Scenariusz zajęć z dokumentem w ramach edukacji filmowej. Temat

Scenariusz zajęć z dokumentem w ramach edukacji filmowej.
Temat: Funkcja światła w filmie dokumentalnym na przykładzie "Punktu wyjścia"
w reż. Michała Szcześniaka.
Temat obejmuje dwie jednostki lekcyjne edukacji filmowej w klasie humanistycznej liceum
ogólnokształcącego .
Celem zajęć jest zapoznanie uczniów z rodzajami światła w dziele filmowym oraz jego
funkcją.
Pojęcia kluczowe:
natężenie światła, temperatura światła, kierunek padania światła i jego źródło, światło
twarde/miękkie.
Wymienione hasła zostaną zapisane na tablicy.
Zajęcia rozpocznie krótka prelekcja nauczyciela objaśniająca ich znaczenie.
Np.
Oświetlenie - na planie zdjęciowym odpowiada za nie operator obrazu, jednak stanowi
element inscenizacji. Jest to jedno z najważniejszych narzędzi artystycznych w filmie, ale
także w teatrze, w malarstwie.
Oświetlenie to gra świateł i cieni. Pozwala wyodrębnić, podkreślić (lub ukryć) elementy
istotne dla narracji. Może przypominać światło naturalne (i neutralne znaczeniowo), może też
jednak - przez zmianę intensywności, kierunku lub barwy, przez prześwietlenie lub rozmycieokreślać nastrój lub zmieniać znaczenie ujęcia.
Jakich technicznych walorów świata powinniśmy być świadomi, aby uwrażliwić się podczas
projekcji na ten aspekt kreowania obrazu filmowego?
Kierunek padania światła
Światło może mieć różne kierunki padania. To znaczy, że może np. oświetlać postać z przodu
lub z tyłu, z góry lub z dołu, z lewej lub z prawej strony. Ale można też dowolnie
modyfikować kierunek padania światła, czyli np. postać może być oświetlona światłem górno
– bocznym. Światło pada zarówno z góry jak i z boku postaci.
Wybranie konkretnego kierunku świecenia światłem nie jest przypadkowe – ma bowiem
wpływ na to, jak prezentuje się oświetlany obiekt/postać. Wyobraźcie sobie następujące
sytuacje portretowe:
Świecenie postaci z przodu – efekt: brak cieni na twarzy, twarz równomiernie
wyeksponowana.
Świecenie postaci z tyłu – efekt: twarz modela ukryta w cieniu, wyeksponowana zostaje
sylwetka, która nam się „zaświeci” i wyraźnie zarysuje
Świecenie postaci z góry – efekt: Powstają cienie, w których chowają się oczy, mimo iż
widzimy twarz modela, nie jesteśmy w stanie dostrzec jego oczu.
Świecenie z dołu – efekt: twarz nabiera nowego wyrazu, robi się bardziej demoniczna i
odrealniona
Świecenie z boku (prawego lub lewego) – efekt: 1/2 twarzy modela jest wyraźnie oświetlona,
druga 1/2 twarzy chowa nam się w kompletnej ciemności.
Można a nawet trzeba stosować różne modyfikacje podanych kierunków (np. świecenie z
przednio-boczne).
Ćwiczenie z latarką i zaprezentowanie uczniom efektu zmieniania kierunków świecenia.
Pamiętajcie, że zazwyczaj nie macie do czynienia tylko z jednym źródłem światła i może ono
mieć różne kierunki. Np. postać oświetlona jest z przodu równomiernie jednym źródłem
światła, a za nią ustawione jest drugie źródło światła, które wydobywa jej kontur (tzw. światło
kontrowe).
Charakter światła
Światło może mieć różny charakter, to znaczy może być światłem miękkim lub światłem
twardym. Stosuje się specjalne nakładki na lampy, które dają właśnie światło miękkie lub
twarde.
Ćwiczenie z latarką i zaprezentowanie efektu światła miękkiego (do zmiękczenia używamy
kalki technicznej) i światła twardego (czyli samej latarki). Można powtórzyć ze zmiękczającą
nakładką i bez niej ćwiczenie obrazujące efekt zmiany kierunków świecenia.
Jaka jest różnica? Otóż zastosowanie miękkiego źródła światła powoduje, iż nie mamy tak
wyraźnej, twardo zarysowanej granicy pomiędzy światłem i cieniem.
Natężenie światła
Źródło światła może świecić z różną intensywnością, czyli natężeniem. Może być to światło
mocne lub światło, które zaledwie wydobywa jakiś szczegół. Lampy wykorzystywane do
oświetlania planów filmowych mają specjalne przełączniki, które pozwalają zwiększać lub
zmniejszać natężenie, z jakim świecą.
Ćwiczenie z latarką i zaprezentowanie efektu intensywnego i słabego natężenia światła –
latarkę przybliżamy i oddalamy od twarzy. Można powtórzyć ćwiczenie łącząc z poprzednimi
ćwiczeniami obrazującymi kierunek świecenia oraz charakter oświetlenia, wprowadzając
różne warianty i je ze sobą porównując (np. światło górno-boczne, twarde, świecące
intensywnie, czyli blisko, lub światło przednio-boczne, miękkie, świecące intensywnie, czyli
blisko itp.
Temperatura barwowa światła
Światło posiada swoją własną temperaturę barwową. Na pewno zaobserwowaliście, że gdy
robicie zdjęcia czasem wychodzą Wam one niebieskie, czasem bardziej czerwone a innym
razem takie, jakie mają być. Wszystko zależy od tego, jak ustawiony jest balans bieli i czy jest
on dostosowany do otaczającego nas oświetlenia (dominującego) . Inną temperaturę barwową
ma bowiem światło zachodzącego słońca, światło pochodzące z żarówki lub oświetlenia
ledowego.
Ale światłu można nadać także barwę taką, jakiej potrzebujemy, stosując różne filtry
efektowe, np. niebieski, zielony, pomarańczowy. Nie mylcie jednak tego z temperaturą
barwową właściwą dla danego źródła światła.
Światło dzienne (zastane) / światło studyjne (kreowane)
W filmie używa się światła ciągłego (nie błyskowego jak w przypadku fotografii). Zazwyczaj
nie jest ono przypadkowe – daną scenę dopracowuje się, aranżując odpowiednie ustawienie
świateł. Zatem ma się pełną kontrolę nad efektem końcowym . Lampy można bowiem
dowolnie ustawiać, zatem można zmieniać natężenie światła, kierunek padania światła,
temperaturę barwową – w zależności jakiego rodzaju światła użyjemy - oraz charakter
światła.
Istnieje także światło zastane, czyli takie źródło światła, nad którym nie do końca panujemy.
Ono bardzo często pojawia się w dokumencie. Jest to taki rodzaj światła, które „zastaliśmy”
podczas kręcenia danego ujęcia i nie możemy zmienić jego barwy, natężenia, kierunku
padania, charakteru (miękkie, twarde).
Pamiętajcie także, że światło może być również podzielone na światło dzienne, jak i sztuczne.
I bądźcie świadomi, że światłem sztucznym można śmiało wykreować charakter światła
dziennego.
Następnie razem z uczniami metodą burzy mózgów zostaną opracowane pytania kluczowe,
by mogli obserwować światło w filmie w sposób ukierunkowany, np.:
1. Jakie są twoje ogólne wrażenia/spostrzeżenia na temat wykorzystania światła w filmie i
jego roli?
2. W jaki sposób wykorzystano natężenie światła? Zwróć uwagę na wybrane sceny.
3. W jaki sposób wykorzystano temperaturę światła? Zwróć uwagę na różne kolory światła czemu służą w różnych scenach?
4. W jaki sposób wykorzystano kierunek padania światła w różnych scenach? Jakie elementy
przestrzeni wydobywa?
5. Czy światło może pełnić funkcję symbolu w tym filmie?
Po opracowaniu zagadnień uczniowie oglądają film, mogą też sporządzać notatki.
Po obejrzeniu filmu dzielą się spostrzeżeniami i uwagami odnośnie problemów kluczowych
związanych ze światłem.
Kolejna etapem zajęć jest analiza wybranych scen/sekwencji filmu.
Uczniowie oglądają sceny, mając przed sobą kluczowe słowa. Prowadzą ukierunkowaną
analizę z pomocą nauczyciela.
Np.
scena I (1.00 - 1.20 min.)
Zimne światło o średnim natężeniu podkreśla szarość zamykających się drzwi celi, a
następnie nogi więźniarek idących w górę po schodach. Perspektywa żabia, wzmocniona
przez światło padające z tyłu kobiet, obejmuje same nogi, co w jakiś sposób depersonifikuje
je, odbiera indywidualność, a nawet reifikuje, zważywszy na surowość więziennych reguł.
Drogę wzwyż, po schodach, można odczytać też jako ilustrację tytułu (początek drogi ku
przemianie, ku wolności...). Która z nich potrafi wspiąć się po tej drodze, odmienić swoje
życie? Główna bohaterka temu podoła, znalazła właściwy "punkt wyjścia", pokonuje kolejne
"schody", prowadzące do nowego życia.
W głębi sceny, po lewej stronie schodów widoczny jest jasny prostokąt przestrzeni za kratą,
oświetlony światłem naturalnym, jak symbol niedostępnej (na razie) wolności.
scena II (7.20 - 8.10 min.)
Od słów : "Śniła mi się babcia..."
Światło sztuczne, o miękkiej, ciepłej barwie pada na twarz bohaterki. Wydobywa ją z
mrocznej przestrzeni celi. Podkreśla intymność wyznania, nadzieję Anety na wybaczenie.
Słabe natężenie światła, dominujące w scenach więziennych, potęguje wrażenie izolacji, itd.
scena III (11.30 - 12.20 min.)
Od słów : "Kiedy urodziłam malutką, byłam naprawdę szczęśliwa..."
Scena ukazuje błękitny prostokąt nieba pomiędzy szarymi murami, widziany z perspektywy
żabiej. Widok nieba przesłonięty jest drucianą siatką, uniemożliwiającą ucieczkę (zapewne
spacerniak). Światło naturalne, o dużym natężeniu, padające z góry, potęguje kontrast dwu
światów: córka należy do "błękitnego", jasnego świata, Aneta do "szarego" świata za
więziennym murem. W kolejnym kadrze naturalne zimne światło oświetla więzienny mur,
w którym widoczne jest światło okna więziennej celi, spowitego kolczastym drutem.
Wskazuje na tymczasowy "dom" Anety.
Zadanie domowe:
Zanalizuj światło w jednej scenie filmu ( 1.30 - 1.40 min.)
opracowanie:
Anna Broniek, Iwona Sandecka, Mirosława Tomasik - LO im. M. Kopernika w Tuchowie
Agnieszka Grzesiak - MDK im. J. Korczaka w Krakowie