnie
odróżniającej oba podmioty z punktu widzenia celu regulacji. Zdaniem skarżącej przyjęcie
zasady zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia stanowi instrument chroniący państwo
od nieuzasadnionego – z punktu widzenia art. 67 Konstytucji –pobierania świadczenia
przedemerytalnego z jednoczesnym zapewnieniem sobie środków utrzymania z innych
źródeł. Naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego
zasady sprawiedliwości społecznej oraz wyrażonej w art. 32 Konstytucji zasady równości
wobec prawa prowadzi – zdaniem skarżącej – jednocześnie do naruszenia konstytucyjnego
prawa obywateli do zabezpieczenia społecznego, określonego w art. 67 § 2 Konstytucji.
Ponadto, skarżąca wskazuje na niejasne sformułowanie przepisów określających
zakres praw i obowiązków związanych z pobieraniem świadczenia przedemerytalnego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2007 r. wezwano
pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej m.in. poprzez
dokładne określenie, w jakim zakresie zaskarżone przepisy ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych czyni skarżąca przedmiotem skargi konstytucyjnej oraz
wykazanie, iż stanowiły one podstawę wskazanego w skardze jako ostateczne
rozstrzygnięcia, a także określenie sposobu, w jaki przepisy, o których mowa powyżej
naruszają prawo do zabezpieczenia społecznego w związku z zasadą równości.
W piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie
pełnomocnik skarżącej wskazał, że przedmiotem skargi konstytucyjnej jest art. 6 ust. 2 in
fine w zw. z art. 4 i art. 5 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych, w zakresie, w jakim wykluczają one skrócenie okresu rozliczeniowego
w stosunku do osoby uzyskującej przychód np. z tytułu stosunku pracy. Art. 4 ust. 2 i 3
skarżąca kwestionuje w zakresie, w jakim nie obejmuje on swoją dyspozycją możliwości
zawieszenia prawa do świadczenia przedemerytalnego na wniosek świadczeniobiorcy,
który rozpoczyna uzyskiwanie przychodu, o którym mowa w art. 104 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr
162, poz. 1118 ze zm.) i automatycznego wstrzymania jego wypłaty wobec takiej osoby.
Uzasadniając naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w
art. 67 ust. 2 Konstytucji, skarżąca raz jeszcze wskazała na mniej korzystne ustalanie
okresu rozliczeniowego w stosunku do osób, które uzyskują dochód ze stosunku pracy w
porównaniu z osobami, które rozpoczęły pobieranie świadczenia o charakterze rentowym.
Raz jeszcze podnosi, że nie ma jej zdaniem „żadnej obiektywnie uzasadnionej podstawy
takiego zróżnicowania sytuacji prawnej pracownika i rencisty w zakresie zasad pobierania,
wstrzymywania wypłaty i rozliczenia świadczenia przedemerytalnego, a co za tym idzie
określania wysokości nienależnie pobranego świadczenia i żądania jego zwrotu”.
W ocenie skarżącej faktyczne pozbawienie osoby uprawnionej wcześniej
otrzymanego świadczenia przedemerytalnego, będące konsekwencją powyższego
zróżnicowania, prowadzi do naruszenia konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do
zabezpieczenia społecznego.
2
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Jedną z przesłanek skargi konstytucyjnej, nierozerwalnie związaną z istotą tego
środka prawnego, jest wskazanie, jakie prawa konstytucyjne przysługujące skarżącemu
zostały naruszone na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie przepisu, którego
konstytucyjność się kwestionuje oraz określenie sposobu tego naruszenia.
W skardze konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżąca,
kwestionując tryb dokonywania rozliczeń w przypadku osób pobierających świadczenie
przedemerytalne, wskazuje na naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym
mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącej w sytuacji, w której do okresu
rozliczeniowego wlicza się okres, w jakim wypłata świadczenia została wstrzymana,
dochodzi do faktycznego pozbawienia osoby uprawnionej wcześniej otrzymanego
świadczenia przedemerytalnego, a zatem do naruszenia konstytucyjnie zagwarantowanego
prawa do zabezpieczenia społecznego. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego uprawnienie,
którego przyznania domaga się skarżąca nie jest konstytucyjnie gwarantowane przez art.
67, a zatem jego nieprzyznanie nie stanowi naruszenia prawa konstytucyjnego. Brak
naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego uzasadnia odmowę nadania skardze
dalszego biegu.
Przechodząc do uzasadnienia postawionej tezy, należy na wstępie podkreślić, że w
ustrojodawca przyznał obywatelowi prawo do zabezpieczenia społecznego w wypadku
niezdolności do pracy ze względu na chorobę, inwalidztwo lub osiągnięcie wieku
emerytalnego oraz w wypadku pozostawania bez pracy nie z własnej woli i nieposiadania
innych środków utrzymania, przy czym w każdym z powyższych wypadków uznał on, iż
zakres i formy zabezpieczenia społecznego określi ustawa.
Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem art. 67 ust. 1 Konstytucji stanowi
podstawę do rozróżnienia: (1) minimalnego zakresu prawa do zabezpieczenia społecznego
odpowiadającego konstytucyjnej istocie tego prawa, który ustawodawca ma
zagwarantować oraz (2) sfery uprawnień zagwarantowanych przez ustawę i
wykraczających poza konstytucyjną istotę rozważanego prawa (wyroki TK z: 29 kwietnia
2008 r., P 38/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 46; 11 grudnia 2006 r., SK 15/06; 1 kwietnia
2008 r., SK 96/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 40; 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK ZU
nr2/A/2006, poz. 15). Zakres ochrony konstytucyjnej dotyczy zatem „minimalnego
standardu wymagań” (tak też TK w wyroku z 24 października 2005 r., P 13/04, OTK ZU
9/A/2005, poz. 102). Powyższe ustalenia należy także odnieść do zabezpieczenia
społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 2 Konstytucji (zob. wyrok z 18 listopada 2000
r., K. 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258; postanowienie z 14 października 2008 r., Ts
152/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 196).
W sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, skarżąca została
zobowiązana do zwrotu pobranego świadczenia przedemerytalnego, ze względu na
stwierdzenie, że zostało ono pobrane jako nienależne. Konieczność zwrotu świadczenia
stanowiła konsekwencję przyjętego przez ustawodawcę w zaskarżonych przepisach cyklu
rocznego rozliczania świadczenia przedemerytalnego. Ustalając, czy zostały spełnione
przesłanki do zawieszenia lub zmniejszenia pobieranego świadczenia przedemerytalnego,
organ rentowy porównuje łączną kwotę świadczenia przedemerytalnego i przychodu,
uzyskaną w roku rozliczeniowym, z roczną dopuszczalną kwotą przychodu oraz kwotę
przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym z roczną graniczną kwotą przychodu. Na
podstawie uzyskanych danych organ rentowy ustala, czy w roku rozliczeniowym
świadczenie przedemerytalne podlegało zawieszeniu i czy pobrane świadczenia nie
powinny ulec zwrotowi jako świadczenia nienależne. Skarżąca nie kwestionuje samego
mechanizmu rozliczenia świadczeń, ale fakt, że w jej przypadku rok rozliczeniowy –
3
ustalony na okres od 1 marca każdego roku do ostatniego dnia lutego następnego roku (art.
6 ust. 1 ustawy) – nie został odpowiednio skrócony o okres, w jakim wypłata świadczenia
została faktycznie wstrzymana.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie budzi wątpliwości, że regulacja zasad i
trybu rozliczania świadczenia przedemerytalnego, w tym przyjęcie rocznego okresu
rozliczenia i uwzględnienie przy stwierdzeniu, czy świadczenie przysługiwało
ubezpieczonemu, łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego i przychodu, bez względu
na moment uzyskiwania obu tych świadczeń, mieści się w swobodzie ustawodawcy. Brak
jest także podstaw do akceptacji tezy, iż przyjęty przez ustawodawcę w
zakwestionowanych przepisach mechanizm narusza istotę prawa do zabezpieczenia
społecznego, a tylko w takim przypadku można – na gruncie skargi konstytucyjnej –
rozpatrywać, czy tryb przyznawania tych świadczeń nie narusza zasady równości.
Niezależnie od powyższego wskazać należy, że skarżąca nie wykazała, iż
zaskarżony mechanizm narusza zasadę równości. Sam fakt przyjęcia odmiennych zasad
rozliczania w przypadku osób uzyskujących w okresie rozliczeniowym przychód ze
stosunku pracy oraz przychód o charakterze rentowym, naruszenia tej zasady – w ocenie
Trybunału Konstytucyjnego –jeszcze nie uzasadnia.
Mając powyższe na uwadze należało orzec jak na wstępie.
4