Polonistyczne strony WWW: postmodernistyczna koncepcja

Anna Ślósarz
[email protected]
Instytut Filologii Polskiej
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN
Kraków
Polonistyczne strony WWW:
postmodernistyczna koncepcja przedmiotu
Edukacja XXI wieku realizowana jest w kontekście elektronicznych technologii oraz
dynamicznie zmieniającej się struktury społecznej i zawodowej ludności. Oddalanie praktyki
dydaktycznej od codziennych potrzeb i doświadczeń powoduje stresy zarówno nauczycieli,
jak też uczniów oraz ich rodziców. Uczeń większość wiadomości zdobywa poza szkołą,
która z coraz większym trudem spełnia zadania edukacyjne, zwłaszcza formacyjne. Ważną
rolę mają więc wortale edukacyjne, wśród nich polonistyczne. Ich struktura uwarunkowana
jest możliwościami zastosowanych narzędzi komunikacyjnych, redefiniuje treści
przedmiotowe z właściwych epoce industrialnej, modernistycznych (uporządkowanych,
zamkniętych, jednoznacznych, osadzonych w tradycji) na charakterystyczne dla epoki
informacji, postmodernistyczne: relatywistyczne, intuicyjne, eklektyczne, technologicznie
wyrafinowane, ponadkulturowe [por. Morbitzer, 2005].
Przedmiot język polski nie jest tylko poznawaniem literatury i języka. W dobie
dostępności informacji cele jego nauczania to opanowanie zasad skutecznej komunikacji
w mowie i piśmie oraz interpretowania tekstów i ich różnorodnych, kulturowych kontekstów.
Zenon Uryga określił pod koniec XX wieku cztery wymiary przedmiotu język polski:
instrumentalny (zdobywanie narzędzi do uczenia się oraz uczestnictwa w życiu
zbiorowości), historyczny (poznawanie dziedzictwa kulturowego), filozoficzno-społeczny
(zdobywanie wiedzy psychologicznej, socjologicznej, poznawanie norm etycznych)
i estetyczny (przeżywanie sztuki, rozbudzanie kreatywności) [Uryga, 1996, s. 15-30].
Według Bożeny Chrząstowskiej w nauczaniu polskiego ważne są: wielowymiarowość
interpretacji, oryginalność, przeżycie estetyczne, wrażliwość odbiorcy (społeczna,
indywidualna), własna skala wartości, uzdolnienia artystyczne, preferencje indywidualne
[Chrząstowska, 2009, s. 17]. Kształcenie takich umiejętności wymaga poznania uzdolnień
i potrzeb uczniów. Dlatego na lekcjach polskiego konieczne jest zindywidualizowane
podejście nauczyciela do ucznia. Jest to wyzwanie edukacyjne, wynikające z koniecznej
dla skutecznego uczenia personalizacji usług. Dlatego polonistyczne wortale współistnieją
ze specjalistycznymi forami dyskusyjnymi (np. forum językoznawców, polonistyka.edu.pl).
Administratorzy wortali zawsze umożliwiają użytkownikom kontakt, pozwalający na
zdefiniowanie problemu. Nauczanie XXI w. polega bowiem na rozumieniu, a nie
pamięciowym opanowywaniu powszechnie dostępnych informacji.
Elektroniczne bazy danych i Internet stały się dla uczniów nieformalnym
środowiskiem rozwoju oraz narzędziem poznawania świata. Funkcje te pełnią poza kontrolą
11
szkoły, rodziny, Kościoła. Dlatego edukacyjne strony www – a nie system szkolny –
odzwierciedlają i współtworzą rzeczywisty kształt przedmiotu o nazwie język polski.
Cel, przedmiot i sposób badania
Celem badania było określenie koncepcji przedmiotu język polski, wpisanej przez
Administratorów w strukturę uporządkowania treści na stronach www. Wytypowano trzy
polonistyczne wortale: Polonistycznie.info, Serwis Humanistyczny „Hamlet” (dalej: Hamlet),
STAROPOLSKA ON-LINE oraz dwa tematyczne fora i dwa wortale, odnalezione przy
pomocy wyszukiwarki Google po wpisaniu haseł język polski, forum polonistyczne: forum
językoznawców, język-polski.pl (wraz z język-polski.pl. Pamiętnik sieciowy admina portalu
tematycznego język-polski.pl), Pogotowie polonistyczne, polonistyka.edu.pl – Polonistyczne
forum dyskusyjne (dalej: polonistyka.edu.pl).
Odnosząc się do strony głównej, badano układ hiperłączy do podstron oraz ich
zawartość, zwracając uwagę na przewidywanego adresata.
Nazwa
forum
językoznawców
Układ menu
Adresaci
Języki (2235 postów, w tym Język polski 102),
Ogólnodostępne
Językoznawstwo (1439), Inne (346)
forum tematyczne
Blogi, Forum (337 postów), Pobieralnia, Filologia
Nauczyciele,
język-polski.pl
polska (6 działów), Nauczyciel (5 działów), Uczeń
uczniowie, studenci
(7 działów), Socjologia (2 działy)
Gramatyka, Ortografia, Pisemne formy
Pogotowie
wypowiedzi, Rodzaje i gatunki literackie, Testy,
Uczniowie
polonistyczne
Wirtualna czytelnia, Słowniczek polonistyczny,
gimnazjów
Pomoc
Notatki z lektur (11), Notatki z opracowań (4),
Ogólnodostępny
Polonistycznie. Interpretacje (0), Recenzje (5), Prace (2) Pytania
serwis do promocji
info
z egzaminów (1), Wiersze (1170), Opowiadania
publikacji
(27), Refleksyjnie (24)
O forum (2 posty), Aktualności (113), Uczę się
Studenci UJ, UW,
polonistyka.edu.pl
(1668), Tematycznie (418), Porady (78),
UG, UMK, UMCS,
Off Topic (173), Polonistyka Lab (98).
UAM
Licealiści,
Uczeń (9), Nauczyciel (9), Teksty (11 działów, ok.
Hamlet
nauczyciele
650), Konteksty (6 działów), Varia (6 działów)
poloniści
Średniowiecze (12 działów), Renesans
(17 działów), Barok (26 działów), Konteksty (6),
STAROPOLSKA
Tradycja (5), Linki (10), Bibliografia 2000- (10),
Studenci,
ON-LINE
pracownicy naukowi
Wydarzenia, Downlowad, Księga gości,
Napisali o nas, Dziękujemy, Słownik staropolski,
Spod oczka
12
Modernizm w strukturze polonistycznych stron internetowych
Dominują zaprojektowane przez administratorów statyczne, modernistyczne
struktury treści, adresowane do określonych grup użytkowników: uczniów, studentów,
nauczycieli, autorów (Pogotowie polonistyczne, Hamlet, Polonistycznie.info,
STAROPOLSKA ON-LINE). Wiedza literaturoznawcza porządkowana jest według epok
(Hamlet, Pogotowie polonistyczne, STAROPOLSKA ON-LINE). Nauka o języku, dzielona
na gramatykę, ortografię, stylistykę i teorię literatury, bywa oderwana od kształcenia
literackiego (Pogotowie polonistyczne). Układ ten uwarunkowany jest zarówno dążeniem
do uporządkowania zawartości wortali, jak i encyklopedycznym charakterem nauczania
przedmiotu. Rozbudowana faktografia (np. w język-polski.pl mapa mentalna z ok. 4000
zapisów) nie pozwala na zamknięcie wpisu – stąd też nieaktywne zakładki
Polonistycznie.info, Pogotowia polonistycznego. Takie struktury wynikają z zamysłu
administratorów, a nie treści przedmiotu.
Na polonistycznych stronach brakuje hiperłączy do specjalistycznych czasopism,
teatru, stron muzycznych, naukowych, elektronicznych bibliotek (wyjątki: Hamlet,
STAROPOLSKA ON-LINE). język-polski.pl co prawda zawiera zakładkę Teksty lektur,
wierszy – otwiera ona jednak sygnał błędu. W Pogotowiu polonistycznym wpisano autorów
i tytuły, lecz tekstów brak. W Hamlecie funkcjonują galeria i biblioteka, zawierająca krótkie
teksty literackie i fragmenty naukowych opracowań. W STAROPOLSKIEJ ON-LINE
biblioteka złożona jest z tekstów, grafik i opracowań – w tym studenckich prac. Choć
podstawowym elementem nowej komunikacji jest oddziaływanie obrazem [TruszkowskaWojtkowiak, Wojtkowiak, 2008, s. 269], na stronach brak elementów graficznych,
wykonanych w technologii Flash, semantycznej funkcji kolorów i ruchu. Wynika to
prawdopodobnie z problemów technicznych.
Otwarte fora są moderowane i zawierają porady techniczne: polonistyka edu.pl
działy: Zasady korzystania z forum (2 tematy, 2 posty) i Funkcjonowanie forum (20 tematów,
98 postów); forum językoznawców: Sprawy techniczne (39 tematów, 212 postów). Obydwa
fora zawierają też podstrony FAQ. Podobnie funkcjonuje międzynarodowe International
Lingvoforum (573 posty, 51 wątków, 59 zarejestrowanych użytkowników) – dział
Administration. Każde z forów zawiera ostrzeżenia o karach, przewidywanych dla
nieprzestrzegających regulaminu: zablokowanie pisania postów oraz wejścia na forum.
Często pojawiają się tematy, związane z pisemnym egzaminem maturalnym. Wynika
to z wiązania jakości pracy nauczyciela z wynikami zewnętrznej matury jego uczniów.
Wortal język-polski.pl zawiera zakładkę Matura, w Hamlecie działy takie znajdują się
zarówno w zakładce Uczeń, jak i Nauczyciel. Na forach tematycznych dominują natomiast
problemy związane z ustną prezentacją, co wynika z samodzielności ucznia w jej
przygotowywaniu i posługiwaniu się elektronicznymi komunikatorami. W przypadku
otwartego forum studenckiego polonistyka.edu.pl tematyka maturalna zdominowała
pozostałe: Matura 2009 z języka polskiego (1402 posty), Studia (266), Językoznawstwo
(234), Hyde Park (152), Funkcjonowanie forum (98), Ogłoszenia drobne (91). Rozpoczęto
też dyskusje o zmianach układu forum językoznawców: Takie małe getto dla maturzystów
można by zrobić ;). Byłby z nimi spokój [Ein, podstrona Zmiany na forum językoznawców].
Uczestnictwo wielu osób generuje problemy ze strukturalizacją całości. Dlatego na forum
13
językoznawców umieszczono dział Gdzie znajdę coś o...? Jeśli nie wiesz, gdzie umieścić
swój post, napisz go tutaj. Administratorzy umieszczają też informacje o przenoszeniu
wpisów.
Wymagania techniczne Administratorów są zróżnicowane. Strony umieszczane
bywają na serwerze e-mouse group (Hamlet), Wirtualnej Polski (Pogotowie polonistyczne),
tworzone w języku HTML (Pogotowie polonistyczne), PHP i JavaScript (Hamlet), systemie
Joomla! (język-polski.pl). Obydwa fora dyskusyjne utworzone zostały na funkcjonującej
od 2000 r. licencji Open Source phpBB: polonistyka.edu.pl w 2000 r. (613 zarejestrowanych
użytkowników), a forum językoznawców w 2003 r. (886 zarejestrowanych użytkowników).
Liczby te świadczą, że strony internetowe są przez współczesnych uczniów i studentów
traktowane jako narzędzia wspólnego tworzenia wiedzy. Zaspokajają potrzeby
użytkowników, o czym świadczy merytoryczny poziom ożywionych dyskusji, połączony
z nawiązywaniem przyjaznych interakcji, zabarwionych wyrafinowanym poczuciem humoru.
Postmodernistyczne elementy w strukturze polonistycznych stron
internetowych
Interaktywność pociąga za sobą postmodernistyczny układ strony i treści
przedmiotowych. Obejmuje logowanie, odnajdywanie informacji za pomocą wewnętrznych
wyszukiwarek, zamawianie powiadomień o nowych wpisach, głosowania, wpisy do Księgi
gości (Hamlet, STAROPOLSKA ON-LINE), pobieranie programów lub materiałów (językpolski.pl zawiera Pobieralnię dokumentów, gier edukacyjnych, programów, zdjęć itp.,
STAROPOLSKA ON-LINE – zagadnień egzaminacyjnych), umieszczanie wpisów pod
zakładkami (język-polski.pl, Polonistycznie.info i Hamlet), komentarzy (Polonistycznie.info,
język-polski.pl), wewnętrzne blogi (język-polski.pl, Hamlet), fora dyskusyjne (forum
językoznawców, język-polski.pl, polonistyka.edu.pl). Każda ze stron umożliwia kontakt
z Administratorem.
Wykorzystanie narzędzia Joomla! pozwoliło w wortalu język-polski.pl na liczne
hiperłącza, podstrony i dodatki, np. komentarze użytkowników, system RSS (nieaktywny).
Informacje o literaturze obejmują działy: Syntezy epok – mapy myśli, Notatki z lekcji,
Wiedza o lekturach, Teksty lektur, wierszy (podstrona w budowie), Nasze teksty, Jak
analizować poezję?, Konkursy, Najnowsze konkursy (wśród nich XL Olimpiada Literatury
i Języka Polskiego). Struktura ta uzupełniona jest motywami literackimi. Korzystanie z tak
opracowanego wortalu pozwala użytkownikowi na poruszanie się po indywidualnych
ścieżkach. Drobne usterki, np. Skubrie w tomacie zamiast Skumbrie w tomacie, R. Bera
zamiast R. Ber w język-polski.pl świadczą, że opracowanie tej strony przekracza możliwości
jednego człowieka. Dlatego pojawia się redagowanie zespołowe (fora dyskusyjne, Hamlet,
jezyk-polski.pl, STAROPOLSKA ON-LINE). W przypadku większości stron trudno
zidentyfikować dane personalne administratora (wyjątki: STAROPOLSKA ON-LINE,
Pogotowie polonistyczne). Współtworzone są przez administratora, moderatorów
i użytkowników – efekty ich pracy (podpisane imionami i nazwiskami lub pseudonimami)
podlegają publicznej ocenie. Interaktywność, określona przez Wojciecha Bobrowicza jako
cecha charakterystyczna kultury początku XXI wieku [Bobrowicz, 2006, s. 48] wymogła
zatem modyfikację roli nauczyciela, aktywizację ucznia i rozszerzenie treści nauczania.
14
Obecne są reklamy. Zamieszcza je np. Polonistycznie.info – oferty bankowe,
pisania prac na zamówienie, odchudzania, porównywania cen, poznania daty śmierci.
Stematyzowane reklamy Google AdSense pozwalają jednak nie tylko na pokrycie części
kosztów utrzymania strony, lecz także odnoszą jej treści do współczesnych kontekstów.
W wortalu jezyk-polski.pl otwarcie podstrony Sztuka pisania wywołuje szkolne formy
wypowiedzi (Charakterystyka, Esej, Felieton, Opis, Opowiadanie, Plan, Recenzja, Reportaż,
Rozprawka, Streszczenie, Wywiad) – które zostają uzupełnione przez reklamy o CV, List
motywacyjny, a przy dokładniejszym przeszukaniu formularze PIT (ze strony money.pl),
Wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego, Rozwiązanie umowy o pracę, a nawet
Cofnięcie wypowiedzenia przez pracownicę w ciąży ze strony pracuj.pl. W ten sposób język
polski okazuje się przedmiotem, uczącym funkcjonowania w złożonej rzeczywistości.
Fora i wortale służą do porozumiewania się z użytkownikami. język-polski.pl
informuje o olimpiadzie polonistycznej i konkursach, a STAROPOLSKA ON-LINE
zamieszcza plakaty o konferencjach naukowych i zapisane w formacie PDF zagadnienia
egzaminacyjne dla studentów. Automatycznie zapisywane daty i godziny z minutami
kolejnych wpisów na tematycznych forach dyskusyjnych pozwalają na stwierdzenie, że fora
spełniają zadanie szybkiego rozwiązywania specjalistycznych problemów. Wątpliwości
bywają rozstrzygane w ciągu minut przez kilku uczestników dyskusji, nawet w godzinach
nocnych (np. problem odmian języka norweskiego: bokmal i nyronsk na forum
językoznawców 6 IX 2007 r., 00.37 – 00.45, czterech uczestników). Natomiast prośby
maturzystów o pisanie prezentacji pozostawiane są – zgodnie z wcześniejszą deklaracją
– bez odpowiedzi, co również jest dla użytkowników ważnym komunikatem.
W tworzonych przez nauczycieli wortalach zaznacza się strukturalistyczne
ujmowanie literatury i języka oraz brak współczesnych teorii literackich i językowych
(Pogotowie polonistyczne). W komercyjnym wortalu Polonistycznie.info umieszczono
nadesłane teksty, lecz poradnik sztuki pisania pojawia się tylko w reklamie. Jednak
w pozostałych wortalach pojawiają się wskazówki dydaktyczne i narzędzia analitycznointerpretacyjne. Zamieszczają je język-polski.pl, STAROPOLSKA ON-LINE i Hamlet,
w którym na drodze przywołania przystępnych fragmentów literatury naukowej
wytłumaczone są m.in. takie pojęcia, jak Dekonstrukcja (J. Culler), Hermeneutyka
(R. Handke), Krytyka tematyczna (A. Baluch), Różnia (J. Derrida), Symbol (C. G. Jung).
Wewnętrzne odsyłacze do terminów zamieszczone są np. na podstronach Interpretacja
utworów literackich i O poezji – czyli jak zanalizować i zinterpretować tekst poetycki.
Strony internetowe: postmodernistyczna struktura przedmiotu język polski
Nowoczesne narzędzia komunikowania umożliwiają strukturalizowanie treści
nauczania w sposób określony praktycznymi i poznawczymi potrzebami ucznia. Modelują
struktury polonistycznych forów i wortali – oraz postmodernistyczny kształt przedmiotu:
otwarty na realia współczesności, interdyscyplinarne ujmowanie wiedzy oraz kształcenie
dojrzałego uczestnictwa we współczesnej kulturze. Nie tworzą możliwości potocznego
rozumienia języka polskiego jako poznawania lekturowego kanonu [Kłakówna, 2009, s. 62].
15
Bibliografia i netografia
Bednarz R.: Serwis Humanistyczny „Hamlet”. http://hamlet.pro.e-mouse.pl/index.php
[dostęp 4.06.2009]
Bobrowicz W.: Internet, kultura, edukacja. UMCS, Lublin 2006
Chrząstowska B.: W trosce o szkołę i język polski. „Polonistyka” 2009, nr 1
International Lingvoforum. http://lingvoforum.org/ [dostęp 6.06.2009]
Kłakówna Z. A.: Okopy przeświadczeń potocznych. „Polonistyka” 2009, nr 5
Mazurkiewicz R.: STAROPOLSKA ON-LINE. http://staropolska.pl/ [dostęp 4.06.2009]
Morbitzer J.: Postmodernistyczne konteksty Internetu. http://www.ap.krakow.pl/ptn/ref2005
[dostęp 5.06.2009]
Polonistycznie.info. http://polonistycznie.info/ [dostęp 4.06.2009]
polonistyka.edu.pl. http://polonistyka.edu.pl/ [dostęp 4.06.2009]
Przemo: forum językoznawców. http://www.forum.jzn.pl/ [dostęp 4.06.2009]
Truszkowska-Wojtkowiak M., Wojtkowiak J.: Społeczeństwo informacyjne, pytania
o tożsamość, wiedzę i edukację. Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008
Uryga Z.: Godziny polskiego. Z zagadnień kształcenia literackiego. Wydaw. Naukowe PWN,
Warszawa-Kraków 1996
Żmij A.: język-polski.pl. http://język-polski.pl/ [dostęp 4.06.2009]
16