docczęść 1 - Wszechnica PAN
download 
Reklamacja Transkrypt
część 1 - Wszechnica PAN
Nabywanie umiejętności czytania, jak to robić by się nie narobić – co znaczy zgodnie z fizjologią? Jan Ober, Paweł Czarnecki, Jacek Dylak, W. Gryncewicz, D. Witkowska, Jarosław Łopatka Pracownia Badań Czynności Okoruchowej, IBIB - PAN Wszechnica PAN, Warszawa, 12 Marzec 2014 Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN Czytanie nie jest częścią normalnej interakcji wzrokowej człowieka z otoczeniem. Dzieci mogą mieć trudności w nabywaniu umiejętności czytania, ponieważ czytanie jest nie tylko niezwykle złożonym procesem poznawczym, lecz wymaga także przeorganizowania – recyklingu istniejącej struktury. , Stanislas Dehaene 2009 (College de France) To nie jest tak, że wystarczy odpowiednio zaprogramować niewykorzystywane dotąd zasoby OUN! Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 2 Mechanizm czytania Język – sygnał mowy Co zrobić aby powiązać te systemy w czynność czytania? CZYTANIE Fonologia - fonematyka Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN Postrzeganie wzrokowe Specyfika i ograniczenia 3 Nauczanie czytania powinno opierać się na fizjologii procesów poznawczych, które wyznaczyły ramy dla powstania i rozwoju języka pisanego. Czytanie jest procesem czasu rzeczywistego, który musi uwzględniać ograniczenia czasu, buforowania informacji (utrzymywania) w pamięci chwilowej i krótkotrwałej – operacyjnej. Ograniczenia te ujawniają się szczególnie silnie na początkowym etapie nabywania funkcji czytania Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 4 Model Pamięci Operacyjnej - A. Baddeley i G.Hitch, 1974 Centrum operacyjne Pętla fonologiczna Szkicownik przestrzenno - Bufor zdarzeń - obrazowy narząd narząd kolejność Słuchu Wzroku zdarzeń Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 5 Model Pamięci Operacyjnej - A. Baddeley i G.Hitch, 1974 Przydziela zasoby uwagi Centrum Funkcje logiczne operacyjne - Steruje i monitoruje przetwarzanie informacji - Integruje je w czynność Pętla Szkicownik fonologiczna przestrzenno - obrazowy Bufor zdarzeń narząd narząd kolejność Słuchu Wzroku zdarzeń Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 6 Model Pamięci Operacyjnej - A. Baddeley i G.Hitch, 1974 Przydziela zasoby uwagi Funkcje logiczne Centrum operacyjne - Steruje i monitoruje przetwarzanie informacji - Integruje je w czynność Sterowanie zasobami w czynnościach wyuczonych Móżdżek Pętla Szkicownik fonologiczna przestrzenno - obrazowy narząd Słuchu Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN narząd Wzroku Bufor zdarzeń kolejność zdarzeń 7 Model Pamięci Operacyjnej - A. Baddeley i G.Hitch, 1974 Przydziela zasoby uwagi Centrum Funkcje logiczne (rozumienie) operacyjne - Steruje i monitoruje przetwarzanie informacji - Integruje je w czynność Móżdżek CZYTANIE Pętla Szkicownik fonologiczna przestrzenno - obrazowy Bufor zdarzeń (dekodowanie) narząd Słuchu Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN narząd kolejność Wzroku zdarzeń 8 Udział pamięci w nabywaniu funkcji czytania CZYTANIE – (dekodowanie) 0.5 – ok. 1s ok. 300 ms dla wrażeń wzrokowych (rozumienie) 10 – 15 s (bez przetwarzania) Pamięć chwilowa Pamięć operacyjna (sensoryczna) krótkotrwała Pojemność, nawet Pojemność 90% docierających z przetwarzaniem wrażeń miesiące i lata 5 – 7 bloków Pamięć długotrwała - Deklaratywna (semantyczna, …) - Nie-deklaratywna (proceduralna, …) Pojemność nieograniczona! Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 9 Wyodrębnienie zespołów sylabicznych ko tek k Znak literowy Pośrednictwo symbolu Dźwięk głoski Znaczenie wyrazu Grupowanie głosek w zespoły Scalanie głosek w sylaby Przechodzą tylko sylaby! Agregacja sylab w słowa Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 10 Współdziałanie pamięci chwilowej i operacyjnej 0.3 s - pamięć chwilowa – ikoniczna Obydwa taśmociągi poruszją się z tą samą prędkością, lecz mają różną długość, Kosz Zwornik Pobranie Pamięć operacyjna krótkotrwała (operacja scalania) Bliskość głosek Sprawdzenie Odstęp! - Scalanie głosek w sylaby - t0 Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 11 Centralnym elementem procesu czytania jest dekodowanie postaci graficznej wyrazu w „izolowane” nie powiązane ze sobą znaczenia Leksygram Procesor Decyzja leksykalna Znaczenie czytania WIEM – ukryta decyzja leksykalna Co zrobić, aby można je było obserwować? Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 12 Ogólny schemat procesu generowania decyzji – reakcji na pobudzenie LATER - Linear Aproach to decision Treshold with Ergodic Rate Pobudzenie St So Poziom decyzyjny Poziom startowy Prof. Roger Carpenter, Cambridge Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 13 LATER - Linear Aproach To decision with Ergodic Rate Pobudzenie St S0 Poziom decyzyjny Poziom startowy Prof. Roger Carpenter, Cambridge Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 14 LATER - Linear Aproach to decision Treshold with Ergodic Rate Pobudzenie Reakcja Poziom decyzyjny St S0 Poziom startowy Opóźnienie reakcji - czas latencji Prof. Roger Carpenter, Cambridge Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 15 Czas reakcji zależy od odległości między So i St oraz od nachylenia funkcji decyzyjnej (r) St r r r So r r r Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 16 LATER - Linear Aproach to decision Treshold with Ergodic Rate St r So ? Rozkład czasu latencji decyzji (skośny) Prof. Roger Carpenter, Cambridge Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 17 LATER - Linear Aproach to decision Treshold with Ergodic Rate r - rnd Rozkład nachylenia Funkcji decyzyjnej (normalny) r St r S0 Rozkład czasu latencji decyzji (skośny) Prof. Roger Carpenter, Cambridge Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 18 Rozdzielanie słów łańcuchowych w teście Prolexia Leksygram Dekodowanie znaczeń Decyzja Leksykalna wyrazów 11 znakowy „łańcuch” liter utworzony z dwóch wyrazów napisanych Rozdzielenie wyrazów Poziom fonetyczno fonologiczny bez odstępu tworzących „łańcuch” kotpomidory wędrówkażuk okładkasito balonikwzór kaszasłońce syropgarnek sitkoszynka wiatrjabłoń pożarzawody prezentpróg piątkaperon piłkaczapka Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 19 Reciprobit - plot czasów decyzji podziału wyrazów łańcuchowych. Równolegle przesunięcie wykresów – wskazuje na różnice (r) f. decyzyjnej IF- intercept Obrót wzgl. IF wskazuje na różnice (S t – S o) Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 20 Wielozadaniowość procesu czytania ANALIZA – szeregowe dekodowanie SYNTEZA – równolegle prowadzone znaczeń leksygramów II Tekst scalanie znaczeń Rozpoznawanie kształtu wyrazu ( całościowe cechy graficzne) Rozumienie Synteza czytanego tekstu syntaktyczna Predykcja Dekodowanie semantyczna fonologiczne I (struktura fonematyczna) I – Droga pośrednia, II – Droga bezpośrednia Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 21 Początek nauki czytania – szeregowe przetwarzanie tekstu , dwa rodzaje decyzji leksykalnych TEKST LEKSYGRAM Skanowanie wzrokowe linii tekstu ZNACZENIE Dekodowanie wyrazów w izolowane znaczenia WERYFIKACJA Weryfikacja syntaktyczna semantyczna ROZUMIENIE Integracja znaczeń w sens zdania Decyzja Leksykalna Fonologiczna ( I ) Decyzja Leksykalna Syntaktyczno - Semantyczna ( II ) Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 22 Wzajemna relacja decyzji leksykalnych w procesie uczenia się czytania Mikro-decyzje Makro-decyzje ( I ) Makro-decyzje ( II ) pobranie znaku Dotarcie do Rozumienie sensu literowego znaczenia zdania leksygramu Tekst Skanowanie Dekodowanie Synteza wzrokowe fonetyczno- syntaktyczno leksygramu fonologiczne semantyczna Przywoływanie nazw dźwiękowych wyrazów zgodnie liter (fonemów) z zasadami składni Grupowanie fonologiczne dźwięków głosek - Trajektoria refiksacji sakadycznej Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN Łączenie znaczeń Łączenie sylab Wyodrębnienie informacji zawartej w zdaniu Rozumienie sensu paragrafu w dźwięk słowa 23 Rozdzielanie zdań łańcuchowych w teście Prolexia Rozumienie sensu Zdania Decyzja Leksykalna Łańcuch wyrazów tworzących nie powiązane ze sobą kontekstem zdania, napisane bez kropki Poziom syntaktyczno semantyczny Wyodrębnienie zespołów wyrazów tworzących zdania. i z małej litery. rano powtórzę wiersz dzisiaj wychodzimy wcześniej siostrze Jurka zabrakło drobnych zawsze zwycięża lepszy dzwonek oznajmił koniec ostatniej lekcji przechodząc przez jezdnię trzeba uważać czytanie sprawia mi przyjemność jutro wyjeżdżamy na wakacje jest już późno nic nie zrobi się samo jest nam bardzo wesoło Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 24 Procent wykonania testu zdań łańcuchowych Badanie przesiewowe 3 klasa szkoły podstawowej Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 25 Procent wykonania testu zdań łańcuchowych Badanie przesiewowe – 4 klasa szkoły podstawowej Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 26 Elementy procesu dekodowania leksygramów w znaczenia cz. 2 Łączenie modułów dźwiękowych – sylab w dźwięk słowa. Łączenie precyzyjnie odczytywanego wyrazu (znaczenie, forma gramatyczna) z całościowymi cechami graficznymi wyrazu tj; pierwszy znak literowy, długość wyrazu i jego obwiednia. Odczytywanie całościowe wyrazów bez analizy ich kodu literowego w powiązaniu z predykcją znaczeń kolejnych wyrazów Świadomość Grafo-Fonologiczna – poznanie kodu literowego naturalnych dźwięków mowy i jego reprodukcja w trakcie pisania (dysortografia?). Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 27 Poznanie i wyodrębnienie cech dystynktywnych – pośrednictwo symbolu Litery z pionową osią symetrii? Znak literowy PF SW Symbol k k k k k k Pamięć ikonowa (300 ms) Dźwięk głoski K Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN Najtrudniej o jednoznaczność ! 28 Buforowanie i scalanie informacji - taśmociąg Pętla fonologiczna – stała prędkość przesuwu taśmy Dekodowanie znaku k do Symbolu USUWANIE Okno scalania fonologicznego Powinna to być sylaba Ograniczona szerokość Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN 29
