135 POSTANOWIENIE z dnia 19 maja 2004 r. Sygn. akt Ts 137/03

135
POSTANOWIENIE
z dnia 19 maja 2004 r.
Sygn. akt Ts 137/03
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jerzy Ciemniewski – przewodniczący
Teresa Dębowska-Romanowska – sprawozdawca
Janusz Niemcewicz,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 29 grudnia 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze
konstytucyjnej Mieczysława Wochenia,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 23 lipca 2003 r.
zakwestionowano zgodność art. 113 § 1, art. 116 oraz art. 3935 ustawy z dnia 17 listopada
1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2, art. 32
ust. 1 oraz art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Uzasadniając niekonstytucyjność
zaskarżonych przepisów skarżący wykazywał, iż skoro na mocy art. 113 § 1 k.p.c., po
przeprowadzeniu, na podstawie art. 116 k.p.c., badania stanu majątkowego osoby
wnoszącej o zwolnienie od kosztów sądowych, nie można, biorąc dodatkowo pod uwagę
stan zdrowia skarżącego, uzyskać zwolnienia od kosztów sądowych, to stanowi to
naruszenie art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. konstytucyjnej zasady równości – tylko
ten, kto jest zdrowy i posiada majątek może dochodzić swych praw przed sądem – a także
wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji prawa do sądu. Przedstawiając zarzuty w
stosunku do art. 3935 k.p.c. pełnomocnik skarżącego wskazał na jego nieprecyzyjność,
polegającą na tym, iż nie określone w nim zostały dokładnie warunki, przykładowo takie w
jakich znajdował się skarżący, przy zaistnieniu których nie mogłoby dochodzić do
odrzucenia kasacji. W swym obecnym kształcie, przepis ten zaś narusza konstytucyjną
zasadę równości wobec prawa wyrażoną w art. 2 i 32 Konstytucji oraz zasadę jawnego i
sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy i
niezależny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Skarga konstytucyjna sformułowana została w oparciu o następujący stan
faktyczny. Postanowieniem z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) Sąd Okręgowy w
Piotrkowie Trybunalskim odmówił zwolnienia skarżącego od kosztów wpisu od apelacji.
Zażalenie na powyższe postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z 25 czerwca 2002 r. (sygn. akt I ACz 548/02), doręczonym
skarżącemu najpóźniej w dniu 9 lipca 2002 r. Ponieważ wpis od apelacji nie został przez
skarżącego uiszczony, Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowieniem z 21
sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) odrzucił apelację skarżącego. Zażalenie na
powyższe postanowienie zostało oddalone przez Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem
z 19 lutego 2003 r. (sygn. akt I ACz 159/03). Następnie skarżący wystąpił z kasacją, która
została odrzucona postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17 kwietnia 2003 r.
(sygn. akt I ACz 159/03), doręczonym skarżącemu 28 kwietnia 2003 r. Naruszenie
konstytucyjnych praw lub wolności, których ochronie służyć miało wystąpienie ze skargą
konstytucyjną, wiązane jest przez skarżącego z wydaniem wszystkich, poza
postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17 kwietnia 2003 r., wskazanych powyżej
orzeczeń, przy czym z uzasadnienia skargi, jak i z pisma procesowego nadesłanego w
odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK wynika, iż naruszenia tego upatruje on przede
wszystkim w stanowiącej konsekwencję odrzucenia apelacji niemożności dochodzenia
przed sądem swych praw.
Postanowieniem z 29 grudnia 2003 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania
skardze dalszego biegu, wskazując, iż zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, naruszenie
przysługujących skarżącemu praw lub wolności konstytucyjnych, których ochrony domaga
się on we wniesionej skardze, musi być wynikiem wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w
oparciu o przepis, którego konstytucyjność się kwestionuje. Ponieważ skarżący naruszenie
tych praw wiąże przede wszystkim z odrzuceniem apelacji przez postanowienie Sądu
Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 21 sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01),
którego podstawy nie stanowił żaden z zaskarżonych przepisów, przeto uzasadnia to
odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Jednakże nawet przyjęcie, iż to
wydane przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowienie z 8 maja 2002 r.
(sygn. akt I C 297/01) odmawiające zwolnienia od kosztów sądowych stanowi ostateczne
rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, którego normatywną podstawą był
bez wątpienia jeden z zaskarżonych przepisów, tj. art. 113 § 1 k.p.c., nie przesądza jeszcze
o przekazaniu skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania, ze względu na
przekroczenie trzymiesięcznego terminu do jej wniesienia, liczonego od daty doręczenia
rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej od wskazanego postanowienia
tj. od 9 lipca 2002 r.
Niezależnie od powyższego, odmowa nadania dalszego biegu skardze
konstytucyjnej została uzasadniona nie wykazaniem związku pomiędzy treścią
zaskarżonych przepisów a prawami konstytucyjnymi, których naruszenie stanowiło
legitymację prawną do wniesienia niniejszej skargi konstytucyjnej.
W nadesłanym na powyższe postanowienie zażaleniu pełnomocnik skarżącego
zakwestionował przede wszystkim tezę Trybunału Konstytucyjnego, według której
zaskarżony art. 113 § 1 k.p.c. nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia odrzucającego
apelację skarżącego. Uzasadniając swój pogląd pełnomocnik skarżącego podnosi, iż
przyczyną odrzucenia tego środka odwoławczego było nie zwolnienie skarżącego od wpisu
od apelacji. Wykazując w dalszej kolejności, na czym polega niekonstytucyjność
zaskarżonego przepisu stwierdza, iż nie zwolnienie od kosztów sądowych osoby, która nie
jest w stanie ich ponieść, prowadzi do zamknięcia takiej osobie drogi do sprawiedliwego i
jawnego rozpatrzenia sprawy. Uzasadniając w dalszej kolejności naruszenie prawa do sądu
przez art. 3935 k.p.c. argumentuje, iż nie zaistniałoby ono gdyby na postanowienie sądu
odrzucające apelację służyła kasacja. Pełnomocnik skarżącego nie odniósł się przy tym do
stanowiska Trybunału stwierdzającego, iż przepis ten nie stanowił podstawy żadnego ze
wskazanych w skardze rozstrzygnięć, ani też nie zakwestionował w ogóle przesłanek
odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 116 k.p.c.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
2
Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na
uwzględnienie.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego treść zażalenia nie dostarcza żadnych
argumentów podważających przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze
konstytucyjnej. Przede wszystkim podkreślić należy, iż w zażaleniu nie ustosunkowano się
w ogóle do podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie
art. 116 k.p.c. i 3935 k.p.c., które to przepisy, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, nie
stanowiły podstawy normatywnej żadnego ze wskazanych w skardze jako ostateczne
rozstrzygnięć, co samodzielnie przesądza o niemożności kontroli ich konstytucyjności w
trybie skargi konstytucyjnej. Nie zakwestionowano także ustaleń dotyczących wniesienia
skargi konstytucyjnej po upływie ustawowego terminu w przypadku, w którym
zaakceptuje się stanowisko, iż naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności łączyć
należy z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowienia z 8
maja 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych. Jedyny
zarzut, który został sprecyzowany we wniesionym zażaleniu dotyczy odmowy uznania
przez Trybunał Konstytucyjny art. 113 § 1 k.p.c. za podstawę postanowienia Sądu
Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 21 sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01)
odrzucającego apelację.
Rozpatrując wniesione zażalenie Trybunał Konstytucyjny raz jeszcze pragnie
podkreślić, iż zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi może być tylko
zarzut niekonstytucyjności przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie
których ostatecznie rozstrzygnięto o przysługujących skarżącemu prawach lub
wolnościach konstytucyjnych. Koresponduje to z funkcją, jaką przypisuje się skardze
konstytucyjnej, która stanowić ma środek ochrony, służący wyeliminowaniu z systemu
prawnego takich przepisów, których zastosowanie prowadzi do naruszenia
przysługujących skarżącemu praw lub wolności określonych w Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny w pełni akceptując postanowienie o odmowie nadania
dalszego biegu skardze konstytucyjnej, chciałby jedynie ustosunkować się do
przedstawionej we wniesionym zażaleniu polemiki ze stanowiskiem wyrażonym w
zaskarżonym postanowieniu, stwierdzającym iż art. 113 § 1 k.p.c. nie stanowił
normatywnej podstawy postanowienia Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 21
sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) odrzucającego apelację. Uzasadniając swój pogląd
pełnomocnik skarżącego podnosi, iż przyczyną odrzucenia apelacji było nie uzyskanie
zwolnienia od kosztów sądowych, których skarżący nie był w stanie sam uiścić. Nie
negując faktu istnienia wskazanej zależności, Trybunał Konstytucyjny chciałby wpierw
zaznaczyć, iż wykazywany związek przyczynowy zachodzi, zdaniem skarżącego,
pomiędzy odrzuceniem apelacji a niezwolnieniem od kosztów sądowych, o którym to
rozstrzygnął Sąd Okręgowy w Piotrkowie w postanowieniu z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I C
297/01), a nie pomiędzy odrzuceniem apelacji a zaskarżonym przepisem. Nie ma przy tym
większego znaczenia fakt, iż przepis ten, określający przesłanki, przy których zaistnieniu
strona może domagać się zwolnienia od kosztów sądowych, stanowił niewątpliwie
podstawę powyższego postanowienia. Nie można jednak uznać, iż uzasadnia to
automatycznie uznanie tego przepisu za podstawę innego orzeczenia, którego treść w jakiś
sposób została zdeterminowana stanem faktycznym powstałym na skutek wydania
wskazanego postanowienia. Ponadto, wbrew temu co zdaje się twierdzić skarżący, przepis
ten nie tylko nie zamyka drogi sądowej, lecz nawet stanowi gwarancję, iż droga ta nie
będzie zamknięta dla osób, których nie stać na opłacenie kosztów sądowych. Co należy
wyraźnie podkreślić, skarżący ani w skardze konstytucyjnej, ani we wniesionym zażaleniu
nie wysuwa żadnych zarzutów skierowanych przeciwko przesłankom decydującym o
zwolnieniu danego podmiotu od kosztów sądowych. Naruszenie praw zdaje się bardziej
3
wiązać z samą sytuacją, w której uznanie przez sąd tych przesłanek za niespełnione
prowadzi do odmowy zwolnienia od tych kosztów, a w dalszej kolejności do odrzucenia
apelacji. Trybunał Konstytucyjny raz jeszcze chciałby podkreślić, iż odrzucenie tego
środka odwoławczego było konsekwencją nieopłacenia wpisu od apelacji przez
skarżącego. Norma nakazująca odrzucenie apelacji w takiej sytuacji, zawarta jest w art. 16
ust. 3 ustawy o kosztach sądowych, który jednak nie został zakwestionowany w
przedmiotowej skardze. Reasumując, nie zachodzą, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego,
żadne przesłanki uprawniające do przyjęcia, iż zaskarżony art. 113 § 1 k.p.c., stanowił
normatywną podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia, a więc że zdeterminował on treść
postanowienia o odrzuceniu apelacji w taki sposób, iż doprowadziło to do naruszenia praw
lub wolności konstytucyjnych, czego stwierdzenie dopiero warunkuje dopuszczalność
badania jego konstytucyjności w trybie skargi konstytucyjnej.
Na marginesie Trybunał Konstytucyjny pragnie podkreślić, iż niemożność
przekazania do merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej w zakresie art. 3935
k.p.c. wynikała przede wszystkim z faktu, iż nie stanowił on podstawy żadnego ze
wskazanych w skardze jako ostateczne rozstrzygnięć. Wprawdzie na podstawie tego
przepisu wydano postanowienie z 17 kwietnia 2003 r. (sygn. akt I ACz 159/03) o
odrzuceniu kasacji, jednakże skarżący wyliczając w piśmie procesowym nadesłanym w
odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego wzywające do
uzupełnienia braków skargi, rozstrzygnięcia, z których wydaniem wiąże naruszenie
przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych, nie wskazał tego postanowienia.
Jest to przesądzające dla Trybunału Konstytucyjnego, który zgodnie z art. 66 ustawy z dnia
1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) związany
jest granicami skargi konstytucyjnej.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione
postanowienie z 29 grudnia 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze i
nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.
4