25/1/B/2013 POSTANOWIENIE z dnia 6 września 2012 r. Sygn. akt

25/1/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 6 września 2012 r.
Sygn. akt Ts 209/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Elektrim
Telekomunikacja Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
1) art. 403 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w
zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 394 § 1 w zw. z art. 406 oraz w zw. z art. 405 ustawy z dnia 17
listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296,
ze zm.) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 24 sierpnia 2010
r. Elektrim Telekomunikacja Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art.
403 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr
43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz art. 394
§ 1 w zw. z art. 406 oraz w zw. z art. 405 k.p.c. z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 78 oraz art.
176 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została skierowana do Trybunału Konstytucyjnego w związku z
następującym faktycznym. Skarżąca toczy ze spółką Telekom Deutschland GmbH z siedzibą w
Bonn spór o prawo do udziałów w spółce Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. z siedzibą w
Warszawie. Skarżąca twierdzi, że nabyła udziały w 1999 r. Okoliczność tę kwestionowała
spółka Telekom, domagając się uznania przeniesienia udziałów na skarżącą za nieważne albo
bezskuteczne. Spór pomiędzy skarżącą a spółką Telekom rozstrzygał m.in. Międzynarodowy
Sąd Arbitrażowy przy Austriackiej Federalnej Izbie Gospodarczej w Wiedniu, który 26
listopada 2004 r. wydał wyrok stwierdzający, że skarżąca nie nabyła skutecznie udziałów.
Jednocześnie jednak sąd arbitrażowy uznał się za niewłaściwy w stosunku do skarżącej (pkt 4
wyroku). Sąd Apelacyjny w Warszawie – Wydział I Cywilny prawomocnie odmówił uznania
skuteczności orzeczenia Sądu Arbitrażowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
(postanowienie z 24 września 2009 r., sygn. akt I ACa 995/08). Niemniej przed wydaniem tego
orzeczenia, na podstawie orzeczenia sądu arbitrażowego, chwilowo uznanego za skuteczne na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy – Wydział XII
Gospodarczy KRS postanowieniem z 13 lipca 2006 r. (sygn. akt WA XII Ns Rej KRS
018095/06/487) wykreślił skarżącą z rejestru przedsiębiorców, a następnie Sąd Okręgowy w
Warszawie – Wydział XXIII Gospodarczy KRS postanowieniem z 12 grudnia 2006 r. oddalił
apelację skarżącej (sygn. akt XXIII Ga 512/06). W ocenie skarżącej z uwagi na postanowienie
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24 września 2009 r. odpadła podstawa, na której oparto
orzeczenia w postępowaniu rejestrowym, tj. orzeczenia Sądu Rejonowego z 13 lipca 2006 r.
oraz Sądu Okręgowego z 12 grudnia 2006 r.
W związku z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24 września 2009 r.
skarżąca złożyła skargę o wznowienie postępowania rejestrowego, którą Sąd Okręgowy w
Warszawie – Wydział XXIII Gospodarczy Odwoławczy odrzucił (postanowienie z 31 marca
2010 r., sygn. akt XXIII Ga 866/09). Orzeczenie to wraz z uzasadnieniem zostało 21 kwietnia
2010 r. doręczone skarżącej. Od tego postanowienia 28 kwietnia 2010 r. skarżąca złożyła
zażalenie, które zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział XXIII
Gospodarczy Odwoławczy (postanowienie z 13 maja 2010 r., sygn. akt XXIII Ga 866/09).
Orzeczenie to doręczono skarżącej 24 maja 2010 r.
Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział XXIII Gospodarczy Odwoławczy
postanowieniem z 4 maja 2010 r. (sygn. akt XXIII Ga 866/09) stwierdził prawomocność
postanowienia wydanego 31 marca 2010 r. z dniem jego wydania. Od tego postanowienia
skarżąca wniosła 11 maja 2010 r. zażalenie, które zostało odrzucone postanowieniem Sądu
Okręgowego w Warszawie – Wydział XXIII Gospodarczy Odwoławczy z 27 maja 2010 r.
(sygn. akt XXIII Ga 866/09, doręczone skarżącej 16 czerwca 2010 r.).
W świetle art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. podstawę żądania wznowienia postępowania może
stanowić okoliczność oparcia wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na
skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym.
Skarżąca podnosi, że art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. narusza przysługujące jej prawo do sądu
oraz prawo do równego traktowania przez władze publiczne, gdyż uniemożliwia wznowienie
postępowania na tej podstawie, że wyrok został oparty na prawomocnym orzeczeniu
cywilnym, następnie uchylonym. Zdaniem skarżącej może to doprowadzić do sytuacji, w
której wynik jednego z postępowań cywilnych będzie miał prejudycjalny charakter dla
drugiego. W jej przekonaniu znajduje to potwierdzenie w art. 365 § 1 k.p.c., według którego
orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy,
oraz w art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd może zawiesić postępowanie, jeżeli
rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego.
Skarżąca twierdzi, że strona postępowania powinna mieć możliwość wznowienia
postępowania, czyli żądania ponownego rozpatrzenia sprawy, które było oparte na uchylonym
prejudykacie. Pozbawienie tej możliwości prowadzi – w ocenie skarżącej – do naruszenia jej
prawa dostępu do sądu i prawa do odpowiednio ukształtowanej procedury (art. 45 ust. 1
Konstytucji). Nieuzasadnione jest przy tym – ja twierdzi – zróżnicowanie podstaw wznowienia
w ustawie, dopuszczające wznowienie postępowania jedynie w razie uchylenia skazującego
wyroku karnego (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji). Zarówno uchylenie
skazującego wyroku karnego, jak i uchylenie prawomocnego wyroku cywilnego, jeżeli miały
one wpływ na wyrok, powinny być więc – w przekonaniu skarżącej – podstawami wznowienia
postępowania.
W myśl art. 405 k.p.c. do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na
podstawie przewidzianej w art. 4011 k.p.c. właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone
orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd wyższej
instancji. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio
orzekał co do istoty sprawy. Zgodnie z art. 406 k.p.c. co do zasady do postępowania ze skargi
o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji. Z kolei art. 394 § 1 k.p.c. wskazuje, w jakich przypadkach od postanowień sądu
pierwszej instancji lub zarządzeń przewodniczącego przysługuje zażalenie do sądu drugiej
instancji.
Skarżąca podnosi, że zaskarżone przepisy naruszają jej prawo do zaskarżenia orzeczeń i
powiązaną z nim zasadę dwuinstancyjności postępowania, a także prawa do sądu oraz do
równego traktowania przez władze publiczne przez niezaskarżalność postanowienia sądu
orzekającego jako sąd pierwszej instancji (po raz pierwszy) odnośnie do skargi o wznowienie
2
postępowania (art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji). Skarżąca
podkreśla przy tym, że art. 176 ust. 1 Konstytucji nie przewiduje wyjątków od zasady
dwuinstancyjności, zatem – w jej przekonaniu – postanowienie Sądu Okręgowego w
Warszawie z 31 marca 2010 r. (sygn. akt XXIII Ga 866/09) powinno podlegać zaskarżeniu. W
ocenie skarżącej orzeczenie to było bowiem orzeczeniem sądu pierwszej instancji
(orzekającego po raz pierwszy). Skarżąca podnosi, że skarga o wznowienie postępowania
powoduje wszczęcie nowego, samoistnego postępowania (niczym pozew lub wniosek w
postępowaniu nieprocesowym).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna stanowi szczególny środek
ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone przez wydanie w sprawie
skarżącego orzeczenia opartego na zaskarżonej normie. Powołany przepis Konstytucji
wyznacza przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, które zostały uszczegółowione w
ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze
zm.; dalej: ustawa o TK). Skarga winna zatem spełniać wymogi formalne ujęte w art. 46-48
ustawy o TK, a zarzuty w niej zawarte nie mogą cechować się oczywistą bezzasadnością (art.
36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego złożona skarga nie spełnia powyższych
wymogów, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu.
W myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po
wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia
skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego
rozstrzygnięcia. Trybunał zwraca uwagę, że trzymiesięczny termin, o którym stanowi art. 46
ust. 1 ustawy o TK, jest nieprzywracalnym terminem materialnoprawnym. Wraz z jego
upływem wygasa prawo skarżącego do złożenia skargi konstytucyjnej.
Trybunał stwierdza, że w sprawie skarżącej – zgodnie z art. 405 zdanie drugie k.p.c. –
właściwym do rozpoznania skargi o wznowienie był sąd, który ostatnio orzekał co do istoty
sprawy, tj. sąd okręgowy (sąd drugiej instancji). Tym samym postanowienie Sądu Okręgowego
w Warszawie z 31 marca 2010 r. (sygn. akt XXIII Ga 866/09) jest orzeczeniem sądu drugiej
instancji, a zatem prawomocnym z chwilą wydania (co stwierdził Sąd Okręgowy w Warszawie
w postanowieniu z 4 maja 2010 r.). Ponadto, postanowienie takie jest uzasadniane przez sąd z
urzędu (postanowienie kończące postępowanie w sprawie), a w sytuacji, gdy zostaje ogłoszone
na rozprawie, doręczane jest wraz z uzasadnieniem wyłącznie na żądanie strony (art. 387 § 1 i
3 k.p.c.).
Skarżąca wystąpiła 8 kwietnia 2010 r. o doręczenie jej orzeczenia wraz z
uzasadnieniem, co nastąpiło – 21 kwietnia 2010 r. Od tej chwili rozpoczął się bieg terminu do
złożenia skargi konstytucyjnej w zakresie pierwszego z przywołanych w skardze zarzutów,
odnoszącego się do niekonstytucyjności art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. Termin ten upłynął 21 lipca
2010 r. Skoro skarga konstytucyjna została wniesiona po tym terminie – 24 sierpnia 2010 r., to
niedopuszczalne jest nadanie jej dalszego biegu (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Co więcej, Trybunał zaznacza, że złożenie przez skarżącą 28 kwietnia 2010 r. zażalenia
na postanowienie z 31 marca 2010 r. nie przedłużyło terminu do wniesienia skargi
konstytucyjnej, gdyż od tego postanowienia nie przysługiwał już żaden środek odwoławczy, a
zatem wraz z jego wydaniem nastąpiło wyczerpanie drogi prawnej przysługującej skarżącej.
Skarżąca kwestionuje normę prawną wynikającą – jej zdaniem – łącznie z art. 394 § 1,
art. 405 i art. 406 k.p.c., wedle której nie jest możliwe zaskarżenie postanowienia
zamykającego drogę do wydania orzeczenia merytorycznego w sprawie, a wydanego po raz
pierwszy przez sąd wyższej instancji orzekający odnośnie do skargi o wznowienie
postępowania.
3
Trybunał podkreśla jednak, że art. 394 § 1 k.p.c. nie dotyczy postanowień sądu drugiej
instancji, lecz jedynie sądu pierwszej instancji. Sąd Okręgowy w Warszawie, odrzucając
zażalenie skarżącej na postanowienie z 31 marca 2010 r., nie opierał się na art. 394 § 1, lecz na
art. 3941 k.p.c., co wynika wprost z uzasadnienia jego postanowienia z 13 maja 2010 r.
Przedstawionej oceny nie zmienia brzmienie art. 406 k.p.c., według którego do postępowania
ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji, jeżeli przepisy regulujące wznowienie postępowania nie stanowią inaczej.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem i dominującym stanowiskiem wyrażonym w literaturze
prawniczej przyjmuje się, że w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania
zastosowanie mają przepisy o postępowaniu przed sądem tej instancji, który jest – zgodnie z
art. 405 k.p.c. – właściwy do wznowienia postępowania (zob. w szczególności postanowienie
Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2011 r., sygn. akt III PZ 1/11, LEX nr 901637 i uchwałę
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2007 r., sygn. akt III CZP 137/06, OSNC z
2007 r., nr 9, poz. 125, oraz K. Weitz, komentarz do art. 406 k.p.c., nb. 2 i 3, [w:] red. T.
Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie
rozpoznawcze. tom 2, wyd. 3, Warszawa 2009, s. 395-398 i K. Flaga-Gieruszyńska, komentarz
do art. 405, nb. 6 [w:] red. A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, wyd. 6,
Warszawa 2012).
Wobec powyższego, Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o
TK rozpoznanie zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1
Konstytucji, jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy skarżący przedstawi ostateczne
orzeczenie sądu, z którym – ze względu na zastosowanie w sprawie zaskarżonego przepisu –
wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych wolności lub praw. Kwestionowane w skardze
przepisy nie stanowiły – w ocenie Trybunału – podstawy wydanego w sprawie skarżącej
postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 13 maja 2010 r., z którym wiąże ona
naruszenie swoich konstytucyjnych praw podmiotowych. Tym samym złożona skarga nie
spełnia przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co uniemożliwia nadanie jej
dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.
4