Recykling odpadów komunalnych

Archives of Waste Management
Archiwum Gospodarki Odpadami
and Environmental Protection
http://ago.helion.pl
ISSN 1733-4381, Vol. 8 (2008), p-33-42
Recykling odpadów komunalnych - analiza wybranych problemów i propozycja nowego rozwiązania bazującego
na wspomaganiu komputerowym
Kwiatkowski M.
Wydział Paliw i Energii, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica
Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, tel.(0 12) 617 41 73,
e-mail: [email protected]
Streszczenie
Celem pracy było przedstawienie aktualnych problemów związanych z gospodarką odpadami komunalnymi, w szczególności przedstawione zostały główne ekonomiczne
i społeczne problemy związane z rozwojem recyklingu oraz przedstawiono propozycję
oryginalnego systemu organizacji, monitoringu i optymalizacji selektywnej zbiórki odpadów komunalnych bazującego na wspomaganiu komputerowym. W ostatnich latach unikanie, minimalizacja produkcji odpadów oraz recykling uzyskały największy priorytet, co jest
związane z faktem, że z jednej strony odpady mogą stanowić wartościowy surowiec, a z
drugiej strony niewłaściwa gospodarka i utylizacja odpadów mogą mieć niekorzystny
wpływ na środowisko i stan zdrowia społeczeństwa. Minimalizacja powierzchni składowisk i rozwijanie metod recyklingu, odgrywają ważną rolę we współczesnej gospodarce
odpadami, a zapobieganie i minimalizacja wytwarzania odpadów komunalnych oraz recykling posiadają także wysoki priorytet w polityce Unii Europejskiej, jako najbardziej pożądane podejście do problemu odpadów.
Abstract
Recycling of municipal waste – analysis selected problems and proposition of new
solution based on computer support
The aim of this work was to present problems connected with municipal waste management, particularly main economic and social aspects connected with recycling were introduced and new proposition organization, monitoring and optimization of municipal waste
selective collection system based on computer support was introduced. In last years avoidance, minimizing of waste generation and recycling have been given high priority
in recognition of the fact that on the one hand waste may represent a valuable resource, and
on the other hand inappropriate management and disposal may have a negative impact on
the environment and on society health conditions. Minimization of space requirements for
landfilling and developing recycling methods play very important roles in present waste
management. Prevention and minimization of the municipal waste generation and recycling
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
34
are given high priority by the European Union waste policy, as the most desirable methods
of the waste treatment.
1.Wstęp
W. Brytania
Hiszpania
Polska
Słowacja
Norwegia
Holandia
Luksemburg
Węgry
Niemcy
Francja
Finlandia
Dania
Belgia
USA
Japonia
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Udział składowanych odpadów %
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Meksyk
Masa odpadów kg/1mieszk. rok
W miarę wzrostu gospodarczego i wzrostu zamożności społeczeństwa z każdym rokiem
zwiększa się ilość generowanych odpadów komunalnych, co stwarza szereg problemów
gospodarczych i ekologicznych oraz wiąże się nierozerwalnie z problemami współczesnego
Świata takimi jak wyczerpywanie się zasobów paliw kopalnych i propagacja globalnego
ocieplenia [1,2]. Średnia wielkość wskaźnika nagromadzenia odpadów komunalnych w
Polsce kształtuje się na poziomie 250 kg/mieszk. rok, a w największych miastach sięga do
poziomu około 300 kg/mieszk. rok i niestety jak się szacuje ilość ta będzie sukcesywnie
rosła, a największy przyrost masy generowanych odpadów obserwowany będzie w grupie
opakowań jednorazowych. Przez długi okres czasu jedyną formą unieszkodliwiania odpadów komunalnych w Polsce jak i w wielu innych krajach było ich składowanie,
co powodowało szereg zagrożeń dla środowiska naturalnego oraz znaczne straty gospodarcze związane z marnowaniem cennych surowców i energii zawartej w odpadach trafiających na składowiska [3].
Rysunek. 1. Całkowita masa wytworzonych odpadów komunalnych w kg/mieszk. rok
oraz masa wytworzonych odpadów w gospodarstwach domowych i udział składowanych
odpadów komunalnych w roku 2002 [3].
2. Zrównoważony rozwój w gospodarce odpadami komunalnymi
Dopiero w latach 90 podjęto kroki w celu poszukiwania innych rozwiązań, zgodnie
z zasadami zrównoważonego rozwoju, odchodząc od prymitywnej metody ich składowania
na rzecz skojarzonej i racjonalnej gospodarki odpadami komunalnymi, opartej na przesłankach rachunku ekonomicznego, ekologicznego i energetycznego oraz dbałości o zaspokojenie potrzeb i bezpieczeństwa przyszłych pokoleń. W tym okresie powstały pierwsze prze-
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
35
pisy regulujące gospodarkę odpadami komunalnymi, podjęto także szereg prób opracowania metod ograniczenia powstawania odpadów, ich selektywnej zbiórki oraz recyklingu.
Jednak najbardziej dynamiczny wzrost zainteresowania problemami gospodarki odpadami
komunalnymi w naszym kraju obserwuje się w ostatnich latach.
Na podstawie przeprowadzonych analiz i studiów dotyczących gospodarki odpadami komunalnymi, w kwietniu 2001 roku uchwalona została nowa ustawa, która nałożyła obowiązek stworzenia planów gospodarki odpadami komunalnymi. Pierwszym z opracowanych
był Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, który stanowił podstawę odniesienia dla kolejnych planów opracowywanych dla poszczególnych województw i gmin. Każdy z wspomnianych planów zawiera informacje na temat obecnego stanu gospodarki odpadami oraz
wykaz planowanych przedsięwzięć na kolejne lata. Zgodnie z postanowieniami prawa
unijnego do 2011 roku ilość odpadów komunalnych pochodzenia organicznego podlegająca
składowaniu musi zostać zmniejszona o 65% (Tabela 1), co pociąga za sobą pilną potrzebę
wprowadzenia sprawnego systemu ich zagospodarowania oraz wprowadzenia mechanizmów ograniczenia powstawania odpadów przez rozwijanie czystych technologii, wprowadzanie nowych form opakowań i dystrybucji towarów [5,6].
Tabela 1. Dopuszczalne ilości składowanych odpadów w latach 2004-2011 [4].
Rok
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Odpady
ogółem
[tys.Mg]
308,4
312,4
316,7
319,6
322,7
325,2
Odpady
składowane
[%]
80
77
74
71
67
65
Ilość odpadów dopuszczona
do składowania na składowiskach [tys. Mg]
246,7
240,5
234,4
226,9
216,2
211,4
Wymagana
redukcja
[tys.Mg/rok]
61,7
71,9
82,3
92,7
106,5
113,8
3. Prawodawstwo Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami
Ramową dyrektywą Komisji Europejskiej stanowiącej główny akt prawny Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami jest Dyrektywa 75/442/EC „w sprawie odpadów”
wraz z zmianami uwzględnionymi w Dyrektywie 91/156/EC, wskazująca na priorytetowe
zadania w gospodarce odpadami komunalnymi. Strategia gospodarki odpadami komunalnymi według tej Dyrektywy zakłada pięć priorytetowych kierunków działań, a są to: przede
wszystkim zapobieganie powstawania odpadów, recykling odpadów których powstania nie
dało się uniknąć i powtórne wykorzystanie, optymalizacja i dobór metod ostatecznego
usuwania, regulacje dotyczące transportu oraz ewentualne działania naprawcze. Według
wspomnianych Dyrektyw głównym kierunkiem nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi, powinny być działania zapobiegające powstawaniu odpadów, przez rozwijanie
czystych technologii, wprowadzanie nowych form opakowań i dystrybucji towarów. Zwraca się także uwagę na konieczność odpowiedniego projektowania wyrobów tak, aby ich
produkcja, użytkowanie i ponowne wykorzystanie lub utylizacja miały minimalny wpływ
na środowisko naturalne oraz wymagały jak najmniejszej ilości surowców i energii.
36
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
Jednym ze sposobów redukcji powstawania odpadów komunalnych jest powszechne wdrożenie zasady przedłużonej odpowiedzialność producenta za wytwarzany produkt, co
w konsekwencji obciąży producentów odpowiedzialnością za wpływ ich produktów na
środowisko naturalne i nałoży obowiązek zagospodarowania ich po zakończeniu użytkowania. Zgodnie z tą zasadą każdy wytwórca, na którym ciąży obowiązek utylizacji swych
wyrobów będzie w znacznym stopniu zobligowany uwzględnieniem wymogów ochrony
środowiska przy projektowaniu i produkcji wyrobów. Przedłużenie cyklu życia lub ponowne wykorzystacie wyrobu, dadzą w konsekwencji znaczne oszczędności surowców i energii, zredukują ilość powstających odpadów, a co za tym idzie zmniejszą się koszty środowiskowe związane z wydobyciem surowców i paliw bez wpływu na obniżenie poziomu jakości konsumpcji. Wdrożenie tych rozwiązań nie jest aktualnie problemem technicznym i
ekonomicznym przy współczesnych technologiach, a zależy jedynie od odpowiedniej polityki i mechanizmów wsparcia.
4. Termiczna utylizacja odpadów komunalnych
W ostatnich latach coraz głośniejsza jest idea budowy w Polsce dużych zakładów termicznej utylizacji odpadów. Inwestycje te budzą szereg wątpliwości oraz spotkają się z nie
najlepszym przyjęciem przez lokalne społeczności i środowiska ekologiczne, które obawiają się między innymi zagrożeń związanych z emisjami szkodliwych substancji
i zwiększeniem ruchu samochodowego na drogach dojazdowych do spalarni oraz marginalizacją innych metod zagospodarowania odpadów komunalnych. Budowy zakładów termicznej utylizacji odpadów nie da się zapewne całkowicie uniknąć, jednak powinna ona
stanowić jeden z elementów kompleksowego systemu utylizacji odpadów tych, których nie
da się zagospodarować na drodze recyklingu - nie powinien być to jedyny lub dominujący
sposób zagospodarowania odpadów komunalnych. Budowa zakładu termicznego przekształcania odpadów nie rozwiąże całkowicie problemu odpadów komunalnych, a ponadto
jednym z najczęściej podkreślanych problemów energetycznego wykorzystania odpadów
w warunkach polskich jest to, iż odpady komunalne pochodzące z polskich miast posiadają
słabe właściwości paliwowe związane z dużą zawartością wilgoci i frakcji niepalnych, co
stawia pod znakiem zapytania efektywność procesu ich termicznej utylizacji [7,8].
Na Rysunku 1 przedstawiono skład morfologiczny polskich odpadów na przykładzie Krakowa. Jak widać dominującą frakcję stanowią odpady spożywcze i pozostałe odpady
niepalne. Jednak, aby odpady komunalne nadawały się do procesu termicznej utylizacji
muszą posiadać odpowiednią wartość kaloryczną, a za graniczną wartość przyjmuje się
około 5000 kJ/kg. Biorąc pod uwagę wskazane ekonomicznie wykorzystanie ciepła z
procesu spalania (do celów grzewczych na potrzeby zakładu lub lokalnej sieci ciepłowniczej) nowsze instalacje do spalania odpadów komunalnych powinny być projektowane na
spalanie odpadów o wartości kalorycznej powyżej 7000 kJ/kg [7]. Pomimo wykorzystania
energii cieplnej powstającej w procesie termicznej utylizacji odpadów do celów
grzewczych, zwraca się powszechnie uwagę, że odzyskiwanie energii zawartej w odpadach
poprzez ich spalanie nie stanowi efektywnego sposobu wykorzystania energii, gdyż drogą
spalania możliwe jest odzyskanie jedynie nieznacznej części energii pierwotnej zawartej
w odpadach. Waha się ona od 15 do 30% w zależności od składu odpadów, ich wilgotności
oraz pory roku [7-9]. Ma na to wpływ wspomniana już niska efektywność procesu spalania
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
37
odpadów komunalnych, stąd ilość energii odzyskiwanej w tym procesie jest znacząco
mniejsza od ilości energii zaoszczędzonej w wyniku np. recyklingu [8-12].
Szkło
11%
M etal
3%
Opakowania
wielomateriałowe
1%
Tworzywa
sztuczne
13%
Spożywcze
pochodzenia
roślinnego i
zwierzęcego
34%
Papier
20%
Pozostałe
18%
Rysunek. 2. Skład morfologiczny polskich odpadów komunalnych na przykładzie Krakowa
[4].
Tworzywa sztuczne
Opony
Tekstylia
Papier/testura
Spalanie
Recykling
Odpady organiczne
0
20000
40000
60000
80000
100000
kJ/kg
Rysunek. 3. Porównanie ilość energii uzyskanej ze spalenia 1 kilograma surowca do energii
zaoszczędzonej w przypadku jego recyklingu [8,12].
Należy podkreślić, że wymogi osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu oraz wdrażanie technologii czystej produkcji i ograniczania ilości powstających odpadów spowodują
w konsekwencji dalsze znaczące obniżenie wartości opałowej polskich odpadów komunalnych, a co za tym idzie obniżenie sprawności i opłacalności ich termicznej utylizacji, co
uwidacznia Tabela 2, gdzie widać, iż w poszczególnych latach wzrasta ilość odzyskiwanych surowców. Nieprzemyślana i powszechna budowa spalarni odpadów komunalnych
może przyczyniać się do utrzymywania energochłonnego i nieefektywnego wykorzystania
38
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
zasobów naturalnych oraz dalszego wprowadzania zanieczyszczeń do środowiska [7-9].
Ponadto, co warto wyraźnie podkreślić, prawidłowe funkcjonowanie zakładów termicznej
utylizacji odpadów wymaga stałych dostaw określonej ilości odpadów komunalnych, stąd
też mniejsze zainteresowanie i mniej środków finansowych w konsekwencji może być
przeznaczanych na działania, zmierzające do redukcji ilości powstających odpadów, wdrażania metod recyklingu oraz wprowadzania tzw. „czystych technologii”.
5. Selektywna zbiórka odpadów i recykling
Największy priorytet w gospodarce odpadami powinno uzyskać przede wszystkim ograniczenie ich powstawania oraz rozwój selektywnej zbiórki i ich powtórnego ich wykorzystania zgodnie z Dyrektywą 94/62/WE. Jednym ze sposobów minimalizacji powstawania
odpadów komunalnych jest wdrożenie zasady przedłużonej odpowiedzialność producenta
za wytwarzany produkt, zgodnie, z którą producent, na którym ciąży obowiązek utylizacji
swych wyrobów będzie w znacznym stopniu zainteresowany uwzględnieniem wymogów
ochrony środowiska przy projektowaniu i produkcji swoich wyrobów.
Tabela 2. Bilans surowców zebranych w latach 1995 - 2006 [4].
Rok
Papier
[Mg]
Szkło
[Mg]
Metal
[Mg]
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
137,9
98,0
121,7
125,5
153,1
190,5
208,6
231,9
234,6
287,9
319,7
1054,64
171,0
148,8
186,9
204,5
187,4
270,8
349,6
574,2
860,5
844,4
819,3
1792,68
26,4
35,4
46,3
47,3
30,3
25,8
41,3
38,3
45,8
30,9
27,0
26,06
Tworzywa
sztuczne
[Mg]
17,3
67,6
99,3
122,8
156,9
187,8
477,06
Razem
[Mg]
335,3
282,2
354,9
377,3
370,8
504,4
667,1
943,7
1 263,7
1 305,1
1 353,8
3 350,44
W stosunku do odpadów komunalnych, których wytworzenia nie dało się uniknąć najkorzystniejszą metodą odzysku surowców i energii w nich zawartej jest recykling, jednak
w celu osiągnięcia wymaganych poziomów recyklingu i utylizacji odpadów już dziś należy
pomyśleć o skutecznych, przemyślanych i sprawnych systemach selektywnej zbiórki „u
źródła” oraz o zwiększeniu stopnia świadomości ekologicznej społeczeństwa [5]. Ze
względu na fakt, iż najwięcej odpadów powstaje na terenie zabudowy mieszkaniowej, to
tam w pierwszej kolejności powinny być podjęte odpowiednie działania.
Selektywna zbiórka odpadów w naszym kraju nie wygląda jeszcze najlepiej, mieszkańcy,
którzy zdecydowali się na segregację napotykają na problemy związane z niedostosowaniem systemu do ich potrzeb. W wielu miejscach brakuje zestawów do selektywnej zbiórki
bądź pojedynczych pojemników, często również obserwuje się ich nierównomiernie roz-
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
39
mieszczone i niedostosowanie ich wielkości do ilości powstających odpadów. Aktualnie
stosowane pojemniki do segregacji odpadów szpecą krajobraz - stąd istnieją opory w
umieszczaniu ich w atrakcyjnych lokalizacjach takich jak np. ekskluzywne osiedla. Jednak
największym problemem selektywnej zbiórki odpadów okazało się częste przepełnianie
i niszczenie pojemników przez wandali. Zwraca się także uwagę na znaczne koszty obsługi
systemów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych związanych między innymi ze
znacznymi kosztami transportu.
6. Komputerowy system wsparcia selektywnej zbiórki odpadów
Mając na uwadze omówione powyżej problemy selektywnej zbiórki odpadów w niniejszej
pracy zaproponowano ich rozwiązanie poprzez zastosowanie w wybranych punktach zbiorników podziemnych oraz zainstalowanie na wszystkich pojemnikach systemu monitoringu
zapełnienia zbiorników współpracującego z systemem komputerowej optymalizacji i sterowania ruchem samochodów do ich opróżniania, pod kątem minimalizacji kosztów obsługi i zużycia energii.
Technika pojemników podziemnych polega na umieszczeniu kontenera na odpady pod
ziemią, podczas gdy część nadziemną stanowi niewielki kosz wrzutowy. Takie rozwiązanie
jest estetyczne, zajmuje niewiele miejsca na powierzchni ziemi oraz umożliwia zmniejszenie częstotliwości ich opróżniania dzięki większej pojemności w porównaniu do klasycznych rozwiązań (obecnie produkowane kontenery podziemne mają pojemność 3, 4 lub 5
m3) a co za tym idzie możliwe jest obniżenie kosztów opróżniania.
Pojemniki podziemne to rozwiązanie, które z powodzeniem mogłoby być zastosowane
w reprezentacyjnych centrach miast i w pobliżu obiektów, często odwiedzanych przez
turystów, gdzie klasyczne pojemniki szpecą wizerunek i zajmują znaczną powierzchnię.
Górną, wystającą część pojemnika podziemnego można zaprojektować w taki sposób, aby
kolorystyką i wzornictwem idealnie wkomponowała się w otoczenie lokalizacji. Nie ma
również problemu z opróżnianiem takich pojemników, gdyż większość nowych samochodów do zbierania odpadów komunalnych jest już wyposażona w odpowiednie urządzenia.
Kolejnym proponowanym systemem jest wspomniane powyżej zainstalowanie na wszystkich pojemnikach systemu monitoringu zapełnienia zbiorników współpracującego
z systemem komputerowej optymalizacji i sterowania ruchem samochodów do ich opróżniania, pod kątem minimalizacji kosztów obsługi i zużycia energii. Wdrożenie tego systemu polegałoby na zainstalowaniu odpowiednich czujników we wnętrzu pojemników,
z których każdy będzie miał za zadanie zbieranie informacji o stopniu wypełnienia pojemnika oraz o szybkości jego zapełniania się, a także o ewentualnych aktach wandalizmu.
Informacje te następnie powinny być przesyłane drogą radiową za pomocą wbudowanego
nadajnika do osiedlowego komputerowego systemu akwizycji i obróbki danych. Każdy
pojemnik powinien być wyposażony oczywiście we własne źródło zasilania tj. ogniowo
fotowoltaiczne i akumulator do podtrzymania działania systemu np. w nocy lub w pochmurne dni. Informacje zebrane w osiedlowych systemach zbierania danych po uprzedniej
zautomatyzowanej komputerowej obróbce danych wysyłane byłyby do centralnego komputera sterującego znajdującego się w bazie transportowej firmy obsługującej dane miasto lub
region. Centralny komputer sterujący za pomocą narzędzi numerycznych analizowałby
40
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
dane uzyskane z poszczególnych komputerów osiedlowych i na tej podstawie opracowywałby trasy przejazdów samochodów odbierających odpady. Dzięki temu zapewnione
byłoby optymalne opróżnianie pojemników z odpadami, przy minimalnym zużyciu paliwa
przez samochody, a ponadto system tak opracowywałby trasę przejazdów, aby między
innymi unikać korków i ewentualnych robót drogowych na trasie przejazdu samochodu
odbierającego odpady komunalne.
Zaproponowany system powinien zagwarantować uzyskanie większego poziomu recyklingu zużytych opakowań, dzięki umieszczani pojemników bliżej budynków, jednak
wdrażaniu takiego systemu powinna towarzyszyć akcja promocyjno-edukacyjna i odpowiednie uregulowania prawne oraz zachęty ekonomiczne, np. obniżenie opłat za wywóz
odpadów komunalnych w przypadku ich głębokiej segregacji na danym osiedlu.
7. Podsumowanie
Warunkiem poprawnego działania systemu selektywnej zbiórki odpadów opartego na metodzie donoszenia w tym także wyposażonego w zaproponowany powyżej system organizacji, monitoringu i optymalizacji selektywnej zbiórki odpadów komunalnych bazującego
na wspomaganiu komputerowym jest jednak odpowiednia edukacja ekologiczna społeczeństwa prowadzona na szeroką skalę w szkołach, na uczelniach oraz wykorzystująca środki
masowego przekazu takie jak telewizja, radio, czy też sieć internetowa uzupełniona odpowiednimi uregulowaniami prawnymi i rozwiązaniami ekonomicznymi. Środki przeznaczone na wdrażanie nowoczesnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, powinny być
przede wszystkim wykorzystane na zapewnienie prawidłowego działania systemu i uzyskanie trwałych efektów, a nie na akcje edukacyjno-rozrywkowe niejednokrotnie oderwane od
ich nadrzędnego celu.
Priorytetowym kierunkiem nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi i edukacji
ekologicznej powinno być przede wszystkim promowanie unikania powstawania odpadów
poprzez przedłużenie użytkowania wyrobów i zapewnienie możliwości ponownego ich
wykorzystania. Przedłużenie cyklu życia lub ponowne wykorzystacie wyrobu, dają
w konsekwencji znaczne oszczędności surowców i energii, mniejszą ilość powstających
odpadów, a co za tym idzie mniejsze koszty środowiskowe związane z wydobyciem surowców i paliw bez wpływu na obniżenie poziomu jakości konsumpcji.
W podsumowaniu należy zwrócić także uwagę, że nadmierna rozbudowa infrastruktury
termicznej utylizacji odpadów i ich recyklingu, bez wprowadzenia odpowiednich mechanizmów ograniczenia powstawania odpadów u źródła będzie napędzać szkodliwe dla środowiska nieefektywne energetycznie i surowcowo technologie, przez co ilość powstających
odpadów będzie się z roku na rok zwiększać [6,8]. Odzyskiwanie odpadów i ich recykling
nie powinny sankcjonować istnienia tzw. „brudnych technologii” i nadmiernej produkcji
odpadów, a recykling sam w sobie nie powinien generować trudniejszych do przetworzenia
wyrobów, czego przykładem może być produkcja opakowań wielomateriałowych z surowców wtórnych, które są z kolei o wiele trudniejsze do późniejszego przetworzenia lub utylizacji.
Wykonano w ramach prac statutowych KBN 11.11.210.156
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
41
Literatura
[1] Kwiatkowski M., Dreja K., Ćwikłak G., Energia dla przyszłych pokoleń - odnawialne
źródła energii. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. „Paliwa i Energia-Dziś i Jutro”, Kraków, 24-25 czerwca 1999, P. 29 (1999)
[2] Kwiatkowski M., Bachniak M., Chachaj K., Lorens J., Efekt cieplarniany i co dalej?
Materiały konferencji naukowej pt. „Paliwa i Energia Dziś i Jutro – 2001”, Kraków
12–13 czerwca 2001, Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, 243-245 (2001)
[3] Kwiatkowski M., Faszczowy K., Wybrane aspekty gospodarki odpadami komunalnymi
w Polsce. Paliwa i Energia XXI wieku, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława
Staszica w Krakowie, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 329332 (2004)
[4] Program Ochrony Środowiska i stanowiący jego element Plan Gospodarki Odpadami
dla Miasta Krakowa (PGO); Plan na lata 2005-2007 z uwzględnieniem zadań zrealizowanych w 2004 roku oraz perspektywa na lata 2008-2011
[5] Kwiatkowski M., Tomczuk M., Analiza efektów ekologicznych związanych
z kompleksową gospodarką odpadami komunalnymi i ich recyklingiem. XLVII Zjazd
PTChem i SITPChem Wrocław 12-17 wrzesień 2004, Materiały zjazdowe, 3, 1063
(2004)
[6] Kwiatkowski M., Jeż M., Ekologiczne, techniczne i ekonomiczne aspekty gospodarki
odpadami komunalnymi w Polsce. XLVIII Zjazd PTChem i SITPChem, Poznań 1822 września 2005, Materiały zjazdowe, S8-P77 (2005)
[7] Rymarowicz P., SpalarNIE! czyli...jak powstrzymać lobby spalarniowe i rozwiązać
problem odpadów. Oświęcim - Kraków: Federacja Zielonych - Ogólnopolskie Towarzystwo Zagospodarowania Odpadów "3R" (1994)
[8] Kwiatkowski M., Ecological aspects of solid waste incineration. Annals of the Polish
Chemical Society, Preliminary reports presented during XLVII Meeting of the Polish
Chemical Society and the Association of Engineers & Technicians of Chemical Industry, 12-17 September 2004, Wroclaw, Poland, Section 14, Chemistry and Protection
of Environment, 3, 3, 1156-1159 (2004)
[9] Piecuch T., Termiczna utylizacja odpadów, Roczniki Ochrony Środowiska, 2, 11-37
(2000)
[10] Lea R.W., Plastic incineration versus recycling: a comparison of energy and landfill
cost savings, Journal of Hazardous Materials 47, 295-302 (1996)
[11] Lea R., Tittlebaum M., Energy cost savings associated with municipal solid waste
recycling. Journal of environmental engineering 119(6), 1196-1216 (1993)
42
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008)
[12] Kwiatkowski M., Bożek M., Ekologiczne aspekty spalania odpadów komunalnych.
XLVII Zjazd PTChem i SITPChem, Wrocław 12-17 wrzesień 2004, Materiały zjazdowe, 3, 1034 (2004)