Jerzy B. Cynk Polskie Siły Powietrzne w wojnie 1939-1945

Waldemar Wójcik
Jerzy B. CYNK
„POLSKIE SIŁY POWIETRZNE W WOJNIE 1939—1945”
Na rynku wydawniczym w tym roku ukazała się długo oczekiwana publikacja
autorstwa znawcy problematyki lotniczej Jerzego B. Cynka pt. Polskie Siły Powietrzne
w Wojnie 1939—1945. To dwu tomowe dzieło zostało wydane nakładem
wydawnictwa AJ Press Gdynia, i jest polską wersja dzieła, które opublikowała w 2000
roku firma Schiffer Military History w USA. Opracowanie to jest poświęcone historii
polskiego lotnictwa wojskowego w okresie II wojny światowej.
Na polskim rynku promocja tej monografii miała miejsce w Centralnej
Bibliotece Wojskowej 7 maja 2002 roku. Zaszczyciło ją grono znakomitych gości
m.in.: były Prezydent RP Pan Ryszard Kaczorowski, przewodniczący Komitetu
Redakcyjnego Fundacji Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii płk
dypl. pil. Tadeusz Andersz oraz liczna rzesza byłych i obecnych lotników wojskowych
z kraju i zagranicy. Licznie reprezentowani byli ponadto przedstawiciele instytucji
wojskowych, środowisk kombatanckich, prasy i sympatycy lotnictwa.
Dzieło J. B. Cynka wzbudzające tak wielkie zainteresowanie środowisk
lotniczych, powstało na bazie dokumentów i archiwaliów zgromadzonych między
innymi w Public Record Office, Archiwum Instytutu im. Władysława Sikorskiego w
Londynie oraz kolekcji i zbiorów prywatnych członków Stowarzyszenia Lotników
Polskich, kombatantów Polskich Sił Powietrznych, a także licznych entuzjastów
lotnictwa żyjących
poza
granicami
kraju,
dzięki
inicjatywie
i
funduszom
Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii.
Monografia składa się z dwóch woluminów. Tom pierwszy pt. PSZ w wojnie
1939—1943 zawiera dwa rozdziały: I — Pierwsze zmagania z Luftwaffe, II — Udział
PSP w wywalczeniu panowania w powietrzu, liczące w sumie 377 stron. Tom drugi pt.
PSZ w wojnie 1943—1945 mieści trzy rozdziały: III — Zmagania sprzymierzonych o
zwycięstwo w Europie i porzucenie polskiego sojusznika 1943—1945, IV — Jednostki
i działania nieoperacyjne PSP i V — Powojenny rozwój wydarzeń, liczące 436 stron.
Ponadto publikacja zawiera 28 załączników, źródła wybrane (w tym bibliografię),
indeks jednostek oraz indeks osobowy.
Na szczególne podkreślenie zasługuje moim zdaniem fakt, że są to materiały
w większości dotychczas niepublikowane i nieznane szerszemu gronu historyków oraz
badaczy historii lotnictwa, a odnoszące się do najciekawszego okresu jego dziejów.
Godnym podkreślenia jest także i to, ze dzięki komputerowej obróbce wydawcy,
przywrócono zamieszczonym w publikacji zdjęciom ich jakość sprzed kilkudziesięciu
lat, uzupełniając jednocześnie ich opisy.
Recenzowana praca J. B. Cynka jest długo oczekiwaną „Biblią” Polskiego
Lotnictwa Wojskowego i Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie. Księga, która jest
swoistą kontynuacją misji edukacyjno-historycznej w zakresie dziejów lotnictwa
wojskowego, której początek dało fundamentalne dzieło pod redakcją Mariana
Romeyki z 1933 roku pt. Ku Czci Poległych Lotników. Studiując publikację J. B.
Cynka należy mieć na uwadze fakt, że mimo dokonanej w kraju transformacji
ustrojowej, archiwa zagraniczne dla przeciętnego badacza z Polski są w dalszym ciągu
mało znane i trudno dostępne, a znając to środowisko sądzę, że prezentowana praca
będzie przez wielu z nich traktowana jako podstawowa baza źródłowa.
Spostrzeżenie to skłania mnie do sformułowania kilku krytycznych uwag
dotyczących sposobu wykorzystania ze wspomnianych źródeł w prezentowanej tu
pracy. Pierwszy wniosek jaki nasuwa się po lekturze pracy to żal, że tak obszerne i
szczegółowe, doskonałe pod względem edytorskim, zwłaszcza ikonograficznym
opracowanie, traktujące o wysiłkach polskich lotników podczas II wojny światowej,
nie posiada — wymaganego z godnie z metodologią publikacji prac tego typu —
aparatu naukowego. Brak tego narzędzia, niezbędnego w tego typu publikacjach
powoduje to, że wartość tego dzieła dla historiografii lotnictwa polskiego i dla jego
badaczy, nigdy nie osiągnie takiego znaczenia na jakie by zasługiwało. Trudno
bowiem polemizować z autorem, w kontrowersyjnych sprawach, gdy nie wiemy, na
podstawie jakich źródeł głosi określone tezy, przytacza konkretne fakty, czy podaje
dane liczbowe. Przykładem ilustrującym przedstawiony problem mogą być załączniki,
gdzie na ich ogólną liczbę 28, jedynie w 6 przypadkach znamy źródło na jakim oparł
się autor. W pozostałych przypadkach, nie wiemy skąd autor czerpał przedstawiane
dane.
Zamieszczone w tekście nieliczne przypisy na wzór i styl tego typu opracowań
amerykańskich, są — poza nielicznymi przypadkami — przypisami rzeczowymi,
mającymi charakter opisowy, objaśniający i komentujący fragmenty tekstu głównego,
a w niewielkim tylko stopniu, są odniesieniem do konkretnego źródła, czy też
konkretnej pozycji bibliograficznej. Stąd też, opracowanie to należy zakwalifikować z
ubolewaniem, raczej do literatury popularno-naukowej, a nie traktować jako dzieło
naukowe. A szkoda, bowiem problematyka lotniczo-historyczna oparta o rzetelnie
udokumentowane materiały źródłowe krajowe i zagraniczne, cieszy się nie słabnącym
zainteresowaniem szerokich rzesz czytelników. Z niecierpliwością oczekuje się na
kolejne publikacje prezentujące coraz to nowe obszary tej pasjonującej tematyki.
Niewątpliwymi walorami pracy J. B. Cynka są:
—
jego
znaczne
wartości
poznawcze
i
popularyzatorski
charakter
prezentowanej publikacji,
— nieznany i niepublikowany dotychczas materiał ikonograficzny,
— bardzo ciekawe zestawienia i tabele statystyczne.
Porównanie obu wydań (firmy Schiffer Military History z 2000 roku i
obecnego firmy AJ-Press) uwidacznia ogrom prac włożonych przez tłumacza edycji
polskiej Wojciecha Matusiaka, który korygując niedociągnięcia amerykańskiego
wydania, uzupełniał materiał o najnowsze wyniki badań oraz uwagi zespołu
redakcyjnego wydawnictwa AJ-Press, który po raz kolejny udowodnił, że potrafi
zapewnić wysoki poziom edytorski publikacji.
Dodatkowym
walorem
wydawnictwa,
na
pewno
satysfakcjonującym
czytelnika jest stały kontakt z profesjonalnie, a zarazem przystępnie i interesująco
przedstawionym materiałem. Świadczy to o dużych umiejętnościach publicystycznych
autora opartych na stałym dialogu z czytelnikiem. Tym niemniej, daje się odczuć brak
nawiązania do innych prac o tej tematyce i ciągłości dokonań historiograficznych w
tym zakresie.
Pewien niedosyt pozostawia choćby lektura fragmentów pracy poświęconych
kampanii wrześniowej 1939 roku. W załączonej, trzeba bezstronnie przyznać bardzo
skromnej bibliografii, brakuje wzmianki o źródłach wykorzystanych w książce, a
zgromadzonych między innymi w Centralnym Archiwum Wojskowym, Muzeum
Wojska Polskiego, Centralnej Bibliotece Wojskowej oraz Muzeum Lotnictwa w
Krakowie i Bundesarchiv Militararchiv Freisburg Breisgau. Brak publikacji tej miary,
by podać tylko te najważniejsze opracowania: Czesława Krzemińskiego Dowodzenie
lotnictwem w II wojnie, Jerzego Pawlaka Polskie eskadry w latach 1918—1939,
Adama Zamojskiego Zapomniane dywizjony, imię? Cumfa i imię? Kujawy Księga
lotników polskich poległych zmarłych i zaginionych, Juliana Baykowskiego PSP
1940—1945 i innych badaczy tak z kraju jak i zagranicy. Niezmiernie ważne bowiem
jest dla tego typu publikacji, podanie całej wykorzystanej przez autora literatury i bazy
źródłowej. Przedstawiony wykaz bibliograficzny, zawierający około 80 pozycji
fragmentarycznie prezentujący źródła, jest ubogi i sprawia wrażenie raczej
przypadkowego zestawu.
Pewną niedogodnością dla czytelników w trakcie studiowania treści
poszczególnych tomów, jest konieczność korzystania z załączników zamieszczonych
w końcowej części drugiego tomu i brak indeksu nazwisk z podanymi stopniami
wojskowymi i specjalnościami lotniczymi przedstawionych osób np.: pilot, nawigator,
bombardier, strzelec rtg., a także indeksu nazw geograficznych.
Odczuwalny jest też brak krótkich informacji biograficznych, przynajmniej
kierowniczej kadry, czy też osób wybitnie zasłużonych. Informacje te zamieszczone
choćby bezpośrednio w przypisach, pozwoliły by na znacznie szybsze i pełniejsze
rozumienia istoty omawianych zjawisk i sytuacji.
Mocną natomiast stronę publikacji — obok faktografii — stanowi
zamieszczona w niej bogata i w wielu przypadkach nieznana ikonografia. Zdjęcia,
szkice, mapy i odznaki jednostek bojowych PSP, istotnie wzbogacają wiedzę o
prezentowanej problematyce. Zastrzeżenia może budzić jednak nie najszczęśliwiej
dobrany tytuł PSP w kolorze, co brzmi zbyt pretensjonalnie.
Mimo wszystko należy wyrazić autorowi głębokie uznanie za wieloletni
wysiłek włożony w przedstawienie w przystępny sposób pozyskanych materiałów
źródłowych. Nie były one dotychczas nigdzie publikowane i stanowią o największej
wartości prezentowanego opracowania. Stanowią dowód „benedyktyńskiej” pracy
autora, w docieraniu do bohaterów zdarzeń, unikalnych materiałów źródłowych i
ikonograficznych. Jednakże, pozostaje pewien niedosyt, jeśli chodzi o sposób
powoływania się na wspomniane wyżej źródła i ich prezentację.
Podkreślając jeszcze raz wybitną pod wieloma względami wartość
recenzowanej publikacji, należy przyznać, że może ona stanowić swoisty przewodnik
dla rzeszy młodych pasjonatów historii lotnictwa, szczególnie dla tych, którzy
samodzielnie przeszukują archiwa, ekspozycje i muzea świata w tropieniu lotniczych
poloników, których owocem są publikacje na łamach specjalistycznych wydawnictw
np. „Aeroplan”, „Lotnictwo Wojskowe”, „Militaria” i inne.
Pragnę na koniec podkreślić, a sądzę, że czytelnicy podzielą moją opinię, iż
mimo przedstawionych przeze mnie zastrzeżeń, publikacja Jerzego Bronisława Cynka
Polskie Siły Powietrzne w Wojnie 1939—1945, to wydawnicze wydarzenie roku 2002,
wnoszące istotny wkład do historiografii polskiego lotnictwa wojskowego w okresie II
wojny światowej. Uważam, że polski czytelnik otrzymał tu swoiste kompendium
wiedzy o szczególnie zasłużonym i podziwianym rodzaju sił zbrojnych jakim jest
lotnictwo wojskowe.